Қазақстанда әр түрлі кезеңдерге болған шетел зиялыларының еңбектерінің тарихи өлкетанудағы маңызы

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанда әр түрлі кезеңдерге болған шетел зиялыларының еңбектерінің тарихи өлкетанудағы маңызы.

Америка Құрама Штаттары. Соғыс, революция және бейбітшілік мәселелері жөніндегі инстнтут. 1919 жылы Стэнфорд университетінің жанынан құрылған болатын. Ол Калифорния штатындағы Пало-Альто қаласында орналасқан. Институттың басты мақсаты - "К. Маркс ілімдерінің зияндылығын ғылыми тұрғыда дәлелдеу". Кейін институт ұлттық жанжалдар мен қайшылықтар негізінде Кеңес Одағының келешекте ыдырау мүмкіндігі мәселесімен де айналысты. "Кеңестердің бейорыс ұлттары" бағдарламасының ауқымында профессор Марта Брил Олкоттың "Қазақтар" деген монографиясы жарық көрді. Институт кітапханасының "Орыс жинағы" дейтін қорында 1917-1924 және 1938-1941 жылдардағы Кеңес Одағының халықтары тарихына қатысы бар 120 мың том материал сақтаулы. Олардың ішінен Семей, Ақмола, Қостанай губерниялық газеттерінің тігінділерін және басқа да құжаттарды кездестіруге болады. Мұнда жылына орта есеппен әрқилы тақырыптарға арналған қырыққа жуық зерттеулер әзірленеді. Бұл института әр кезеңдерде орыстың кадеттік және монархиялык, партияларының өкілдері С. Пассони, А. Керенский, Б. Вольф, А. Даллин, Р. Фишер, Н. Рязановский қызмет істегенін атап өткен артық болмас.

Гарвард университеті. Массачусетс штатының Кембридж қаласына мекен тепкен. 1948 жылы мұнда Орыс зерттеу орталығы құрылды. Бұл университете Ресей империясы мен оның құрамына енген халықтарды зерттеуді жолға койған Арчибальд Кулидж болды. Ол 1890-1891 жылдары Петербургте американ елшілігінің хатшысы болған кезінде XIX ғасырдың 70-ші жылдарындағы Ю. Скайлердің Түркістан және қазақ даласы жайлы матсриалдар жинақтау, зерттеу ісін әрі қарай жалғастырды. Мұнда 50-ші жылдары Орта Азия мен Қазақстанды зерттеу жөніндегі бағдарламалар құрастырылды. Кейін олар "Орыс және кеңес тарихы, коммунизм тарнхы", "Кеңес мемлекетінің саясаты және қызмет ету жүйесі" бағдарламаларының құрамына кіргізілді.

Колумбия университетініц Орыс инстптуты. Нью-Йорк-та, 1946 жылы Рокфеллер қорының қаражатына кұрылған.

Мұнда Қазақстан және Орта Азия халықтарының тілдері мен мәдениетін зерттейтін факультеттер бар, "Орта Азняның саяси және қоғамдық мекемелері" деген курс ұйымдастырылған.

Колумбия университетінің кітапханасында бұрынғы Кеңес Одағында шыққан "Красный архив", "Каторга и ссылка", "История марксизма", "Отечественные записки", "Вопросы истории" және т. б. журналдар, 22 томдық "Орыс революциясының архиві" сақталған. АҚШ-та Қазақстан мен Орта Азияны зерттейтін өзге де институттар мен бағдарламалар, жобалар бар. Олар - Гавай университетінің Орта Азияны зерттеу орталығы; Мичиган университетінің зерттеу орталықтары; Индиана университетінің оралтану және алтаистика бағдарламасы; Оңтүстік Каролина және Калифорния университеттеріндегі ғылыми орталықтар. 70-ші жылдардың ортасында Халықаралық зерттеу мектебінде басты назарды Қазақстан мен Орта Азия халықтарының тарихына, тілдеріне, дініне, мәдениеті мен әдебиетіне аударатын "Этностар мен ұлттарды салыстырмалы зерттеу бағдарламасы" құрылды. Университет профессоры Ильза Циртаустас қазақ және өзбек тілдерін жақсы біледі. Осы университетте ұйымдастырылған қазақ тілін үйрену курсында Абай атындағы сыйлық тағайындалып, ол 1991 жылы үздік шыққан екі оқушыға берілді. Аталған ғалымның айтуы бойынша, АҚШ-тың барлық дерлік жоғарғы оқу орындарында қазақ, өзбек, тәжік тілдерін үйрететін жазғы курстар ашылған.

Вашингтон университеті. Мұнда белгілі түркітанушы А. В. Велиди Тоғанның қызы Исан Тоған докторлық диссертация қорғаған және өзі осында сабақ береді. Оның дәріс курсы төрт бөлімнен тұрады: 1) Ұлы Жібек жолын мекендеген халықтардың тарихы; 2) Моңғол кезеңі; 3) Шығыс әйелдері; 4) XIX ғасырдағы Азия өркениетінің тарихы. Жалпы АҚШ-та Кеңес Одағының Қазақстан мен Орта Азия тұрғысындағы отаршылдық саясатын зерттейтін 50-ге жуық орталықтар бар. Бұл тақырып бойынша арнайы орталықтары мен бағдарламалары жұмыс жасайтын жоғары оқу орындарының қатарына Нью-Иорк, Пенсильвания, Иллинойс, Чикаго, Оңтүстік Калифорния, Колгейт университетгері жатады.

Висконсин университеті. (Мэдисон қаласы) . Орта Азия мен Қазақстан халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттейтін белгілі ғылыми орталықтардың бірі. Мұнда бірнеше маңызды түркітану конгрестері өткізілді. Солардың бірінде 1988 жылы белгілі ақын, қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов түркі-руникалық жазуы жайында баяндама жасады. Упиверситет қызметкері Теңіз Болғамыш соңғы конғресте ІПоқан Уәлихановтың шығыстану ғылымына қосқан үлесін жоғары бағалап, баяндамасында ұлы қазақ ғалымы жөніндегі батыс мамандарының кейбір қате пікірлеріне тойтарыс берді.

Принстон университеті. Осы оқу орны Халықаралық бағдарламалар орталығының көмегімен саяси ғылымдар профессоры Г. Массельдің "Пролетарлық қойыртпақ: 1919-1929 жылдардағы Кеңестік Орта Азияның мұсылман әйелдері және революциялық стратегия" деген іргелі еңбегі жарық көрді.

Каролина штаты университеті мен Дьюк университеті. Осы оқу орындарының бірлескен зерттеу бағдарламасы нәтижесінде Л. Тилеттің "Ұлы достық. Кеңес тарихшылары орыстан өзге ұлттар туралы" атты монографиясы басылып шықты. Ататүрік университетінің профессоры Орхан Түпдоғанның айтуына қарағанда, қазақ халқының тарихы мен мәдениеті жайлы материалдар "Русское обозрение", "Славянские записи Маркетского университета", "Советское обозрение" және басқа басылымдарда жиі жарияланатын көрінеді.

Үлыбританияда Орта Азия мен Қазақстанды зерттеу ісі арнаулы мекемелерде шоғырландырылған. XIX ғасырдың екінші жартысынан былай қарай Лондонда Орта Азия мен Қазақстанды зерттеу жөніндегі корольдік қоғамның ғылыми абыройы асқақтай бастады.

XX ғасырдың 80-ші жылдарының бас кезінде Орта Азияны зерттейтін тағы бір қоғам құрылды. Бұл қоғам патшалық Ресей мен Кеңес өкіметінің Қазақстандағы отаршылдық саясаты, ұлттық партиялар мен қоғамдық қозғалыстар тарихы, ұлттық интеллигенция және іслам дінінің қазақ халқының үлт-азаттық күресіндегі рөлі туралы бірқатар еңбектер басып шығарды. Олардың ішінде Кеңес өкіметі тыйым салған басылымдар да бар: "М. С. Сүлтанғалиев. Мақалалар". (Оксфорд, 1984) ; "Мұсылмандық саяси партиялардың бағдарламалық құжаттары, 1917-1920 жылдар. " (Оксфорд, 1985) ; "Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, А. Байтүрсынов, Т. Рысқүлов. " (Оксфорд, 1985) ; П. Г. Галузо "Түркістан - отар" (Оксфорд, 1986) ; "Ресей мұсылмандарының ақпан революциясына дейінгі саяси өмірі" (Оксфорд, 1987) ; Т. Рысқүлов жене Г. Г. Бройдт. "Қазақтар мен кырғыздардың 1916 жылғы көтерілісі" (Оксфорд, 1989) ; Мұстафа Шоқайүлы. "Түркістан Кеңестер үстемдігі тұсында" (Оксфорд, 1986) .

Германияда Ресей империясының құрамындағы түркі тілдес халықтардың тарихын зерттеу тек XX ғасырдың бас кезінде ғана қолға алына бастады. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Бонн университетінің жанынан Орта Азия халықтарының тілдері мен мәдениетін зерттейтін семинар үйымдастырылды, ал 20-шы жылдары Лейпциг университетінде Шығыс тілдері семинары жұмысқа кірісті. Өкінішке қарай, 30-шы жылдары билік басына фашистердің келуіне байланысты "Шығысты зерттеу" ("Остфоршунг") бағдарламасы жұмысын тоқтатты.

Гамбург және Калифорния университеттерінің профессоры, Германиядағы Шығыс мәселелерін ғылыми тұрғыда зерттеудің негізін қалаушылардың бірі Бертольд Шпулер "Исламның кембридждік тарихы", "Орта Азия: ХҮІ ғасырдан орыстардың жаулап алушылығына дейін" очерктерінің авторы болып табылады.

Бұл тұрғыда профессор Герхард фон Менденің еңбекұтерін ерекше атап өткен жөн. Ол Баймырза Хайттың ғылыми жетекшісі болған. Б. Хайттың 1942 жылдан Түркістан легионының құрамында қажыр-қайрат көрсеткені де белгілі. Соғыстан кейін Б. Хайт Герхард фон Менденің қамқорлығы арқасында Мюнхен университетін аяқтап (1947-1950 ж. ж. ) және "Қоқандық, Алашордалық ұлттық үкіметтер" деген тақырыпта диссертация қорғады. Ол сондай-ақ 50-60-шы жылдары "Түркістан XX ғасырда" (1956) ; "Түркістан: Шығыстағы орыс-кеңес саясаты" (1962) ; "Орыс -кеңес отаршылдығы және империализм" (1965) ; "Орыс империясындағы ислам" (1965) еңбектерін жариялады.

Германияда сонымен бірге Шығысты зерттеу женіндегі мынадай мекемелер мен орталықтар жұмыс істейді: Мюнхендегі Шығыс Еуропа институты, 1952 ж. Шығысты және халықаралық қатынастарды зерттеу жөніндегі федерациялық институт, 1961 ж. Геттинген жұмысшы тобы, 1946 ж. Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Еуропаны зерттеу институты, 1975 ж. Тәуелсіз қоғамдық қозғалыстар мен әдебиетті зерттеу орталығы, 1982.

Францняда 1 822 жылдан бері Азиялық қоғам жұмыс істеп келеді. 1923 жылы Париж университетінің жанынан славянтану институты, ал 1935 жылы саяси ғылымдар ұлттық қоғамының халықаралык қатынастарды зерттеу жөніндегі орталығы ұйымдастырылды. Орта Азия мен Қазақстан бойынша зерттеулерге мұнда профессор Э. Каррер д' Анкос жетекшілік етті. Онымен бірге бұл салада Ш. Лемерсье -Келькеже, А. Безансон, Б. Кербле, В. Монтей, Ги Имер және т. б. еңбек етіп келеді.

Швецияда қазақтар тарихын зерттеумен И. Сванберг, М. Кришнер, Л. Юханссон, Я. Делленбрайдт айналысады. Бүл ғалымдар қазақ эмиграциясы проблемаларын зерттеуде айтарлықтай табыстарға жетті.

Финляндияда шығыс елдерін, олардың ішінде Орта Азия мен Қазақстаиды зерттеу жөніндегі ғылыми жұмыстар П. Аалтоның белгілі монографиясында қысқаша мазмұндалған. Ал Гельсингфорс университетінде алтаистика мен түркітану кафедрасы бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.