Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие беру
І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І.ТАРАУ. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ТУҒАН ЖЕРДІҢ ТАБИҒАТЫМЕН
ТАНЫСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге,
табиғатты қорғауға тәрбиелеу..
1.2 Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда
логикалық тапсырмаларды пайдалану негізі.
1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда
тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлері..
ІІ.ТАРАУ. ІІ.ТАРАУ. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру маңыздылығы.
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесі.
2.3 Мектепке дейінгі экологиялық оқыту, тәрбиелеу үрдісін ойын
арқылы дамыту.
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ ...
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І.ТАРАУ. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ТУҒАН ЖЕРДІҢ ТАБИҒАТЫМЕН
ТАНЫСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге,
табиғатты қорғауға тәрбиелеу..
1.2 Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда
логикалық тапсырмаларды пайдалану негізі.
1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда
тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлері..
ІІ.ТАРАУ. ІІ.ТАРАУ. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру маңыздылығы.
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесі.
2.3 Мектепке дейінгі экологиялық оқыту, тәрбиелеу үрдісін ойын
арқылы дамыту.
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ ...
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...
Өзіңнің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жеріңді қадірлеу-Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға деген ынталылықты ең балғын шақтан бастап тәрбиелеу қажет.Тәрбиешінің алдында тұрған міндет-балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет арқылы қабылдауға мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға, оның қарапайым көріністеріндегі керекті бейнелерді көре білуге, жануарлармен және өлі табиғат құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната білуге үйрету қажет. Егерде тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы ересек адамдардың қызметін өзі білген жағдайда ғана, бұл міндеттерді орындай алатын болады. Баланың қоршаған шындықты тануы- табиғаттағы заттармен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде көрінетін түйсіктен басталады. Балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың, олардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуі тиіс деуге болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына, объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н, көрнекіліктерді, ойыншықтарды көрсету - балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Курстық жұмыстың өзектілігі мынада, табиғаттың ғажайып құбылыстарымен таныстыру, олардың мән-мәнiсiн ұғындыру арқылы жас жеткiншектердi жан-жақты тәрбиелеуге, нақтырақ айтқанда баланың қабылдауын, зейiнiн, ойын, тiлiн дамытуға болады. Сонау ерте замандардан бермен қарай талай-талай ғұламалар, ойшыл педагогтар табиғатты тәрбие құралы деп қарағаны, осы тарапта қыруар енбектер қалдырғаны осының айғағы. Шығыстың екiншi ұстазы атанған Әл - Фараби, Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаевтың мұралары, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев еңбектерi ересен қазына. Қазақстан атырабында тұңғыш балабақшалардың ашылуына атсалысқан Нәзипа Құлжанованың мақалалары мен талаптары да назар аударарлық. Арғы - бергi ұлы педагогтардың қай - қайсысы болмасын ақыл – ойдың, тiлдiң дамуындағы табиғаттың алатын орнын айрықша бағалаған. Солардың бәрi ұрпақ тәрбиесi дейтiн ұлы мұратты жүзеге асыруда бiзге жол сiлтейдi, демейдi.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына, объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н, көрнекіліктерді, ойыншықтарды көрсету - балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Курстық жұмыстың өзектілігі мынада, табиғаттың ғажайып құбылыстарымен таныстыру, олардың мән-мәнiсiн ұғындыру арқылы жас жеткiншектердi жан-жақты тәрбиелеуге, нақтырақ айтқанда баланың қабылдауын, зейiнiн, ойын, тiлiн дамытуға болады. Сонау ерте замандардан бермен қарай талай-талай ғұламалар, ойшыл педагогтар табиғатты тәрбие құралы деп қарағаны, осы тарапта қыруар енбектер қалдырғаны осының айғағы. Шығыстың екiншi ұстазы атанған Әл - Фараби, Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаевтың мұралары, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев еңбектерi ересен қазына. Қазақстан атырабында тұңғыш балабақшалардың ашылуына атсалысқан Нәзипа Құлжанованың мақалалары мен талаптары да назар аударарлық. Арғы - бергi ұлы педагогтардың қай - қайсысы болмасын ақыл – ойдың, тiлдiң дамуындағы табиғаттың алатын орнын айрықша бағалаған. Солардың бәрi ұрпақ тәрбиесi дейтiн ұлы мұратты жүзеге асыруда бiзге жол сiлтейдi, демейдi.
1. «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шiлдедегi N 160 Заңы,
2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998
3. А. Ф. Ковшарь. Қазақстан Қызыл кітабы беттерінен. Омыртқалы жануарлар. По страницам Красной книги. Позвоночные животные
4. Қ.Ә.Әлімбетов «Табиғатты пайдалану және оны қорғау».
5. Дәрібаев Ж. Е. Экология/Ж. Е. Дәрібаев, Ә. Б. Баешов, С. С. Сермаңызов. - 2005
6. Бродский А. К. Жалпы экологияның қысқаша курсы/А. К. Бродский. - 1997
7. Сағымбаев Ғ. Экология негіздері/Ғ. Сағымбаев. - 1995
8. Е.Мамбетказиев. Қ.Сыбанбеков. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы қайнар.1990ж.
9. А.С.Бейсенова, Ж.Б.Шілдебаева, Г.З.Сауытбаева, Экология. Алматы. ғылым. 2001ж.
10. Оразбаева Р.С. «Экология негіздері», Астана-2003
11. Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен дәрістер жинағы Оқу құралы. Астана 2010 жыл
12. Балабақшадағы экологиялық тәрбие /Отбасы және балабақша-1996. №11-12/
13. Көбеева Н. «Бала және табиғат» \\ Үйелмен және балабақша. – 1993. № 5.
14. Құлшанова С. Табиғатты қорғау. \\ Отбасы және балабақша. – 1993. № 6.
15. Керімбаева Р. Табиғат. Бала. Тәрбие.\\ Отбасы және балабақша. – 1997. № 1 – 3.
16. Жұмабекова Ф.И Көркемдік тәрбиені ұйымдастыру ерекшеліктері. \\ Бақшадағы көркемдік тәрбие.
17. Жумадилова Р.Ж. Мектепке дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру әдістемесі мен теориясы. Семей, 2013ж
18. Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «Мектеп», 1983
19. Горощенко В.П., Степанов И.А. Методика преподавания природоведения. М.,Просвещение, 1984.
20. Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.
21. Аймағанбетова К.А. Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері. Алматы, 2000ж
22. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы, 1985ж
23. Есеналина Н.Т. «Экологиялық тәрбие көзі-халықта» атты оқу әдістемелік құралы, 2004.
2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998
3. А. Ф. Ковшарь. Қазақстан Қызыл кітабы беттерінен. Омыртқалы жануарлар. По страницам Красной книги. Позвоночные животные
4. Қ.Ә.Әлімбетов «Табиғатты пайдалану және оны қорғау».
5. Дәрібаев Ж. Е. Экология/Ж. Е. Дәрібаев, Ә. Б. Баешов, С. С. Сермаңызов. - 2005
6. Бродский А. К. Жалпы экологияның қысқаша курсы/А. К. Бродский. - 1997
7. Сағымбаев Ғ. Экология негіздері/Ғ. Сағымбаев. - 1995
8. Е.Мамбетказиев. Қ.Сыбанбеков. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы қайнар.1990ж.
9. А.С.Бейсенова, Ж.Б.Шілдебаева, Г.З.Сауытбаева, Экология. Алматы. ғылым. 2001ж.
10. Оразбаева Р.С. «Экология негіздері», Астана-2003
11. Бейсенова Р.Р. Экология және тұрақты даму пәнінен дәрістер жинағы Оқу құралы. Астана 2010 жыл
12. Балабақшадағы экологиялық тәрбие /Отбасы және балабақша-1996. №11-12/
13. Көбеева Н. «Бала және табиғат» \\ Үйелмен және балабақша. – 1993. № 5.
14. Құлшанова С. Табиғатты қорғау. \\ Отбасы және балабақша. – 1993. № 6.
15. Керімбаева Р. Табиғат. Бала. Тәрбие.\\ Отбасы және балабақша. – 1997. № 1 – 3.
16. Жұмабекова Ф.И Көркемдік тәрбиені ұйымдастыру ерекшеліктері. \\ Бақшадағы көркемдік тәрбие.
17. Жумадилова Р.Ж. Мектепке дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру әдістемесі мен теориясы. Семей, 2013ж
18. Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «Мектеп», 1983
19. Горощенко В.П., Степанов И.А. Методика преподавания природоведения. М.,Просвещение, 1984.
20. Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.
21. Аймағанбетова К.А. Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері. Алматы, 2000ж
22. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы, 1985ж
23. Есеналина Н.Т. «Экологиялық тәрбие көзі-халықта» атты оқу әдістемелік құралы, 2004.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Жеке пәндер әдістемесі пәнінен
Курстық жұмыс
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие беру
Орындаған:
Тексерген:
Қарағанды - 2017ж
ЖОспар
І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ Негізгі бөлім
І-Тарау. Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен
таныстырудың теориялық-әдіснамалық негізі ... ... ... ... ... ...
0.1 Мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге,
табиғатты қорғауға тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда
логикалық тапсырмаларды пайдалану негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда
тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ-Тарау. ІІ-Тарау. Мектепке дейінгі балаларға экологиялық
тәрбие берудің маңыздылығы және әдістемесі ... ... ... ... ... .
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Мектепке дейінгі экологиялық оқыту, тәрбиелеу үрдісін ойын
арқылы дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
8
12
18
18
21
27
29
31
Кіріспе
Өзіңнің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жеріңді қадірлеу-Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға деген ынталылықты ең балғын шақтан бастап тәрбиелеу қажет.Тәрбиешінің алдында тұрған міндет-балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет арқылы қабылдауға мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға, оның қарапайым көріністеріндегі керекті бейнелерді көре білуге, жануарлармен және өлі табиғат құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната білуге үйрету қажет. Егерде тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы ересек адамдардың қызметін өзі білген жағдайда ғана, бұл міндеттерді орындай алатын болады. Баланың қоршаған шындықты тануы- табиғаттағы заттармен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде көрінетін түйсіктен басталады. Балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың, олардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуі тиіс деуге болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына, объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н, көрнекіліктерді, ойыншықтарды көрсету - балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Курстық жұмыстың өзектілігі мынада, табиғаттың ғажайып құбылыстарымен таныстыру, олардың мән-мәнiсiн ұғындыру арқылы жас жеткiншектердi жан-жақты тәрбиелеуге, нақтырақ айтқанда баланың қабылдауын, зейiнiн, ойын, тiлiн дамытуға болады. Сонау ерте замандардан бермен қарай талай-талай ғұламалар, ойшыл педагогтар табиғатты тәрбие құралы деп қарағаны, осы тарапта қыруар енбектер қалдырғаны осының айғағы. Шығыстың екiншi ұстазы атанған Әл - Фараби, Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаевтың мұралары, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев еңбектерi ересен қазына. Қазақстан атырабында тұңғыш балабақшалардың ашылуына атсалысқан Нәзипа Құлжанованың мақалалары мен талаптары да назар аударарлық. Арғы - бергi ұлы педагогтардың қай - қайсысы болмасын ақыл - ойдың, тiлдiң дамуындағы табиғаттың алатын орнын айрықша бағалаған. Солардың бәрi ұрпақ тәрбиесi дейтiн ұлы мұратты жүзеге асыруда бiзге жол сiлтейдi, демейдi.
Ал егер республикада мектеп жасына дейiнгi балаларға табиғат жайында ұғым беру мәселесiн нақтылай сөз етсек, бiзде бұл мәселе әлi де болса түбегейлi зерттеле қоймағанын, жете дәйектелмегенiн мойындауымызға тура келедi. Осыған сай курстық жұмысымның тақырыбын: Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие беру деп алуыма негіз болды.
Курстық жұмыстың мақсаты - мектепке дейінгі мекемелерде балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие берудің теориялық-әдістемелік негізін зерделеу.
Зерттеу мақсатына жету үшін курстық жұмыстың құрылымы мен зерттеу логикасын анықтайтын мынадай міндеттер қойылған:
oo мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге, табиғатты қорғауға тәрбиелеуді негіздеу;
- мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда логикалық тапсырмаларды пайдалану негізін талдау;
- мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлерін зерделеу;
- мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру маңыздылығын негіздеу;
- мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесіне тоқталу болмақ.
Жұмыстың зерттеу пәні: туған жер табиғатымен таныстыру мен экологиялық білім беру әдістемесі.
Курстық жұмыстың зерттеу обьектісі: туған жер табиғатымен мектепке дейінгі балаларды таныстыру үрдісі.
Курстық жұмыстың әдіснамалық негіздері ретінде Жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану туралы Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 21 қазандағы N 3300 Заңы, Қоршаған ортаны қорғау туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шiлдедегi N 160 Заңы, Қазақстанның жануарларға арналған 1996 жылғы Қызыл кітабы, Қ.Ә.Әлімбетовтың Табиғатты пайдалану және оны қорғау, А. Ф. Ковшарь. Қазақстан Қызыл кітабы беттерінен. Омыртқалы жануарлар, Дәрібаев Ж. Е. Экология негіздері сияқты еңбектер қолданылды.
Жұмыстың теориялық мәні. Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда логикалық тапсырмаларды пайдалану негізін талдауға машықтанасың; мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлерімен танысасың; мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесін игересің.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы болашақта балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда алғашқы теориялық құрал болмақ.
І-Тарау. Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстырудың теориялық-әдіснамалық негізі
1.1 Мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге, табиғатты қорғауға тәрбиелеу
Табиғатты қорғау - біздің парызымыз. Табиғаттың ғажайып әсемдігін көз алдына елестете отырып, өзің бір керемет сезімге бөленесің. Табиғаттың бар әсемдігін, бар кереметін,оның әрбір әсерін сөзбен де,жазумен де жеткізу оңай емес. Оның керемет көрінісі жаныңды тербетеді. Бұлттары аппақ мақтадай,шөптері жасыл кілемдей төселген. Табиғатты танып білу,мектепке дейінгі жастағы баланың бойында табиғатпен эстетикалық қарым-қатынас жасаудың базасын құрайтын экологиялық тәрбиенің маңызы зор. Еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейінгі барлық адамзат табиғатты аялап, құрметтеп, қамқорлық жасап өмір сүруді адамшылық міндетім деп түсіну үшін барша жұрттың экологиялық білімі жоғары болуы тиіс. Сонда ғана табиғатты аялап,қамқорлық жасап,қорғау арқылы табиғат байлықтарын дұрыс пайдалана алады. Экология деген ұғымда табиғат және танудеген мағынада түсінген жөн.Балабақшадаға айналаны қоршаған табиғат жағдайындағы, ұғымды қабылдап танысу, серуенге шыққанда табиғаттың құбылысын бақылап зерттеп білу, табиғи байлықтарды қалай пайдалану жолдары түсіндіріледі.
Табиғат құбылыстарымен жақын таныстыру баланың күн сәулесінің нұрын, судың сылдырын, жапырақ сыбдырын, құстардың сайраған үнін түсіне білуге баулиды. Табиғат бізді қоршаған орта. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды. Халықтық тәрбие тағылымындағы асыл мұралардың бірі - табиғатқа үлкен құрмет, зор ілтипатпен қарауы, сондай-ақ, оны көздің қарашығындай сақтап жас ұрпаққа тәрбиелік маңызы бар әңгімелер,ұлағатты терең ойлар жеткізе білуінде.Үлкендердің балаларға көкті жұлма, құсты атпа, су анасы-бұлақ, судың да сұрауы бардеген сөздерінде мағынасы терең,ауқымы кең философиялық терең ой,тәлім-тәрбиелік бастау жатыр.
Табиғат әсемдігін көріп, сезіне білу балалардың өмір тәжірибесін байытып,олардың эстетикалық талғамын дамытады. Бала сәби шақтан бастап-ақ халықтың бай мұрасын бойына сіңіріп өссе, табиғаттың сұлулығын қадірлеуге, қорғауға, сақтауға ынтасы зор болатыны белгілі. Бүгінгі күні адамзаттың алдында тұрған басты мақсаттардың бірі-өзімізді қоршаған табиғи ортадағы жан-жануар, өсімдік, өзен-су, ауа және орман тоғайларды қолдан келгенше табиғи күйінде сақтап, болашақ ұрпаққа қаз-қалпында қалдыра білу болып табылады.
Туған жеріміздің табиғатына жанашырлық жасап аялау және қорғау барлығымыздың міндетіміз, келешек ұрпақ алдындағы парызымыз. Балалар күнделікті табиғатпен және неше түрлі жаңалықтармен кездеседі. Сондықтан балаларға табиғаттың сұлулығын, жаңалығын түсініп, жан - дүниесімен қабылдап және табиғатты сүйіп қорғауды үйрету-әрбір тәрбиешінің басты міндеті болып табылады.
Қазақстаның қай жерлерінде де орман көп. Орманға барған кезде экологиялық ережелерді сақтау қажет. Орманда айқайлауға, қалдықтарды тастауға, от жағуға, құстар мен аңдарды үркітуге болмайды. Жабайы аңдар далада, орманда және таулы жерлерде мекен етеді. Адамдар көбінесе кейде түсінбей, кейде салақтықтан табиғатты қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатынын ойламастан,оған қалай болса солай қарайды. Сыңсыған орманның орнындағы жанған түбірлер, су шайып өткен тау беткейлеріндегі жыртылған жерлер, ағаш ағызу кезінде ластанған өзендер-осының бәрі сирек кездесетін көптеген бағалы аңдар құруына әкеп соғады. Қаскерлердің қолынан қаншасы қырылып жатыр. Сондықтан біз өз табиғатымызды ерекше күтуіміз қажет. Балалардың бойын тәрбиеші осыларды ұғындыру қажет.
Бүкіл әлемдік тіршіліктің төрт құдіретті негізі бар. Олар: күн ана, жер ана, ауа және су. Адамзат күнделікті тіршілігінде осы төрт құдіретке сүйенеді. Егер осы төрт негіздің біреуі болмасы тіршілік тоқтайды.
Күн - барлық тіршіліктің қүдіретті тірегі. Оның нұры - сәулесі, құдіретті күші - от. Әлемдегі барлық тіршілік оттың күшімен қозғалысқа түсіп адам өмірін өркендетіп тұр. Отты халық қастерлеп, отты баспа, отпен ойнама, отқа түкірме деп ырым, тиым жасап, кесір - қырсықты отпен аластап, отқа табынған.
Халық жер ананы әулие тұтады. Батпағанға - жер жомарт, Жері байдың - елі бай, Туған жер - алтын бесік деп жер ананы аялайды.
Жер - жаһандағы тіршіліктің нәрін сіңіріп, өмір сүрудің тірегі болып тұрған құдірет - су. Өмірге ең қымбат, ең қажетті болғандықтан, халық судың шығып жатқан жерін әулие бұлақ дейді. Судыңда сұрауы бар деп суды ысырап жасамау керектігін өз ұрпақтарына ескертіп отырған.
Жан дүниенің өмір ырғағын жасап тұрған келесі құдіретті нәрсе - ауа. Ауа - өмір тынысы дейді халық. Ең қымбатты, қажетті нәрсені ауадай қажет деп халық ауаны қымбаттың қымбаты деп бағалайды.
Туған жер - әрбір адамның жарық дүниеге шыр етіп келген мекені. Туған жердің барлық табиғи қадір - қасиеті ананың ақ сүтімен тұла бойына тарайды.
Туған жердің тағдыры біздің ата - бабамызды ерекше толғандырған. Олар өз ұрпақтарына осыншама кең алқапты алақанымен аялап, анталаған ата жаулардан аман алып қалған.
Атамекен - жанға жылы саябақ
Ар алдында күнә болар табиғатты аямау
Қанымызға сіңген екен ақ сүтімен ананың -
Туған жердің табиғатын аялау
Біздің ата - бабаларымыз бұлақтың көзін ашып, айналасына жасыл еккен. Әрбір ұрпақ үшін ата - бабаның туған жер табиғатын қорғау дәстүрі - әрі өнеге, әрі асыл мұра. Экология - мекен еткен табиғи орта туралы ұғым. Адам баласы ерте кезден өзінің тұрған мекенін таза ұстаған. Үйінің айналасына тал егіп, ауланың, көшенің тазалығына көңіл бөлген. Адамдар әрқашан табиғатқа бағынышты болып, оның ресурстарын өз қажетіне жұмсаған. Сондықтан қоршаған ортаны қорғау - міндетіміз. Табиғат таза болса, біздің денсаулығымыз зор болады. Біздің қоршаған ортаныың әрбір кереметін балаларға жеткізіп, олардың санасындағы алуан түрлі ойларын,қиялдарын оятып және одан әрі тәрбиелеу қажет.
Табиғат - сұлулықтың мәңгі бақи таусылмас қайнар көзі,ол эстетикалық тәрбие берудің ең маңызды құралдарының бірі болып саналады.Ол қаншама рухани байлық,қаншалықты жан дүниені тазартатын жағымды әсер беретінін айтпаса да түсінікті.Баланың табиғатқа деген қызығушылығын арттыра отырып,табиғаттағы мерзімдік құбылыстар жайлы,өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі жайлы түсініктерін қалыптастыру ісі жалғастырылады .Сондай-ақ табиғат құбылыстарын мұқият бақылауға және олардың арасындағы байланысты анықтауға ,табиғат әдемілігін сезініп,сүйе білуге,өсімдіктер мен жануарларға қамқорлықпен сүйе білуге, өсімдіктер мен жануарларға қамқорлықпен қарым-қатынас жасауға тәрбиелейді. Мысалы:гүлдерді баспай айналып өту,кесілген және уақытша жұлынып алынған өсімдіктерді суға салып қою,құстардың және басқа да жануарлардың қасында өзін байсалды ұстау,тірі жәндіктерге қамқорлық жасау.Балаларды жанды - жансыз табиғатпен одан әрі таныстыра отырып,олардың құбылыстары жайындағы бастапқы нақты ұғымдарды қалыптастырады.Ағашты бей берекет кесуге,жылдың құрғақ кезінде от жағуға тыйым салынуы,көктемдежәне жазда балапан шығарар кезде құстарды аулауға тыйым салынуы,жабайы аңдарды қыста қосымша азықтандыру арқылы табиғатты қорғау жүзеге асырылатыны айтылады.Қазақ халқының педагогикасындағы асыл мұраның бірі табиғатқа деген аса зор сүйіспеншілігі мен оған деген асқан адамгершілік қасиеті,қазіргі экологиялық мәселелер бүкіл адам баласын ойландырып отырған кезде халқымыздың бұл салада қалдырған тағылымдылық та,тәрбиелік те мәні зор асыл мұраларына көңіл бөлу ерекше қажет.
Табиғат-тіршілік-көзі. Оның әрбір әсері адам өмірінде үлкен роль атқарады. Аяулы табиғатсыз осы ғаламда өмір сүру, тіршілік ету мүмкін емес еді. Жыл мезгілдерінің өзгеруі де, табиғатты одан әрі әсерлейді. Әр жыл мезгілі әр қилы. Төрт жыл мезгілі бізге төрт түрлі ғажайып күйін сыйлайды. Таудан сарқырап аққан өзеннің айналасында өксіген оттай жанған жануарларды көрудің өзі керемет көрініс емес пе?! Бау-бақшада өскен жеміс-жидектердіңиісі мұрын жарады. Жайқалып өскен түрлі гүлдер көзге өз кереметтігін сыйға тартады. Аспаннан күннің көзі түскенде, жердің жүзі қуана қыбырлайды. Көлдер қойнын ашса,қаңқылдап оған құстар қонар. Табиғат жайлы өнегелі сөздер,мақалдар мен өлең-шумақтарында жырлаған ақындарымыз көп. Табиғат көркемдігін ақ қағаз бетіне түсірген ақындарымыз оның құдіретін білген. Сол өлең жолдарын болашақ ұрпаққа,яғни бізге қалдырып отыр. Біздің әрбір басқан қадамымыз, әрбір істеген ісіміз табиғатқа байланысты болғандықтан,оның біздің өмірімізде ерекше орын алуы сөзсіз. Бірақ, адамзаттың кейбір істері табиғатқа кері әсер беруде. Оның кері әсері біздің денсаулығымызға да зиян келтіреді.Үлкен-кіші әрдайым оны таза ұстап, құрмет тұту қажет. Оның бізге қаншалықты қажетекені баршамызға мәлім.
Таза болса табиғат- Аман болар адамзат,-деп ақынымыз
Фариза Оңғарсынова айтқандай, қоршаған ортаның, табиғаттың неғұрлым таза болуы-адамзат денсаулығының мықты болуының кепілі. Яғни, адамдардың амандығы, көтеріңкі көңіл күй мен ерекше шабытта, күш-қуатта болуы табиғат тазалығымен тікелей байланыста. Сондықтан да табиғаттқа немкетті қарау,онымен санаспау-ана сүтін ақтамағанмен пара-пар. Барша байлықтың анасы - Жер. Жерді күтіп баптай білу, оның қойнауынан қазба байлықтарын игеріп ала білу, табиғат пен қоршаған ортаны түлетіп, гүлдендіре білу өз қолымызда деп Ыбырай Жақаев атамыз айтқандай, Адам баласы табиғаттың ең ұлы перзенті болумен бірге,ең ұлы қамқоршысы да екенін естен шығармауымыз керек.
1.2 Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда логикалық тапсырмаларды пайдалану негізі
Қазіргі таңда жас ұрпаққа тәрбие берудегі басты мақ-сат ұлттық рухы жоғары, өз Отанын, туған жерін сүйе бі-летін азамат тәрбиелеу. ХХІ ғасыр жеткіншегі дене, руха-ни ойлау жағынан жан-жақты, өз-өзіне басшы, кез-келген сәтте шешім қабылдай алатын жеке тұлға болуы тиіс. Оған "Еліміздің білім беру жүйесінің Қазақстанның бәсе-кеге нақты қабілеттілігіне қол жеткізудегі негізгі міндет-тері - Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назар-баевтың 2006 жылғы 1 наурыздағы "Қазақстанның әлем-дегі бәсекеге қабілеттілігі 50 елдің қатарына кіру стра-тегиясы" атты Қазақстан халқына жолдауы" негіз болады.
Бұл үшін тәрбиешінің шығармашылдығы, жаңашылдығы, көп ізденісті қажет етеді. Ал мектепке дейінгі оқытуда білім, білік дағдыларымен қатар тәрбие жұмыстарының сан алуан, қызықты, тартымды, баланы қажытып алмайтындай жұмыс түрлерін жүргізу тәрбиешіден шеберлікті талап етеді.
Мектепке дейінгі шақта бала бойына білім мен білік-тілікті, шығармашылық пен ізденімпаздықты, қабілеттілік пен іскерлікті, еңбек сүйгіштікті, танымдық қасиеттерді жинақтап дамыту барысында табиғатпен тереңірек таныстырудың ерекше орны бар екенін мәлім. Бала өмірінің алғашқы жеті жылы - денсаулықтың, ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және экологиялық дамудың негіздері қаланатын өте маңызды кезең.
Балаларды табиғатпен таныстыруда алдымызда мнандай мақсат тұрады: балалардың табиғатқа деген көзқарасын дамыту, өлі және тірі табиғатпен таныстыру, ол туралы өз ой-пікірін айтуға үйрету. Өз өлкеміздің аң-құстарын, өсімдіктерін таныту, қорғауға, әсемдігін көруге, сезінуге, пайдасын түсінуге тәрбиелеу.
Міндеттері: 1. Болашақ табиғат жанашыры болатын ұрпақ тәрбиелеу.
2. Мектепке дейінгілердің экологиялық көз қарастарын
кеңейту және жүйелеу.
3. Тәжірибелер жасау және алған нәтижеден
тұжырым шығаруға үйрету.
4. Шығармашылықты, елестету мен ойлауды дамыту.
Баланы мектеп жасына дейінгі кезеңнен өзі өсіп-өне-тін ортасын, қоршаған табиғатын бағалай білуге және оларға дұрыс қарауға үйретудің маңызы зор. Ол үшін оқытудың бүкіл үрдісіне экологиялық білімдерді енгізген жөн. Күштемеу, сүйіспеншілік, шындықты білуге талаптану және парасатты мінез-құлық сияқты адамдық қасиеттерді тану үрдісінде балалар адамның табиғат алдындағы жауапкершілігін түсіне біледі. Күштемеу деген табиғатқа жасалып тұрғанның кез-келгеніне мейлі ол ағаш, көбелек, бұтақ болсын оларға ешбір зиян келтірмеу керек дегенді білдіреді. Балалар тірі атаулының бәрін бағалай білуі тиіс. Табиғатқа деген сүйіспеншілікті тек оның әсемдігімен масаттану және тынығуға жиі бару деп түсінбеу керек. Балалардың өздері де ағаштар отырғызуға, бұлақтардың көзін ашуға, ұя жасауға қатысып, табиғатқа зиян келтіретін тұрмыстық қалдықтардан құтылудың тәсілдері туралы сұрақ-тарға жауаптар іздейді.
Сайф Сарай: - "Ағаштың жемісін жеймін десең, түбіне балта шаппа..." - деген екен. Жас бала тамылжыған табиғатқа, әсем әуенге, айналадағы әсемдікке қызығады, содан әсерленеді, көркемдікті түсініп, оның мәнін түсі-неді, әсемдікті танып, талғауды үйренеді. Мысалы: Балаларды гүлдермен таныстыру кезінде, олар олардың түрлерімен, пайдасымен тапсырмалар арқылы танысып, хош иісімен далаға берер әсемдігін көреді, сезінеді. Осы сұлулықты бұзғылары келмейді. Оны елестету арқылы парақ бетіне өз қиялдарынан бейнелеп салады.
Тіл дамыту
Сауат ашу
Саз тәрбиесі
"Табиғатпен таныстыру арқылы айнала қоршаған ортаны тануға деген қызығушылықты дамыту"
Айналамен таныстыру
Көркем
әдебиет
Сурет
Қарапайым математи
калық түсініктерді қалыптастыру
Ойын
әрекеттері
Экология
Еңбек
қызметі
Мектеппен байланыс
Тіл дамыту
Сауат ашу
Саз тәрбиесі
"Табиғатпен таныстыру арқылы айнала қоршаған ортаны тануға деген қызығушылықты дамыту"
Айналамен таныстыру
Көркем
әдебиет
Сурет
Қарапайым математи
калық түсініктерді қалыптастыру
Ойын
әрекеттері
Экология
Еңбек
қызметі
Мектеппен байланыс
Сурет 1. Жоспарлы - прогностикалық оқыту үрдісінің біріккен сұлбасы
Өлі және тірі табиғат нысандарына деген қызығушы-лық өте ерте жастан қалыптаса бастайды. Балалар бәрін байқайды: орман алқабындағы еңбекшіл құмырсқалар илеуін қалың шөптегі кіп-кішкентай өрмекшіні, ағаш басындағы ұяларды т.б.
Балалардың көңілін табиғаттағы маусымдық өзгерістер, түстердің ашықтығы, әр түрлі дыбыстар, иістер тартады. Олар өздеріне жаңа әлем ашады: барлығын қолмен ұстап қарауға, иіскеуге, егер жағдай болса дәмін көруге тырысады.
Баланың айнала қоршаған табиғатқа қызығушылығын ескере отырып, экологияға деген сүйіспеншілік, қорғаушылықты тәрбиелеу керекпіз. Ең маңыздысы біздің табиғатты сүюіміз және соны балаларға жеткізуіміз, біз та-биғатсыз өмір сүре алмайтынымызды балаға түсіндіру. Қазіргі таңда балалардың дамуында экологиялық біліктілігіміздің, жаңа технологиялардың маңызы ерекше. Экологиялық тәрбие адамгершілік тәрбиесімен өте тығыз байланысты. Әсемдіктен сусындау, оны қабылдау, түсіне және сезіне білу адамгершілік негіздерді қалыптастыруға көмектеседі. Оның міндеттері күрделі де сан алуан. Экологиялық тәрбие балалардың сезімдері мен санасына ықпал жасап, көзқарастары мен нанымдардың орнығуына жәр-демдесе отырып, оның дүниетанымын қалыптастыруға елеулі үлесін қосады. Тіпті балаларға табиғаттағы адамдар еңбегінің маңыздылығын көріп, бағалауды үйретеміз.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, мақсатты серуендер мен саяхаттарда ойындарды қолдану көп жетістіктерге жеткізді. Ойын тәр-биешілер мен мектеп жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінің өзара байланысты технологиясы десек те болады. Экологиялық дамытудың түпкі мақсаты оның сапалы болуы.
Экологиялық біліктілік арқылы ұжымдық, топтық, жеке қабілеттерді ашуға болады. Жалпы экология барлық оқыту - тәрбиелеу үрдісімен байланысты.
Т А Б И Ғ А Т
Мақсатты
серуен
Саяхаттар
Ойын сабақ
Дамытушы
ойындар
Тәжірибе
Логикалық
тапсырмалар
Сөздік
ойындар
Дидактикалық
ойындар
Еңбек
Зерттеу
жұмыстары
Т А Б И Ғ А Т
Мақсатты
серуен
Саяхаттар
Ойын сабақ
Дамытушы
ойындар
Тәжірибе
Логикалық
тапсырмалар
Сөздік
ойындар
Дидактикалық
ойындар
Еңбек
Зерттеу
жұмыстары
Сурет 2. Табиғатпен таныстыруда қолданылатын оқу іс-әрекеттері
Осы оқу іс-әрекеттерді тиімді дұрыс пайдалануы мектеп жасына дейінгі баланы жан-жақты дамыта отырып, білімді игеруге қызығушылықтарын тудырады. Балалар оқу іс-әрекетінде алған білімдерін іс-жүзінде тәжірибелерде өздері жасап, нәтижесін көреді. Мысалы: өсімдікке ауа қалай енетінін анықтауды қызыға орындайды.
1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлері
ХХІ ғасыр ғылым мен техниканың қарқынды дамуымен ерекшеленіп отыр. Ғылым мен техниканың даму жетістігі өндіріс орындарына еніп, халықтың тұрмыс-тіршілігін біршама жеңілдетуде. Бұл қарқынды даму білім беру саласында айналып өтпеді. Кез келген оқу орындары жоғарыда айтып отырғанымыздай ғылым мен техниканың жетістіктерін молынан пайдалануда. Бәрін де құп алып, қоғамның ыңғайына қарай қызмет қыла беруімізге әбден болады, әрине.
Бірақ, бүгінгі біздің күніміз жақсы, ертеңіміз не болмақ? Жетістікке негіз болған ресурстардың барлығы табиғат анамыздан, жер қойнауынан алынып жатқаны ешкімге құпия емес. Ал, адамдар өз кезегінде табиғаттың қайта қалпына келуіне, көгалдандыруға аз мөлшерде көңіл бөліп отыр. Дәл осылай жалғаса берсе келер ғасырдың адамдарының қалы қандай күйде боларын ойлаудың өзі қорқынышты.
Қазақстанның экологиялық жағдайын семей ядролық полигонындағы сынақтардың әсері, Каспий теңізінің экологиялық проблемасы, Аралдың экологиялық проблемасы, Балқаш проблемасы, сондай-ақ, үлкен қалалар мен өндіріс орталықтарында қоршаған ортаның ластануы мәселелері шешім таппай тұрып, қалайша жақсы дей аламыз? Қазіргі күннің өзінде емделуге келмейтін сырқатқа шалдығып, өлім құшып жатқан адамдарды жиі естиміз.
Болашақ ұрпақтың тәрбиесі педагогтардың қолында. Бала жас күнінен бастап табиғатты аялауға, құрметпен қарауға үйренгені абзал. Білім беру ұйымдары, әсіресе мектепке дейінгі ұйымдарда экологиялық тәрбие беру ісі жүргізілмей жатыр деуден аулақпыз. Мектепке дейінгі ұйымның педагогикалық процесінде, атап айтқанда денсаулық, қатынас, таным, шығармашылық, әлеуметтік орта білім беру салаларында мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту және тәрбиелеу ісі табиғатпен байланыстырылып өткізіліп жүргенін білеміз. Бірақ, қоғамдық орындарда, зообақтар мен гүлзарларда ата-аналарымен серуен құрып жүрген балалардың іс-әрекетіне, сөзіне сырттай бақылау жасайтын болсақ олардың жан-жануарлар мен өсімдіктер әлеміне жан ашырлықпен қарайтындарын сирек кездестіреміз. Неге? Осы арада бір қарама-қайшылықтың болып тұрғаны анық қой. Біздің ойымызша:
1. Көп жағдайда мектепке дейінгі ұйымдарда берілген экологиялық білім мен тәрбие отбасында жалғасын таппайды. Бұған мысал терінде ата-аналардың балаларын зообақтарға, саябақтарға серуенге сирек апаратындығы. Балабақшадан жан-жануарлар, жәндіктер, өқсімдіктер жайында естіп, біліп келген бала міндетті түрде ата-анасына сол әсерін жеткізеді және оларды бірге барып көруге өтініш білдіреді. Ата-ана тарапынан: Олардың үстері кір, лас, қорқынышты-, деген сияқты жағымсыз пікірлер естіген баланың көңілі су сепкендей басылады және келесі жолы тәрбиешінің айтқандарына сенбеуге тырысады.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға ертегі оқу, аңыз-әңгімелер айтудың күн тәртібінен шығуы, мультфильмдер көрумен шектеуміз және мултьфильмдер көруде таңдауды балалардың өзіне саламыз. Олар Джокер, Пингвин, Дана пері, Психопат, Хайуан, Алаяқ, Доктор Реджинальд Бушрут, Джек Спайсер, Доктор Сегізаяқ, Скелетор сияқты жауыздар кейіпкерлерді таңдап жатады [1].
3. Күнделікті адам тұтынатын заттардың бәрі табиғат ресурстары екендігі насихатталмайды. Мысалы, күнделікті сүт, айран ішкізу кезінде оны үй жануарларының өнімі екендігін айта бермейміз.
4. Көп жағдайда ересек адамдардың өздері табиғатты ластайды. Бұған қарапайым ғана мысал кетліре кетуге болады. Отбасымен табиғат аясына серуенге шыққан ата-ана өздерімен бірге ала шыққан азық-түлік қалдықтарын суға немесе сол отырған орындарына шашып кетеді. Бұны бала сол уақытта елемесе де, оның көкейінде қалып қояды және келесі жолы өзі де сол әрекетті айнытпай қайталайды.
Балаларды қоршаған шындықты тануы-табиғаттығы заттар мен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде көрінетін түйсіктен басталады. Сезімдік танымның физиологиялық негізі- көру, есту тері, иіс және басқа анализаторлардың бірлескен қызметі екенін И.П.Павлов атап көрсетті. Қабылдауға анализаторлар көбірек қатысқан сайын, түсінік те дәлірек, молырақ, анығырақ және маңыздырақ болады.
Мұнан балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың олардың сезім мүшелеріне тікілей әсер етуі тиіс деуге болады.
Балалардың обьектілерді көруге, ұстауға естуге, иіскеуге, олардың ауырлығын сезуге мүмкіндіктері болуға тиіс [2].
Табиғатты тануға және балалардың әр түрлі дағдылар мен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Табиғаттыбалалардың тікілей қабылдауын және дағдыларды белсенді меңгеруін қамтамасыз ететін әдістер мен тәсілдерді құрметтеген жөн. Мұндай әдістерге бақылау, эксперемент, еңбек, ойындар жатады. Осылармен бірге қатар тәрбиешінің сөздеріне негізделген - әңгіме айту, көркем шығармаларды оқу, табиғи обьектілерді көрсетунемесе оларды бейнелеу арқылы әңгімелесу әдістері кеңінен пайдалынады. Жұмыста пайдаланған әдіс пен тәсіл мысалы, бақылау әңгімелесуден, тәрбиешініңәңгімесі көркем шығарманы оқумен, эксперемент еңбекпен қосылып жүргізіледі.
Балаларды табиғатпен таныстырған кездегі олардың іс-әрекетін ұйымдастыру формалары (сабақтар, топсаяхаттар, серуендер, табиғат бұрышындағы жұмыс, жер учаскесіндегі жұмыстар) болып табылады.
Сабақтар. Бұл-балаларды табиғатпен таныстырудағы негізгі форма. Сабақтар бағдарламаға сәйкес күні бұрын белгілінген жоспар бойынша белгілі бір сағатта өтіледі.
Сурет 3. Балаларды табиғатпен таныстырған кездегі олардың іс-әрекетін ұйымдастыру формалары
Сабақтарда тәрбиеші балаларға жаңа мәліметтерді хабарлап қана қоймайды, сонымен бірге олардағы бұрыннан бар білімдерді нақтылайды және бекітеді. Сабақтар балаларды табиғатпен таныстыру процесінде танымдық қабілеттерінің бақылағыштығы, ойлағыштығы және тілдерінің дамуы, олардың сөздік қорларыныңмолаюы, табиғатқа ықыластылық пен сүйіспеншілікте болуға тәрбиелеу жүзеге асатындай етіліп құрылады. Сабақтағы ең басты нәрсе барлық балалардыңбағдарламалық материалды меңгеруі.
Серуендеулер кезінде балалар табиғатпен бағдарламаға негізделіп және жергілікті жердің жағдайларын ескере отырып, алдын ала жасалынған жоспар бойыншатанысады. Серуендерде табиғаттың қандай да болсын бір құбылысы көрінген кезде, жоспар жүзеге асырылады. Жер учаскесіне жасалған серуендер кезіндегі ойындарүшін құм салынған жәшік, кішкене бассейн, су шашқыштар, ойыншықтар болуы тиіс.
Адамның табиғатсыз күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ дейді халқымыз. Мұны айтуға табиғат заңдылықтарын ұғыну бір міндет болса, сол ілім негізінде оның құдіретін дәріптей отырып құрметтеу, қорғау екінші міндет екенін ескерген аға буын жас жеткіншектердің санасына ертерек сіңіре берген. Тәрбие - тал бесіктен деген халық даналығы осыны меңзейді.
Ендеше, туған табиғатты, туған ел мен жерді құрметтеуге бүлдіршін жастан бастап баулыған абзал. Сонда ғана біздің еліміздің болашақ ұрпақтарының кез-келгені экологиялық сауатты, адамгершілікті, мейірбан, табиғатпен жан-дүниесі үйлескен, дүниетанымы кең болып тәрбиеленеді.
Мектепке дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру әдістері және түрлері.
Мектепке дейінгі мекемедегі табиғатпен таныстару процесінде әртүрлі әдістер - көрнекі (бақылау, суретті (карина) қарау, кино немесе диофильмдер көрсету), практикалық (ойын әдісі, еңбек, қарапайым тәжірибелер), сөздік (тәрбиешің әңгімесі, әдеби шығармалар оқу, әңгімелесу).
Сурет 4. Мектепке дейінгі мекемедегі табиғатпен таныстару процесінде қолданатын әдістер
Бақылау - қоршаған ортадағы құбылысты және заттарды мақсатты көздей отыра жоспарлап қабылдау. Бұл күрделі танымдылық әрекет, бұған түйсік, ойлау және сөз қатысып және тұрақты зейінді талап етеді.
Табиғатта бақылауды ұйымдастырғанда тәрбиеші көптеген міндеттерді шеше алады: табиғат туралы балалардың білімдерін қалыптастырады, байқағыштықтықтарын дамытады, эстетикаға тәрбиелейді. Бақылаудың екі түрі бар - қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді. Қысқа мерзімді- заттың немесе құбылыстың сапасы мен қасиеттері туралы білімдерін қалыптастырады, балаалар пішінін, түсін, көлемін, бөлшектің кеңістіктегі орналасуы, бетінің мінезін, ал аңдарды таныстырғанда - қимыл-қозғалысының ерекшеліктері, шығаратын дыбыстары, т.б.
Күрделі бақылау - ұзақ бақылау, балалар бұрын болған құбылысты салыстырады, т.б. Бақылауды жеке бір белгілерге де жасауға болады. Мыс: құмырадағы гүлдің топырағы арқылы су құю керектігін анықтау, аквариумдағы балықтың жүріс-тұрысына қарай суды ауыстыру немесе тұтас суретті қалыптастыру(қардағы ізден кім келгенін, жидектің түсінен - оның піскенін, піспегенін анықтау). Бұл бақылау - балалардың құбылысьтарды анализдеу дағдыларын, жеке деректерді салыстыруға, қарапайым ой тұжырымдама жасауды үйретеді. Кейінгі бақылаудың екеуінің күрелігіне қарастап ұйымдастырылады. Бұл бақылау барысында тапқырлық, қайқағыштық, анализдеу, салыстыру , ой тұжырымдау процестері жетіледі.
Бақылау балаларды өсімдіктер және аңдармен, ауа-райымен, ересек адамдардың табиғаттағы еңбегімен таныстырғанда ұйымдастырылады. Бақылау - сабақта, экскурсияда, серуенде, табиғат бұрышында, табиғатта жүргізіледі. Бақылауды жалпы барлық баламен немесе жарты топпен, бірнеше баламен ұйымдастыруға болады. Бұл бақылаудың мазмұны мен тәрбиешінің алдына қойған міндетіне байланысты. Бірақ барлық жағдайда да бақылау баланың ой жүгірту белсенділігі жоғары деңгейде болуы керек, оларды ойландыру, қойылған сұрақтарға жауап іздуге, құштарлықтарын дамыту, табиғатқа деген қызығушылық пен құнтты қатынасқа тәрбиелеу.
Бақылауға дайындалу тәрбиеші үшін затты, объектіні таңдаудан басталады. Таңдалған аң немесе өсімдік жақсы жағдайда болуы керек. Егерде топта, онда бақылайтын заттың орнын дұрыс анықтап алған жөн, ол барлық балаға көрінетіндеу болу керек...
Бақылаудың алдында, әсіресе ол алғашқы рет өткізіліп жатса, онда балалардың алдына қойылған міндет пен сұрақты қоюға асықпау керек. Балалар 1-2 мин өзбеттерімен объектіні қарап көріп алуға мүмкіндік берген жөн. Балалардың көрген заттары бойынша алғашқа әсерлері, туындаған құштарлықтарын қандырғаннан кейін ғана тәрбиеші әртүрлі тәсілдерді (сұрақтар, жұмбақ, затты зерттеу, салыстыру, ойын және еңбек әрекеттері) қолданады. Ол балаларға көргендерін түсінелері үшін түсіндіреді, әңгімелейді. Қызықтыру үшін, эмоциялық қатынасүшін, затты эстетикалық қабылдауларын қамтамасыз ету үшін, тәрбиеші кіші топтардың балаларына өлең-тақпақ, фольклораның қысқа түрін қолдану, ал ересек топтарында бақылаудың соңында тіпті әдеби шығармалар оқиды. Бақылау белгілі бірізділікпен өтуі керек. Аңды бақылағанда, тәрбиеші баланың зейінін әуелі оның мінез-қылқына аударады: Не істейді?, Қалай жылжиды?, Не жейді? Қалай?. Сосын барып оның сырт пішініне көңіл аударады: Денесі немен жабылған? Аяқтары ұзын ба, жоқ әлде қысқа ма? Көздері қандай (пішіні, түсі)?
Өсімдікті қарау - ол гүл болсын, ашық әшекейлі жапырақ болсын, тіпті сабақ болсын әуелі оның ең жарық көзге түсетін белгісінен басталады. Сосын оның сыртқы құрлысының негізгі ерекшіліктері: гүлдің, өсімдіктің, сабақтың көлемі, мөлшері біртіндеп анықталады. Мектепке дейінгі балалардың зейіндері еріксіз және соншалықты тұрақты ьолмағандықтан осындай бірізділік қажет. Тек соңында бақылау барысындағы түсініктерін тәртіпке келтірген жөн. Осындай бірізділікті үнемі қолданған жөн, себебі балалар өздерінің ойларын жеткізелеріне жеңіл болады.
Баланы табиғатпен таныстырғанда әрбір бақылау нақты бір үлкен емес міндеті шешеді. Сондықтан тәрбиеші бақылауды өткізгенде өткен бақылаумен байланыстыра ұйымдастырған дұрыс.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жеке пәндер әдістемесі пәнінен
Курстық жұмыс
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие беру
Орындаған:
Тексерген:
Қарағанды - 2017ж
ЖОспар
І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ Негізгі бөлім
І-Тарау. Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен
таныстырудың теориялық-әдіснамалық негізі ... ... ... ... ... ...
0.1 Мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге,
табиғатты қорғауға тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда
логикалық тапсырмаларды пайдалану негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда
тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ-Тарау. ІІ-Тарау. Мектепке дейінгі балаларға экологиялық
тәрбие берудің маңыздылығы және әдістемесі ... ... ... ... ... .
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Мектепке дейінгі экологиялық оқыту, тәрбиелеу үрдісін ойын
арқылы дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
8
12
18
18
21
27
29
31
Кіріспе
Өзіңнің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жеріңді қадірлеу-Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға деген ынталылықты ең балғын шақтан бастап тәрбиелеу қажет.Тәрбиешінің алдында тұрған міндет-балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет арқылы қабылдауға мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға, оның қарапайым көріністеріндегі керекті бейнелерді көре білуге, жануарлармен және өлі табиғат құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната білуге үйрету қажет. Егерде тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы ересек адамдардың қызметін өзі білген жағдайда ғана, бұл міндеттерді орындай алатын болады. Баланың қоршаған шындықты тануы- табиғаттағы заттармен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде көрінетін түйсіктен басталады. Балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың, олардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуі тиіс деуге болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың табиғатпен таныстыру әдістерінің жалпы сипаттамасы. Табиғатты тануға және балалардың әр-түрлі дағдылармен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Әдістер мен тәсілдерді таңдап алу программаның мазмұнына және мектеп жасына дейінгі балалар айналасындағы табиғатқа бақылау орнына, объектіге, сондай-ақ балалардың жасына, олардың жинақтаған тәжірибесіне байланысты болмақ. Дидактикалық ойы н, көрнекіліктерді, ойыншықтарды көрсету - балалардың табиғатты тануына үлкен роль атқарады.
Курстық жұмыстың өзектілігі мынада, табиғаттың ғажайып құбылыстарымен таныстыру, олардың мән-мәнiсiн ұғындыру арқылы жас жеткiншектердi жан-жақты тәрбиелеуге, нақтырақ айтқанда баланың қабылдауын, зейiнiн, ойын, тiлiн дамытуға болады. Сонау ерте замандардан бермен қарай талай-талай ғұламалар, ойшыл педагогтар табиғатты тәрбие құралы деп қарағаны, осы тарапта қыруар енбектер қалдырғаны осының айғағы. Шығыстың екiншi ұстазы атанған Әл - Фараби, Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаевтың мұралары, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев еңбектерi ересен қазына. Қазақстан атырабында тұңғыш балабақшалардың ашылуына атсалысқан Нәзипа Құлжанованың мақалалары мен талаптары да назар аударарлық. Арғы - бергi ұлы педагогтардың қай - қайсысы болмасын ақыл - ойдың, тiлдiң дамуындағы табиғаттың алатын орнын айрықша бағалаған. Солардың бәрi ұрпақ тәрбиесi дейтiн ұлы мұратты жүзеге асыруда бiзге жол сiлтейдi, демейдi.
Ал егер республикада мектеп жасына дейiнгi балаларға табиғат жайында ұғым беру мәселесiн нақтылай сөз етсек, бiзде бұл мәселе әлi де болса түбегейлi зерттеле қоймағанын, жете дәйектелмегенiн мойындауымызға тура келедi. Осыған сай курстық жұмысымның тақырыбын: Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие беру деп алуыма негіз болды.
Курстық жұмыстың мақсаты - мектепке дейінгі мекемелерде балаларды туған жердің табиғатымен таныстыру және экологиялық тәрбие берудің теориялық-әдістемелік негізін зерделеу.
Зерттеу мақсатына жету үшін курстық жұмыстың құрылымы мен зерттеу логикасын анықтайтын мынадай міндеттер қойылған:
oo мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге, табиғатты қорғауға тәрбиелеуді негіздеу;
- мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда логикалық тапсырмаларды пайдалану негізін талдау;
- мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлерін зерделеу;
- мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру маңыздылығын негіздеу;
- мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесіне тоқталу болмақ.
Жұмыстың зерттеу пәні: туған жер табиғатымен таныстыру мен экологиялық білім беру әдістемесі.
Курстық жұмыстың зерттеу обьектісі: туған жер табиғатымен мектепке дейінгі балаларды таныстыру үрдісі.
Курстық жұмыстың әдіснамалық негіздері ретінде Жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану туралы Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 21 қазандағы N 3300 Заңы, Қоршаған ортаны қорғау туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шiлдедегi N 160 Заңы, Қазақстанның жануарларға арналған 1996 жылғы Қызыл кітабы, Қ.Ә.Әлімбетовтың Табиғатты пайдалану және оны қорғау, А. Ф. Ковшарь. Қазақстан Қызыл кітабы беттерінен. Омыртқалы жануарлар, Дәрібаев Ж. Е. Экология негіздері сияқты еңбектер қолданылды.
Жұмыстың теориялық мәні. Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда логикалық тапсырмаларды пайдалану негізін талдауға машықтанасың; мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлерімен танысасың; мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық тәрбие беру әдістемесін игересің.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы болашақта балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда алғашқы теориялық құрал болмақ.
І-Тарау. Мектепке дейінгі балаларды туған жердің табиғатымен таныстырудың теориялық-әдіснамалық негізі
1.1 Мектепке дейінгі жастағы баланы туған жер табиғатын сүюге, табиғатты қорғауға тәрбиелеу
Табиғатты қорғау - біздің парызымыз. Табиғаттың ғажайып әсемдігін көз алдына елестете отырып, өзің бір керемет сезімге бөленесің. Табиғаттың бар әсемдігін, бар кереметін,оның әрбір әсерін сөзбен де,жазумен де жеткізу оңай емес. Оның керемет көрінісі жаныңды тербетеді. Бұлттары аппақ мақтадай,шөптері жасыл кілемдей төселген. Табиғатты танып білу,мектепке дейінгі жастағы баланың бойында табиғатпен эстетикалық қарым-қатынас жасаудың базасын құрайтын экологиялық тәрбиенің маңызы зор. Еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейінгі барлық адамзат табиғатты аялап, құрметтеп, қамқорлық жасап өмір сүруді адамшылық міндетім деп түсіну үшін барша жұрттың экологиялық білімі жоғары болуы тиіс. Сонда ғана табиғатты аялап,қамқорлық жасап,қорғау арқылы табиғат байлықтарын дұрыс пайдалана алады. Экология деген ұғымда табиғат және танудеген мағынада түсінген жөн.Балабақшадаға айналаны қоршаған табиғат жағдайындағы, ұғымды қабылдап танысу, серуенге шыққанда табиғаттың құбылысын бақылап зерттеп білу, табиғи байлықтарды қалай пайдалану жолдары түсіндіріледі.
Табиғат құбылыстарымен жақын таныстыру баланың күн сәулесінің нұрын, судың сылдырын, жапырақ сыбдырын, құстардың сайраған үнін түсіне білуге баулиды. Табиғат бізді қоршаған орта. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды. Халықтық тәрбие тағылымындағы асыл мұралардың бірі - табиғатқа үлкен құрмет, зор ілтипатпен қарауы, сондай-ақ, оны көздің қарашығындай сақтап жас ұрпаққа тәрбиелік маңызы бар әңгімелер,ұлағатты терең ойлар жеткізе білуінде.Үлкендердің балаларға көкті жұлма, құсты атпа, су анасы-бұлақ, судың да сұрауы бардеген сөздерінде мағынасы терең,ауқымы кең философиялық терең ой,тәлім-тәрбиелік бастау жатыр.
Табиғат әсемдігін көріп, сезіне білу балалардың өмір тәжірибесін байытып,олардың эстетикалық талғамын дамытады. Бала сәби шақтан бастап-ақ халықтың бай мұрасын бойына сіңіріп өссе, табиғаттың сұлулығын қадірлеуге, қорғауға, сақтауға ынтасы зор болатыны белгілі. Бүгінгі күні адамзаттың алдында тұрған басты мақсаттардың бірі-өзімізді қоршаған табиғи ортадағы жан-жануар, өсімдік, өзен-су, ауа және орман тоғайларды қолдан келгенше табиғи күйінде сақтап, болашақ ұрпаққа қаз-қалпында қалдыра білу болып табылады.
Туған жеріміздің табиғатына жанашырлық жасап аялау және қорғау барлығымыздың міндетіміз, келешек ұрпақ алдындағы парызымыз. Балалар күнделікті табиғатпен және неше түрлі жаңалықтармен кездеседі. Сондықтан балаларға табиғаттың сұлулығын, жаңалығын түсініп, жан - дүниесімен қабылдап және табиғатты сүйіп қорғауды үйрету-әрбір тәрбиешінің басты міндеті болып табылады.
Қазақстаның қай жерлерінде де орман көп. Орманға барған кезде экологиялық ережелерді сақтау қажет. Орманда айқайлауға, қалдықтарды тастауға, от жағуға, құстар мен аңдарды үркітуге болмайды. Жабайы аңдар далада, орманда және таулы жерлерде мекен етеді. Адамдар көбінесе кейде түсінбей, кейде салақтықтан табиғатты қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатынын ойламастан,оған қалай болса солай қарайды. Сыңсыған орманның орнындағы жанған түбірлер, су шайып өткен тау беткейлеріндегі жыртылған жерлер, ағаш ағызу кезінде ластанған өзендер-осының бәрі сирек кездесетін көптеген бағалы аңдар құруына әкеп соғады. Қаскерлердің қолынан қаншасы қырылып жатыр. Сондықтан біз өз табиғатымызды ерекше күтуіміз қажет. Балалардың бойын тәрбиеші осыларды ұғындыру қажет.
Бүкіл әлемдік тіршіліктің төрт құдіретті негізі бар. Олар: күн ана, жер ана, ауа және су. Адамзат күнделікті тіршілігінде осы төрт құдіретке сүйенеді. Егер осы төрт негіздің біреуі болмасы тіршілік тоқтайды.
Күн - барлық тіршіліктің қүдіретті тірегі. Оның нұры - сәулесі, құдіретті күші - от. Әлемдегі барлық тіршілік оттың күшімен қозғалысқа түсіп адам өмірін өркендетіп тұр. Отты халық қастерлеп, отты баспа, отпен ойнама, отқа түкірме деп ырым, тиым жасап, кесір - қырсықты отпен аластап, отқа табынған.
Халық жер ананы әулие тұтады. Батпағанға - жер жомарт, Жері байдың - елі бай, Туған жер - алтын бесік деп жер ананы аялайды.
Жер - жаһандағы тіршіліктің нәрін сіңіріп, өмір сүрудің тірегі болып тұрған құдірет - су. Өмірге ең қымбат, ең қажетті болғандықтан, халық судың шығып жатқан жерін әулие бұлақ дейді. Судыңда сұрауы бар деп суды ысырап жасамау керектігін өз ұрпақтарына ескертіп отырған.
Жан дүниенің өмір ырғағын жасап тұрған келесі құдіретті нәрсе - ауа. Ауа - өмір тынысы дейді халық. Ең қымбатты, қажетті нәрсені ауадай қажет деп халық ауаны қымбаттың қымбаты деп бағалайды.
Туған жер - әрбір адамның жарық дүниеге шыр етіп келген мекені. Туған жердің барлық табиғи қадір - қасиеті ананың ақ сүтімен тұла бойына тарайды.
Туған жердің тағдыры біздің ата - бабамызды ерекше толғандырған. Олар өз ұрпақтарына осыншама кең алқапты алақанымен аялап, анталаған ата жаулардан аман алып қалған.
Атамекен - жанға жылы саябақ
Ар алдында күнә болар табиғатты аямау
Қанымызға сіңген екен ақ сүтімен ананың -
Туған жердің табиғатын аялау
Біздің ата - бабаларымыз бұлақтың көзін ашып, айналасына жасыл еккен. Әрбір ұрпақ үшін ата - бабаның туған жер табиғатын қорғау дәстүрі - әрі өнеге, әрі асыл мұра. Экология - мекен еткен табиғи орта туралы ұғым. Адам баласы ерте кезден өзінің тұрған мекенін таза ұстаған. Үйінің айналасына тал егіп, ауланың, көшенің тазалығына көңіл бөлген. Адамдар әрқашан табиғатқа бағынышты болып, оның ресурстарын өз қажетіне жұмсаған. Сондықтан қоршаған ортаны қорғау - міндетіміз. Табиғат таза болса, біздің денсаулығымыз зор болады. Біздің қоршаған ортаныың әрбір кереметін балаларға жеткізіп, олардың санасындағы алуан түрлі ойларын,қиялдарын оятып және одан әрі тәрбиелеу қажет.
Табиғат - сұлулықтың мәңгі бақи таусылмас қайнар көзі,ол эстетикалық тәрбие берудің ең маңызды құралдарының бірі болып саналады.Ол қаншама рухани байлық,қаншалықты жан дүниені тазартатын жағымды әсер беретінін айтпаса да түсінікті.Баланың табиғатқа деген қызығушылығын арттыра отырып,табиғаттағы мерзімдік құбылыстар жайлы,өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі жайлы түсініктерін қалыптастыру ісі жалғастырылады .Сондай-ақ табиғат құбылыстарын мұқият бақылауға және олардың арасындағы байланысты анықтауға ,табиғат әдемілігін сезініп,сүйе білуге,өсімдіктер мен жануарларға қамқорлықпен сүйе білуге, өсімдіктер мен жануарларға қамқорлықпен қарым-қатынас жасауға тәрбиелейді. Мысалы:гүлдерді баспай айналып өту,кесілген және уақытша жұлынып алынған өсімдіктерді суға салып қою,құстардың және басқа да жануарлардың қасында өзін байсалды ұстау,тірі жәндіктерге қамқорлық жасау.Балаларды жанды - жансыз табиғатпен одан әрі таныстыра отырып,олардың құбылыстары жайындағы бастапқы нақты ұғымдарды қалыптастырады.Ағашты бей берекет кесуге,жылдың құрғақ кезінде от жағуға тыйым салынуы,көктемдежәне жазда балапан шығарар кезде құстарды аулауға тыйым салынуы,жабайы аңдарды қыста қосымша азықтандыру арқылы табиғатты қорғау жүзеге асырылатыны айтылады.Қазақ халқының педагогикасындағы асыл мұраның бірі табиғатқа деген аса зор сүйіспеншілігі мен оған деген асқан адамгершілік қасиеті,қазіргі экологиялық мәселелер бүкіл адам баласын ойландырып отырған кезде халқымыздың бұл салада қалдырған тағылымдылық та,тәрбиелік те мәні зор асыл мұраларына көңіл бөлу ерекше қажет.
Табиғат-тіршілік-көзі. Оның әрбір әсері адам өмірінде үлкен роль атқарады. Аяулы табиғатсыз осы ғаламда өмір сүру, тіршілік ету мүмкін емес еді. Жыл мезгілдерінің өзгеруі де, табиғатты одан әрі әсерлейді. Әр жыл мезгілі әр қилы. Төрт жыл мезгілі бізге төрт түрлі ғажайып күйін сыйлайды. Таудан сарқырап аққан өзеннің айналасында өксіген оттай жанған жануарларды көрудің өзі керемет көрініс емес пе?! Бау-бақшада өскен жеміс-жидектердіңиісі мұрын жарады. Жайқалып өскен түрлі гүлдер көзге өз кереметтігін сыйға тартады. Аспаннан күннің көзі түскенде, жердің жүзі қуана қыбырлайды. Көлдер қойнын ашса,қаңқылдап оған құстар қонар. Табиғат жайлы өнегелі сөздер,мақалдар мен өлең-шумақтарында жырлаған ақындарымыз көп. Табиғат көркемдігін ақ қағаз бетіне түсірген ақындарымыз оның құдіретін білген. Сол өлең жолдарын болашақ ұрпаққа,яғни бізге қалдырып отыр. Біздің әрбір басқан қадамымыз, әрбір істеген ісіміз табиғатқа байланысты болғандықтан,оның біздің өмірімізде ерекше орын алуы сөзсіз. Бірақ, адамзаттың кейбір істері табиғатқа кері әсер беруде. Оның кері әсері біздің денсаулығымызға да зиян келтіреді.Үлкен-кіші әрдайым оны таза ұстап, құрмет тұту қажет. Оның бізге қаншалықты қажетекені баршамызға мәлім.
Таза болса табиғат- Аман болар адамзат,-деп ақынымыз
Фариза Оңғарсынова айтқандай, қоршаған ортаның, табиғаттың неғұрлым таза болуы-адамзат денсаулығының мықты болуының кепілі. Яғни, адамдардың амандығы, көтеріңкі көңіл күй мен ерекше шабытта, күш-қуатта болуы табиғат тазалығымен тікелей байланыста. Сондықтан да табиғаттқа немкетті қарау,онымен санаспау-ана сүтін ақтамағанмен пара-пар. Барша байлықтың анасы - Жер. Жерді күтіп баптай білу, оның қойнауынан қазба байлықтарын игеріп ала білу, табиғат пен қоршаған ортаны түлетіп, гүлдендіре білу өз қолымызда деп Ыбырай Жақаев атамыз айтқандай, Адам баласы табиғаттың ең ұлы перзенті болумен бірге,ең ұлы қамқоршысы да екенін естен шығармауымыз керек.
1.2 Мектепке дейінгі балаларды туған жер табиғатымен таныстыруда логикалық тапсырмаларды пайдалану негізі
Қазіргі таңда жас ұрпаққа тәрбие берудегі басты мақ-сат ұлттық рухы жоғары, өз Отанын, туған жерін сүйе бі-летін азамат тәрбиелеу. ХХІ ғасыр жеткіншегі дене, руха-ни ойлау жағынан жан-жақты, өз-өзіне басшы, кез-келген сәтте шешім қабылдай алатын жеке тұлға болуы тиіс. Оған "Еліміздің білім беру жүйесінің Қазақстанның бәсе-кеге нақты қабілеттілігіне қол жеткізудегі негізгі міндет-тері - Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назар-баевтың 2006 жылғы 1 наурыздағы "Қазақстанның әлем-дегі бәсекеге қабілеттілігі 50 елдің қатарына кіру стра-тегиясы" атты Қазақстан халқына жолдауы" негіз болады.
Бұл үшін тәрбиешінің шығармашылдығы, жаңашылдығы, көп ізденісті қажет етеді. Ал мектепке дейінгі оқытуда білім, білік дағдыларымен қатар тәрбие жұмыстарының сан алуан, қызықты, тартымды, баланы қажытып алмайтындай жұмыс түрлерін жүргізу тәрбиешіден шеберлікті талап етеді.
Мектепке дейінгі шақта бала бойына білім мен білік-тілікті, шығармашылық пен ізденімпаздықты, қабілеттілік пен іскерлікті, еңбек сүйгіштікті, танымдық қасиеттерді жинақтап дамыту барысында табиғатпен тереңірек таныстырудың ерекше орны бар екенін мәлім. Бала өмірінің алғашқы жеті жылы - денсаулықтың, ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және экологиялық дамудың негіздері қаланатын өте маңызды кезең.
Балаларды табиғатпен таныстыруда алдымызда мнандай мақсат тұрады: балалардың табиғатқа деген көзқарасын дамыту, өлі және тірі табиғатпен таныстыру, ол туралы өз ой-пікірін айтуға үйрету. Өз өлкеміздің аң-құстарын, өсімдіктерін таныту, қорғауға, әсемдігін көруге, сезінуге, пайдасын түсінуге тәрбиелеу.
Міндеттері: 1. Болашақ табиғат жанашыры болатын ұрпақ тәрбиелеу.
2. Мектепке дейінгілердің экологиялық көз қарастарын
кеңейту және жүйелеу.
3. Тәжірибелер жасау және алған нәтижеден
тұжырым шығаруға үйрету.
4. Шығармашылықты, елестету мен ойлауды дамыту.
Баланы мектеп жасына дейінгі кезеңнен өзі өсіп-өне-тін ортасын, қоршаған табиғатын бағалай білуге және оларға дұрыс қарауға үйретудің маңызы зор. Ол үшін оқытудың бүкіл үрдісіне экологиялық білімдерді енгізген жөн. Күштемеу, сүйіспеншілік, шындықты білуге талаптану және парасатты мінез-құлық сияқты адамдық қасиеттерді тану үрдісінде балалар адамның табиғат алдындағы жауапкершілігін түсіне біледі. Күштемеу деген табиғатқа жасалып тұрғанның кез-келгеніне мейлі ол ағаш, көбелек, бұтақ болсын оларға ешбір зиян келтірмеу керек дегенді білдіреді. Балалар тірі атаулының бәрін бағалай білуі тиіс. Табиғатқа деген сүйіспеншілікті тек оның әсемдігімен масаттану және тынығуға жиі бару деп түсінбеу керек. Балалардың өздері де ағаштар отырғызуға, бұлақтардың көзін ашуға, ұя жасауға қатысып, табиғатқа зиян келтіретін тұрмыстық қалдықтардан құтылудың тәсілдері туралы сұрақ-тарға жауаптар іздейді.
Сайф Сарай: - "Ағаштың жемісін жеймін десең, түбіне балта шаппа..." - деген екен. Жас бала тамылжыған табиғатқа, әсем әуенге, айналадағы әсемдікке қызығады, содан әсерленеді, көркемдікті түсініп, оның мәнін түсі-неді, әсемдікті танып, талғауды үйренеді. Мысалы: Балаларды гүлдермен таныстыру кезінде, олар олардың түрлерімен, пайдасымен тапсырмалар арқылы танысып, хош иісімен далаға берер әсемдігін көреді, сезінеді. Осы сұлулықты бұзғылары келмейді. Оны елестету арқылы парақ бетіне өз қиялдарынан бейнелеп салады.
Тіл дамыту
Сауат ашу
Саз тәрбиесі
"Табиғатпен таныстыру арқылы айнала қоршаған ортаны тануға деген қызығушылықты дамыту"
Айналамен таныстыру
Көркем
әдебиет
Сурет
Қарапайым математи
калық түсініктерді қалыптастыру
Ойын
әрекеттері
Экология
Еңбек
қызметі
Мектеппен байланыс
Тіл дамыту
Сауат ашу
Саз тәрбиесі
"Табиғатпен таныстыру арқылы айнала қоршаған ортаны тануға деген қызығушылықты дамыту"
Айналамен таныстыру
Көркем
әдебиет
Сурет
Қарапайым математи
калық түсініктерді қалыптастыру
Ойын
әрекеттері
Экология
Еңбек
қызметі
Мектеппен байланыс
Сурет 1. Жоспарлы - прогностикалық оқыту үрдісінің біріккен сұлбасы
Өлі және тірі табиғат нысандарына деген қызығушы-лық өте ерте жастан қалыптаса бастайды. Балалар бәрін байқайды: орман алқабындағы еңбекшіл құмырсқалар илеуін қалың шөптегі кіп-кішкентай өрмекшіні, ағаш басындағы ұяларды т.б.
Балалардың көңілін табиғаттағы маусымдық өзгерістер, түстердің ашықтығы, әр түрлі дыбыстар, иістер тартады. Олар өздеріне жаңа әлем ашады: барлығын қолмен ұстап қарауға, иіскеуге, егер жағдай болса дәмін көруге тырысады.
Баланың айнала қоршаған табиғатқа қызығушылығын ескере отырып, экологияға деген сүйіспеншілік, қорғаушылықты тәрбиелеу керекпіз. Ең маңыздысы біздің табиғатты сүюіміз және соны балаларға жеткізуіміз, біз та-биғатсыз өмір сүре алмайтынымызды балаға түсіндіру. Қазіргі таңда балалардың дамуында экологиялық біліктілігіміздің, жаңа технологиялардың маңызы ерекше. Экологиялық тәрбие адамгершілік тәрбиесімен өте тығыз байланысты. Әсемдіктен сусындау, оны қабылдау, түсіне және сезіне білу адамгершілік негіздерді қалыптастыруға көмектеседі. Оның міндеттері күрделі де сан алуан. Экологиялық тәрбие балалардың сезімдері мен санасына ықпал жасап, көзқарастары мен нанымдардың орнығуына жәр-демдесе отырып, оның дүниетанымын қалыптастыруға елеулі үлесін қосады. Тіпті балаларға табиғаттағы адамдар еңбегінің маңыздылығын көріп, бағалауды үйретеміз.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, мақсатты серуендер мен саяхаттарда ойындарды қолдану көп жетістіктерге жеткізді. Ойын тәр-биешілер мен мектеп жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінің өзара байланысты технологиясы десек те болады. Экологиялық дамытудың түпкі мақсаты оның сапалы болуы.
Экологиялық біліктілік арқылы ұжымдық, топтық, жеке қабілеттерді ашуға болады. Жалпы экология барлық оқыту - тәрбиелеу үрдісімен байланысты.
Т А Б И Ғ А Т
Мақсатты
серуен
Саяхаттар
Ойын сабақ
Дамытушы
ойындар
Тәжірибе
Логикалық
тапсырмалар
Сөздік
ойындар
Дидактикалық
ойындар
Еңбек
Зерттеу
жұмыстары
Т А Б И Ғ А Т
Мақсатты
серуен
Саяхаттар
Ойын сабақ
Дамытушы
ойындар
Тәжірибе
Логикалық
тапсырмалар
Сөздік
ойындар
Дидактикалық
ойындар
Еңбек
Зерттеу
жұмыстары
Сурет 2. Табиғатпен таныстыруда қолданылатын оқу іс-әрекеттері
Осы оқу іс-әрекеттерді тиімді дұрыс пайдалануы мектеп жасына дейінгі баланы жан-жақты дамыта отырып, білімді игеруге қызығушылықтарын тудырады. Балалар оқу іс-әрекетінде алған білімдерін іс-жүзінде тәжірибелерде өздері жасап, нәтижесін көреді. Мысалы: өсімдікке ауа қалай енетінін анықтауды қызыға орындайды.
1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыруда тәрбиешінің ұйымдастыратын жұмыс түрлері
ХХІ ғасыр ғылым мен техниканың қарқынды дамуымен ерекшеленіп отыр. Ғылым мен техниканың даму жетістігі өндіріс орындарына еніп, халықтың тұрмыс-тіршілігін біршама жеңілдетуде. Бұл қарқынды даму білім беру саласында айналып өтпеді. Кез келген оқу орындары жоғарыда айтып отырғанымыздай ғылым мен техниканың жетістіктерін молынан пайдалануда. Бәрін де құп алып, қоғамның ыңғайына қарай қызмет қыла беруімізге әбден болады, әрине.
Бірақ, бүгінгі біздің күніміз жақсы, ертеңіміз не болмақ? Жетістікке негіз болған ресурстардың барлығы табиғат анамыздан, жер қойнауынан алынып жатқаны ешкімге құпия емес. Ал, адамдар өз кезегінде табиғаттың қайта қалпына келуіне, көгалдандыруға аз мөлшерде көңіл бөліп отыр. Дәл осылай жалғаса берсе келер ғасырдың адамдарының қалы қандай күйде боларын ойлаудың өзі қорқынышты.
Қазақстанның экологиялық жағдайын семей ядролық полигонындағы сынақтардың әсері, Каспий теңізінің экологиялық проблемасы, Аралдың экологиялық проблемасы, Балқаш проблемасы, сондай-ақ, үлкен қалалар мен өндіріс орталықтарында қоршаған ортаның ластануы мәселелері шешім таппай тұрып, қалайша жақсы дей аламыз? Қазіргі күннің өзінде емделуге келмейтін сырқатқа шалдығып, өлім құшып жатқан адамдарды жиі естиміз.
Болашақ ұрпақтың тәрбиесі педагогтардың қолында. Бала жас күнінен бастап табиғатты аялауға, құрметпен қарауға үйренгені абзал. Білім беру ұйымдары, әсіресе мектепке дейінгі ұйымдарда экологиялық тәрбие беру ісі жүргізілмей жатыр деуден аулақпыз. Мектепке дейінгі ұйымның педагогикалық процесінде, атап айтқанда денсаулық, қатынас, таным, шығармашылық, әлеуметтік орта білім беру салаларында мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту және тәрбиелеу ісі табиғатпен байланыстырылып өткізіліп жүргенін білеміз. Бірақ, қоғамдық орындарда, зообақтар мен гүлзарларда ата-аналарымен серуен құрып жүрген балалардың іс-әрекетіне, сөзіне сырттай бақылау жасайтын болсақ олардың жан-жануарлар мен өсімдіктер әлеміне жан ашырлықпен қарайтындарын сирек кездестіреміз. Неге? Осы арада бір қарама-қайшылықтың болып тұрғаны анық қой. Біздің ойымызша:
1. Көп жағдайда мектепке дейінгі ұйымдарда берілген экологиялық білім мен тәрбие отбасында жалғасын таппайды. Бұған мысал терінде ата-аналардың балаларын зообақтарға, саябақтарға серуенге сирек апаратындығы. Балабақшадан жан-жануарлар, жәндіктер, өқсімдіктер жайында естіп, біліп келген бала міндетті түрде ата-анасына сол әсерін жеткізеді және оларды бірге барып көруге өтініш білдіреді. Ата-ана тарапынан: Олардың үстері кір, лас, қорқынышты-, деген сияқты жағымсыз пікірлер естіген баланың көңілі су сепкендей басылады және келесі жолы тәрбиешінің айтқандарына сенбеуге тырысады.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға ертегі оқу, аңыз-әңгімелер айтудың күн тәртібінен шығуы, мультфильмдер көрумен шектеуміз және мултьфильмдер көруде таңдауды балалардың өзіне саламыз. Олар Джокер, Пингвин, Дана пері, Психопат, Хайуан, Алаяқ, Доктор Реджинальд Бушрут, Джек Спайсер, Доктор Сегізаяқ, Скелетор сияқты жауыздар кейіпкерлерді таңдап жатады [1].
3. Күнделікті адам тұтынатын заттардың бәрі табиғат ресурстары екендігі насихатталмайды. Мысалы, күнделікті сүт, айран ішкізу кезінде оны үй жануарларының өнімі екендігін айта бермейміз.
4. Көп жағдайда ересек адамдардың өздері табиғатты ластайды. Бұған қарапайым ғана мысал кетліре кетуге болады. Отбасымен табиғат аясына серуенге шыққан ата-ана өздерімен бірге ала шыққан азық-түлік қалдықтарын суға немесе сол отырған орындарына шашып кетеді. Бұны бала сол уақытта елемесе де, оның көкейінде қалып қояды және келесі жолы өзі де сол әрекетті айнытпай қайталайды.
Балаларды қоршаған шындықты тануы-табиғаттығы заттар мен құбылыстардың оның сезім мүшелеріне әсер етуі процесінде көрінетін түйсіктен басталады. Сезімдік танымның физиологиялық негізі- көру, есту тері, иіс және басқа анализаторлардың бірлескен қызметі екенін И.П.Павлов атап көрсетті. Қабылдауға анализаторлар көбірек қатысқан сайын, түсінік те дәлірек, молырақ, анығырақ және маңыздырақ болады.
Мұнан балаларды табиғатпен таныстырудың негізінде көрнекілік, табиғаттағы заттар мен құбылыстардың олардың сезім мүшелеріне тікілей әсер етуі тиіс деуге болады.
Балалардың обьектілерді көруге, ұстауға естуге, иіскеуге, олардың ауырлығын сезуге мүмкіндіктері болуға тиіс [2].
Табиғатты тануға және балалардың әр түрлі дағдылар мен іскерлікті алуына басшылық ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдерді қолданады. Табиғаттыбалалардың тікілей қабылдауын және дағдыларды белсенді меңгеруін қамтамасыз ететін әдістер мен тәсілдерді құрметтеген жөн. Мұндай әдістерге бақылау, эксперемент, еңбек, ойындар жатады. Осылармен бірге қатар тәрбиешінің сөздеріне негізделген - әңгіме айту, көркем шығармаларды оқу, табиғи обьектілерді көрсетунемесе оларды бейнелеу арқылы әңгімелесу әдістері кеңінен пайдалынады. Жұмыста пайдаланған әдіс пен тәсіл мысалы, бақылау әңгімелесуден, тәрбиешініңәңгімесі көркем шығарманы оқумен, эксперемент еңбекпен қосылып жүргізіледі.
Балаларды табиғатпен таныстырған кездегі олардың іс-әрекетін ұйымдастыру формалары (сабақтар, топсаяхаттар, серуендер, табиғат бұрышындағы жұмыс, жер учаскесіндегі жұмыстар) болып табылады.
Сабақтар. Бұл-балаларды табиғатпен таныстырудағы негізгі форма. Сабақтар бағдарламаға сәйкес күні бұрын белгілінген жоспар бойынша белгілі бір сағатта өтіледі.
Сурет 3. Балаларды табиғатпен таныстырған кездегі олардың іс-әрекетін ұйымдастыру формалары
Сабақтарда тәрбиеші балаларға жаңа мәліметтерді хабарлап қана қоймайды, сонымен бірге олардағы бұрыннан бар білімдерді нақтылайды және бекітеді. Сабақтар балаларды табиғатпен таныстыру процесінде танымдық қабілеттерінің бақылағыштығы, ойлағыштығы және тілдерінің дамуы, олардың сөздік қорларыныңмолаюы, табиғатқа ықыластылық пен сүйіспеншілікте болуға тәрбиелеу жүзеге асатындай етіліп құрылады. Сабақтағы ең басты нәрсе барлық балалардыңбағдарламалық материалды меңгеруі.
Серуендеулер кезінде балалар табиғатпен бағдарламаға негізделіп және жергілікті жердің жағдайларын ескере отырып, алдын ала жасалынған жоспар бойыншатанысады. Серуендерде табиғаттың қандай да болсын бір құбылысы көрінген кезде, жоспар жүзеге асырылады. Жер учаскесіне жасалған серуендер кезіндегі ойындарүшін құм салынған жәшік, кішкене бассейн, су шашқыштар, ойыншықтар болуы тиіс.
Адамның табиғатсыз күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ дейді халқымыз. Мұны айтуға табиғат заңдылықтарын ұғыну бір міндет болса, сол ілім негізінде оның құдіретін дәріптей отырып құрметтеу, қорғау екінші міндет екенін ескерген аға буын жас жеткіншектердің санасына ертерек сіңіре берген. Тәрбие - тал бесіктен деген халық даналығы осыны меңзейді.
Ендеше, туған табиғатты, туған ел мен жерді құрметтеуге бүлдіршін жастан бастап баулыған абзал. Сонда ғана біздің еліміздің болашақ ұрпақтарының кез-келгені экологиялық сауатты, адамгершілікті, мейірбан, табиғатпен жан-дүниесі үйлескен, дүниетанымы кең болып тәрбиеленеді.
Мектепке дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру әдістері және түрлері.
Мектепке дейінгі мекемедегі табиғатпен таныстару процесінде әртүрлі әдістер - көрнекі (бақылау, суретті (карина) қарау, кино немесе диофильмдер көрсету), практикалық (ойын әдісі, еңбек, қарапайым тәжірибелер), сөздік (тәрбиешің әңгімесі, әдеби шығармалар оқу, әңгімелесу).
Сурет 4. Мектепке дейінгі мекемедегі табиғатпен таныстару процесінде қолданатын әдістер
Бақылау - қоршаған ортадағы құбылысты және заттарды мақсатты көздей отыра жоспарлап қабылдау. Бұл күрделі танымдылық әрекет, бұған түйсік, ойлау және сөз қатысып және тұрақты зейінді талап етеді.
Табиғатта бақылауды ұйымдастырғанда тәрбиеші көптеген міндеттерді шеше алады: табиғат туралы балалардың білімдерін қалыптастырады, байқағыштықтықтарын дамытады, эстетикаға тәрбиелейді. Бақылаудың екі түрі бар - қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді. Қысқа мерзімді- заттың немесе құбылыстың сапасы мен қасиеттері туралы білімдерін қалыптастырады, балаалар пішінін, түсін, көлемін, бөлшектің кеңістіктегі орналасуы, бетінің мінезін, ал аңдарды таныстырғанда - қимыл-қозғалысының ерекшеліктері, шығаратын дыбыстары, т.б.
Күрделі бақылау - ұзақ бақылау, балалар бұрын болған құбылысты салыстырады, т.б. Бақылауды жеке бір белгілерге де жасауға болады. Мыс: құмырадағы гүлдің топырағы арқылы су құю керектігін анықтау, аквариумдағы балықтың жүріс-тұрысына қарай суды ауыстыру немесе тұтас суретті қалыптастыру(қардағы ізден кім келгенін, жидектің түсінен - оның піскенін, піспегенін анықтау). Бұл бақылау - балалардың құбылысьтарды анализдеу дағдыларын, жеке деректерді салыстыруға, қарапайым ой тұжырымдама жасауды үйретеді. Кейінгі бақылаудың екеуінің күрелігіне қарастап ұйымдастырылады. Бұл бақылау барысында тапқырлық, қайқағыштық, анализдеу, салыстыру , ой тұжырымдау процестері жетіледі.
Бақылау балаларды өсімдіктер және аңдармен, ауа-райымен, ересек адамдардың табиғаттағы еңбегімен таныстырғанда ұйымдастырылады. Бақылау - сабақта, экскурсияда, серуенде, табиғат бұрышында, табиғатта жүргізіледі. Бақылауды жалпы барлық баламен немесе жарты топпен, бірнеше баламен ұйымдастыруға болады. Бұл бақылаудың мазмұны мен тәрбиешінің алдына қойған міндетіне байланысты. Бірақ барлық жағдайда да бақылау баланың ой жүгірту белсенділігі жоғары деңгейде болуы керек, оларды ойландыру, қойылған сұрақтарға жауап іздуге, құштарлықтарын дамыту, табиғатқа деген қызығушылық пен құнтты қатынасқа тәрбиелеу.
Бақылауға дайындалу тәрбиеші үшін затты, объектіні таңдаудан басталады. Таңдалған аң немесе өсімдік жақсы жағдайда болуы керек. Егерде топта, онда бақылайтын заттың орнын дұрыс анықтап алған жөн, ол барлық балаға көрінетіндеу болу керек...
Бақылаудың алдында, әсіресе ол алғашқы рет өткізіліп жатса, онда балалардың алдына қойылған міндет пен сұрақты қоюға асықпау керек. Балалар 1-2 мин өзбеттерімен объектіні қарап көріп алуға мүмкіндік берген жөн. Балалардың көрген заттары бойынша алғашқа әсерлері, туындаған құштарлықтарын қандырғаннан кейін ғана тәрбиеші әртүрлі тәсілдерді (сұрақтар, жұмбақ, затты зерттеу, салыстыру, ойын және еңбек әрекеттері) қолданады. Ол балаларға көргендерін түсінелері үшін түсіндіреді, әңгімелейді. Қызықтыру үшін, эмоциялық қатынасүшін, затты эстетикалық қабылдауларын қамтамасыз ету үшін, тәрбиеші кіші топтардың балаларына өлең-тақпақ, фольклораның қысқа түрін қолдану, ал ересек топтарында бақылаудың соңында тіпті әдеби шығармалар оқиды. Бақылау белгілі бірізділікпен өтуі керек. Аңды бақылағанда, тәрбиеші баланың зейінін әуелі оның мінез-қылқына аударады: Не істейді?, Қалай жылжиды?, Не жейді? Қалай?. Сосын барып оның сырт пішініне көңіл аударады: Денесі немен жабылған? Аяқтары ұзын ба, жоқ әлде қысқа ма? Көздері қандай (пішіні, түсі)?
Өсімдікті қарау - ол гүл болсын, ашық әшекейлі жапырақ болсын, тіпті сабақ болсын әуелі оның ең жарық көзге түсетін белгісінен басталады. Сосын оның сыртқы құрлысының негізгі ерекшіліктері: гүлдің, өсімдіктің, сабақтың көлемі, мөлшері біртіндеп анықталады. Мектепке дейінгі балалардың зейіндері еріксіз және соншалықты тұрақты ьолмағандықтан осындай бірізділік қажет. Тек соңында бақылау барысындағы түсініктерін тәртіпке келтірген жөн. Осындай бірізділікті үнемі қолданған жөн, себебі балалар өздерінің ойларын жеткізелеріне жеңіл болады.
Баланы табиғатпен таныстырғанда әрбір бақылау нақты бір үлкен емес міндеті шешеді. Сондықтан тәрбиеші бақылауды өткізгенде өткен бақылаумен байланыстыра ұйымдастырған дұрыс.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz