Тұрбат ескерткіштері

Жоспар
Кіріспе

1 Тұрбат ескерткіштері
2 Ысмайыл ата мен Қошқар ата кесенелері
3 Ысқақ ата кесенесі

Оңтүстік Қазақстан облысының Қазығұрт ауданындағы Тұрбат ауылы қазіргі кезде аумағында үш бірдей ортағасырлық қала орны мен сегіз архитектуралық ескерткіші бар санаулы елді мекендердің бірі болып табылады. Сонау 1896 ж. ауылдың аймағында бір бетінде ұзын иілген тұмсықты құстың басы бейнеленген, біржүзді, сабы бар тік пластинка үлгісіндегі құйма қола пышақ табылған болатын. Б. з. д. VIII–IV ғғ. жататын бұл зат осы тау бөктерін адамдар ерте көшпелілер дәуірінде-ақ игеріп алғанын айғақтайды.
Алайда Тұрбат ескерткіштерінің басым бөлігі ортағасырлық кезеңге жатады. Ауылдың атауының өзі «кесене» дегенді білдіреді. Мұнда әулиелер қатарындағы ортағасырда кеңінен танымал болған шайқылар Ысмайыл ата мен Ысқақ атаның кесенелері орналасқан діни кешендер тұр. Олар ХIV ғ. өмір сүрген және Қожа Ахмет Йасауидің ілімін ұстанған үлкен сопылық қауымның тәлімгер-шайқылары болған.
Аңыз бойынша, бұл қауымның бірінші басшысы Ибраһим ата болған, оның Ысмайыл ата және Жәбірейіл ата есімді екі баласы болған. Ысмайыл ата 20 жасқа толғанда «қалмақтардың» шапқыншылығы болып, жау оның ата-анасы мен бауыры Жәбірейілді өлтіреді. Ысмайыл ата тұтқынға түсіп құл ретінде басқа діндегілердің малын бағады. Жас жігіттің көрсеткен ғажайыптары «қалмақтарды» ислам дінін қабылдауға мәжбүр етіп оны құлдықтан ада етеді.
Дегенмен ол бірден отанына қайтпай, йасауилік шайқы Сайид атаға барып, одан бата алып, әкесінің сопылық қауымын басқаруға нұсқау алады. Ысмайыл ата өз отанында көшпелі далалықтар мен егіншілер арасында дінді уағыздау қызметін жалғастырады. Ол өмірінің соңына қарай көптеген ізбасарлар дайындап, құрмет пен даңққа бөленді. Аңыз бойынша оның бейітінің басындағы кесене Темірдің нұсқауымен тұрғызылған. Ысмайыл ата жатқан мазаратқа жерлеу марқұм болғандарға о дүниеде әулиенің шапағаты тиеді дегенді білдірді.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Тұрбат ескерткіштері

Оңтүстік Қазақстан облысының Қазығұрт ауданындағы Тұрбат ауылы
қазіргі кезде аумағында үш бірдей ортағасырлық қала орны мен сегіз
архитектуралық ескерткіші бар санаулы елді мекендердің бірі болып табылады.
Сонау 1896 ж. ауылдың аймағында бір бетінде ұзын иілген тұмсықты құстың
басы бейнеленген, біржүзді, сабы бар тік пластинка үлгісіндегі құйма қола
пышақ табылған болатын. Б. з. д. VIII–IV ғғ. жататын бұл зат осы тау
бөктерін адамдар ерте көшпелілер дәуірінде-ақ игеріп алғанын айғақтайды.
Алайда Тұрбат ескерткіштерінің басым бөлігі ортағасырлық кезеңге
жатады. Ауылдың атауының өзі кесене дегенді білдіреді. Мұнда әулиелер
қатарындағы ортағасырда кеңінен танымал болған шайқылар Ысмайыл ата мен
Ысқақ атаның кесенелері орналасқан діни кешендер тұр. Олар ХIV ғ. өмір
сүрген және Қожа Ахмет Йасауидің ілімін ұстанған үлкен сопылық қауымның
тәлімгер-шайқылары болған.
Аңыз бойынша, бұл қауымның бірінші басшысы Ибраһим ата болған, оның
Ысмайыл ата және Жәбірейіл ата есімді екі баласы болған. Ысмайыл ата 20
жасқа толғанда қалмақтардың шапқыншылығы болып, жау оның ата-анасы мен
бауыры Жәбірейілді өлтіреді. Ысмайыл ата тұтқынға түсіп құл ретінде басқа
діндегілердің малын бағады. Жас жігіттің көрсеткен ғажайыптары
қалмақтарды ислам дінін қабылдауға мәжбүр етіп оны құлдықтан ада етеді.
Дегенмен ол бірден отанына қайтпай, йасауилік шайқы Сайид атаға
барып, одан бата алып, әкесінің сопылық қауымын басқаруға нұсқау алады.
Ысмайыл ата өз отанында көшпелі далалықтар мен егіншілер арасында дінді
уағыздау қызметін жалғастырады. Ол өмірінің соңына қарай көптеген
ізбасарлар дайындап, құрмет пен даңққа бөленді. Аңыз бойынша оның бейітінің
басындағы кесене Темірдің нұсқауымен тұрғызылған. Ысмайыл ата жатқан
мазаратқа жерлеу марқұм болғандарға о дүниеде әулиенің шапағаты тиеді
дегенді білдірді.
Ысмайыл атаның кешені ауылдың ортасында орналасқан және ол XV- XIX
ғғ. тұрғызылған құрылыстардан тұрады. Көшеден кешенге кіретін орын арнайы
тұрғызылған қақпа–дарбазаханамен белгіленген. Ол жоспарда төртбұрышты
порталды-күмбез құрылыс үлгісінде салынған. Ағаш қақпасы өсімдік өрнекпен
әшекейленген және оған салыну уақыты - 18861887 ж. деген жазу ойып
түсірілген.
Қақпадан басталатын тас төселген түзу жол периметр бойынша орналасқан
мешіт, құжырахана – шілдехана, кесенелер тобы тұрғызылған шағындау аулаға
алып барады. Мешіттің алдында гүлдер, жеміс ағаштары, жүзімі бар бау
орналасқан. Кешеннің аумағы бір кездері қоршалыпты.
Мешіт ғимараты жоспарда төртбұрышты, тоғыз күмбезді құрылыс болып
табылады. Ол күйдірілген шаршы үлгідегі кірпіштен салынған. Батыс жақ
қабырғаның ортасында михраб, яғни намаз оқу кезінде мұсылмандарды Меккеге
бағыттайтын текше жасалған. Ғимараттың ерекшелігі – ішкі күмбездің үстіне
шатыр тұрғызуында болатын. Қазіргі кезде ол жойылған. Бұл ғимарат, аңыз-
әңгімелерде көрсетілетін, ұжым болып апта сайын дауыстап зікір – Алланың
аттарын немесе кәлиманы ұзақ уақыт қайталап айтатын орын - ханака болуы
мүмкін. Ғимаратта әр түрлі қайта жөндеу іздері байқалады. Мәселен, ХХ ғ. 50-
жж. мұнда жөндеу жұмыстары жүргізілген – солтүстік-шығыс бұрышының
қабырғалары қайта қаланды, ою-өрнектер салынды, оңтүстік жағынан үш аралық
айван-бастырма, ағаш тіреулерге сүйенген бастырма жасалды. Ал 2005 ж. бұл
ағаштан тұрғызылған айван орнына жаңа кірпіштен өрілген ашық аркалы
бастырма жасалды.
Батыс жақта, Ысмайыл ата мен Қошқар ата кесенелерінің ортасында
шілдехана орналасқан. Шілдехана деп жаратушының мәнін ұғынуға қолайлы
жағдай туғызатын, қырық күндік дүниенің әбігерінен оқшауланып тұруға
арналған діни орындардағы құжырахананы немесе басқа бір бөлмені атаған.
Қырық күн зікір салып, діни жоралғылар өткізу Йасауидің сопылық жолын
ұстағандарға тән болған. Ысмайыл ата кешеніндегі шілдехана қос күмбезбен
жабылған орталық залдың үш жақ қапталында текшелері бар порталды-күмбезді
құрылыс. Сыртқы күмбез аласа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.