Қой мен ешкілердің жұқпалы агалактиясы
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
2.1.Қой мен ешкі вирусологиялық ауруларына жалпы сипаттама
2.2.Қой мен ешкі инфекциялық агалактикасы
2.3.Қой мен ешкі инфекциялық плевропневмониясы
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ.Негізгі бөлім
2.1.Қой мен ешкі вирусологиялық ауруларына жалпы сипаттама
2.2.Қой мен ешкі инфекциялық агалактикасы
2.3.Қой мен ешкі инфекциялық плевропневмониясы
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер
Қой мен ешкінің жұқпалы агалактиясы /орыс. инфекционная агалактия овец и коз, лат. Agalactia infectiosa ovium et caprarum, ағыл. Contagious agalactia/ - малдың желіні, буындары және көздері закымданып, сүті қайтуымен ерекшеленетін аса жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет Италияда Метакс 1816 ж. ашты. Содан кейін Орталық Европа мен басқа аймактарда да белгілі бола бастады. Зерттеушілер оның қоздырушысының бактериологиялық сүзгіден өтетіндігін анықтап, бұл микроб вирустарға жатады деп болжам жасады. 1923 ж. Бридре мен Донатием микроб өсінін таза күйінде бөліп алған соң, оның сиыр перипневмониясының қоздырушысына ұқсас екендігі, яғни микоплазмаларға жататындығы анықталды.
Қоздырушысы – Mycoplazma agalactiae полиморфты 25-175 мкм, Романовский-Гимза әдісімен боялатын, жартылай ауасыбағалы, арнайы Эдвард қоректік ортасында,
Мартен және қан сарысуы агарында жақсы өсетін микроб. Сорпада 3-5 күн өткенде орта аздап лайланады. Тығыз орталарда 2-5 күнде өзгеше дөңгелек, орталық тұсы агарға сіңіп өсетін өсін пайда болады. Алғашқы өсін алу қиынға түсетіндіктен бастапқыда тауық эмбрионында өсіру жақсы нәтиже береді.Зертханалық жануарлардан тек үй қояны ғана сезімтал.
Індеттік ерекшеліктері. Жұқпалы аглактиямен қой мен ешкі жынысына, жасына және тұқымына қарамай ауырады. Бәрінен лактациядағы жануарлар және бір айға дейінгі төл өте сезімтал. Қолдан жұқтырғанда қой мен ешкі ғана ауырады. Қойға қарағанда ешкінің ауруға бейімділігі жоғары.
Ауру қоздырушысының бастауы - ауру және ауырып жазылған жануарлар. Қоздырушы сырткы ортаға сүтпен, нәжіспен, несеппен, шаранамен, көзден және қынаптан аққан сорамен бөлінеді. Ауырып жазылған мал 7 айға дейін қоздырушыны нәжіспен және несеппен бөліп шығаруы мүмкін. Аурудың берілуіне топырақ, көң, малды қарайтын адамдардың киімі сиякты жұқтыру факторларының да тигізетін әсері едәуір. Жұғу жолдары: алиментарлық және емшек үрпі мен желіңдегі жарақаттар мен сызаттар. Қозы мен лаққа аурудың жатыр ішіңде тумай тұрып жұғуы туарлы да деректер бар.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет Италияда Метакс 1816 ж. ашты. Содан кейін Орталық Европа мен басқа аймактарда да белгілі бола бастады. Зерттеушілер оның қоздырушысының бактериологиялық сүзгіден өтетіндігін анықтап, бұл микроб вирустарға жатады деп болжам жасады. 1923 ж. Бридре мен Донатием микроб өсінін таза күйінде бөліп алған соң, оның сиыр перипневмониясының қоздырушысына ұқсас екендігі, яғни микоплазмаларға жататындығы анықталды.
Қоздырушысы – Mycoplazma agalactiae полиморфты 25-175 мкм, Романовский-Гимза әдісімен боялатын, жартылай ауасыбағалы, арнайы Эдвард қоректік ортасында,
Мартен және қан сарысуы агарында жақсы өсетін микроб. Сорпада 3-5 күн өткенде орта аздап лайланады. Тығыз орталарда 2-5 күнде өзгеше дөңгелек, орталық тұсы агарға сіңіп өсетін өсін пайда болады. Алғашқы өсін алу қиынға түсетіндіктен бастапқыда тауық эмбрионында өсіру жақсы нәтиже береді.Зертханалық жануарлардан тек үй қояны ғана сезімтал.
Індеттік ерекшеліктері. Жұқпалы аглактиямен қой мен ешкі жынысына, жасына және тұқымына қарамай ауырады. Бәрінен лактациядағы жануарлар және бір айға дейінгі төл өте сезімтал. Қолдан жұқтырғанда қой мен ешкі ғана ауырады. Қойға қарағанда ешкінің ауруға бейімділігі жоғары.
Ауру қоздырушысының бастауы - ауру және ауырып жазылған жануарлар. Қоздырушы сырткы ортаға сүтпен, нәжіспен, несеппен, шаранамен, көзден және қынаптан аққан сорамен бөлінеді. Ауырып жазылған мал 7 айға дейін қоздырушыны нәжіспен және несеппен бөліп шығаруы мүмкін. Аурудың берілуіне топырақ, көң, малды қарайтын адамдардың киімі сиякты жұқтыру факторларының да тигізетін әсері едәуір. Жұғу жолдары: алиментарлық және емшек үрпі мен желіңдегі жарақаттар мен сызаттар. Қозы мен лаққа аурудың жатыр ішіңде тумай тұрып жұғуы туарлы да деректер бар.
1.Белоусова Р. В., Преображенская Э. А., Третьякова И. В. Ветеринарная вирусология. — КолосС, 2007. — 448 с. — ISBN 978-5-9532-0416-3
2.Букринская А. Г. Вирусология. — М.: Медицина, 1986. — 336 с.
Вирусология: В 3-х т. Т. 1: Пер. с англ. / Под ред. Б. Филдса, Д. Найпа, при участии Р. Ченока, Б. Ройзмана, Дж. Мелника, Р. Шоупа. — М.: Мир, 1989. — 492 с. — ISBN 5-03-000283-9
3.Микробиология және иммунология Толысбаев.Б.Т;
Бияшев.К.Б
4. Гринцер С. Г. Современное положение ветеринарного дела в России. -СПб., 1914.
Ветеринарная энциклопедия, т. 1, М., 1968.
5.Hunter, Pamela (2004), Veterinary Medicine: A Guide to Historical Sources, Ashgate Publishing, Ltd. Pp. 611, ISBN 0754640531
2.Букринская А. Г. Вирусология. — М.: Медицина, 1986. — 336 с.
Вирусология: В 3-х т. Т. 1: Пер. с англ. / Под ред. Б. Филдса, Д. Найпа, при участии Р. Ченока, Б. Ройзмана, Дж. Мелника, Р. Шоупа. — М.: Мир, 1989. — 492 с. — ISBN 5-03-000283-9
3.Микробиология және иммунология Толысбаев.Б.Т;
Бияшев.К.Б
4. Гринцер С. Г. Современное положение ветеринарного дела в России. -СПб., 1914.
Ветеринарная энциклопедия, т. 1, М., 1968.
5.Hunter, Pamela (2004), Veterinary Medicine: A Guide to Historical Sources, Ashgate Publishing, Ltd. Pp. 611, ISBN 0754640531
ҚОЙ МЕН ЕШКІЛЕРДІҢ ЖҰҚПАЛЫ АГАЛАКТИЯСЫ
Қой мен ешкінің жұқпалы агалактиясы орыс. инфекционная агалактия овец и коз, лат. Agalactia infectiosa ovium et caprarum, ағыл. Contagious agalactia - малдың желіні, буындары және көздері закымданып, сүті қайтуымен ерекшеленетін аса жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет Италияда Метакс 1816 ж. ашты. Содан кейін Орталық Европа мен басқа аймактарда да белгілі бола бастады. Зерттеушілер оның қоздырушысының бактериологиялық сүзгіден өтетіндігін анықтап, бұл микроб вирустарға жатады деп болжам жасады. 1923 ж. Бридре мен Донатием микроб өсінін таза күйінде бөліп алған соң, оның сиыр перипневмониясының қоздырушысына ұқсас екендігі, яғни микоплазмаларға жататындығы анықталды.
Қоздырушысы - Mycoplazma agalactiae полиморфты 25-175 мкм, Романовский-Гимза әдісімен боялатын, жартылай ауасыбағалы, арнайы Эдвард қоректік ортасында,
Мартен және қан сарысуы агарында жақсы өсетін микроб. Сорпада 3-5 күн өткенде орта аздап лайланады. Тығыз орталарда 2-5 күнде өзгеше дөңгелек, орталық тұсы агарға сіңіп өсетін өсін пайда болады. Алғашқы өсін алу қиынға түсетіндіктен бастапқыда тауық эмбрионында өсіру жақсы нәтиже береді.Зертханалық жануарлардан тек үй қояны ғана сезімтал.
Індеттік ерекшеліктері. Жұқпалы аглактиямен қой мен ешкі жынысына, жасына және тұқымына қарамай ауырады. Бәрінен лактациядағы жануарлар және бір айға дейінгі төл өте сезімтал. Қолдан жұқтырғанда қой мен ешкі ғана ауырады. Қойға қарағанда ешкінің ауруға бейімділігі жоғары.
Ауру қоздырушысының бастауы - ауру және ауырып жазылған жануарлар. Қоздырушы сырткы ортаға сүтпен, нәжіспен, несеппен, шаранамен, көзден және қынаптан аққан сорамен бөлінеді. Ауырып жазылған мал 7 айға дейін қоздырушыны нәжіспен және несеппен бөліп шығаруы мүмкін. Аурудың берілуіне топырақ, көң, малды қарайтын адамдардың киімі сиякты жұқтыру факторларының да тигізетін әсері едәуір. Жұғу жолдары: алиментарлық және емшек үрпі мен желіңдегі жарақаттар мен сызаттар. Қозы мен лаққа аурудың жатыр ішіңде тумай тұрып жұғуы туарлы да деректер бар.
Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі қолдан жұқтырғанда 2-6 күн, табиғи жағдайда 10 күннен 2 айға дейін созылады. Агалактия жіті, жітіден төмен және созылмалы өтеді. Дерт процесінің орын тебуіне байланысты аурудың маститтік, буындағы, көздегі, жұлындағы және аралас түрлері болады.
Жіті өтуі лактациядағы малда, қозы мен лақта байқалады. Лактациядағы қой мен ешкіде негізінен желіні, сирегірек буындары мен көздері зақымданады. Токтыларда, серкештер мен шыбыштарда, текелер мен қошқарларда аурудың басты белгісі бір көзі мен буындарының зақымдануы. Алғашында ауырған мал күйзеліп, жемшөпке самарқау тартып, денесінің ыстығы оқтын-оқтын көтеріледі. Содан барып лактациядағы малда қатарлы немесе паренхималык мастит байқалады.
Жітіден төмен өткенде денесінің ыстығы көтеріліп, мал күйзеледі, желіні, буындары мен көздері зақымданады. Кейбір жануарларда тек қана желінсау байқалады да, сүті кайтып кетеді. Ауру асқынғанда іріңді мастит болып, гангреналық процеске ұласады.
Ауру созылмалы өткенде негізгі белгілері жітіден төмен өткендегідей, бірақ оншама айқын білінбейді.
Желіндегі түрі кезіңде көбінде желіннің бір бөлігі, ал кейде екі бөлігі де қабынады. Желін үлғайып, ып-ыстық болып, ауырсынады. Желіннің үстіндегі сөл түйіндері ұлғаяды. Сүт қоюланып, дәмі ащы тұз татиды, кейіннен су сыяқты сұйылады, реакциясы сілтілік түрге ауысады. Кейіннен сүттің орнына ішінде ірімігі бар сұйық, одан соң мөлдір су бөлінеді. Желін кішірейіп, беріштеніп қатаяды да, сүттің шығуы мүлдем тоқтайды. Емшектерінде қатты түйіндер пайда болып, өліеттенеді де, одан қоймалжың сұйық пен ірің ағады. Буаз мал іш тастайды.
Буындағы түрі кезінде негізгі клиникалық белгілер - малдың аяғы ақсап, жүргенде ауырсынады. Кейіннен буыңдары ісініп, ұстағанда қолға ыстығы білініп, ауырсынады. Көздегі түрі кезінде қабақтары домбығып, қан кернейді, көзден жас ағып, коньюнктивит байқалады. Жануар жарыққа қарай алмай қарашығы бұлыңғыр тартып, көз көрмей қалады. Бұл кезде дененің ыстығы көтеріліп, буындары аздан ісініп, ауырсынады, сүті қайта бастайды.
Жұлындағы түрі кезінде ауруға шалдыққан мал тез шаршайды. Жиі-жиі жатып қалып, орнынан ықылассыз тұрады. Жануар аяғын байқап басып, сақтықпен қозғалады. Жүргенде теңселіп, әлсіздігі сезіліп тұрады. Аяқтары, әсіресе артқы аяқтары, қозғалғанда былк-сылқ етеді. Уакыт өте салдану басталады да, жануар жүріп-тұра алмай қалады. Аурудьщ аралас түрі жиі байқалады. Желіннің және көздің зақымдануы, желіннің және буынның закымдануы, осындай аурудың әртүрлі кабаттасып өтуі байқалып тұрады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлген мал әдетте әбден арықтаған. Терінің асты мен етінде іріңдеген абсцессалар болуы мүмкін. Жеке мүшелердегі өзгерістер аурудың түріне байланысты болады.
Көздегі түрі кезінде көздің мүйіз қабығы ақшыл тартып, сұрланады. Мүйізді қабықтың сұралануы бір жерде шоғырланады немесе әр жерде шашыранды болуы мүмкін, немесе қан тамырларын қан кеулеуіне байланысты мүйізді қабық қызғылт коңыр реңге енеді, сонымн қатар ноғала тәрізді қабыршақ пайда болуы мүмкін. Ондай қабыршақ оңай сыдырылып орынында шеті жырымдалған ақшылтым ойылым болады. Кейде мүйізді қабық тесіліп көз ағып кетеді.
Желін зақымданғанда сүт цистерналары кеңіп, сұрғылт - сұр, ұйыған, іріміктелген қоймалжың массаға толы бөлтек-бөлтек қуысқа айналады. Зақымданған бөліктің паренхимасы азғьндап, тығызданып, арасында ұсақ бұдырмақтар немесе едәуір ошақтар пайда болады. Бұл бұдырмақтар мен ошақтарды жарып, қысса, іріміктелген қою бөлінді шығады.
Аурудың жұлындағы түрінде мишықтың, жұлынның қабын қан кернейді. Кейде жұлынның сұрғылт заты сұйылып, жұлынның ішіңдегі сұйық лайланады. Жұлыннан тараған жүйке желісі ісінеді. Омыртқалардың біріккен жерлеріңде абсцессалар ұшырасады.
Көк бауыр агалактия кезінде әдетте ұлғаймайды, бірақ тіліп қарағанда түйіршікті дәнекер ұлпа грануляцил байқалады. Көкбауырдың паренхимасында сұрғьлт-қоңырқай түсті үлкеңдігі тарыдай бұлдырмақтар жиі ұшырасады. Олар паренхимадан оңай ажырайды.
Жүрек пен бауыр болжыраңқы, әр жерлерінде гистиоцитарлық инфильтрат кездеседі. Бүйректердің үсті бұжырланып, ұлпасы тығызданып, қатаяды. Кейде бетінде ақшыл-сұрғылт дақтар ұшырасады да, ол жердегі бүйректің сыртқы қабы ішкі паренхимасына қарай тартылады. Тіліп қарағанда дақтардың формасы үшкіл сына тәрізді болады.
Балау. Жұқпалы агалактияға диагноз қою, оның басқа ауруларға ұқсастығы көп болғадықтан бірталай киыншылықтар тудырады. Сондықтан аурудың біліну ерекшелтктерін жан-жақты мұқият талдау қажет. Індеттік жағдайды, клиникалық белгілерін, патологиялық-анатомиялық өзгерісерді ескере отырып, қажеттілігіне қарай бактериологиялық зерттеулер жүргізеді.
Бактериологиялық зерттеу үшін малдың қанын, сүтін, буыньнан синовиальдік сұйықты, ал өлекседен сөл түйіндерін, жұлын сұйығын, үлпершек ағзаларды және миын алады, онымен қатар зертханаға тастаңды төлді жөнелтеді. Серологиялық диагноз үшін диффузды преципитация және комплемент байланыстыру реакциялары ұсынылған. Кейбір ерекше жағдайларда лақтар мен үй қоянына жұқтырып биосынама қояды. Үй қоянына материалды көзінің алдыңғы қалтасына жібереді.
Ажыратып балау. Агалактияны жұқпалы маститтен, бруцеллезден, қатерлі қатарлы қызбадан, телязиоздан, тілме септицемиясынан ажырату қажет. Бруцеллез тиісті серологиялық және аллергиялық әдістер арқылы айқындалады. Телязиоз кезіде коньюнктива қуысында телязиялар табылады. Жұқпалы мастит кезінде дененің ыстығы жоғары болып, тыныс алуы мен тамырдың соғуы жиілейді, құрсақтың кіндік тұсы домбығып, ауру жылдың кез келген маусымьнда байқалады. Қатерлі қатарлы қызба кезіңде коньюнктиваны өте шұғыл қан кернейді, көздің мүйізді қабығы тез бұлдыр тартады. Сонымен қатар ауыз бен танаудың кілегейлі қабықтары домбығады, ал мұндай құбылыстар агалактиямен ауырған малда байқалмайды. Тілме септицемиясы кезіңде өкпе мен буындардың зақымдануы жас қозыларда ғана болады. Барлық жағдайда түпкілікті балау бактериологиялық зерттеудің нәтижесіне негізделеді.
Емі. Агалактияның өзіне тән емі жок. Емдеу үшін бірқатар дәрі-дәрмектер үсынылған. Новарсенолды 0,01 гкг дозада 5 % ертінді ретінде көк тамырға жіберу арқылы қолданады. Егер оған қоса 10 % уротропин еріндісін күніне 3 рет 4-5 сағ. аралатып 4 мл дозада бір апта бойы жіберіп отырса, емнің нәтижесі едәуір артады. Бұнымен қоса жүректің қызметін жақсартатын дәрілерді қолданған жөн. Йод пен йодты калийдің судағы ертіндісінің емдік қасиеті айтарлықтай. Антибиотиктерден дибиомицин мен тетрациклин қолданылады. Көз зақымданғанда емдеу үшін бор қышқылы мен альбуцид қолданылады. Мастит байқалғанда пенициллин, стрептомицин пайдаланылады. Ісіген буынның жанындағы терінің астына 1 мл Люголь ертіндісін немесе тотығынның 1 % ертіндісін ересек малға 2-3 мл, төлге 1-1,5 мл жібереді. Емі. Көздері ауырған малдарды қараңғылау жерде ұстайды да көздерін 1 проценттік бор қышқылының су ерітіндісімен жуады, немесе альбуцидпен күніне 3 рет.
Желіндерін емдеу үшін йодты калийдің және йодтың су ерітіндісін қараңғылау жерде ұстайды да көздерін 1 проценттік бор қышқылының су ерітіндісімен жуады күніне 3 рет.
Желіндерін емдеу үшін йодты калийдің және йодтың су ерітіндісін (йодты калийді 0,2 г, кристалды йодты 0,1г, суды 200мл) желінге жібереді күніне үш рет.
Буындары қабынғанда 1 проценттік тотыяйынның ерітіндісін тері астына ауырған буыннан төменірек жібереді 10г ұнтақты 1 литр дистилляциалық суға. Ол ерітіндіні 2- 3 рет стерильді мақтадан жасалған фильтрден өткізеді. Мөлшері әр буынға 2-3 мл үлкен малға, қозыларға 1- 1,5 мл. Келесі 2 күннен кейін мөлшерін азайтып жібереді -1,5мл үлкендерге, 0,8-1,0 қозыларға 4-5 рет 2 күн аралатып. Осылармен бірге пенициллин немесе новарсенолды уротропин мен бірге қолданады.
2. Еметін қозылар мен лақтарды оқшаулап сау малдардың сүтімен қоректендіреді. қолайсыз отардағы басқа малдарды жаңа жайылымдарға жаяды, жаңа суаттардан суарады да ветеринариялық бақылауға алады да 5-10 кџн сайын клиникалық тексеруден өткізеді.
3. Ауырған мал тұрған қораны, ауланы мұқият механикалық жолмен тазалап 2 проценттік күйдіргіш натрий, калий ерітіндісімен, 20 проценттік жаңа күйдірілген әк пен 2 проценттік лизол ерітіндісімен залалсыздандырады, дезинфекциялайды. Сауыншылардың қолын залалсыздандыру үшін 2 проценттік екі углеводты қышқылды соданы қолданады.
4.Лажсыз сойылған ауру малдардың етін бактериологиялық тексеруден өткізгеннен кейін ғана қолданады Ауылшаруашылығы Министрлігінің 351 бұйрығына сәйкес.
5. Терілерді күнге кептіреді де тоқтаусыз қолданады.
6. Жайлауға, қыстаққа баратын малдарды айдау жол бағытын облыстық ветеринария бөлімі мен келіседі, ветеринария Департаментінің АШМ рұқсатын алғаннан кейін.
7. Ауру және жазылған қошқарларды табиғи немесе қолдан ұрықтандыруға жіберілмейді. Жазылған саулықтарды сау қошқарлардың ұрығымен ұрықтандырады.
8. Қолайсыз отардан тұқымға және қолдануға мал берілмейді. Сегіз айдан кейін ауырған мал болмаса, сонда ғана беруге болады.
9. Шектеуді соњғы ауру малды жойғаннан кейін 60 күннен кейін алады. Малдарды басқа шаруашылық субъектілерге тұқымға және басқа мақсатпен алуға 8 айдан кейін ғана болады егер сол мерзімде ауру байқалмаса
Иммунитет. Ауырып жазылған қой қайтадан ауырмайды, ал ешкіде ондай иммунитет болмайды. Әзірбайжанда М.Фарзалиев дайындаған алюминий гидрототықты формолвакцина егілген малды түгелдей аурудан сақтамайды, тек шалдығу көрсеткішін төмендетеді. Румынияда даярланған тірі вакцинаның иммунитеті біршама жоғары. Бұл препарат Монғолияда пайдаланылып, тәуір нәтиже берді.
Дауалау және күресу шаралары. Агалактияньң алдын алу үшін жалпы ұйымдастыру және ветеринариялық шараларды жүзеге асыру қажет. Шаруашылыққа шеттен әкелінген қой және ешкі атаулыны түгел сақтық карантинде ұстап мұқият клиникалық тексеруден өткізеді. Малдану үшін сау емес шаруашылықтан мал әкелуге болмайды. Жайылымда, суатта алысқа айдағанда әртүрлі отардағы жануарлардың араласуына жол беруге болмайды.
Жұқпалы агалактия байқалғанда сол ферманы немесе отарды аурудан сау емес деп жариялап, шектеу қояды. Барлық ауру және ауруға күдікті малды түгел бөліп альп, бөлек ұстайды. Іш тастаған саулықтар мен ешкілерді де оқшаулайды. Егер ауруға шыққан мал аса құнды болмаса, сояды. Ауырған мал тұрған қораны, ауланы мұқият механикалық жолмен тазалап, 20 % жаңадан сөндірілген әкпен немесе 2 % күйдіргіш натрий ертіндісімен, 2 %-ті лизолмен дезинфекциялайды.
Ластанған төсенішті, жемшөпті, көңді, тастанды төлді, шуын өртейді. Ауырып жазылған.
Жұқпалы агалактия байқалғанда сол ферманы немесе отарды аурудан сау емес деп жариялап шектеу қойылады. Қой мен ешкілердің дереу мастит болуына, іш тастауына, буындар мен көздерінің ауырмауына назар аударған жөн. Іш тастаған малдарды қауіпті отардағы оқшаулайды. Іш тастанды төлді, шуды, көңді, ластанған төсенішті өртейді, іш тастаған жерді залалсыздандырады. Ауру және ауру деп күдіктенген малдарды оқшаулап емдейді.
ҚОЙЛАРДЫҢ СКРЕПИ АУРУЫ
Скрепи орыс. почесуха, лат. Chesmus ovium, ағыл. Scrapie, Rubbers - қойлар мен ешкілердің баяу үдемелі инфекциялық ауруы. Ұзақ жасырын кезеңімен созылмалы өтумен орталық жүйке жүйесінде дегенеративтік өзгерумен, дененің қышыумен, қозуымен және салданумен сипатталады.
Тарихи деректер. Бұл ауру Исландияда, Англияда, Шотландияда, Францияда, Испанияда, Канада және АҚШ-та тіркелген. Қоздырғышты 1954 жылы Б.Сигурдсон ашты.
Қоздырғышы толығымен бекітілген жоқ. Оның кезеңдері туралы бірнеше ғылыми болжаулар бар. Мысалы: Вирустық, ақзаттық, мембраналық, полисахаридтік. Физико - химиялық қасиетеріне байланысты басқада белгілі инфекциялық аурулардың қоздырғыштарынан ерекшеленеді. Қоздырғыш - прион төмен молекулярлық ақзат. Экксперименттік жолмен ешкіні , қойды, тышқанды жұқтырғанда байқаған.
Індеттік ерекшеліктері. Қой мен ешкілердің ауруы. Негізінен үлкен жануарлар ауырады. Бұл ұзақ жасырын кезеңімен басталады. Бұл ауру горизонтальді - ауру малдан сау малға, вертикальді - анасынан ішіндегі төлге таралады. Ауру әсіресе жас малдарда ұзақ уақыт ешқандай белгісіз дамиды.
Індет қоздырғышының көзі - ауру қойлар болып табылады. Ауру және сау қойларды бір жерде ұстағаннан бір - біріне жұғады. Вирус анасынан төлге беріледі, көбінесе 2-3 жастағы қойлар аурады.
Клиникалық белгілері. Жасырын кезеңі 1-4 жылға дейін эксперименталдық жолмен ешкілерді жұқтырғанда жасырын кезеңі 6-22 ай. Клиникалық белгілер белгілі бір уақыт аралығында немесе бір уақытта пайда болуы мүмкін. Мал тынышсыз тұрады, басын шайқай береді. Кейбір кезде бұлшық еттері дірілдейді, айналасындағыларға мән бермей айнала береді. Көз ауруына шалдығады немесе соқыр болып қалады. Жүрістері ұсқынсыз, аяқтары бүгілмейді, сүріне береді. Әр жерге сүйкене береді, әсірісе құйрық, маңдай жағында қышу әсерінен жүндері түсіп қалады. Кейбір қойлар тістерін қайрайды. Ондай қойлар даусы өзгеріп, тамақтануға зауқы соқпайды, қойларға азықты шайнауға да жұтынуға да қиынға түседі. Сүйкелген жерге адам қолы тисе, онда бұлшық еттері дірілдеп, тез арада қозып кетеді, қышына береді. Дене температурасы көтерілмейді. Ауру өте баяу дамиды, артқы мүшелерінің салдануына әкеледі. 6 аптадан 6 ай аралығында, кейде 1 жылдан кейін мал өледі.
Патологоанатомиялық өзгерістер. Өлексе жүдеген. О.ж.ж. дегенирация пайда болады, кейбір кезде мида қан ұйып, қабынады. Мидың сұр затында ошақты диффузия көрінеді. Олар мидағы жүйке клеткаларын вакуолизациялау, нейрондарды прогрессивті дегенерациялау арқылы пайда болады. Зақымдалған нейронда жеке немесе бірнеше вакуолилерде табады. Көптеген нейрондар үсінеді хроматолизге, лизиске және пикнозға ұшырайды. Ақ затта пайда болу тарихы белгісіз вакуоли бар. Демиелинизация жүреді. Көптеген малдарда қаңқа бұлшық еттерінің ауытқуы байқалады. Бүйрек асты ісіп, щитовидная железа кішірейеді. Цереброспинальді сұйықтық көбейеді.
Балау. Аурудың клиникалық белгілеріне байланысты бас миының гистологиялық зерттеу негізінде қояды (дененің қозуымен, қышуымен, басын шайқаумен, көз ауруымен, бұлшық еттің дірілдеуімен сипатталды). Қышыманы, құрғақ теміреткені дифференциалдау қажет ( зақымдалған теріні зерттеу бойынша). Скрепидің жүйкелік формасын висны - маеди, Ауезки ауруынан, листериозадан дифференциалдау қажет. Скрепиге имунитет (қабылдамаушылық ) тумайды ( пайда болмайды). Белгілі реакциялармен антитела табылмайды
ҚОЙЛАРДЫҢ ВИСНА-МАЕДИ АУРУЫ
Висна-маеди орыс. Висна-маеди лат. Visna - maedi, ағыл. Ovine progressive - артқы аяқтарының салдануымен созылмалы өтетін пневмониямен мінезделетін жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Алғаш рет бұл ауру 1935 ж. Исландияда висна ( қажу, кіру ) атымен тіркелген. Кейін осы жерде созылмалы өтетін пневмония, жануарлардың өлімімен аяқталатын ауру тіркелді. Бұл ауру маеди ( ентігу ) деп аталды.
Алғашқыда висна мен маедиді: екі бөлек ауру деп санады, содан кейін олар тек қана бір аурудың екі формасы екені дәлелденді. Табиғи індеті сау қойға ауру қойдың милы ұлпасынан дайындалған суспензиямен жұқтыру жолымен дәлелденген.
Қоздырушысы. РНК - дан тұратын вирус, Retrovirus тұқымдастығы. Ол сфирикалық формада болады, диаметрі 70-100 нм.РНК вирусы бір спиральді, гомогендік учаскесі бар бірнеше фрагменттен тұрады.
Вирион құрамында РНК және ДНК байланысты ДНК полимераза. Вирус ауырған қойдың барлық мүшелерінде кездеседі. Оны эпендима торша өсіндісінде және буын байланысында өсіреді; қойдың бас миынан алынған, 24-48 сағаттан кейін цитологиялық өзгеріс түзеді; көп ядролы үлкен торшаларымен олардың келесі деструкциясы.
Індеттік ерекшеліктері. Қойлар ауырады, бірақ әр тұқымның сезімталдығы әр түрлі. Әдетте ауру жиі асыл тұқымдарда кездеседі. Ұрғашы қойларда ауру әдетте буаз кезінде байқалады. ІҚМ ауырады деген мағлұмат бар. Экспериментальді жұқтырғанда басқа жануарлар ауырмайды. Римиссия байқалмағандықтан, бұл ауруды созылмалы емес, баяу өрбитін деп атаған. Инфекция қоздырушының көзі-ауру жануарлар. Қоздырғышты әкелу себебі-аурудан сау емес шаруашылықтан қой әкелгенде болуы мүмкін. Вирус ауру мен сау жануарларды бірге ұстағанда беріледі, сонымен қатар азық арқылы да беріледі. 2 жастан асқан қойлар ауырады.
Жасырын кезеңінің ұзақтылығына байланысты жануарлар көп уақытқа дейін жасырын вирус тасымалдаушы болады. Вирусты әр түрлі бөлінділер арқылы берілетіндігі туралы мәлімет бар, сүт және уыз, ұрық және т.б.Аурудың маусымдылығы жоқ.
Клиникалық белгілері. Жасырын кезеңі 6 айдан 6 жылға дейін байқалмайтын, баяу дамуымен мінезделеді. Висна - маеди өкпелік және жүйкелік формада өтеді.жүйкелік формада алғашқы белгілері жануар жүгіргенде байқалады, ереннің шамалы дірілі және басты дұрыс ұстамауымен. Ауру баяу өрбіп, жартылай салдануға немесе толық салдануға әкеледі. Әдетте салдану артқы жағында болады, жануар тұра алмайды, қатты жүдейді.
Өкпелік түрінде негізгі белгілері тұншығу. Жануар жұмыс істегенде, ал сосын тыныш тұрған уақытында да тұншығу байқалады: қиын демалу, жиі демалу (80-120 мин). Содан кейін құрғақ жөтеліп және мұрын қуысынан кілегейлі бөлінді ағады, жүдеу басталады. Өліммен аяқталады. Клиникалық белгілері бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылады.
Патолого-анатомиялық өзгерістері. Өлексе қатты жүдеген. Жүйкелі түрінде-микроскопиялық өзгерістер байқалмайды немесе бұлшық етте атрофия байқалады. Орталық жүйке жүйесінің зақымдалу белгілері диффузды энцефаломиелит демиелинизациямен байқалады. Бас миының ақ заты бұзылуы және көптеген торшалардың түзілуі милы қабықта полиферация глин, димиелинизация жүйке жүйесінің ошақтары.
Өкпелік түрінде созылмалы қабыну мен қорғаныс ұлпаның өсуімен мінезделеді. Зақымдалған өкпе шеттері сау өкпеге қарағанда екі есе ұлғайған, олар сұр-ақшыл, сұрғылт-қоңыр түсті, тығыздалған, аралық сөл түйіндері ұлғайған, шырышты.Гистологиялық зерттеуде өкпеде интерстициалды пневмония белгілері байқалған: альвеолярлық қоршаудың арасы жауандау.
Балау. Клиникалық белгілеріне, патологоанатомиялық өзгерістеріне және лабораториялық зерттеудің нәтижелеріне қарап қояды. Серологиялық реакциялар: КБР, ДПР.
Емі. Қарастырылмаған.
Иммунитеті. Ауырып жазылған жануарларда антидене қалыптасады. Оны КБР көмегімен анықтаймыз. Бірақ иммунитеттің жалғасуы әлі де толық зерттелмеген.
Адын алу және күресу шаралары. АҚШ, Канада, Исландия елдері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қой мен ешкінің жұқпалы агалактиясы орыс. инфекционная агалактия овец и коз, лат. Agalactia infectiosa ovium et caprarum, ағыл. Contagious agalactia - малдың желіні, буындары және көздері закымданып, сүті қайтуымен ерекшеленетін аса жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет Италияда Метакс 1816 ж. ашты. Содан кейін Орталық Европа мен басқа аймактарда да белгілі бола бастады. Зерттеушілер оның қоздырушысының бактериологиялық сүзгіден өтетіндігін анықтап, бұл микроб вирустарға жатады деп болжам жасады. 1923 ж. Бридре мен Донатием микроб өсінін таза күйінде бөліп алған соң, оның сиыр перипневмониясының қоздырушысына ұқсас екендігі, яғни микоплазмаларға жататындығы анықталды.
Қоздырушысы - Mycoplazma agalactiae полиморфты 25-175 мкм, Романовский-Гимза әдісімен боялатын, жартылай ауасыбағалы, арнайы Эдвард қоректік ортасында,
Мартен және қан сарысуы агарында жақсы өсетін микроб. Сорпада 3-5 күн өткенде орта аздап лайланады. Тығыз орталарда 2-5 күнде өзгеше дөңгелек, орталық тұсы агарға сіңіп өсетін өсін пайда болады. Алғашқы өсін алу қиынға түсетіндіктен бастапқыда тауық эмбрионында өсіру жақсы нәтиже береді.Зертханалық жануарлардан тек үй қояны ғана сезімтал.
Індеттік ерекшеліктері. Жұқпалы аглактиямен қой мен ешкі жынысына, жасына және тұқымына қарамай ауырады. Бәрінен лактациядағы жануарлар және бір айға дейінгі төл өте сезімтал. Қолдан жұқтырғанда қой мен ешкі ғана ауырады. Қойға қарағанда ешкінің ауруға бейімділігі жоғары.
Ауру қоздырушысының бастауы - ауру және ауырып жазылған жануарлар. Қоздырушы сырткы ортаға сүтпен, нәжіспен, несеппен, шаранамен, көзден және қынаптан аққан сорамен бөлінеді. Ауырып жазылған мал 7 айға дейін қоздырушыны нәжіспен және несеппен бөліп шығаруы мүмкін. Аурудың берілуіне топырақ, көң, малды қарайтын адамдардың киімі сиякты жұқтыру факторларының да тигізетін әсері едәуір. Жұғу жолдары: алиментарлық және емшек үрпі мен желіңдегі жарақаттар мен сызаттар. Қозы мен лаққа аурудың жатыр ішіңде тумай тұрып жұғуы туарлы да деректер бар.
Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі қолдан жұқтырғанда 2-6 күн, табиғи жағдайда 10 күннен 2 айға дейін созылады. Агалактия жіті, жітіден төмен және созылмалы өтеді. Дерт процесінің орын тебуіне байланысты аурудың маститтік, буындағы, көздегі, жұлындағы және аралас түрлері болады.
Жіті өтуі лактациядағы малда, қозы мен лақта байқалады. Лактациядағы қой мен ешкіде негізінен желіні, сирегірек буындары мен көздері зақымданады. Токтыларда, серкештер мен шыбыштарда, текелер мен қошқарларда аурудың басты белгісі бір көзі мен буындарының зақымдануы. Алғашында ауырған мал күйзеліп, жемшөпке самарқау тартып, денесінің ыстығы оқтын-оқтын көтеріледі. Содан барып лактациядағы малда қатарлы немесе паренхималык мастит байқалады.
Жітіден төмен өткенде денесінің ыстығы көтеріліп, мал күйзеледі, желіні, буындары мен көздері зақымданады. Кейбір жануарларда тек қана желінсау байқалады да, сүті кайтып кетеді. Ауру асқынғанда іріңді мастит болып, гангреналық процеске ұласады.
Ауру созылмалы өткенде негізгі белгілері жітіден төмен өткендегідей, бірақ оншама айқын білінбейді.
Желіндегі түрі кезіңде көбінде желіннің бір бөлігі, ал кейде екі бөлігі де қабынады. Желін үлғайып, ып-ыстық болып, ауырсынады. Желіннің үстіндегі сөл түйіндері ұлғаяды. Сүт қоюланып, дәмі ащы тұз татиды, кейіннен су сыяқты сұйылады, реакциясы сілтілік түрге ауысады. Кейіннен сүттің орнына ішінде ірімігі бар сұйық, одан соң мөлдір су бөлінеді. Желін кішірейіп, беріштеніп қатаяды да, сүттің шығуы мүлдем тоқтайды. Емшектерінде қатты түйіндер пайда болып, өліеттенеді де, одан қоймалжың сұйық пен ірің ағады. Буаз мал іш тастайды.
Буындағы түрі кезінде негізгі клиникалық белгілер - малдың аяғы ақсап, жүргенде ауырсынады. Кейіннен буыңдары ісініп, ұстағанда қолға ыстығы білініп, ауырсынады. Көздегі түрі кезінде қабақтары домбығып, қан кернейді, көзден жас ағып, коньюнктивит байқалады. Жануар жарыққа қарай алмай қарашығы бұлыңғыр тартып, көз көрмей қалады. Бұл кезде дененің ыстығы көтеріліп, буындары аздан ісініп, ауырсынады, сүті қайта бастайды.
Жұлындағы түрі кезінде ауруға шалдыққан мал тез шаршайды. Жиі-жиі жатып қалып, орнынан ықылассыз тұрады. Жануар аяғын байқап басып, сақтықпен қозғалады. Жүргенде теңселіп, әлсіздігі сезіліп тұрады. Аяқтары, әсіресе артқы аяқтары, қозғалғанда былк-сылқ етеді. Уакыт өте салдану басталады да, жануар жүріп-тұра алмай қалады. Аурудьщ аралас түрі жиі байқалады. Желіннің және көздің зақымдануы, желіннің және буынның закымдануы, осындай аурудың әртүрлі кабаттасып өтуі байқалып тұрады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлген мал әдетте әбден арықтаған. Терінің асты мен етінде іріңдеген абсцессалар болуы мүмкін. Жеке мүшелердегі өзгерістер аурудың түріне байланысты болады.
Көздегі түрі кезінде көздің мүйіз қабығы ақшыл тартып, сұрланады. Мүйізді қабықтың сұралануы бір жерде шоғырланады немесе әр жерде шашыранды болуы мүмкін, немесе қан тамырларын қан кеулеуіне байланысты мүйізді қабық қызғылт коңыр реңге енеді, сонымн қатар ноғала тәрізді қабыршақ пайда болуы мүмкін. Ондай қабыршақ оңай сыдырылып орынында шеті жырымдалған ақшылтым ойылым болады. Кейде мүйізді қабық тесіліп көз ағып кетеді.
Желін зақымданғанда сүт цистерналары кеңіп, сұрғылт - сұр, ұйыған, іріміктелген қоймалжың массаға толы бөлтек-бөлтек қуысқа айналады. Зақымданған бөліктің паренхимасы азғьндап, тығызданып, арасында ұсақ бұдырмақтар немесе едәуір ошақтар пайда болады. Бұл бұдырмақтар мен ошақтарды жарып, қысса, іріміктелген қою бөлінді шығады.
Аурудың жұлындағы түрінде мишықтың, жұлынның қабын қан кернейді. Кейде жұлынның сұрғылт заты сұйылып, жұлынның ішіңдегі сұйық лайланады. Жұлыннан тараған жүйке желісі ісінеді. Омыртқалардың біріккен жерлеріңде абсцессалар ұшырасады.
Көк бауыр агалактия кезінде әдетте ұлғаймайды, бірақ тіліп қарағанда түйіршікті дәнекер ұлпа грануляцил байқалады. Көкбауырдың паренхимасында сұрғьлт-қоңырқай түсті үлкеңдігі тарыдай бұлдырмақтар жиі ұшырасады. Олар паренхимадан оңай ажырайды.
Жүрек пен бауыр болжыраңқы, әр жерлерінде гистиоцитарлық инфильтрат кездеседі. Бүйректердің үсті бұжырланып, ұлпасы тығызданып, қатаяды. Кейде бетінде ақшыл-сұрғылт дақтар ұшырасады да, ол жердегі бүйректің сыртқы қабы ішкі паренхимасына қарай тартылады. Тіліп қарағанда дақтардың формасы үшкіл сына тәрізді болады.
Балау. Жұқпалы агалактияға диагноз қою, оның басқа ауруларға ұқсастығы көп болғадықтан бірталай киыншылықтар тудырады. Сондықтан аурудың біліну ерекшелтктерін жан-жақты мұқият талдау қажет. Індеттік жағдайды, клиникалық белгілерін, патологиялық-анатомиялық өзгерісерді ескере отырып, қажеттілігіне қарай бактериологиялық зерттеулер жүргізеді.
Бактериологиялық зерттеу үшін малдың қанын, сүтін, буыньнан синовиальдік сұйықты, ал өлекседен сөл түйіндерін, жұлын сұйығын, үлпершек ағзаларды және миын алады, онымен қатар зертханаға тастаңды төлді жөнелтеді. Серологиялық диагноз үшін диффузды преципитация және комплемент байланыстыру реакциялары ұсынылған. Кейбір ерекше жағдайларда лақтар мен үй қоянына жұқтырып биосынама қояды. Үй қоянына материалды көзінің алдыңғы қалтасына жібереді.
Ажыратып балау. Агалактияны жұқпалы маститтен, бруцеллезден, қатерлі қатарлы қызбадан, телязиоздан, тілме септицемиясынан ажырату қажет. Бруцеллез тиісті серологиялық және аллергиялық әдістер арқылы айқындалады. Телязиоз кезіде коньюнктива қуысында телязиялар табылады. Жұқпалы мастит кезінде дененің ыстығы жоғары болып, тыныс алуы мен тамырдың соғуы жиілейді, құрсақтың кіндік тұсы домбығып, ауру жылдың кез келген маусымьнда байқалады. Қатерлі қатарлы қызба кезіңде коньюнктиваны өте шұғыл қан кернейді, көздің мүйізді қабығы тез бұлдыр тартады. Сонымен қатар ауыз бен танаудың кілегейлі қабықтары домбығады, ал мұндай құбылыстар агалактиямен ауырған малда байқалмайды. Тілме септицемиясы кезіңде өкпе мен буындардың зақымдануы жас қозыларда ғана болады. Барлық жағдайда түпкілікті балау бактериологиялық зерттеудің нәтижесіне негізделеді.
Емі. Агалактияның өзіне тән емі жок. Емдеу үшін бірқатар дәрі-дәрмектер үсынылған. Новарсенолды 0,01 гкг дозада 5 % ертінді ретінде көк тамырға жіберу арқылы қолданады. Егер оған қоса 10 % уротропин еріндісін күніне 3 рет 4-5 сағ. аралатып 4 мл дозада бір апта бойы жіберіп отырса, емнің нәтижесі едәуір артады. Бұнымен қоса жүректің қызметін жақсартатын дәрілерді қолданған жөн. Йод пен йодты калийдің судағы ертіндісінің емдік қасиеті айтарлықтай. Антибиотиктерден дибиомицин мен тетрациклин қолданылады. Көз зақымданғанда емдеу үшін бор қышқылы мен альбуцид қолданылады. Мастит байқалғанда пенициллин, стрептомицин пайдаланылады. Ісіген буынның жанындағы терінің астына 1 мл Люголь ертіндісін немесе тотығынның 1 % ертіндісін ересек малға 2-3 мл, төлге 1-1,5 мл жібереді. Емі. Көздері ауырған малдарды қараңғылау жерде ұстайды да көздерін 1 проценттік бор қышқылының су ерітіндісімен жуады, немесе альбуцидпен күніне 3 рет.
Желіндерін емдеу үшін йодты калийдің және йодтың су ерітіндісін қараңғылау жерде ұстайды да көздерін 1 проценттік бор қышқылының су ерітіндісімен жуады күніне 3 рет.
Желіндерін емдеу үшін йодты калийдің және йодтың су ерітіндісін (йодты калийді 0,2 г, кристалды йодты 0,1г, суды 200мл) желінге жібереді күніне үш рет.
Буындары қабынғанда 1 проценттік тотыяйынның ерітіндісін тері астына ауырған буыннан төменірек жібереді 10г ұнтақты 1 литр дистилляциалық суға. Ол ерітіндіні 2- 3 рет стерильді мақтадан жасалған фильтрден өткізеді. Мөлшері әр буынға 2-3 мл үлкен малға, қозыларға 1- 1,5 мл. Келесі 2 күннен кейін мөлшерін азайтып жібереді -1,5мл үлкендерге, 0,8-1,0 қозыларға 4-5 рет 2 күн аралатып. Осылармен бірге пенициллин немесе новарсенолды уротропин мен бірге қолданады.
2. Еметін қозылар мен лақтарды оқшаулап сау малдардың сүтімен қоректендіреді. қолайсыз отардағы басқа малдарды жаңа жайылымдарға жаяды, жаңа суаттардан суарады да ветеринариялық бақылауға алады да 5-10 кџн сайын клиникалық тексеруден өткізеді.
3. Ауырған мал тұрған қораны, ауланы мұқият механикалық жолмен тазалап 2 проценттік күйдіргіш натрий, калий ерітіндісімен, 20 проценттік жаңа күйдірілген әк пен 2 проценттік лизол ерітіндісімен залалсыздандырады, дезинфекциялайды. Сауыншылардың қолын залалсыздандыру үшін 2 проценттік екі углеводты қышқылды соданы қолданады.
4.Лажсыз сойылған ауру малдардың етін бактериологиялық тексеруден өткізгеннен кейін ғана қолданады Ауылшаруашылығы Министрлігінің 351 бұйрығына сәйкес.
5. Терілерді күнге кептіреді де тоқтаусыз қолданады.
6. Жайлауға, қыстаққа баратын малдарды айдау жол бағытын облыстық ветеринария бөлімі мен келіседі, ветеринария Департаментінің АШМ рұқсатын алғаннан кейін.
7. Ауру және жазылған қошқарларды табиғи немесе қолдан ұрықтандыруға жіберілмейді. Жазылған саулықтарды сау қошқарлардың ұрығымен ұрықтандырады.
8. Қолайсыз отардан тұқымға және қолдануға мал берілмейді. Сегіз айдан кейін ауырған мал болмаса, сонда ғана беруге болады.
9. Шектеуді соњғы ауру малды жойғаннан кейін 60 күннен кейін алады. Малдарды басқа шаруашылық субъектілерге тұқымға және басқа мақсатпен алуға 8 айдан кейін ғана болады егер сол мерзімде ауру байқалмаса
Иммунитет. Ауырып жазылған қой қайтадан ауырмайды, ал ешкіде ондай иммунитет болмайды. Әзірбайжанда М.Фарзалиев дайындаған алюминий гидрототықты формолвакцина егілген малды түгелдей аурудан сақтамайды, тек шалдығу көрсеткішін төмендетеді. Румынияда даярланған тірі вакцинаның иммунитеті біршама жоғары. Бұл препарат Монғолияда пайдаланылып, тәуір нәтиже берді.
Дауалау және күресу шаралары. Агалактияньң алдын алу үшін жалпы ұйымдастыру және ветеринариялық шараларды жүзеге асыру қажет. Шаруашылыққа шеттен әкелінген қой және ешкі атаулыны түгел сақтық карантинде ұстап мұқият клиникалық тексеруден өткізеді. Малдану үшін сау емес шаруашылықтан мал әкелуге болмайды. Жайылымда, суатта алысқа айдағанда әртүрлі отардағы жануарлардың араласуына жол беруге болмайды.
Жұқпалы агалактия байқалғанда сол ферманы немесе отарды аурудан сау емес деп жариялап, шектеу қояды. Барлық ауру және ауруға күдікті малды түгел бөліп альп, бөлек ұстайды. Іш тастаған саулықтар мен ешкілерді де оқшаулайды. Егер ауруға шыққан мал аса құнды болмаса, сояды. Ауырған мал тұрған қораны, ауланы мұқият механикалық жолмен тазалап, 20 % жаңадан сөндірілген әкпен немесе 2 % күйдіргіш натрий ертіндісімен, 2 %-ті лизолмен дезинфекциялайды.
Ластанған төсенішті, жемшөпті, көңді, тастанды төлді, шуын өртейді. Ауырып жазылған.
Жұқпалы агалактия байқалғанда сол ферманы немесе отарды аурудан сау емес деп жариялап шектеу қойылады. Қой мен ешкілердің дереу мастит болуына, іш тастауына, буындар мен көздерінің ауырмауына назар аударған жөн. Іш тастаған малдарды қауіпті отардағы оқшаулайды. Іш тастанды төлді, шуды, көңді, ластанған төсенішті өртейді, іш тастаған жерді залалсыздандырады. Ауру және ауру деп күдіктенген малдарды оқшаулап емдейді.
ҚОЙЛАРДЫҢ СКРЕПИ АУРУЫ
Скрепи орыс. почесуха, лат. Chesmus ovium, ағыл. Scrapie, Rubbers - қойлар мен ешкілердің баяу үдемелі инфекциялық ауруы. Ұзақ жасырын кезеңімен созылмалы өтумен орталық жүйке жүйесінде дегенеративтік өзгерумен, дененің қышыумен, қозуымен және салданумен сипатталады.
Тарихи деректер. Бұл ауру Исландияда, Англияда, Шотландияда, Францияда, Испанияда, Канада және АҚШ-та тіркелген. Қоздырғышты 1954 жылы Б.Сигурдсон ашты.
Қоздырғышы толығымен бекітілген жоқ. Оның кезеңдері туралы бірнеше ғылыми болжаулар бар. Мысалы: Вирустық, ақзаттық, мембраналық, полисахаридтік. Физико - химиялық қасиетеріне байланысты басқада белгілі инфекциялық аурулардың қоздырғыштарынан ерекшеленеді. Қоздырғыш - прион төмен молекулярлық ақзат. Экксперименттік жолмен ешкіні , қойды, тышқанды жұқтырғанда байқаған.
Індеттік ерекшеліктері. Қой мен ешкілердің ауруы. Негізінен үлкен жануарлар ауырады. Бұл ұзақ жасырын кезеңімен басталады. Бұл ауру горизонтальді - ауру малдан сау малға, вертикальді - анасынан ішіндегі төлге таралады. Ауру әсіресе жас малдарда ұзақ уақыт ешқандай белгісіз дамиды.
Індет қоздырғышының көзі - ауру қойлар болып табылады. Ауру және сау қойларды бір жерде ұстағаннан бір - біріне жұғады. Вирус анасынан төлге беріледі, көбінесе 2-3 жастағы қойлар аурады.
Клиникалық белгілері. Жасырын кезеңі 1-4 жылға дейін эксперименталдық жолмен ешкілерді жұқтырғанда жасырын кезеңі 6-22 ай. Клиникалық белгілер белгілі бір уақыт аралығында немесе бір уақытта пайда болуы мүмкін. Мал тынышсыз тұрады, басын шайқай береді. Кейбір кезде бұлшық еттері дірілдейді, айналасындағыларға мән бермей айнала береді. Көз ауруына шалдығады немесе соқыр болып қалады. Жүрістері ұсқынсыз, аяқтары бүгілмейді, сүріне береді. Әр жерге сүйкене береді, әсірісе құйрық, маңдай жағында қышу әсерінен жүндері түсіп қалады. Кейбір қойлар тістерін қайрайды. Ондай қойлар даусы өзгеріп, тамақтануға зауқы соқпайды, қойларға азықты шайнауға да жұтынуға да қиынға түседі. Сүйкелген жерге адам қолы тисе, онда бұлшық еттері дірілдеп, тез арада қозып кетеді, қышына береді. Дене температурасы көтерілмейді. Ауру өте баяу дамиды, артқы мүшелерінің салдануына әкеледі. 6 аптадан 6 ай аралығында, кейде 1 жылдан кейін мал өледі.
Патологоанатомиялық өзгерістер. Өлексе жүдеген. О.ж.ж. дегенирация пайда болады, кейбір кезде мида қан ұйып, қабынады. Мидың сұр затында ошақты диффузия көрінеді. Олар мидағы жүйке клеткаларын вакуолизациялау, нейрондарды прогрессивті дегенерациялау арқылы пайда болады. Зақымдалған нейронда жеке немесе бірнеше вакуолилерде табады. Көптеген нейрондар үсінеді хроматолизге, лизиске және пикнозға ұшырайды. Ақ затта пайда болу тарихы белгісіз вакуоли бар. Демиелинизация жүреді. Көптеген малдарда қаңқа бұлшық еттерінің ауытқуы байқалады. Бүйрек асты ісіп, щитовидная железа кішірейеді. Цереброспинальді сұйықтық көбейеді.
Балау. Аурудың клиникалық белгілеріне байланысты бас миының гистологиялық зерттеу негізінде қояды (дененің қозуымен, қышуымен, басын шайқаумен, көз ауруымен, бұлшық еттің дірілдеуімен сипатталды). Қышыманы, құрғақ теміреткені дифференциалдау қажет ( зақымдалған теріні зерттеу бойынша). Скрепидің жүйкелік формасын висны - маеди, Ауезки ауруынан, листериозадан дифференциалдау қажет. Скрепиге имунитет (қабылдамаушылық ) тумайды ( пайда болмайды). Белгілі реакциялармен антитела табылмайды
ҚОЙЛАРДЫҢ ВИСНА-МАЕДИ АУРУЫ
Висна-маеди орыс. Висна-маеди лат. Visna - maedi, ағыл. Ovine progressive - артқы аяқтарының салдануымен созылмалы өтетін пневмониямен мінезделетін жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Алғаш рет бұл ауру 1935 ж. Исландияда висна ( қажу, кіру ) атымен тіркелген. Кейін осы жерде созылмалы өтетін пневмония, жануарлардың өлімімен аяқталатын ауру тіркелді. Бұл ауру маеди ( ентігу ) деп аталды.
Алғашқыда висна мен маедиді: екі бөлек ауру деп санады, содан кейін олар тек қана бір аурудың екі формасы екені дәлелденді. Табиғи індеті сау қойға ауру қойдың милы ұлпасынан дайындалған суспензиямен жұқтыру жолымен дәлелденген.
Қоздырушысы. РНК - дан тұратын вирус, Retrovirus тұқымдастығы. Ол сфирикалық формада болады, диаметрі 70-100 нм.РНК вирусы бір спиральді, гомогендік учаскесі бар бірнеше фрагменттен тұрады.
Вирион құрамында РНК және ДНК байланысты ДНК полимераза. Вирус ауырған қойдың барлық мүшелерінде кездеседі. Оны эпендима торша өсіндісінде және буын байланысында өсіреді; қойдың бас миынан алынған, 24-48 сағаттан кейін цитологиялық өзгеріс түзеді; көп ядролы үлкен торшаларымен олардың келесі деструкциясы.
Індеттік ерекшеліктері. Қойлар ауырады, бірақ әр тұқымның сезімталдығы әр түрлі. Әдетте ауру жиі асыл тұқымдарда кездеседі. Ұрғашы қойларда ауру әдетте буаз кезінде байқалады. ІҚМ ауырады деген мағлұмат бар. Экспериментальді жұқтырғанда басқа жануарлар ауырмайды. Римиссия байқалмағандықтан, бұл ауруды созылмалы емес, баяу өрбитін деп атаған. Инфекция қоздырушының көзі-ауру жануарлар. Қоздырғышты әкелу себебі-аурудан сау емес шаруашылықтан қой әкелгенде болуы мүмкін. Вирус ауру мен сау жануарларды бірге ұстағанда беріледі, сонымен қатар азық арқылы да беріледі. 2 жастан асқан қойлар ауырады.
Жасырын кезеңінің ұзақтылығына байланысты жануарлар көп уақытқа дейін жасырын вирус тасымалдаушы болады. Вирусты әр түрлі бөлінділер арқылы берілетіндігі туралы мәлімет бар, сүт және уыз, ұрық және т.б.Аурудың маусымдылығы жоқ.
Клиникалық белгілері. Жасырын кезеңі 6 айдан 6 жылға дейін байқалмайтын, баяу дамуымен мінезделеді. Висна - маеди өкпелік және жүйкелік формада өтеді.жүйкелік формада алғашқы белгілері жануар жүгіргенде байқалады, ереннің шамалы дірілі және басты дұрыс ұстамауымен. Ауру баяу өрбіп, жартылай салдануға немесе толық салдануға әкеледі. Әдетте салдану артқы жағында болады, жануар тұра алмайды, қатты жүдейді.
Өкпелік түрінде негізгі белгілері тұншығу. Жануар жұмыс істегенде, ал сосын тыныш тұрған уақытында да тұншығу байқалады: қиын демалу, жиі демалу (80-120 мин). Содан кейін құрғақ жөтеліп және мұрын қуысынан кілегейлі бөлінді ағады, жүдеу басталады. Өліммен аяқталады. Клиникалық белгілері бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылады.
Патолого-анатомиялық өзгерістері. Өлексе қатты жүдеген. Жүйкелі түрінде-микроскопиялық өзгерістер байқалмайды немесе бұлшық етте атрофия байқалады. Орталық жүйке жүйесінің зақымдалу белгілері диффузды энцефаломиелит демиелинизациямен байқалады. Бас миының ақ заты бұзылуы және көптеген торшалардың түзілуі милы қабықта полиферация глин, димиелинизация жүйке жүйесінің ошақтары.
Өкпелік түрінде созылмалы қабыну мен қорғаныс ұлпаның өсуімен мінезделеді. Зақымдалған өкпе шеттері сау өкпеге қарағанда екі есе ұлғайған, олар сұр-ақшыл, сұрғылт-қоңыр түсті, тығыздалған, аралық сөл түйіндері ұлғайған, шырышты.Гистологиялық зерттеуде өкпеде интерстициалды пневмония белгілері байқалған: альвеолярлық қоршаудың арасы жауандау.
Балау. Клиникалық белгілеріне, патологоанатомиялық өзгерістеріне және лабораториялық зерттеудің нәтижелеріне қарап қояды. Серологиялық реакциялар: КБР, ДПР.
Емі. Қарастырылмаған.
Иммунитеті. Ауырып жазылған жануарларда антидене қалыптасады. Оны КБР көмегімен анықтаймыз. Бірақ иммунитеттің жалғасуы әлі де толық зерттелмеген.
Адын алу және күресу шаралары. АҚШ, Канада, Исландия елдері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz