Термореттеу орталығы, терморетгеу орталығының құрылымдық ерскшеліктері

Жоспар
Кіріспе

1 Температура
2 Термореттеу орталығы, терморетгеу орталығының құрылымдық ерскшеліктері
3 Физикалық термореттеу немесе жылу бояу
4 Жылу өткізу жолы. Осы механизмдегі ауаның, киімнің МАҢЫЗЫ
5 Гипотермия, гипертермия жайлы түсінік.

Бұндай қасиет жануарлардағы энергия алмасуының жоғары деңгейде жүретініне байланысты. Пойкилотермді (суыққандылар) роікіlоз - өзгергіш деген грек сөзінен шыққан организмдер өздерінін дене температурасын бірқалыпты деңгейде ұстап тұра алмайды, олардың дене температурасы қоршаған ортаға тәуелді. Өйткені бұл организмдердің энергия алмасуы жылы қанды жануарларға қарағанда төмен.
Сондықтан бұндай жануарлар қоршаған ортаның температурасының ауытқуларынан өздерін сақтауға тырысады, егерде мүмкіндік туса, жылы немесе салқын жай іздеуге ұмтылады. Көбінесе суық маусымда бұндай жануарлар ерекше анабиоз жағдайына өтеді, Анобйоз кезінде ферменттердің белсенділігі төмендеп, зат алмасу процесінің жылдамдығы минимальді деңгейде өтеді.

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Температура
Бұндай қасиет жануарлардағы энергия алмасуының жоғары деңгейде
жүретініне байланысты. Пойкилотермді (суыққандылар) роікіlоз - өзгергіш
деген грек сөзінен шыққан организмдер өздерінін дене температурасын
бірқалыпты деңгейде ұстап тұра алмайды, олардың дене температурасы қоршаған
ортаға тәуелді. Өйткені бұл организмдердің энергия алмасуы жылы қанды
жануарларға қарағанда төмен.
Сондықтан бұндай жануарлар қоршаған ортаның температурасының
ауытқуларынан өздерін сақтауға тырысады, егерде мүмкіндік туса, жылы немесе
салқын жай іздеуге ұмтылады. Көбінесе суық маусымда бұндай жануарлар ерекше
анабиоз жағдайына өтеді, Анобйоз кезінде ферменттердің белсенділігі
төмендеп, зат алмасу процесінің жылдамдығы минимальді деңгейде өтеді.

Температуралық карта және оған әсер етуші факторлар.
Адам денесінің температуралық картасы дегеніміз, организмнің түрлі
органдарды зат алмасу деңгейіне байланысты. Осы себептен дененің сырт
бөлімінің температуралары әртүрлі болады. Тері температурасы 24,4 С - 34° С
арасында. Терінін ең төменгі температурасы аяқтың саусақтарында анықталса,
ең жоғары температура колтықта анықталады. Ен төмеагі температурасы аяқтың
саусақтарында 24,4 С, табан температурасы 29,9° С, тобықта -30,0° С,
балтырда -32,2° С, жамбаста-32,50 С, кіндікте-31,10 С, жүрек тұсында-33,40
С, мойында-34,00 С, бетге-33,50 С, маңдайда-33,50 С, қол саусақтарында-
28,50 С, алақанда-31,0° С, білекте-32,9° С, шынтақта-33,30 С, қолтықта-
36,60 С, колдың сыртқы бөлімінде-32,4° С, жауырында-33,30 С.
Осы көрсеткіштер ауа райына байланысты сәл ауытқуы мүмкін, өйткені
қоршаған орта температурасы төмендесе, тері астындағы қан тамырлар
тарылады. Температурапық картаға әсер етуші факторлар :
1) Әрбір адамның генетикалык факторына тауелді өзіне ғана тән зат
алмасуының жылдамдығы болады, бұл құбылыс ішкі сскреция
бездерінің қызмет ету деңгейіне байланысты;
2) Адам организмінін қаншалықты шыныққаны мсн қаншалықты
төзімділік деңгейіне тәуелді;
3) Адамның үстіне киген киіміне байланысты.

5. Дене температурасының тәуліктік немесе циркадты ауытқулары. Көптеген
адамдардың қолтық температурасы - 36,6° С-, 37° С шамасында болады. Тік
ішек - ректальді температурасы, аксиллярлы немесе қолтық асты
температурасынан-0,5-0,80 С жоғары келеді. Адам және кейбір жануарлардың
температуралары біркелкі қозғалыс пен коректену жағдайларына қарамастан
тәулік бойына ауытқып тұрады.
Осы құбылысты анықтау үшін тәулік бойында температураны өлшей отырып,
оның ең жоғарғы шегі 14-18 сағат аралығында - 37,5 С болса, ең төменгі шегі
2-4 сағат аралығында - 36,5° С болатыны анықталған. Бұл ауытқулар
қанайналым, тыныс алу, ас қорыту және тағы да басқа процестердід тәуліктік
өзгеруіне байланысты.

Түнгі мезгілде зат алмасу процестері төмендеп, күндізгі уақытта өзінің
ең жоғары шегіне жетеді. Осы кезде адам денесінің зат алмасуға жауапты
гормондарының белсенділігі де арта түседі. Сонымен температураның тәуліктік
ауытқулары организм тіршілігінің биологиялык ритміне тәуелді.

Термометрия.
Адам денесінің температурасы арнайы бір деңгейде сақталып тұрады, оның
өзгеруі адам организмінің денсаулық көрсеткіші болып табылады.
Негізінен дене температурасын әртүрлі нүктелерде жүргізуге болады. Көбінесе
қолтықта, ауыз қуысында, тік ішекте, кейде сыртқы есту түтігінде жүргізеді.
• Клиникалық мақсатта ректальді термометрия жүргізіледі. Термометрияны
медициналык сынапты термометрмен анальді тесікке 10-15 см тереңдікке
енгізеді. Бұл жердегі көрсеткіш дененің сыртқы бөлігіндегі көрсеткіштен 1°С
жоғары болады. Оральды термометрия. немесе ауыз қуысындағы термометрия,
ректальді термометриядан 0,2-0,5°С төмен. Қолтық термометриясы
аксиллярлы термометрия ішкі термометрияның көрсеткіші болып
табылады. Сырткы есту түтігін термометрлеу үшін арнайы құрылғыны (гибкий
датчик) құлақ пердесінің алдына дейін енгізеді.

Термореттеу орталығы, терморетгеу орталығының
құрылымдық ерскшеліктері.
Жылу алмасудың орталығы немесе термореттеу орталығы гипоталамустың
преоптикалық аймағы мен артқы гипоталамуста орналасқан.
Осы терморетгеу орталығында өздерінің атқаратын кызметтеріне байланысты
нерв клеткаларының бірнеше тобы орналасқан - термосезімтал клеткалар;
организмнін дене температурасын бір деңгейде ұстап тұруын қамтамасыз етуші
клеткалар - термореттеудің белгілеу нүктесі - алдыңғы гипоталамуста
орналасқан; эффекторлы нейроидар организмдегі жылу өндіру және жылу бөлу
процестерін басқарушы нейрондар, артқы гипоталамуста орналасқан.
Термосезімтал нерв клеткалары ми арқылы ағып ететін артериялық қандағы
температураны тікелей анықтай алады. Бұл клеткалар 0,011 С температуралық
айырмашылыкка дейін ажырата алады. Бұл жерге акпарат афферентгі жолмен тері
терморецепторларынан, ішкі мүшелердің термосезімтал нерв клеткаларынан,
жұлыннан және дененің баска бөлімдерінен де гипоталамустын преоптикалық
аймағына келеді. Осы келіп түскен ақпаратты анализ және талдау жасау аркылы
қан және перифериядағы тканьдердің температурасы анықталып, адам дене
температурасының орташа көрсеткіші айқындалады.
Дене температурасының анықталғаны туралы ақпарат гипоталамустың нерв
клеткаларына - белгілеу нүктесіне келіп түседі.
Белгілеу нүктесінін реттегіш механизмдері келіп түскен ақпаратгы
сараптау және талдау арқылы, артқы гипоталамустың эффекторлы нейрондары
арқылы жылу өндіру немесе жылу бөлу процестеріне әсер етеді, Термореттеу
орталығы арқылы жылу иіндіру мен жылу болу процестерінін тепе-теңдігі іске
қосылып, дененің температурасы арнайы бір деңгейде тұрақталады. Сонымен
қатар термореттеу ацотилхолин мен норадрнналинің де маңызы зор.
Норадреналин медиаторы ақпаратты афферентті жолмен баруын қамтамасыз
етеді, ацетилхолин медиаторы мен норадренал медиаторы жылу өндіру мен жылу
бөлінудің эффекторлы механизмдерін қамтамасыз етеді. Белгілеу нүктесін
анықтау механизмінде ацетилхолин медиаторы меи гииоталамустағы натрий,
кальций иондарының концентрациясының ара-қатынасының маңызы зор.

Химиялық термореттеу немесе жылу өндіру.
Зат алмасу процесінің үздіксіз жүруі нәтижесінде организмде жылу
түзіледі. Жылу өндіру немесе химиялық термореттеу дегеніміз қоршаған орта
температурасына тәуелсіз дене температурасын зат алмасу процесінің
жылдамдығын өзгерте отырып, метаболизмді оптимальді бір деңгейде ұстап
тұруға бағытталған процеслер жиынтығы. Адамда қоршаған орта температурасы
жоғарылағанда, зат алмасу процесі баяулайды және дене температурасы
бірқалыпты күйде қалады. Қоршаған орта температурасы төмендегенде, зат
алмасу процесі жоғарылап, жылу көп өндіріледі.
Негізінен жылуды көп өндіретін немесе зат алмасу қарқынды жүретін
мүшелерге бауыр, бүйректер, эндокринді және асқорыту бездері, бұлшық еттер
жатады.

Теріде орналасқан терморецоптор мен қан тамырда орналасқан
рецепторлардан ақпарат термореттеу орталығына барады. Бұл жерде келген
ақпарат сарапталып, эфферентік жол арқылы сопақша ми мен жұлын арқылы өтіп
вегетативтік жүйкелердің көмегімен жылу өндіретін мүшелерін имиульс келеді,
яғни бұлшық еттерге, бауырға, асқорыту жолдарына, жылу өндіру күшейеді. Бұл
нервтік жол, Ендігі реттеуші жол - гуморальдық, Гипоталамо - гипофизарлық
жол арқылы ақпарат гипофиздің тиреотропты гормонының синтезделіп, қалқанша
бездің гормондарының көмегімен зат алмасу процссі қарқындайды, яғни қаңқа
бұлшық еттеріне, бауырға, асқорыту жолдарындағы процестерге әсерін
тигізеді.
1. Бұлшық еттерде қосылудың 60% түзіледі;
2. Бауырда жылудың 30% түзіледі;
3. Басқа мүшелерде: асқазан, өкпе, бүйректерде 10% түзіледі

Жиырылу термогенезі. "Дірілдеудің маңызы".
Жылу өндіруде бұлшық еттердің маңызы зор. Өйткені бұлшық еттің жұмысында
түзілген хммиялық энергияның, үштеп бірі механикалық жұмысқа жұмсалса,
қалған үштен екі бөлімі жылуға айналады. Бұлшық ет жұмысының артуына
байланысты жылу өндіру мен дененің температурасы да артады. Тыныш күйде
адам шамамен 2000 ккал жылу өндіреді, бұлшық ет жұмысы кезінде 4000-6000
ккал, ал өте ауыр жұмыс кезінде 9000 ккал жылу өндіреді. Егер организм тоңа
бастаса, температуралық балансты сақтайтын басқалай механизмдер іске
қосылады. Бұл кезде тері астында орналасқан майда-ұсақ бұлшық ет
талшықтарының ретсіз жиырылуы немесе дірілі пайда болады. Бұлшық ет дірілін
термореттеу механизмінін белсенділігін арттыру деп тануына болады,
нәтижесінде жылу өндіру арта түседі. Бұл механизмнің организм үшін тиімді
жағы бар, яғни барлық пайда болған энергияның түгелі жылуға айналады,
себебі ешқандай бұлшық ет жұмыс атқарып тұрған жоқ. Осы мехаиизмнін орталық
жүйеге жүйесі арқылы реттелуі гипоталамустың ми діңгегі кұрылымдарының
бұлшық ет тонусын арттырумен сипатталады.

Жиырылуға байланысты емес термогенез.
Жаңа туған нәрестелер мен үсак сүтқоректі жануарларда басқа әсіресе
қышқыл майдың май қышқылдарының готығу жылдамдығының артуы, жалпы
метаболизмді күшейтіп жылу өндіру арта түседі. Осы механизм жиырылуға
байланысты емес термогенез деп аталады. Қышқыл майдың май қышқылдарының
тотығуы макроэрпердің синтезін талап етпейді, нәтижесінде жылу максимальді
түрде түзіледі. Осындай механизмде түзілген жылудың деңгейі негізгі алмасу
нәтижесінде түзілген жылудан 3 есе артық түседі.

Физикалық термореттеу немесе жылу бояу.
Сырткы ортаға жылу бөлу негізінен келесі процестерден тұрады жылу
өткізу, жылу сейілдіру сұйықтардың тері арқылы және тыныс жолдары арқылы
булануы, Жылудың біраз бөлігі тыныс шығарумен, несеп пен нәжіспен жоғалса,
біразы салқындатылған тағамды қабылдау арқылы жоғалады. Сейілдіру және
жылу өткізу арқылы жылу бөлудің түрі тері және қоршаған ортанын
айырмашылығына байланысты жонс терінін температурасы қоршаған
ортадан жоғары болса ғана іске асырылады. Теріде орналасқан
терморецепторлар және қан тамырларда орналасқан рецепторлардан ақпарат
гипоталамусқа барады.

Одан кейін гуморальдық және нервтік механизмдер іске қосылады.
Гуморальдық механизм: гипоталамустан ақпарат гипофиздіц тиреотропты
гормонына түседі. Ол қалқанша бездін тироксин және трийодтиронин
гормондарын бөледі. Бұлар терінің кан тамырларын кеңейтеді. Нервтік
механизм: гипоталамустан ақпарат сопақша мидың қантамыр қозғалтқыш
орталығына келеді. Оның вазодиляторлық бөлімі қозын, терінін, өкпенің,
асқорыту жолдарынын қан тамырларын кеңейтеді, нәтижесінде шығарушы мүшелер
арқылы түзілген жылу сыртқа шығады.

Булану - жылу бөлінудің негізгі жолы.
Буланудың маңызы.
Булану арқылы жылу жоғалту - организмнің қоршаған ортаға терінің тер
арқылы, тыныс жолдарының дымқылы аркылы іске асырылады.
Адамда тердің тер бездері арқылы шығуы және тыныс жолдарының дымқылдануы
үнемі жүреді. Қоршаған ортаның температурасы 20° С болса, адам өз денесінің
20% жылуын будану арқылы бөледі. Қоршаған ортаның температурасының артуы,
ауыр физикалық жұмыс істеу, жылу өткізбейтін киімде (синтетикалық) ұзақ
бөлу, тер бөлінуді ұлғайтып, оны 500-2000 ге дейін артуы мүмкін. Жылу
бөлінудің буланусыз жолдары. Жылу өткізу, жылу сейілдіру, және конвенциялық
жолдар.
Жылу сейілдіру жолы. Адам өз денесінің қоршаған ортаға инфрақызыл
диапазонда электромагнитті толқын шашыратуы. Осындай жолмен жылу
бөлінгенде, оның көлемі теңрінің және қоршаған орта арасындағы
айырмашылыққа пропорционалды. Қоршаған орта температурасы 20° С
салыстырмалы ылғалдығы 40-60% болса, ересек адам организмінен осы жолмен 40-
60% жылу беріледі. Сейілдіру арқылы жылу белу коршаған орта ауасы төмендесе
жоғарылап, керісінше қоршаған орта температурасы жоғарыласа, бұл жолмен
жылу жоғалту төмендейді.

Жылу өткізу жолы. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.