Табу жөне эфемизмдер

Жоспар
Кіріспе

1 ТАБУ ЖӨНЕ ЭФЕМИЗМДЕР
Аталардың аты
2 Қазақ тілінде эвфемизм тәсілі

Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуга тыйым салын-ған сөздер тіл білімінде табу деп аталады. Қараңғылык пен дін-шілдік құрып тұрған өткен замандарда адам баласы өмірді жете таиьш білмеу салдарынан, зат пен оның атауының арасында табиги байланыс бар деп жансақ түсінушілік болған Адамзат өзі тудырган кейбір создерді күндслікті түрмыст өз| атымен атамаи, баскаша атауға можбүр болган. Мұндай тыйым салынган сөздер дүние жүзіндегі халыклардың көпшілігінде кез- деседі. Бүл әдет түрік халиқгарыныц тарихында кең тараған Қазак халкының революцияга дейінгі тұрмылсында да бұл сияқ- ты соқыр сенім біркыдыру өмір сүріп келгсндігі аян. Осындай тарихи оқиғаның нактылы бір айғағы (көрінісі) ретінде мынадай бір аныз әңгімені келтіруге болады.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ТАБУ ЖӨНЕ ЭФЕМИЗМДЕР
Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуга тыйым салын-ған сөздер тіл
білімінде табу деп аталады. Қараңғылык пен дін-шілдік құрып тұрған өткен
замандарда адам баласы өмірді жете таиьш білмеу салдарынан, зат пен оның
атауының арасында табиги байланыс бар деп жансақ түсінушілік болған Адамзат
өзі тудырган кейбір создерді күндслікті түрмыст өз атымен атамаи, баскаша
атауға можбүр болган. Мұндай тыйым салынган сөздер дүние жүзіндегі
халыклардың көпшілігінде кез- деседі. Бүл әдет түрік халиқгарыныц тарихында
кең тараған Қазак халкының революцияга дейінгі тұрмылсында да бұл сияқ- ты
соқыр сенім біркыдыру өмір сүріп келгсндігі аян. Осындай тарихи оқиғаның
нактылы бір айғағы (көрінісі) ретінде мынадай бір аныз әңгімені келтіруге
болады.

Аталардың аты

Баяғыда Аюбай, Түлкібай, Итбан деген үш ағайынды адам өмір сүріпті.
Булардың отырган ауылы терең сайдың ішінде екен Қүндердің бір күнінде
ағайынды ақсақалдар үйде әңгіме дүкен құрып отырады Бір кездс ауылдың
иттсрі жабыльш үріп шулап коя береді. ‘Төрдегі аксакалдардың бірі босаға
жақта күйбеңдеп жүрген келінге:— Шырагым, иттер неге үріп кетті, байқап
келші,- деп жүмсайды. Келін жүгіре басып далаға шықса ауылдың арт жағында
үлкен бір аю түлкіні куалап барады екен де, иттер соган үріпті. Үйге қайта
енбек болган келін кенет “Япыр-ау, мұныц бәрі аталардыц аты гой, калай
айтсам ексн деп кысыла-кысыла ішке енеді — Иә, балам, иттер неге үріл деп
сүрайды ақсақалдың бірі. Сасқалақтаган келін:-—Ауыл сыртындағы аршалы
бстте атакем тэкемді зыттыра куып бара жатыр екен, осы
ауылдагы жэкемдердң бәрі соларға қараи үріп жүр,— депгі (“Қазақстан
әйелдері”, 1967, № 7, 27-бет).

Қазақтыц ескі әдет-ғұрпы бойынша келін болып түскел қыз күйеуінің туған-
туыстары өз атымен атамайтын болган. Солар-. дыц әрқайсысына лайықтап
(жолына, жасының үлкен-кішіі қарай) өз тұсынаи басқадай ат коюға мәжбүр
еткен. Мәс кызга қарп көз, бикеш, шырайлым, еркежан десе, ұлға кекілдім,
айдарлым, түлымдым, шырақ, тетелес, мырза жігіт, төре мырза ага, би ага
делінген. Егер аты дөрекілеу болса, иттеріс деп те атаған. Сол тәрізді ата-
ене, абысын-ажын, кайын аға қайын жұрт, нагашы, жиен-жиеншарларга дейін
шетінеи ат қойып шығатып болган. Қелін ат қойғанда кездейсоқ түрде емес ат
қоятын адамдардыц мінез-құлқыи, тұр-тұрпатып, өнер-талабын жан-жакты
текссріп, түрлі касиеттеріне қарай сәйкестен діріп атаған. Мәселен, тете
емес кайнысын тетелес деп атамаған тұлым қоймаган
қайнысын тұлымдым демеген. Жасы үлкен адамдардың аттары басқа зат
атауларымен аттас болып келсе, онда келін оларға да басқаша жаца ат ойлап
табатын болған. Мәселен, Жылкыбан болса мінгішдеп, Қойшыбай болса —
азбан дсп, Бүркітбай болса — үлкен құс деп, Тышқанбай болса– қаптесер деп,
Қарабай болса — баран деп, Ақберген болса– шаңкан деп атайтын болған.
Ауылды жерде әлі күнге дейіи ескі салт-сананың сарқыншақтары жасы мосқал
тартқан адамдардың арасынан там-тұмдап болса да кездесіп қалады. Бұлар
қазір кедесе калса, ескі ырым, діни ұғым бойынша емес, халықтын 6 зтикалык,
эстетикалық калыптаскан көне нормасы түрінде жұм-салады. ¥ят сактап,
сыпайыгершілік білдіру иба, рәсім ретінде қолданылады. Демек, табудың бұл
түрініц мән-мағынасы түбірі-° мен өзгерген, көнеріп, бір жола күнделікті
колданыстан шыққан леуге болады. . _

Казак тіліндеп табудың ендіп бір түрлері табиғаттыц дүлей күшімен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.