Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет атқару механизмдері
Жоспар.
І.тарау. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет атқару механизмдері.
І.1 Қазақстанда қаржы нарығының қалыптасуы.
І.2.Қазақстан банк жүйесінің қалыптасуы. Құрылымы.
ІІ.Тарау .Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарғының
қалыптасуы.
ІІ. 1. Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы.
ІІ. 2. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І.тарау. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет атқару механизмдері.
І.1 Қазақстанда қаржы нарығының қалыптасуы.
І.2.Қазақстан банк жүйесінің қалыптасуы. Құрылымы.
ІІ.Тарау .Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарғының
қалыптасуы.
ІІ. 1. Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы.
ІІ. 2. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің құрылуы 1990 ж. желтоқсанында ҚазКСР-ның Жоғары Кеңесі қабыядаған "Банктер және банк қызметі туралы, Заңынан бастау алады. Заңға сәйкес республикада екі деңгейлі банк жүйесін құрылды: жоғары (бірінші) деңгейдегі банк - ҚазКСР-ның Мемлекеттік банкі және төменгі деңгейдегі банк коммерциялық банктер жүйесі. Банк - өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық және өзін-өзі қаржыландыру негізінде қызмет атқаратын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар жүргізетін мекеме. Қазақ Кеңес Социалистік Республикасының территориясында жинақталған несие ресурстары осы Заң шыққан күннен бастап Республика меншігі болып саналатын болды. Мемлекеттік банк республиканың меншігі және оның Орталық банкі болып саналады. Қазақстан территориясында біртектес ақшаны пайдалану және біртектес ақша саясатын жүргізу мәселелері Одактық шартта көрсетілген. Оның айналымға монополиялы құқықпен ақша белгілерін эмиссиялауға, ақшанесие қатынастарын рет-теуге, мемлекеттік бюджетгің кассалық жұмысын жүргізуге, республика территориясында коммерциялық банктер ашуға рұқсат беретін құқығы бар.Мемлекеттік банк осы Заң бойынша қызмет атқарып, ҚазКСР-ның Жоғары кеңесіне есеп береді, жер-жерлерде өз мекемелерін ашуға құқығы бар. Мемлекеттік банктің басқару органы - оның басқармасы. Басқарманың төрағасын Республиканың Жоғары кеңесі 6 жыл мерзімге бекітеді. Банктің құрылымы мен міндеттері оның Жарғысында белгіленеді.
Кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-есеп жұмыстарын жүргізу үшін республика территориясында коммерциялық банктер мен басқа несие мекемелері ұйымдастырылады. Коммерциялық банктер өз жұмысында осы Завды және Қазақстан Мемлекетгік банкісінің нұсқаулары мен ережелерін басшылыққа алады. Клиенттерімен шарттасып қызмет көрсетеді. Коммерциялық банктер мен басқа несие мекемелері мемлекеттік, ұжымдық, жеке және аралас (шетел капиталы қосылған) меншікте болуы мүмкін. Қазақстан заңдарына сай мемлекеттік банк (Орталық - Ұлттық банктен басқа) капиталы толығынан үкімет иелігінде, немесе акционерлік капиталдың басым бөлігі мемлекеттік құрылтайшылардың (мысалы, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың) акциясы болғанда есептеледі.
Коммерциялық банктер өздерінің акционерлер жиналысында қабылданған Жарғысы бойынша қызмет істейді. Сонымен бірге республика территориясында шетел мекемелерімен бірігіп құрылған коммерциялық банктер қызмет істеуі мүмкін. Егер банктің жарғылық капиталын калыптастырғанда өзіміздің мемлекеттік емес кұрылым, немесе шетел мемлекеттік, ия болмаса мемлекеттік емес құрылымдары қатынасса, онда аралас банктің түрлері деп есептеледі. Аралас банктер мынадай варианттарда құрылуы мүмкін:
1.мемлекеттік-жеке мемлекеттік-кооперативтік
2.жеке-кооперативтік
3. мемлеттік-кооперативтік
Қосылып құрылған банктермен олардың филиалдарынын қызметі Қазакстан зандарьшен реттеледі делінген Занда.Сөйтіп тәуелсіз Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы мен даму жолдарың 1-кестеде өрнектелгендей шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең, 1917 ж. мен 1930 ж. аралығы - патшалык. Ресейден қалған банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әр түрлі меншіктегі банктер мен несие мексмелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930 ж. мен 1987 ж. аралығы - елде КСРО Мемлекетгік банкі әмбебап кьізмет атқарды, яғни ол мемлекетгің Орталық банкі ретінде эмиссиялау және несие беру кызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшініпі кезең, 1988-1991 жж. аралыгы - елде мемле-кеттік маманданған банктердің кұрылуы, яғни КСРО Мемле-кеттік банкі "банктердің банкісі" ретінде эмиссиялык, ереже, нұскау жэне т.б. нормативтік актілер шығарушылық, бакы-лау және басқа қызметтермен шұгылданып, ал маманданған банктер экономиканың әр түрлі салаларына кызмет көрсетті. Сонымен бірге 1990 ж. басында кооперативтік және коммер-циялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезен, 1991 жылдан казіргі уакытка дейін -нарықтық банк жүйесінің калыптасу кезеңі, яғни тауелсіз республиканың нарықтык қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлі- банк жұйесінің пайда болуы және дамуы.
Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің құрылуы 1990 ж. желтоқсанында ҚазКСР-ның Жоғары Кеңесі қабыядаған "Банктер және банк қызметі туралы, Заңынан бастау алады. Заңға сәйкес республикада екі деңгейлі банк жүйесін құрылды: жоғары (бірінші) деңгейдегі банк - ҚазКСР-ның Мемлекеттік банкі және төменгі деңгейдегі банк коммерциялық банктер жүйесі. Банк - өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық және өзін-өзі қаржыландыру негізінде қызмет атқаратын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар жүргізетін мекеме. Қазақ Кеңес Социалистік Республикасының территориясында жинақталған несие ресурстары осы Заң шыққан күннен бастап Республика меншігі болып саналатын болды. Мемлекеттік банк республиканың меншігі және оның Орталық банкі болып саналады. Қазақстан территориясында біртектес ақшаны пайдалану және біртектес ақша саясатын жүргізу мәселелері Одактық шартта көрсетілген. Оның айналымға монополиялы құқықпен ақша белгілерін эмиссиялауға, ақшанесие қатынастарын рет-теуге, мемлекеттік бюджетгің кассалық жұмысын жүргізуге, республика территориясында коммерциялық банктер ашуға рұқсат беретін құқығы бар.Мемлекеттік банк осы Заң бойынша қызмет атқарып, ҚазКСР-ның Жоғары кеңесіне есеп береді, жер-жерлерде өз мекемелерін ашуға құқығы бар. Мемлекеттік банктің басқару органы - оның басқармасы. Басқарманың төрағасын Республиканың Жоғары кеңесі 6 жыл мерзімге бекітеді. Банктің құрылымы мен міндеттері оның Жарғысында белгіленеді.
Кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-есеп жұмыстарын жүргізу үшін республика территориясында коммерциялық банктер мен басқа несие мекемелері ұйымдастырылады. Коммерциялық банктер өз жұмысында осы Завды және Қазақстан Мемлекетгік банкісінің нұсқаулары мен ережелерін басшылыққа алады. Клиенттерімен шарттасып қызмет көрсетеді. Коммерциялық банктер мен басқа несие мекемелері мемлекеттік, ұжымдық, жеке және аралас (шетел капиталы қосылған) меншікте болуы мүмкін. Қазақстан заңдарына сай мемлекеттік банк (Орталық - Ұлттық банктен басқа) капиталы толығынан үкімет иелігінде, немесе акционерлік капиталдың басым бөлігі мемлекеттік құрылтайшылардың (мысалы, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың) акциясы болғанда есептеледі.
Коммерциялық банктер өздерінің акционерлер жиналысында қабылданған Жарғысы бойынша қызмет істейді. Сонымен бірге республика территориясында шетел мекемелерімен бірігіп құрылған коммерциялық банктер қызмет істеуі мүмкін. Егер банктің жарғылық капиталын калыптастырғанда өзіміздің мемлекеттік емес кұрылым, немесе шетел мемлекеттік, ия болмаса мемлекеттік емес құрылымдары қатынасса, онда аралас банктің түрлері деп есептеледі. Аралас банктер мынадай варианттарда құрылуы мүмкін:
1.мемлекеттік-жеке мемлекеттік-кооперативтік
2.жеке-кооперативтік
3. мемлеттік-кооперативтік
Қосылып құрылған банктермен олардың филиалдарынын қызметі Қазакстан зандарьшен реттеледі делінген Занда.Сөйтіп тәуелсіз Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы мен даму жолдарың 1-кестеде өрнектелгендей шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең, 1917 ж. мен 1930 ж. аралығы - патшалык. Ресейден қалған банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әр түрлі меншіктегі банктер мен несие мексмелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930 ж. мен 1987 ж. аралығы - елде КСРО Мемлекетгік банкі әмбебап кьізмет атқарды, яғни ол мемлекетгің Орталық банкі ретінде эмиссиялау және несие беру кызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшініпі кезең, 1988-1991 жж. аралыгы - елде мемле-кеттік маманданған банктердің кұрылуы, яғни КСРО Мемле-кеттік банкі "банктердің банкісі" ретінде эмиссиялык, ереже, нұскау жэне т.б. нормативтік актілер шығарушылық, бакы-лау және басқа қызметтермен шұгылданып, ал маманданған банктер экономиканың әр түрлі салаларына кызмет көрсетті. Сонымен бірге 1990 ж. басында кооперативтік және коммер-циялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезен, 1991 жылдан казіргі уакытка дейін -нарықтық банк жүйесінің калыптасу кезеңі, яғни тауелсіз республиканың нарықтык қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлі- банк жұйесінің пайда болуы және дамуы.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Абишев С. Лицом к мировой экономике //Экономика и жизнь, 1991,
№5.
2. Абутыипов Ж. На пути к рынку //Казахстан: экономика и жизнь,
№3,№.
3. Антикризисная программа правительства //Экспресс К°, 1993, 5, 6,
, 7яиваря.
4. 4 Арынов ЕМ, Социально-экономический аспект развития пробммных регыонов СССР. -Алма-Ата, 1989.
5. Арынов Е.М., Жаааманов Р., Елеусизов А. Иностранное участие е
оздоровлении эщюмики Казахстана //Саясат-Политика, 1995,
№1,2. ...
6. Аубакиров Я.А. Экономические аспекты преобразования собствето-
сти. (Преобразование собственности - основа формирования рыноч-
ной экономики в Казахстане) - Алматы, 1995.
7. Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана за 60 лет. -Алма-Ата, 1977.
8. Ашимбаев Т.А. Путыс рынку. -Алматы, 1994.
9. Будущий экономический обмен Казахстана. Сборник тезисов меж-
вузовской научно-теоретической конференции. -Алма-Ата, 1977.
10. Джафурнин К.Е. ТАСИС в Казазхстане //Саясат-Политика, 1995,
№7.
11. Есимов А.С. Приватизация - основа реформы сельского хозяйства
//Саясат-Политика, 19%, №2.
12. Ертлесова Ж.Д. Программы и планы действий по углублетю рефор-
мы в регионах //Саясат-Политика, 1996, №2.
13. Жатканбаев Е.Б. Осиовы формирования смешанной экономики. -
Алма-Ата, 1992.
14. Жуламанов Р.К. Сравнительный анализ уровня конкурентоспособно-
сти национальной экономики //Саясат-Политика, 1996, №3.
15. Исингарин Н.К. Реализация среднесрочной программы - основная
задача Правительства //Саясат-Политика, 1996, №2.
16. Кабдиев Д. Развитие экономической мысли в Казахстане. -Алма-
Ата, 1978.
17. Кажигельдин А.М. От инфляционной экономики к инвестиционной
//Сажат-Политика, 1995, №3.
18. Казахстанский справочник бизнесмена. -Алма-Ата, 1978.
19. Кашимбоев Р. Сбшюнсированностъ и эффектность развития эко-
номики региона. - Алма-Ата, 1991.
20. Кузембаев Н.К. іВетюнальные проблемы формирования территори-
альных эконом&ШХЩ пропорций и их совершенствования. - Аша-
Ата, 1985.
21. 208
22. Музапарова Л.М. Горно-металлургический комплекс Казахстана:
современное состояние и проблемы. - Алматы, 1995.
23. Назарбаев Н.А. Стратегия ресурсосбережения и переход к рынку. -
М., 1992.
24. Назарбаев Н.А Стратегия становления и развития Казахстана
как суверенного государства. - Алма-Ата, 1992.
25. Назарбаев Н.А. Қазақстан - 2030. -Алматы, 1997.
26. Нарибаев К.Н. Региональные аспекты управления экономикой. - Ал-
ма-Ата, 1986.
27. Национальная программа разгосударствления и приватизации в Рес-
публике Казахстан на 1993-1995 гг. (ІІ-этап) //Советы Казахста-
на, 1993, 11 марта
28. Нургалиев К.Р. Экономика Казахстана. - Алматы, 1997.
29. Нургалиев К.Р., Тулембаева А.Н. Банковский маркетинг. - Алматы,
1998.
30. Нефть и газ Казахстана (Экономический обзор). - Алматы, 1995.
31. Новые территориальные комплексы СССР. - М., 1977, с. 191-251.
32. Очерки экономической истории Казахской ССР /Под ред.
С.Б.Баишева. - Алма-Ата, 1974.
33. Программа стабилизации экономйки Казахской ССР и перехода к
рынку. - Алма-Ата, 1991.
34. Семенов П.Е., Косов В.Ф. Проблемы развития и размещения произ-
водительных сил Казахстана. - М., 1974.
35. Толымбеков К. Без конкуренции непг рынка//Казахстан: экономика
и жизнь, 1992, №8.
36. Туркебаев Э.А., Двоскин Б.Я., Исентаев К.Б. Проблемы региональ-
ной экономики Казахстана. - Алма-Ата, 1977.
1. Абишев С. Лицом к мировой экономике //Экономика и жизнь, 1991,
№5.
2. Абутыипов Ж. На пути к рынку //Казахстан: экономика и жизнь,
№3,№.
3. Антикризисная программа правительства //Экспресс К°, 1993, 5, 6,
, 7яиваря.
4. 4 Арынов ЕМ, Социально-экономический аспект развития пробммных регыонов СССР. -Алма-Ата, 1989.
5. Арынов Е.М., Жаааманов Р., Елеусизов А. Иностранное участие е
оздоровлении эщюмики Казахстана //Саясат-Политика, 1995,
№1,2. ...
6. Аубакиров Я.А. Экономические аспекты преобразования собствето-
сти. (Преобразование собственности - основа формирования рыноч-
ной экономики в Казахстане) - Алматы, 1995.
7. Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана за 60 лет. -Алма-Ата, 1977.
8. Ашимбаев Т.А. Путыс рынку. -Алматы, 1994.
9. Будущий экономический обмен Казахстана. Сборник тезисов меж-
вузовской научно-теоретической конференции. -Алма-Ата, 1977.
10. Джафурнин К.Е. ТАСИС в Казазхстане //Саясат-Политика, 1995,
№7.
11. Есимов А.С. Приватизация - основа реформы сельского хозяйства
//Саясат-Политика, 19%, №2.
12. Ертлесова Ж.Д. Программы и планы действий по углублетю рефор-
мы в регионах //Саясат-Политика, 1996, №2.
13. Жатканбаев Е.Б. Осиовы формирования смешанной экономики. -
Алма-Ата, 1992.
14. Жуламанов Р.К. Сравнительный анализ уровня конкурентоспособно-
сти национальной экономики //Саясат-Политика, 1996, №3.
15. Исингарин Н.К. Реализация среднесрочной программы - основная
задача Правительства //Саясат-Политика, 1996, №2.
16. Кабдиев Д. Развитие экономической мысли в Казахстане. -Алма-
Ата, 1978.
17. Кажигельдин А.М. От инфляционной экономики к инвестиционной
//Сажат-Политика, 1995, №3.
18. Казахстанский справочник бизнесмена. -Алма-Ата, 1978.
19. Кашимбоев Р. Сбшюнсированностъ и эффектность развития эко-
номики региона. - Алма-Ата, 1991.
20. Кузембаев Н.К. іВетюнальные проблемы формирования территори-
альных эконом&ШХЩ пропорций и их совершенствования. - Аша-
Ата, 1985.
21. 208
22. Музапарова Л.М. Горно-металлургический комплекс Казахстана:
современное состояние и проблемы. - Алматы, 1995.
23. Назарбаев Н.А. Стратегия ресурсосбережения и переход к рынку. -
М., 1992.
24. Назарбаев Н.А Стратегия становления и развития Казахстана
как суверенного государства. - Алма-Ата, 1992.
25. Назарбаев Н.А. Қазақстан - 2030. -Алматы, 1997.
26. Нарибаев К.Н. Региональные аспекты управления экономикой. - Ал-
ма-Ата, 1986.
27. Национальная программа разгосударствления и приватизации в Рес-
публике Казахстан на 1993-1995 гг. (ІІ-этап) //Советы Казахста-
на, 1993, 11 марта
28. Нургалиев К.Р. Экономика Казахстана. - Алматы, 1997.
29. Нургалиев К.Р., Тулембаева А.Н. Банковский маркетинг. - Алматы,
1998.
30. Нефть и газ Казахстана (Экономический обзор). - Алматы, 1995.
31. Новые территориальные комплексы СССР. - М., 1977, с. 191-251.
32. Очерки экономической истории Казахской ССР /Под ред.
С.Б.Баишева. - Алма-Ата, 1974.
33. Программа стабилизации экономйки Казахской ССР и перехода к
рынку. - Алма-Ата, 1991.
34. Семенов П.Е., Косов В.Ф. Проблемы развития и размещения произ-
водительных сил Казахстана. - М., 1974.
35. Толымбеков К. Без конкуренции непг рынка//Казахстан: экономика
и жизнь, 1992, №8.
36. Туркебаев Э.А., Двоскин Б.Я., Исентаев К.Б. Проблемы региональ-
ной экономики Казахстана. - Алма-Ата, 1977.
Тақырып:Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет
атқару механизмдері.
Жоспар.
І.тарау. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет
атқару механизмдері.
І.1 Қазақстанда қаржы нарығының қалыптасуы.
І.2.Қазақстан банк жүйесінің қалыптасуы. Құрылымы.
ІІ.Тарау .Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарғының
қалыптасуы.
ІІ. 1. Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы.
ІІ. 2. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің құрылуы
1990 ж. желтоқсанында ҚазКСР-ның Жоғары Кеңесі қабыядаған
"Банктер және банк қызметі туралы, Заңынан бастау алады.
Заңға сәйкес республикада екі деңгейлі банк жүйесін құрылды: жоғары
(бірінші) деңгейдегі банк - ҚазКСР-ның Мемлекеттік банкі және төменгі
деңгейдегі банк коммерциялық банктер жүйесі. Банк - өзінің жарғысы бар,
толық шаруашылық және өзін-өзі қаржыландыру негізінде қызмет
атқаратын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын тарту, орналастыру және басқа
банктік операциялар жүргізетін мекеме. Қазақ Кеңес Социалистік
Республикасының территориясында жинақталған несие ресурстары осы Заң шыққан
күннен бастап Республика меншігі болып саналатын болды. Мемлекеттік банк
республиканың меншігі және оның Орталық банкі болып саналады. Қазақстан
территориясында біртектес ақшаны пайдалану және біртектес ақша саясатын
жүргізу мәселелері Одактық шартта көрсетілген. Оның айналымға монополиялы
құқықпен ақша белгілерін эмиссиялауға, ақшанесие қатынастарын рет-теуге,
мемлекеттік бюджетгің кассалық жұмысын жүргізуге, республика
территориясында коммерциялық банктер ашуға рұқсат беретін құқығы
бар.Мемлекеттік банк осы Заң бойынша қызмет атқарып, ҚазКСР-ның Жоғары
кеңесіне есеп береді, жер-жерлерде өз мекемелерін ашуға құқығы бар.
Мемлекеттік банктің басқару органы - оның басқармасы. Басқарманың төрағасын
Республиканың Жоғары кеңесі 6 жыл мерзімге бекітеді. Банктің құрылымы мен
міндеттері оның Жарғысында белгіленеді.
Кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-есеп
жұмыстарын жүргізу үшін республика территориясында коммерциялық банктер мен
басқа несие мекемелері ұйымдастырылады. Коммерциялық банктер өз жұмысында
осы Завды және Қазақстан Мемлекетгік банкісінің нұсқаулары мен ережелерін
басшылыққа алады. Клиенттерімен шарттасып қызмет көрсетеді. Коммерциялық
банктер мен басқа несие мекемелері мемлекеттік, ұжымдық, жеке және аралас
(шетел капиталы қосылған) меншікте болуы мүмкін. Қазақстан заңдарына сай
мемлекеттік банк (Орталық - Ұлттық банктен басқа) капиталы толығынан
үкімет иелігінде, немесе акционерлік капиталдың басым бөлігі мемлекеттік
құрылтайшылардың (мысалы, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың) акциясы
болғанда есептеледі.
Коммерциялық банктер өздерінің акционерлер жиналысында қабылданған
Жарғысы бойынша қызмет істейді. Сонымен бірге республика территориясында
шетел мекемелерімен бірігіп құрылған коммерциялық банктер қызмет істеуі
мүмкін. Егер банктің жарғылық капиталын калыптастырғанда
өзіміздің мемлекеттік емес кұрылым, немесе шетел мемлекеттік, ия болмаса
мемлекеттік емес құрылымдары қатынасса, онда аралас банктің түрлері деп
есептеледі. Аралас банктер мынадай варианттарда құрылуы мүмкін:
1.мемлекеттік-жеке мемлекеттік-кооперативтік
2.жеке-кооперативтік
3. мемлеттік-кооперативтік
Қосылып құрылған банктермен олардың филиалдарынын қызметі Қазакстан
зандарьшен реттеледі делінген Занда.Сөйтіп тәуелсіз Қазақстан
Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы мен даму жолдарың 1-кестеде
өрнектелгендей шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең,
1917 ж. мен 1930 ж. аралығы - патшалык. Ресейден қалған банк жүйесін
жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әр түрлі меншіктегі банктер мен несие
мексмелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930 ж. мен 1987 ж. аралығы - елде КСРО Мемлекетгік банкі
әмбебап кьізмет атқарды, яғни ол мемлекетгің Орталық банкі ретінде
эмиссиялау және несие беру кызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшініпі кезең, 1988-1991 жж. аралыгы - елде мемле-кеттік маманданған
банктердің кұрылуы, яғни КСРО Мемле-кеттік банкі "банктердің банкісі"
ретінде эмиссиялык, ереже, нұскау жэне т.б. нормативтік актілер
шығарушылық, бакы-лау және басқа қызметтермен шұгылданып, ал маманданған
банктер экономиканың әр түрлі салаларына кызмет көрсетті. Сонымен бірге
1990 ж. басында кооперативтік және коммер-циялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезен, 1991 жылдан казіргі уакытка дейін -нарықтық банк
жүйесінің калыптасу кезеңі, яғни тауелсіз республиканың нарықтык
қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлі- банк жұйесінің пайда болуы және
дамуы.
І.тарау. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет
атқару механизмдері.
І.1 Қазақстанда қаржы нарығының қалыптасуы.
Қазіргі уакытта экономикасы нарықтық типпен дамыған мемлекеттердің
барлығында- дерлік екі денгейлі банк жұйесі құрылып, белсенді тұрде одан
әрі өрістеуде. Онын бірінші деңгейінде эмиссиялық, кадағалау, нұсқау ереже
шығару, рұқсат ету және сол сиякты басқа кызметгермен шұғыл-данатын, ал
екінші деңгейінде клиентгерге қызмет көрсететін коммерциялык банктер
орналасқан. Бұл елдердің тәжірибесі
дәлелдегеніндей олардың банк жүйесі ақша айналымын ұйымдастыратын орталык
банкпен, ал кәсіпорындарды, ұйымдарды және халықты несиелейтін коммерциялык
банк-терден кұрылған..
Банктерді эмиссиялық және іскерлік (коммерциялык) деп бөлу Қазакстан
мемлекетінің жаңа экономикалык механизмін құруға септігін тигізуде.
Қазақстанда банк жүйесінін калыптасу және Қазақстан даму кезеңдері.
Қазақстан Республикасының Орталық банкі еліміз тәуел-сіздік алганнан
сон КСРО Мембанкінін Республикалық Кенсесінің негізінде 1990 жылдың
желтоқсанында алғашқыда Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде кұрылып, ал
1995 жылдың наурызынан Қазакстан Ұлттық банкі деп аталады.Ол
республикадағы банк жүйееінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк, өз
қызметін Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы
"Қазақстан Республи-касының Үлттық банкі туралы" Заң күші бар Жарлығы
бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп береді. Сонымен
қатар ¥лтгақ банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын
және ёасқа зандарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшы-лыққа
алады.
Ұлттык банк - заңцы тұлға, дербес балансы бар, өзіне тікелей бағынатын
төменгі бөлімшелерімен бірге тіке бағыныстағы біртұтас
орталықтандырылған құрылым, іс-әрекетін толық шаруашылық есеп
негізінде жүргізеді. Әр түрлі салық жинаудан, баж салығын және
кеден салығын төлеуден босатылады. Ол республиканың кез келген жерінде
және одан тыс жерлерде өзінің басқармасын және басқа да бөлімшелерін
ашута құқығы бар. Өз жұмысын үкіметпен келісіп, үнемі кеңесіп
жүргізеді. Үкімет Үлтшқ банктің міндеттемелері бойынша жауапты емес,
дәл сол сияқгы, егер өзіне белгілі бір жауапкершілік алмаса,
¥лттық банк те үкіметгің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Үкімет-
тің өкілдік және атқарушы органдарының Үлттык банк пен оның құрылымдық
бөлімшелерінің занды қызметтерін атқаруға араласуға құқығы жоқ.
Қазақстан Үлттық банкі Қазақстан Республикасы заңдарының негізінде өзінің
қызметіне қарай Үлтгақ банк берген лицензия негізінде кейбір банктік
операция түрлерін жүргізетін барлық банктердің, банктік емес қаржы мекеме-
лерінің міндетгі түрде орындауы үшін нормативтік актілер шығарады. Ол
нормативтік актілер "Қазақстан Үлтшқ Бан-кінің хабаршысы", "Вестник
Национального Банка Казахста-на" атты қазақ және орыс тщдерінде шығатын
ресми басы-лымдарда жарияланады.
Ұлттык банктің иегізгі міндеті - ұлттық валютаның ішкі және сыртқы
тұрлаулылығын қамтамасыз ету. Сон-дықган ол:
- ақша айналымы, несие, банктік есеп айырысу мен ва-люталық қатынастарды
ұйымдастырады;
- ақша, несие және банк жүйелерінің тұрақты қызметін
қамтамасыз етеді;
- несие берушілер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын сатып алу-
сату және айырбастау операцияларын жүргізетін банктік және
басқа ұйымдардың мүддесін қорғау және олардың жұмысын бақылау сияқты
мемлекеттің экономикалық саясатын
жүргізеді.
Ұлттық банктін міндеті оның атқаратын қызметтері арқылы орындалады:
Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізу, яғни
ұлттық банк айналымдағы ақша массасының көлемін реттеумен және ресми
проценттік мөлшердің деңгейін өзгертумен шұғылданады. Егер ақша-несиелік
реттеу әдісімен инфляция деңгейін тежеу мүмкіндігі болмаған жағдайда Ұлттық
банктің несие салымдарын шектеуге және банк операциялары бойынша проценттік
мөлшерді өзгертуге құқығы бар. Сондай-ақ алты айға дейінгі мерзімге
шығарылған бірінші кластық жай және айналмалы вексельдерді, чектерді сатып
алып және қайта сатады.
Ұлттық банк өзінің бағалы қағаздарын шығарады, сонымен қатар мемлекеттік
бағалы қағаздарды, облигацияларды, депозиттік сертификаттарды, дисконттық
және өтеу мерзімі бір жылға дейінгі проценттік бағалы қағаздарды сатып алу
және сатумен шұғылданады. Ұлтгық банкте сақталатын міндетті резервтердің
нормативін белгілеп, айналымда жүретін төлем құралдарының түрлерін
анықтайды.
Екіншіден, Қазақстан Республикасында қолданылатын банкнота және монетаны
(теңге мен тиынды) эмиссиялау. Ол үшін ұлттық банк номиналдардың құрылымын,
теңге мен тиындардың пішінін (дизайн), олардың қажет мөлшерін анықтап,
дайындығын қамтамасыз етеді.
Ұлттық банктің қолма-қол ақша қаражатын шығаратын, теңге мен тиынның
қолма-қол ақшасыз эквивалентін алып сату арқылы айналысқа түсіруді
ұйымдастыратын айырықша құқығы бар. Сондай-ақ қолданылған ақша белгілерін
айналымнан шығарып, оларды жаңасымен айырбастап, тозығы жеткендерін жоюмен
шұғылданады.
Үшіншіден, банктердің банкісі кызметін атқару. Ол үшін Ұлттық
банк республикадағы қайта каржыландыру жүйесін ұйымдастырып, бірінші класты
(жоғары өтімді, қауіпсіз) бағалы қағаздармен және басқа активтермен
қамтамасыз етілген несиені алты ай мерзімге береді. Ұлттык банк — екінші
деңгейдегі банктер үшін соңгы сатыдэғы не-сие беруші. Несиені ұлттык
валютамен де, шетел валютасымен де, сондай-ақ қамтамасыз етілген, ия
болмаса қамтамасыз етілмеген несиені Ұлттық банктің баскармасы белгілеген
тәртіппен жэне мерзімге береді. Қазақстан Республикасындағы есеп айырысу
формалары мен тэртібін анықтап, казақстандык теңгемен жүргізілетін
банкаралык есептесуді өз уакытымен және тоқтаусыз жүруін қамтамасыз ететін
төлем жүйесінің кызметін ұйымдастырады.
Төртіншіден, үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және агенті
қызметін атқару үшін кепілшісі үкімет болған республиканын ішкі және сыртқы
қарызын өтеуге қатысады, Қаржы министрлігінің шоттары бойынша дебеттік
калдықты (сальдо) болдырмау үшін қажетті іс-шараларды қабылдайды. Қаржы
министрлігімен келісілген шарт негізінде мемлекеттік бағалы қағаздарды
орналастырып, олардың депозиторлық ісін жүзеге асырады.
Бесіншіден, банктердің ісін бақылау және қадағалау қызметі. Ол үшін
Қазақстан территориясында, сондай-ақ одан шет жерлерде банктермен олардың
филиалдарын ашуға рұқсат және банктік операциялар жүргізуге лицензия
береді. Барлық банктер, банк емес қаржы мекемелері және олардың клиенттері
міндетті түрде орындауы үшін банк ісі, есептеу. есептесу, валюта
операцияларын жүргізу мәселелері бойынша нормативтік актілер шығарып,
олардың орындалуын қадағалайды.
Банктердегі бухгалтерлік есеп айырысудың, бухгалтерлік, банктік және
басқа есептің мерзімін, формасын, тізімін, тәр-тібін және әдісін бекітіп,
сондай-ақ олардын орьшдалуын бақылайды. Банктер мен олардын филиалдарының
қызметін жерғілІкті жерде немесе аудиторлык ұйымдарды шакырып
бақылайды. Үлттық банк өзінің бақылау кызметін атқару үшін банктердің
балансын, есебін жэне басқа күжаттарын тексереді.
Алтыншыдан, валюталык реттеу және валюталык бақылау кызметі. Оны атқару
үшін ұлттық банк шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы
қағаздардың айналым аясын және тәртібін белгілеп, шетел валютасымен
жүргізілетін операцияларға қажетті кезде, онын ішінде проценттік мөлшер
деңгейінде шектеу қояды.
Резиденттер үшін шетел валютасын және шетел валютасындағы бағалы
қағаздарды Қазақстанға аудару, әкелу, әкету және салып жіберу тәртібін
белгілеп, сондай-ақ Қазақстан Республикасының резидентгерінің республикадан
тыс шетел валютасында шот ашуының мақсатын, тәртібін және жағдайын анықтап,
шот ашуға рұқсат береді.
Ұлттық валютанын шетел валютасымен салыстырып, курсын реттейді. Халықаралық
есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен валюта-қаржылық және несие-есеп
қатынастарын жетілдіреді. Шетелден алынған банктік несиенің есебін
жүргізеді.
Жетіншіден, елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны атқару үшін
Ұлттық банк мемлекеттің алтын валюта қорларын қалыптастырып, олармен
операция жүргізеді. Қазақстан Республикасы Президентінің "Бағалы металдарға
және асыл тастарға байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы" Зан
күші бар Жарлығына сай бағалы металдардың алғашқы саудасына бірінші сатып
алушы құқымен қатынасып, қазақстандық және басқа өндірушілерден (сатып
алушылардан) Ұлттық банктің алтын валюта қорын толтыру үшін бағалы
металдарды сатып алады. Оларды сақтауға қабылдап, одан әрі сақталуын
қамтамасыз етіп, қажет жағдайда заңға сәйкес сатады.
Президенттің немесе үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық банктің
қоймасында сақтау үшін үкіметтік (бюджеттік) резервке алынған құндылықтарды
қабылдайды. Алтын және басқа да бағалы металл құймаларын, монеталарды,
өндеген және өңделмеген табиғи асыл тастарды ішкі және сыртқы нарықта сатып
алу және сату операцияларын жүргізеді.
Ұлттық банк өз шығындарын өз қаражатымен өтейді. Оның өз қаражаты:
жарғылық, резерв капиталынан, қайта бағалау шоттары және арнайы
провизияларынан (резервтерінен) құрылады.
Ұлттық банктің жарғылық капиталы 20 млрд теңгеден қалыптасады және оның
міндеттемелерін қамтамасыз етеді. Жарғылык капитал мемлекеттік бюджеттен
бөлінген қаржыдан, мемлекет берген негізгі қордың құнынан және Ұлттық
банктің алған пайдасынан кұрылады.
Резерв капиталы жарғылық капиталы мөлшерінен тұрады. Таза табысы есебінен
толтырылып, жүргізілген операциялар бойынша шығындарды өтеуге жұмсалады.
Алтын валюта активтерін қайта бағалау шоты оларды қайта бағалаудан түскен
іске асырылмаған табысты есепке алуға арналады. Бұл шоттың Ережесін Ұлттық
банктің Баскармасы бекітеді. Алтын валюталық резерв теңгенің ішкі және
сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету үшін құрылып және сол мақсаттарға
жұмсалады. Алтын валюталық резерв төмендегі элементтерден құрылады:
Алтыннан, банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан,
шетелдердегі және республикадағы Ұлттык банктің шоттарындағы қаржылардың
қалдықтарынан; ұлттық банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан; шетел
үкіметтері немесе халықаралық қаржы мекемелері шығарып, кепілдік
берген бағалы қағаздардан;
шетел вапютасындағы жай және аударым вексельден;
өтімділігі және қауіпсіздігі қамтамасыз етілген
жағдайдағы шетел валютасындағы басқа сыртқы активтерден құрылады.
Арнайы провизиялар (резервтер) Ұлттық банктің шығыстары есебінен күмәнді
және үмітсіз талаптарынан, оған қоса несиелерден, депозиттерден, бағалы
қағаздардан, есеп аиырысу кезіндегі шығындардан, шоттардағы қалдықтардан
және басқа активтерден, сондай-ақ жалпы провизиялардан құрылып, оған
аяқталмаған құрылыс көлемі және Ұлттық банктің монетарлык емес талаптары
және әлеуметтік сипаттағы төлемдер кіреді.
Ұлттык банктің қаржылык жылдағы таза табысы оның іс жүзінде алған
кірістері мен осы жылғы шығын арасындағы айырмаға тең. Шығынға шығарылып
тасталған күмәнді борыштар, активтердің, оның ішінде айналымға шығарылған
банкноталар мен монеталардың амортизациясы (тозуы) қосылады. Табыс жоғарыда
айтқанымыздай, жарғылықк, резерв капиталын қалыптастыруға жұмсалып, қалған
бөлігі келесі қаржы жылының республикалық бюджетіне жіберіледі.
Ұлттық банктін басқарушы органы болып Басқарма және директорлар Кеңесі
(Директорат) саналады. Оның жоғары органы - Басқарма, ол 9 адамнан тұрады.
Оған Ұлттық банктің төрағасы, бес лауазымды адамы және президенттен бір,
Респубдика Үкіметінен екі өкіл кіреді. Президенттен, Республика Үкіметінен
және Ұлттық банктен кірген басқарма мүшелерін тиісінше Президент, Үкімет
және Ұлттық банктің төрағасы бекітеді және қызметтен босатады.
Ұлттық банктің төрағасын республика Президенті Парламентпен келісе отырып
6 жыл мерзімге тағайындайды. Егер төраға кызметтен кеткісі келсе 2 ай бұрын
алдын ала Президентке арыз жазуға құқылы. Оны қызметтен Президент босатады.
Төраға Ұлттық банктің қызметіне жауапты. Оның орынбасарларын төрағаның
ұсынысымен Республика Президенті төрағаның бекітілген мерзіміне тәуелсіз 6
жыл мерзімге бекітеді. Төрағаның орынбасарларын қызметінен төрағаның
ұсынысымен республика Президенті босатады. Сондай-ақ төрағаның
орынбасарлары өз еркінше қызметінен кеткісі келсе, онда 2 ай бұрын төраға
арқылы Президентке арыз береді.
Ұлттық банктің Баскармасының мәжілістері қажетті кезде, бірақ айына
кемінде 1 рет өткізіліп, онда Ұлттық банктің, жоғарыда айтылған қызметтерін
орындайды, ал Ұлттық банктің күнбе-күнгі қызметін басқаратын орган -
Директорлар Кеңесі. Директорлар Кедесі Президенттің "Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі туралы" Заң күші бар Жарлығына сай Ұлттық
банктің қарауындағы барлық мәселелер бойынша шешім қабылдайды.
Ұлттық банктің облыстық басқармалары өз қызметін Ұлттық банк белгілеген
уәкілдік шегінде атқарып, оған есеп беруге міндетті.
І.2.Қазақстан банк жүйесінің қалыптасуы. Құрылымы.
"Қазақстан Республикасындағы банктер жяне банк кызметі туралы" республика
Президентінің 1995 жылғы 31 тамыздағы Заң күші бар Жарлығында "Қазақстанда
екі деңгейлі банк жұйесі бар. Ұлттық банк - мемлекеттің Орталық банкі, ол
банк жұйесінің жоғары (бірінші) денгейіндегі банк. Басқа банктердің барлығы
банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейіндегі банктер" делінген.
Ұлттық банктің статистикалық көрсеткіштері бойынша 2000 жылдың басында
республикада екінші деңгейдегі 55 банк тіркелген: онын ішінде 1 мемлекеттік
банк, яғни жарғылық капиталынын 100%-і республика үкіметінің қатысуымен
құрылған; 1 мемлекетаралық банк; 22 шетелдердін қатысуымен құрылған
(резидент емес банктердін еншілес банктерін косқанда) банктер, Республикада
шетел банктерінің 17 өкілдігі ашылған. Республикада сондай-ақ тіркеуден
өткен 44 ломбард, 7 несие серіктестігі және кейбір банктік операция
жүргізетін 46 басқа мекемелер бар, атап айтқанда, Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігінін Қазыналық департаменті, оның 14 облыстық басқармасы
мен Алматы қалалық басқармасы; Ұлттық банктің Қазақстандық банкаралық есеп
айырысу орталығы; "Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік
қорғау министрлігінің зейнетақы төлеу жөніңдегі Мемлекеттік орталығы",
Республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорыны; "Қазақстандық қор биржасы"
ЖАҚ; "Бағалы қағаздар Орталық депозитарийі" ЖАҚ; "Кіші кәсіпкерлікті дамыту
коры" ЖАҚ; "Қауымдастықтарды несиелеудін қазақстандық қоры" Қоғамдық кор;
"Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қоры" ЖАҚ; "Ақмола қоры" ЖАҚ;
"Кәсіпорындарды қайта ұйымдастыру және жабу жөніндегі агенттігі" ААҚ;
"Шағын несие" үкіметтік емес ұйым" Қоғамдық қор және т.б.
Қазіргі Қазақстанның нарықтық банк жүйесінде әр түрлі меншік формасындағы
банктер мен несие мекемелері қызмет істеуде. Солардың әркайсысына сипаттама
берелік.
Мемлекеттік банк - үкімет қаулысымен құрылған екінші деңгейлі банк, оның
жарғылық қорының иеленушісі үкімет.
Инвестициялық банк — негізінен тікелей және портфельдік инвестиция
тартумен шұғылданатын екінші деңгейдегі банк.
Шетелдің қатысуымен құрылған банк - акциясынын 50 проценттен астамы
төмендегі иеленушілердің қарамағанда, меншігінде және немесе басқаруында
болатын екінші денгейдегі банк:
Қазақстан Республикасының резиденті емес;
Қазақстан Республикасының резиденті - занды тұлға, акциясының 50
процентінен көбісі республиканын резиденті еместің қарамағында, меншігінде
және немесе басқаруында;
Қазақстан Республикасының резиденттері еместің
қаражатын басқаратын сенімді адамы - республиканың резиденті.
Мемлекетаралық банк - халықаралық келісім негізінде құрылған банк, оның
жарғылық қорының иеленушісі -Қазақстан үкіметі және келісімге қол қойған
мемлекеттердің үкіметі.
Банк емес несие-каржы мекемелері - Ұлттық банктің лицензиясы негізінде
кейбір банктік операция жүргізуге құқы бар банк емес заңды тұлғалар.
Коммерциялык банктер - кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа
тікелей және жан-жақты кешенді кызмет көрсететін банктер. Бұл олардың баска
арнаулы несие мекемелерінен айырмашылығы. Ал банк емес несие мекемелерінің
банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банктік операциялар жүргізумен және
кейбір қызмет түрін көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердін негізгі
мақсаты - неғұрлым жоғары пайда табу.
Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына сәйкес банк емес
несие мекемелері өзінің негізгі немесе қосымша қызметтері ретінде
депозиттер қабылдауға құқы жоқ. Сондай-ақ өзінің атауында, құжаттарында,
хабарландырулар мен жарнамаларында "банк" деген сөзді, ия болмаса
депозиттер қабылдап, басқа банктік операциялар жүргізеді немесе банк ісіне
аудиторлык бақылау жүргізеді деген ұғым қалыптастыратын туынды
сөздерді қолдануға тыйым салынады. Бұл тыйым Ұлттық банкке, банктердің
филиалдары мен өкілдіктеріне, халықаралық қаржы ұйымдарына қолданылмайды.
Ұлттық банктің лицензиясыз жүзеге асырылған банк операциялары жарамсыз деп
табылады.
Егер банк мемлекеттік банк болмаса және банк пен мемлекет өзара
міндеттеме алмаған жағдайда банктер мен мемлекет бір-бірінің
міндеттемелеріне жауапты емес. Мемлекет банктің міндеттемелері бойынша тек
мемлекеттік банктің жарғылық қорына салған қаражаты шегінде ғана жауап
береді. Мемлекет Қазақстан Республикасының резиденттері мемлекетаралық
банктердің қабылдаған депозиттерінің сақталуына олардың жарғылық қорындағы
Үкіметтің үлесіне пропорционалды міндеттеме алып жауап береді.
Банктік заңцарға сәйкес банктер үшін заңды тұлғалардың жаргылық
капиталдарына қатысуға мынадай қызметтерге тыйым салынған және шектелген:
банктердің, мемйекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
қорларының, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі
компаниялардың, инвестициялық қорлардың, сақтандыру ұйымдарының,
лизинг беруші ұйымдардың, сондай-ақ акциялары қор биржасында листингтен
өткен заңды тұлғалардың (шығарған акцияларының жалпы санынан бір
эмитенттің акциялары он бес проценттен аспайтын мөлшерде) жарғылық
капиталдарына банктердің қатысуына; қаржы нарығының инфрақұрылымдық
бөлігі болып
табылатын және (немесе) банк қызметін автоматтандыруды жүзеге асыратын
занды тұлғалардың және банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардың жарғылық капиталына банктердің қатысуына;
бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызмеггі жүзеге асырушы
ұйымдардың жарғылық капиталына банктердің қатысуына; банкротгық
рәсімдерінде төлем қабілеті жоқ борышкерлер мүлкі мен істерін басқару
жөніндегі қызметке тыйым салу қолданылмайды.
Осы айтылғандай занды тұлғалардың жарғылық капи-талына қатысуға тыйым
салынғаннан басқа банктерге мы-иадай қызметгермен шұғылдануға рұқсат
етілген: банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
банктер мен ұйымдардың қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын
маманданған бағдарламалық қамтамасыз етуді жүзеге асыруға; кез келген
ақпарат тарату түрлерінде банк қызметінің мәселелері жөніндегі арнаулы
әдебиеттерді сатуға; өз мүліктерін сатуға; заем алушының кепілге берген
мүліктерін заңцарда белгіленген тәртіппен сатуға; қаржы қызметіне
байланысты мәселелер жөнінде кеңес беру қызметін юэрсетуге; банк
қызметіне байланысты мәселелер жөнінде басқа да тұлғалардың мүддесін
білдіруге; банк-қаржы қызметі саласындағы мамандардың білік-
тілігін көтеру жөніндегі оқуды ұйымдастыруға.
Банк жұйесінің екінші деңгейіндегі банктер өз қызметтерінің үйлестіру,
ортақ мүдделерді қорғау және білдіру, бірлескен жобаларды іске асыру,
сондай-ақ басқа да ортақ мақсаттарын орындау үшін банктік
ассоциациялар және коммерциялық ұйымдар емес. Оларды банк жүйесіндегі –
бәсекелестікті шектеу, проценттік төлемдермен қатар заем беру және басқа
банктік қызметтер жағдайының мақсатынада қолдануға болмайды. Банк жүйесінің
кез келген жерінде және оның шекарасынан тые жерлерде өзінің еншілес
банктерін, филиалдарын және өкілдіктерін ашуына болады.
Еншілес (дочерные) банк - жарғылық қорының елу процентінен артамы
енші беруші бас (родительский) банкке қарайтын екінші деңгейдегі банк.
Ол - дербес занды тұлға.
Банктер алғашқыда ұсынушы акциясын шығаруға құқы жоқ жабық типті
акдионерлік қоғам формасында ұйымдастырылады. Егер банк Ұлттық банктің
депозит қабылдауға келген лицензиясын алғаннан кейін бір жыл ішінде
үздіксіз шығынсыз қызмет істеп және ақша формасында несие беріп, сондай-ақ
жыл бойы Ұлттық банк бекіткен лимиттер мен міндетті нормаларды орындағын
жағдайда ашық типтегі акционерлік қоғам ретінде қайта құрылады. Банкті
құрушы акционерлердің ол ашық типті акционерлік қоғам болып қайта
құрылғаннан кейін қандай да болсын қосымша артықшылығы болмайды немесе олар
басқа акционерлерге қарағанда қандай да бір қосымша міндет атқармайды.
Банкті құрушы және акционері Қазақстан Республикасының
резиденттері және резиденттері емес - занды және жеке тұлғалар болуы
мүмкін. Үкімет банктің құрушысы және акционері болуы мүмкін. Жарғылық
капиталының елу проценттен астамы мемлекетке қарайтын мемлекеттік
кәсіпорындар мен ұйымдар банктің құрылтайшысы және акционері бола
алмайды. Банкті құрушылардың (акционерлердің) бірден-біреуі оның
құрылуы кезінде де және одан кейін де банктің дауыс құқығы бар акциясының
жиырма бес проценттен астамын тікелей немесе жанама иелене, қолдана және
немесе басқара алмайды. Бұл шектеудің мемлекеттік, мемлекетаралық
банктер мен бас банкті құрушыларға (акционерлерге) қатысы жоқ екенін айта
кеткен жөн.
Банк құрушы заңды немесе жеке тұлға ұлттық банкке банк ашуға рұқсат алу
үшін өтініш беруі керек. Арызға келесі құжаттар қоса тіркеледі, жаңадан
құрылатын банктің құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғысы,
жарғыны қабылдаған және банктің органдарын бекіткен хаттама; құрылтайшылар
туралы мағлұмат (ұлттық банктің белгіленген тізімі бойынша), құрылтайшы-
заңды тұлғаның соңғы екі жылдағы бухгалтерлік балансы, құрылтайшылардың
қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық фирманың (аудитордың) қорытындысы;
егер құрылтайшылардың біреуі немесе одан көбі Қазақстан Республикасының
резиденті болмаған жағдайда: сол мемлекеттің мемлекеттік немесе қадағалау
органының Қазақстан Республикасының резидент-банкісінің жарғылық
қорына қатысуға берген жазбаша рұқсаты.
Ұлттық банк - банк ашуға рұқсат беру үшін қажет басқа да қосымша
құжаттарды сұрап алуы мүмкін.
Банк құрылтайшылар шартты негізінде құрылып, өзіңің
жарғысына сай қызмет атқарады. Банк құру туралы құрылтайшылар шартыңда
шаруаландық серіктестіктері туралы
заңда қарастырылған мәліметтерден басқа міндетті тұрде
төмендегі анықтамалар болуы керек:
құрылтайшылар туралы мәліметтер, оның ішінде олардын
әрқайсысының толық фирмалық атауы және тұрған мекені, сондай-ақ
оларды мемлекеттік тіркеуден өткізгендігі туралы анықтама
(занды тұлғалар үшін), жеке тұлғалар үшін аты, азаматтығы, тұрған жері
және жеке басын куәландыратын құжаттағы белгілер.
Акцияның мөлшері, санаты (категориясы) және көрсетілген
құны туралы мәліметтер.
Банктің жарғысында шаруашылық серіктестіктері туралы заңда қарастырьшған
мәліметтерден басқа міндетті түрде төмендегі; ашықтамалар болуы керек:
банктің толық және қысқартылған фирмалық атауы; банктің ұйымдастыру-
құқықтық формасы мен меншік
формасы туралы белгілер; -банктің қорларын құру жәке пайдалану принциптері;
банктің басқару органдарының қаулы қабылдау тәртібі, оған қоса
акционерлердің көпшілік даусы қажет
Ұлттық банктен басқа банктер өзінің атауына кез келген тілде толық немесе
қысқартып "ұлттық", "орталық" деген сөздерін келтіруге, дәл сол сияқты
мемлекеттік банктен басқа банктер мемлекеттік деген сөзді пайдалануына
болмайда.
Банктің жарғылық қоры оның міндеттемелерін қамтамасыз етіп, банктік
операциялар жүргізудің негізгі көзі деп саналады. Алғашқыда ол
(мемлекеттік банкті алғанда) акция сату есебінен, ия болмаса
құылтайшылардың жарастығы қалыптасады. Банктің қолдаушы акционерлері
сатып алған акцияларына тек ақша төлеумен міндетті. Жабық
акционерлік қоғам тіліндегі банк акциясын төлеуге оның несиеге алған, кепіл
және басқа да тартылған қаражатты қолдануға акциясы алғашқы нарықта
барлық құрылтайшылардың шешкен құнмен, яғни акцияның көрсетілген
құнымен сатылады. Жаңадан құрылған банктің оның құрылтайшы құжаттарында
жарияланған жарғылық қорының елу процентін акционерлері банк тіркеуден
өткен кезге дейін, ал тіркеуден өткен күннен бастап бір жыл ішінде түгел
төлеуі қажет.
Жарғылық қорды молайту екі жолмен жүргізіледі:
Біріншіден, қосымша акцияларды шығару, оның ішінде банктің пайдасын
капиталдандыру және банктің облигация-сын оның акциясына айырбастау
есебінен;
Екіишіден, акцияның көрсетілген құнын өсіру жолымен.
Банктің жоғарғы басқарушы органы - акционерлердің жалпы жиналысы, оның
ағымдағы қызметін банктің Басқармасы жүргізеді. Банктің басқарушы
қызметкерлері болып, Қадағалау кеңесінің төрағасы және оның мүшелері,
Басқарманың төрағасы және оның орынбасарлары, банктің бас бухгалтері және
оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері
мен олардың орынбасарлары саналады. Банктік заңға сәйкес банктің
Басқармасының төрағасы және оның орынбасарлары, банктің бас бухгалтері және
оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері
қызметке Ұлттық банктің келісімімен тағайындалады (сайланады), әдетге
олардың банк жүйесіндегі: төраға мен бас бухгалтер үш жылдан кем емес, ал
олардың орынбасарлары екі жылдан кем емес қызмет стажы болуы шарт. Осы
айтылған қызметкерлер Ұлттық банктің келісімін үш айға дейін алмаса, өз
міндеттерін әрі қарай орындауға кұқы жоқ.
Акционерлердің жиналысы кезекті және кезектен тыс болып бөлінеді. Кезекті
жиналыс жылма-жыл есепті жылдағы банк балансы жасалғаннан кейін бір айдан
аспай шақырылуы керек, ал кезектен тыс жиналыс құрылтайшылардың, Қадағалау
кеңесінің, Тексеру комиссиясының талабы бойынша шақырылады.
Акционерлер жиналысының төмендегідей құқықтары бар:
банкке қатысушылар санын немесе одан шығушылар
санын өсіру туралы шешім қабылдайды;
Қадағалау кеңесін, тексеру комиссиясын сайлап,
олардың өкілдік мерзімін анықтайды;
Жарғалық қордың мөлшері және оны өзгерту туралы
қаулы кабылдайды; үлестің мөлшерін анықтайды; банктің Жарғысын,
қадағалау кеңесі, басқарма, тексеру комиссиясы туралы ережелерді
бекітіп, оларға өзгерістер енгізеді; банктің жылдық балансын, өткен жылғы
пайдасы мен шығыны туралы есепті, тексеру комиссиясының
қорытындысы мен есебін қарап, оларды бекітеді;
банктің пайдасын бөліп, банк қызметін анықтайтын кейбір мәселелерді
шешеді.
Банктің Кеңесі: банк Басқармасының төрағасы мен оның мүшелерін қызметке
бекітіп және одан босатады;
Жарғылық қорды ұлғайту немесе азайту туралы,
банктің Жарғысын өзгерту мен толықтыру және басқа да жиналыста қаралатын
мәселелер жөнінде акционерлер жиналысына ұсыныс жасайды; несие берудің
негізгі жағдайларын анықтайды;
банктің филиалдары мен өкілдіктерін ашу және олар дың құқықтарын белгілеу
мәселелерін шешеді;
банктің, оның филиалдары мен өкілдіктерінің құрылымын
және қызметкерлер санын анықтайды, еңбек жөнінде экономикалық
нормативтерді және банкті дамыту үшін қажет шығындар мөлшерін бекітеді;
Басқарма жұмысын бақылайды. Банктің Кеңесін оның төрағасы тоқсан сайын
кемінде бір рет шақырады. Кеңестің кезектен тыс мәжілісі оның мүшелері мен
Тексеру комиссиясының мүшелерінің 73 нің ұсынысы бойынша өткізіледі.
Кеңестің шешімі көпшілік дауыспен қабылданады. Дауыс тең болған жағдайда
Кеңес төрағасының дауысы шешуші болып саналады. Егер мәжіліске Кеңес
мүшелерінің 23 бөлігі қатынасса, Кеңестің шешімі занды деп есептеледі.
Банктің Басқармасы:
- банктің күнбе-күнгі оперативті жұмысын ұйымдастырып,
акционерлер жиналысының және банк Кеңесінің шешімдерінің
орындалуын қамтамасыз етеді;
банктің құрылымдық тараулары, филиалдары мен өкілдіктері туралы
ережелерді бекітеді; кадрларды Таңдау әзірлеу және пайдалану
мәселелерін шешеді; өзінің Ережесіне сәйкес банк қызметінің басқа да
мәселелерін шешеді.
Егер мәжіліске Басқарма мүшелерінің" қатынасушылары 23-нен кем болмаса,
банктің Басқармасы қарауына ұсынылған барлық сұрақтарды шешуге құқы бар.
Шешім көпшілік дауыспен қабылданады. Дауыс тең болса, Басқарма төрағасының
дауысы шешуші болып саналады. Басқарма мүшелері қабылданған шешіммен
келіспесе, онда өз ойын банктің Кеңесіне хабарлауға құқы бар. Басқарма
төрағасы банк берген өкілдігіне сөйкес банк жұмысын басқарып, Кенес
жұмысына кеңесші дауыс құқымен қатысады.
Жалпы кез келген баңктің ұйымдық құрылымы банктік операциялардың
атқаратын міңдетін ескеріп қалыптасады. Мысалы, банктің қаражат тарту және
жинақтау операцияларын (банктің пассив операциялары) депозиттік
операциялар, игеру-опирациялық, несие және.т.с.с. басқармалары орындаған.
Әрбір коммерциялық банк банкте шаруашылық есепті қалыптастыру, банктің
рентабельділігіне (пайдалылығына) және өргімділігіне, көп көңіл бөлуі тиіс.
Ол үшін банктің алдағы; қызметімен шұғылданып, банктің жалпы жұмысына
ұйымдастыру әсерін тигізетін құрылымдық бөлімшелер қалыптастырылады.
Банктің актив операцияларын жүзеге асыратын негізгі: буыны -
несие басқармасы. Банк кәсіпорындарға, ұйымдарға және басқа
банктерге несие береді. Қарыз қорын қалыптастыру көздерінің
ерекшеліктеріне, берілетін несиенің қамтамасыз етілуіне және несиелеу
механизміне, несиені қолданатын жеріне және басқа факторларға
байланысты несие басқармасының шеңберінде, әдетте, алты бөлің құрылады.
Несие операцияларын ұйымдастыратын жалпы бөлімі- ол:
нақты экономикалық жағдайларға байланысты банктің
жалпы саясатын және оны орындау тәртібін анықтайды;
қысқа мерзімді жәие ұзақ мерзімді несиелеу мен қаржыландырудың
жалпы әдістемелерін, сондай-ақ, клиенттің несие қабілеттілігін
анықтау және перспективалық қаржылық қызмет керсетуді ұйымдастыру
әдістемелерін дайындайды;
несиелік тәуекелді зерттеп, банктік несие операцияларын сақтандыру
мехавизмін анықтайды.
2. Қысқа мерзімді несиелеу бөлімі - ол: қарыздар мен қарыздың түріне
байланысты банктің несилік потенциалына (мүмкійдігіне) қарай несие
ресурстарын анықтайды; несие алудың қажеітілігін айқындап біледі; несиені
беруді ұйымдастырып, иесие істерін жүргізеді;
несие шарттарын жасайды; клиенттердін несие қабілеттілігін тексереді;
несие қабілеттілік картотекасын жүргізеді; факторинг операцияларын
ұйымдастырады.
3. Ұзак мерзімді несиелеу және қаржыландыру
бөлімі - ол: банктің инвестициялық потенциалына қарай несиелеу
мен қаржыландырудың негізгі бағыттарын айқындайды; қаржыландыру мен
несие операцияларын ұйымдастырады; несие беру және қызмет көрсету
шарттарын жасайды; клиенттердің несие қабілеттілігін тексеріп,
несие қабілеттілік картотекасын жүргізеді; клиенттің инновациялық ісіне
байланысты несиелейді және клиенттің инновациялық қызметін
қаржыландырады; клиенттің тапсыруы бойынша қаржыландыруды
ұйымдастырумен шұғылданады;
- ұзақ мерзімді жобаларды ендіру үшін серіктер
іздестіруде және оларды іске асыру үшін мердігерлер
табуда делдалдық көмек көрсетеді.
4. Халықты несиелеу бөлімі - ол: тұтыну тауарларын сатып алуды және
тұрғын үй салуды тікелей және жанама несиелеуді
ұйымдастырады; несие карточкасын береді; халыққа басқа да көптеген қызмет
көрсетеді.
5. Банкаралық операциялар бөлімі Ұлттық банкпен, басқа да коммерциялық
банктермен, сондай-ақ өзінің бөлімшелерімен есеп жүргізуді және барлық
банкаралық операцияларды талдауды ұйымдастырады.
6. Дәстүрлі емес банктік операциялар бөлімі несиелеумен, мысалы, лизинг
операцияларын жүргізумен шұғылданады.
Коммерциялық банкте валюта басқармасы маңызды қызмет атқарады, Ол:
валюталық позицияны (қалып) жүргізеді; валюта шоттарын жүргізеді;
валюталарды сатып алып және сатады; қаржыны салымдарға қабылдап, қарыз
береді; тәуекелді сақтандырады.
Бұл басқарманың ерекшеліктеріне байланысты төрт бөлім құрылуы мүмкін:
талдау бөлімі; валюта шоттары мен валюталық позицияны жүргізу бөлімі;
кассалық мәмілелер бөлімі; мерзімді мәмілелер, халықаралық есеп айырысу,
"ностро" және "лоро" шоттары, саудалық емес операциялар бөлімі.
Депозиттік операциялар басқармасы-банктің, өз капиталы мен тартылған
қаражатын талдаумен және есептеумен шұғылданып, негізінен мына, қызметтерді
атқарады: банктің депозиттік қаражатын олардың мерзіміне қарай
және әрбір депонент (ақша салушы) бойынша
есептеу; қаражатты депозитке салу үшін шарт жасау; тартылған қаражатты,
оның құрылымын және банк ресурстары, оның балансының
өтімділігіне әсерін бағалау мақсатымен даму динамикасын талдау; банктін
ресурстарын жоспарлау үшін қажетті хабарларды беру.
Қор (фондовый) бөлігі банктің өз каражатын есептеу мен талдау қызметін
жүргізеді. Олар: банктің каржылық қаражатын есептеу, оларды талдау және
даму динамикасын есептеу;
банкке қарайтын бағалы қағаздарды сатып алу және
сату операцияларын, сонымен бірге клиенттердің де
тапсыруымен дәл осындай операцияларды жүргізеді.
Клиенттерге есептеу-кассалық қызмет көрсету мақсатында
банкте есептеу-кассалык баскармасы құрылады. Оның негізгі
қызметтері: шоттарды ашу және есептесуді жүргізу;
кассалық операцияларды өткізу.
Банктің ең басты қызметтерінің бірі - өзінің филиалдары мен өкілдіктерін
басқару. Банктің филиалы - заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған
жерден тыс орналасқан және банктің атынан банк операцияларын жүзеге
асыратын және өзіне банк берген өкілеттілік шегінде әрекет ететін банк
бөлімшесі. Оның банкпен бірыңғай балансы, сондай-ақ банк атауымен толық
сәйкес келетін атауы болады.
Банктің өкілдігі - занды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден тыс
орналасқан, банктің атынан және оның тапсыруы бойынша әрекет ететін банк
операцияларын жүзеге асырмайтын банк бөлімшесі.
Банктің есеп айырысу-касса бөлімі (жинақ кассасы) -банктін. Ұлттық банк
берген келісімі бойынша құрылған, заңды тұлға болып табылмайтын филиалдық
не өкілдік мәртебесі жоқ, Қазақстан аумағында банк операцияларының
жекелеген түрлерін орындайтын аймақтық оқшау бөлімшесі.
Аталған банк мекемелерінің статусына байланысты (филиал, өкілдік, жинақ
кассасы) олардың қызметі және оларды басқару формасы да әр түрлі болады.
Филиалдар кейбір банктік операцияларды орындамайды: мысалы,
корреспондент-банктермен операциялар, халықаралық операциялар,
инвестициялық және басқа операциялар.
Банктін филиалдарды басқару қызметіне төмендегілер кіреді:
қызметін басқару; несие саясатын және несие операцияларын жүргізуінің
дұрыстығын бақылау; банк жұмыстарының тиімділігін
арттыратын жұмыстың жаңа әдістерін енгізуге көмектесу.
Талдау және статистика басқармасы (бөлімі) төмендегідей жұмыстарды
орындайды: статистикалык хабарларды жинақтау жэне талдау; клиентерге (занды
және жеке тұлғаларга) хабарлама-анықтама кызметтерін корсету; банктің
қызметі туралы есепті, жоспардың жобасын дайындау; банктің балансын
статистикалық тұрғыдан дайындау;
- эксперттік зерттеуді, банкті бағалауды (клиенттер
үшін де) дайындау және орындау.
Кадрлар бөлімі: қызметкерлердің санын және оларды қолдануды жоспарлайды;
кадрлардың мамандығын көтеруді және оқытуды
ұйымдастырады; еңбекақы корын басқарады; қызметкерлерді таңдаумен
және орналастырумен шұғылданады.
Әкімшілік-шаруашылық бөлімі банктің ғимаратын, құрал-жабдықтарын салумен,
жоспарлаумен, сатып алумеп, жөндеумен және сатумен айналысады. Электронды-
есептегіш машиналар бөлімімен бірлесіп электрондық жүйені қосу, банктің
мекемелерін электронды-есептегіш машиналар жэне оргтехникамен қамтамасыз
етумен, сондай-ақ архив ісімен шұғылданады.
Заң бөлімі:
- нормативтік құжаттарды дайындап, банктің жарғысына өзгерістер
енгізеді;
жарғылық шарттардың орындалуын және банктік мәмілелердің дұрыс дайындалуын
бақылайды; шарттарды, кепілдік актісін және басқа іс қағаздарын толтырады;
банктің сот және әкімшілік мекемелеріндегі барлық ісін жүргізеді;
талап арыздарды, пікірлерді, шағымдарды және басқа әр түрлі актілерді
толтырады; банкте туындаған барлық құқықтық мәселелер
бойынша қорытынды жасайды.
Тексеру бөлімі банктің және оның филиалдарының жұмысының банктің Кеңесі
бекіткен ережелерге, нормаларға сәйкес болуын тексереді.
Электронды-есептегіш машиналарды енгізу және колдану бөлімі:
банктің компьютерлік жүйесін ұйымдастырады; есеп айырысу мен төлемнің
электрондық орындалуын қамтамасыз етеді; банктің басқармалары мен бөлімдері
үшін бағдарлама дайындайды;
банкті электронды-есептегіш техникамен жабдықтаудың ағымдағы және
болашақтағы бағдарламасын жасайды; әкімшілік бөліммен бірігіп осы
бағдарламаны жүзеге асырады.
Нарықтық экономика жағдайында банк қызметінің басты бағытының бірі -
банктік кызметтің маркетингі. Маркетинг басқармасы: жаңа клиенттермен
байланысты қамтамасыз етеді; іскерлік байланыстың дамуына әсер етеді; жаңа
операциялар мен банктік қызметті енгізуге және дайындауға әсер етеді;
нарықтық конъюнктураны зерттейді;
клиенттерге кеңес берумен көмектеседі.
Банктің клиенті - банкпен шарт жасасып банкте шот ашқан кез келген заңды
және құқықтық тұлға. Біздің елімізде Ұлттық банкпен, коммерциялық
банктермен және олардың клиенттері арасындағы қатынастар келісім шарт
негізінде жүзеге асырылады. Шартта банк пен клиенттің қарым-қатынастарының
негізгі тәртібі анықталады. Шартқа сай банк пен клиенттің арасындағы
іскерлік қатынастар өзара сенімге негізделіп құрылады. Шартқа несие және,
салым депозит) бойынша проценттік мөлшер, банктік қызметтердің және олардың
орындалу мерзімі, шарттың жағдайларын бұзғаны үшін екі жақтың мүліктік
жауапкершілігі, сондай-ақ шартты бұзу және басқа да шарттың елеулі
жағдайлары көрсетілуі тиіс. Шартта көрсетілген міндеттер мен құқықтар
біржақты өзгертілмейді.
Банктік шоттар. Банк пен клиенттің құқықтық өзара қатынастары банкте шот
ашудан басталады. Біздің елде клиент өзіне қажетті мөлшерде есеп айырысу,
депозиттік және басқа да шоттарды ұлттық, шетел валютасымен кез келген
коммерциялық банкте ашуға құқылы. Мысалы, егер клиент құқықтық тұлға болса,
негізгі қызметіне қарай бірнеше шот ашуға мүмкіндігі бар. Ондай шоттардың
бірі - есеп айырысу (ағымдағы) шоты - ол өнімді (тауарды, қызметті) сатудан
түскен түсімді және басқа да табыстарды есептеу үшін, сондай-ақ тауарды
жөнелтушілермен, бюджетпен, жұмысшылармен, қызметкерлермен есеп айырысу
үшін және басқа төлемдерді есептеуге қолданылады. Есеп айырысу шотынан
басқа банктің клиенті депозиттік, иесиелік және басқа шоттар ашуы мүмкін.
Банктің операциялар жүргізуі банк қызметі болып табылады. Банктің
дәстүрлі қызметтері мыналар: қаражатты депозиттерде шоғырлау (тарту);
оларды орналастыру (инвестициялық қызметі); клиенттерге есептесу-кассалық
қызмет көрсету. Банктер ең алдымен арнаулы несие институттары
ретінде, бір жағынан, экономикадағы уақытша бос ақша қаражатын тартумен
шұғылданса, екінші жағынан, осы тартылған қаражатпен кәсіпорындардың,
ұйымдардың және халықтың әр түрлі қаржылық қажетін өтейді. Әр түрлі
клиенттердің, мысалы, ұсақ салымшылардан ірі фирмаларға дейін, қаржылық
қажеттерін банк көптеген операциялар жүргізу арқылы қанағаттандырады.
Банктің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
атқару механизмдері.
Жоспар.
І.тарау. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет
атқару механизмдері.
І.1 Қазақстанда қаржы нарығының қалыптасуы.
І.2.Қазақстан банк жүйесінің қалыптасуы. Құрылымы.
ІІ.Тарау .Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарғының
қалыптасуы.
ІІ. 1. Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы.
ІІ. 2. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қазіргі банк жүйесінің құрылуы
1990 ж. желтоқсанында ҚазКСР-ның Жоғары Кеңесі қабыядаған
"Банктер және банк қызметі туралы, Заңынан бастау алады.
Заңға сәйкес республикада екі деңгейлі банк жүйесін құрылды: жоғары
(бірінші) деңгейдегі банк - ҚазКСР-ның Мемлекеттік банкі және төменгі
деңгейдегі банк коммерциялық банктер жүйесі. Банк - өзінің жарғысы бар,
толық шаруашылық және өзін-өзі қаржыландыру негізінде қызмет
атқаратын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын тарту, орналастыру және басқа
банктік операциялар жүргізетін мекеме. Қазақ Кеңес Социалистік
Республикасының территориясында жинақталған несие ресурстары осы Заң шыққан
күннен бастап Республика меншігі болып саналатын болды. Мемлекеттік банк
республиканың меншігі және оның Орталық банкі болып саналады. Қазақстан
территориясында біртектес ақшаны пайдалану және біртектес ақша саясатын
жүргізу мәселелері Одактық шартта көрсетілген. Оның айналымға монополиялы
құқықпен ақша белгілерін эмиссиялауға, ақшанесие қатынастарын рет-теуге,
мемлекеттік бюджетгің кассалық жұмысын жүргізуге, республика
территориясында коммерциялық банктер ашуға рұқсат беретін құқығы
бар.Мемлекеттік банк осы Заң бойынша қызмет атқарып, ҚазКСР-ның Жоғары
кеңесіне есеп береді, жер-жерлерде өз мекемелерін ашуға құқығы бар.
Мемлекеттік банктің басқару органы - оның басқармасы. Басқарманың төрағасын
Республиканың Жоғары кеңесі 6 жыл мерзімге бекітеді. Банктің құрылымы мен
міндеттері оның Жарғысында белгіленеді.
Кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-есеп
жұмыстарын жүргізу үшін республика территориясында коммерциялық банктер мен
басқа несие мекемелері ұйымдастырылады. Коммерциялық банктер өз жұмысында
осы Завды және Қазақстан Мемлекетгік банкісінің нұсқаулары мен ережелерін
басшылыққа алады. Клиенттерімен шарттасып қызмет көрсетеді. Коммерциялық
банктер мен басқа несие мекемелері мемлекеттік, ұжымдық, жеке және аралас
(шетел капиталы қосылған) меншікте болуы мүмкін. Қазақстан заңдарына сай
мемлекеттік банк (Орталық - Ұлттық банктен басқа) капиталы толығынан
үкімет иелігінде, немесе акционерлік капиталдың басым бөлігі мемлекеттік
құрылтайшылардың (мысалы, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың) акциясы
болғанда есептеледі.
Коммерциялық банктер өздерінің акционерлер жиналысында қабылданған
Жарғысы бойынша қызмет істейді. Сонымен бірге республика территориясында
шетел мекемелерімен бірігіп құрылған коммерциялық банктер қызмет істеуі
мүмкін. Егер банктің жарғылық капиталын калыптастырғанда
өзіміздің мемлекеттік емес кұрылым, немесе шетел мемлекеттік, ия болмаса
мемлекеттік емес құрылымдары қатынасса, онда аралас банктің түрлері деп
есептеледі. Аралас банктер мынадай варианттарда құрылуы мүмкін:
1.мемлекеттік-жеке мемлекеттік-кооперативтік
2.жеке-кооперативтік
3. мемлеттік-кооперативтік
Қосылып құрылған банктермен олардың филиалдарынын қызметі Қазакстан
зандарьшен реттеледі делінген Занда.Сөйтіп тәуелсіз Қазақстан
Республикасының банк жүйесінің қалыптасуы мен даму жолдарың 1-кестеде
өрнектелгендей шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең,
1917 ж. мен 1930 ж. аралығы - патшалык. Ресейден қалған банк жүйесін
жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әр түрлі меншіктегі банктер мен несие
мексмелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең, 1930 ж. мен 1987 ж. аралығы - елде КСРО Мемлекетгік банкі
әмбебап кьізмет атқарды, яғни ол мемлекетгің Орталық банкі ретінде
эмиссиялау және несие беру кызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшініпі кезең, 1988-1991 жж. аралыгы - елде мемле-кеттік маманданған
банктердің кұрылуы, яғни КСРО Мемле-кеттік банкі "банктердің банкісі"
ретінде эмиссиялык, ереже, нұскау жэне т.б. нормативтік актілер
шығарушылық, бакы-лау және басқа қызметтермен шұгылданып, ал маманданған
банктер экономиканың әр түрлі салаларына кызмет көрсетті. Сонымен бірге
1990 ж. басында кооперативтік және коммер-циялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезен, 1991 жылдан казіргі уакытка дейін -нарықтық банк
жүйесінің калыптасу кезеңі, яғни тауелсіз республиканың нарықтык
қатынастарға өту жағдайында екі деңгейлі- банк жұйесінің пайда болуы және
дамуы.
І.тарау. Қазақстан Республикасындағы қаржы нарығының қалыптасуы,және қызмет
атқару механизмдері.
І.1 Қазақстанда қаржы нарығының қалыптасуы.
Қазіргі уакытта экономикасы нарықтық типпен дамыған мемлекеттердің
барлығында- дерлік екі денгейлі банк жұйесі құрылып, белсенді тұрде одан
әрі өрістеуде. Онын бірінші деңгейінде эмиссиялық, кадағалау, нұсқау ереже
шығару, рұқсат ету және сол сиякты басқа кызметгермен шұғыл-данатын, ал
екінші деңгейінде клиентгерге қызмет көрсететін коммерциялык банктер
орналасқан. Бұл елдердің тәжірибесі
дәлелдегеніндей олардың банк жүйесі ақша айналымын ұйымдастыратын орталык
банкпен, ал кәсіпорындарды, ұйымдарды және халықты несиелейтін коммерциялык
банк-терден кұрылған..
Банктерді эмиссиялық және іскерлік (коммерциялык) деп бөлу Қазакстан
мемлекетінің жаңа экономикалык механизмін құруға септігін тигізуде.
Қазақстанда банк жүйесінін калыптасу және Қазақстан даму кезеңдері.
Қазақстан Республикасының Орталық банкі еліміз тәуел-сіздік алганнан
сон КСРО Мембанкінін Республикалық Кенсесінің негізінде 1990 жылдың
желтоқсанында алғашқыда Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде кұрылып, ал
1995 жылдың наурызынан Қазакстан Ұлттық банкі деп аталады.Ол
республикадағы банк жүйееінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк, өз
қызметін Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы
"Қазақстан Республи-касының Үлттық банкі туралы" Заң күші бар Жарлығы
бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп береді. Сонымен
қатар ¥лтгақ банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын
және ёасқа зандарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшы-лыққа
алады.
Ұлттык банк - заңцы тұлға, дербес балансы бар, өзіне тікелей бағынатын
төменгі бөлімшелерімен бірге тіке бағыныстағы біртұтас
орталықтандырылған құрылым, іс-әрекетін толық шаруашылық есеп
негізінде жүргізеді. Әр түрлі салық жинаудан, баж салығын және
кеден салығын төлеуден босатылады. Ол республиканың кез келген жерінде
және одан тыс жерлерде өзінің басқармасын және басқа да бөлімшелерін
ашута құқығы бар. Өз жұмысын үкіметпен келісіп, үнемі кеңесіп
жүргізеді. Үкімет Үлтшқ банктің міндеттемелері бойынша жауапты емес,
дәл сол сияқгы, егер өзіне белгілі бір жауапкершілік алмаса,
¥лттық банк те үкіметгің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Үкімет-
тің өкілдік және атқарушы органдарының Үлттык банк пен оның құрылымдық
бөлімшелерінің занды қызметтерін атқаруға араласуға құқығы жоқ.
Қазақстан Үлттық банкі Қазақстан Республикасы заңдарының негізінде өзінің
қызметіне қарай Үлтгақ банк берген лицензия негізінде кейбір банктік
операция түрлерін жүргізетін барлық банктердің, банктік емес қаржы мекеме-
лерінің міндетгі түрде орындауы үшін нормативтік актілер шығарады. Ол
нормативтік актілер "Қазақстан Үлтшқ Бан-кінің хабаршысы", "Вестник
Национального Банка Казахста-на" атты қазақ және орыс тщдерінде шығатын
ресми басы-лымдарда жарияланады.
Ұлттык банктің иегізгі міндеті - ұлттық валютаның ішкі және сыртқы
тұрлаулылығын қамтамасыз ету. Сон-дықган ол:
- ақша айналымы, несие, банктік есеп айырысу мен ва-люталық қатынастарды
ұйымдастырады;
- ақша, несие және банк жүйелерінің тұрақты қызметін
қамтамасыз етеді;
- несие берушілер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын сатып алу-
сату және айырбастау операцияларын жүргізетін банктік және
басқа ұйымдардың мүддесін қорғау және олардың жұмысын бақылау сияқты
мемлекеттің экономикалық саясатын
жүргізеді.
Ұлттық банктін міндеті оның атқаратын қызметтері арқылы орындалады:
Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізу, яғни
ұлттық банк айналымдағы ақша массасының көлемін реттеумен және ресми
проценттік мөлшердің деңгейін өзгертумен шұғылданады. Егер ақша-несиелік
реттеу әдісімен инфляция деңгейін тежеу мүмкіндігі болмаған жағдайда Ұлттық
банктің несие салымдарын шектеуге және банк операциялары бойынша проценттік
мөлшерді өзгертуге құқығы бар. Сондай-ақ алты айға дейінгі мерзімге
шығарылған бірінші кластық жай және айналмалы вексельдерді, чектерді сатып
алып және қайта сатады.
Ұлттық банк өзінің бағалы қағаздарын шығарады, сонымен қатар мемлекеттік
бағалы қағаздарды, облигацияларды, депозиттік сертификаттарды, дисконттық
және өтеу мерзімі бір жылға дейінгі проценттік бағалы қағаздарды сатып алу
және сатумен шұғылданады. Ұлтгық банкте сақталатын міндетті резервтердің
нормативін белгілеп, айналымда жүретін төлем құралдарының түрлерін
анықтайды.
Екіншіден, Қазақстан Республикасында қолданылатын банкнота және монетаны
(теңге мен тиынды) эмиссиялау. Ол үшін ұлттық банк номиналдардың құрылымын,
теңге мен тиындардың пішінін (дизайн), олардың қажет мөлшерін анықтап,
дайындығын қамтамасыз етеді.
Ұлттық банктің қолма-қол ақша қаражатын шығаратын, теңге мен тиынның
қолма-қол ақшасыз эквивалентін алып сату арқылы айналысқа түсіруді
ұйымдастыратын айырықша құқығы бар. Сондай-ақ қолданылған ақша белгілерін
айналымнан шығарып, оларды жаңасымен айырбастап, тозығы жеткендерін жоюмен
шұғылданады.
Үшіншіден, банктердің банкісі кызметін атқару. Ол үшін Ұлттық
банк республикадағы қайта каржыландыру жүйесін ұйымдастырып, бірінші класты
(жоғары өтімді, қауіпсіз) бағалы қағаздармен және басқа активтермен
қамтамасыз етілген несиені алты ай мерзімге береді. Ұлттык банк — екінші
деңгейдегі банктер үшін соңгы сатыдэғы не-сие беруші. Несиені ұлттык
валютамен де, шетел валютасымен де, сондай-ақ қамтамасыз етілген, ия
болмаса қамтамасыз етілмеген несиені Ұлттық банктің баскармасы белгілеген
тәртіппен жэне мерзімге береді. Қазақстан Республикасындағы есеп айырысу
формалары мен тэртібін анықтап, казақстандык теңгемен жүргізілетін
банкаралык есептесуді өз уакытымен және тоқтаусыз жүруін қамтамасыз ететін
төлем жүйесінің кызметін ұйымдастырады.
Төртіншіден, үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және агенті
қызметін атқару үшін кепілшісі үкімет болған республиканын ішкі және сыртқы
қарызын өтеуге қатысады, Қаржы министрлігінің шоттары бойынша дебеттік
калдықты (сальдо) болдырмау үшін қажетті іс-шараларды қабылдайды. Қаржы
министрлігімен келісілген шарт негізінде мемлекеттік бағалы қағаздарды
орналастырып, олардың депозиторлық ісін жүзеге асырады.
Бесіншіден, банктердің ісін бақылау және қадағалау қызметі. Ол үшін
Қазақстан территориясында, сондай-ақ одан шет жерлерде банктермен олардың
филиалдарын ашуға рұқсат және банктік операциялар жүргізуге лицензия
береді. Барлық банктер, банк емес қаржы мекемелері және олардың клиенттері
міндетті түрде орындауы үшін банк ісі, есептеу. есептесу, валюта
операцияларын жүргізу мәселелері бойынша нормативтік актілер шығарып,
олардың орындалуын қадағалайды.
Банктердегі бухгалтерлік есеп айырысудың, бухгалтерлік, банктік және
басқа есептің мерзімін, формасын, тізімін, тәр-тібін және әдісін бекітіп,
сондай-ақ олардын орьшдалуын бақылайды. Банктер мен олардын филиалдарының
қызметін жерғілІкті жерде немесе аудиторлык ұйымдарды шакырып
бақылайды. Үлттық банк өзінің бақылау кызметін атқару үшін банктердің
балансын, есебін жэне басқа күжаттарын тексереді.
Алтыншыдан, валюталык реттеу және валюталык бақылау кызметі. Оны атқару
үшін ұлттық банк шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы
қағаздардың айналым аясын және тәртібін белгілеп, шетел валютасымен
жүргізілетін операцияларға қажетті кезде, онын ішінде проценттік мөлшер
деңгейінде шектеу қояды.
Резиденттер үшін шетел валютасын және шетел валютасындағы бағалы
қағаздарды Қазақстанға аудару, әкелу, әкету және салып жіберу тәртібін
белгілеп, сондай-ақ Қазақстан Республикасының резидентгерінің республикадан
тыс шетел валютасында шот ашуының мақсатын, тәртібін және жағдайын анықтап,
шот ашуға рұқсат береді.
Ұлттық валютанын шетел валютасымен салыстырып, курсын реттейді. Халықаралық
есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен валюта-қаржылық және несие-есеп
қатынастарын жетілдіреді. Шетелден алынған банктік несиенің есебін
жүргізеді.
Жетіншіден, елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны атқару үшін
Ұлттық банк мемлекеттің алтын валюта қорларын қалыптастырып, олармен
операция жүргізеді. Қазақстан Республикасы Президентінің "Бағалы металдарға
және асыл тастарға байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы" Зан
күші бар Жарлығына сай бағалы металдардың алғашқы саудасына бірінші сатып
алушы құқымен қатынасып, қазақстандық және басқа өндірушілерден (сатып
алушылардан) Ұлттық банктің алтын валюта қорын толтыру үшін бағалы
металдарды сатып алады. Оларды сақтауға қабылдап, одан әрі сақталуын
қамтамасыз етіп, қажет жағдайда заңға сәйкес сатады.
Президенттің немесе үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық банктің
қоймасында сақтау үшін үкіметтік (бюджеттік) резервке алынған құндылықтарды
қабылдайды. Алтын және басқа да бағалы металл құймаларын, монеталарды,
өндеген және өңделмеген табиғи асыл тастарды ішкі және сыртқы нарықта сатып
алу және сату операцияларын жүргізеді.
Ұлттық банк өз шығындарын өз қаражатымен өтейді. Оның өз қаражаты:
жарғылық, резерв капиталынан, қайта бағалау шоттары және арнайы
провизияларынан (резервтерінен) құрылады.
Ұлттық банктің жарғылық капиталы 20 млрд теңгеден қалыптасады және оның
міндеттемелерін қамтамасыз етеді. Жарғылык капитал мемлекеттік бюджеттен
бөлінген қаржыдан, мемлекет берген негізгі қордың құнынан және Ұлттық
банктің алған пайдасынан кұрылады.
Резерв капиталы жарғылық капиталы мөлшерінен тұрады. Таза табысы есебінен
толтырылып, жүргізілген операциялар бойынша шығындарды өтеуге жұмсалады.
Алтын валюта активтерін қайта бағалау шоты оларды қайта бағалаудан түскен
іске асырылмаған табысты есепке алуға арналады. Бұл шоттың Ережесін Ұлттық
банктің Баскармасы бекітеді. Алтын валюталық резерв теңгенің ішкі және
сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету үшін құрылып және сол мақсаттарға
жұмсалады. Алтын валюталық резерв төмендегі элементтерден құрылады:
Алтыннан, банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан,
шетелдердегі және республикадағы Ұлттык банктің шоттарындағы қаржылардың
қалдықтарынан; ұлттық банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан; шетел
үкіметтері немесе халықаралық қаржы мекемелері шығарып, кепілдік
берген бағалы қағаздардан;
шетел вапютасындағы жай және аударым вексельден;
өтімділігі және қауіпсіздігі қамтамасыз етілген
жағдайдағы шетел валютасындағы басқа сыртқы активтерден құрылады.
Арнайы провизиялар (резервтер) Ұлттық банктің шығыстары есебінен күмәнді
және үмітсіз талаптарынан, оған қоса несиелерден, депозиттерден, бағалы
қағаздардан, есеп аиырысу кезіндегі шығындардан, шоттардағы қалдықтардан
және басқа активтерден, сондай-ақ жалпы провизиялардан құрылып, оған
аяқталмаған құрылыс көлемі және Ұлттық банктің монетарлык емес талаптары
және әлеуметтік сипаттағы төлемдер кіреді.
Ұлттык банктің қаржылык жылдағы таза табысы оның іс жүзінде алған
кірістері мен осы жылғы шығын арасындағы айырмаға тең. Шығынға шығарылып
тасталған күмәнді борыштар, активтердің, оның ішінде айналымға шығарылған
банкноталар мен монеталардың амортизациясы (тозуы) қосылады. Табыс жоғарыда
айтқанымыздай, жарғылықк, резерв капиталын қалыптастыруға жұмсалып, қалған
бөлігі келесі қаржы жылының республикалық бюджетіне жіберіледі.
Ұлттық банктін басқарушы органы болып Басқарма және директорлар Кеңесі
(Директорат) саналады. Оның жоғары органы - Басқарма, ол 9 адамнан тұрады.
Оған Ұлттық банктің төрағасы, бес лауазымды адамы және президенттен бір,
Респубдика Үкіметінен екі өкіл кіреді. Президенттен, Республика Үкіметінен
және Ұлттық банктен кірген басқарма мүшелерін тиісінше Президент, Үкімет
және Ұлттық банктің төрағасы бекітеді және қызметтен босатады.
Ұлттық банктің төрағасын республика Президенті Парламентпен келісе отырып
6 жыл мерзімге тағайындайды. Егер төраға кызметтен кеткісі келсе 2 ай бұрын
алдын ала Президентке арыз жазуға құқылы. Оны қызметтен Президент босатады.
Төраға Ұлттық банктің қызметіне жауапты. Оның орынбасарларын төрағаның
ұсынысымен Республика Президенті төрағаның бекітілген мерзіміне тәуелсіз 6
жыл мерзімге бекітеді. Төрағаның орынбасарларын қызметінен төрағаның
ұсынысымен республика Президенті босатады. Сондай-ақ төрағаның
орынбасарлары өз еркінше қызметінен кеткісі келсе, онда 2 ай бұрын төраға
арқылы Президентке арыз береді.
Ұлттық банктің Баскармасының мәжілістері қажетті кезде, бірақ айына
кемінде 1 рет өткізіліп, онда Ұлттық банктің, жоғарыда айтылған қызметтерін
орындайды, ал Ұлттық банктің күнбе-күнгі қызметін басқаратын орган -
Директорлар Кеңесі. Директорлар Кедесі Президенттің "Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі туралы" Заң күші бар Жарлығына сай Ұлттық
банктің қарауындағы барлық мәселелер бойынша шешім қабылдайды.
Ұлттық банктің облыстық басқармалары өз қызметін Ұлттық банк белгілеген
уәкілдік шегінде атқарып, оған есеп беруге міндетті.
І.2.Қазақстан банк жүйесінің қалыптасуы. Құрылымы.
"Қазақстан Республикасындағы банктер жяне банк кызметі туралы" республика
Президентінің 1995 жылғы 31 тамыздағы Заң күші бар Жарлығында "Қазақстанда
екі деңгейлі банк жұйесі бар. Ұлттық банк - мемлекеттің Орталық банкі, ол
банк жұйесінің жоғары (бірінші) денгейіндегі банк. Басқа банктердің барлығы
банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейіндегі банктер" делінген.
Ұлттық банктің статистикалық көрсеткіштері бойынша 2000 жылдың басында
республикада екінші деңгейдегі 55 банк тіркелген: онын ішінде 1 мемлекеттік
банк, яғни жарғылық капиталынын 100%-і республика үкіметінің қатысуымен
құрылған; 1 мемлекетаралық банк; 22 шетелдердін қатысуымен құрылған
(резидент емес банктердін еншілес банктерін косқанда) банктер, Республикада
шетел банктерінің 17 өкілдігі ашылған. Республикада сондай-ақ тіркеуден
өткен 44 ломбард, 7 несие серіктестігі және кейбір банктік операция
жүргізетін 46 басқа мекемелер бар, атап айтқанда, Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігінін Қазыналық департаменті, оның 14 облыстық басқармасы
мен Алматы қалалық басқармасы; Ұлттық банктің Қазақстандық банкаралық есеп
айырысу орталығы; "Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік
қорғау министрлігінің зейнетақы төлеу жөніңдегі Мемлекеттік орталығы",
Республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорыны; "Қазақстандық қор биржасы"
ЖАҚ; "Бағалы қағаздар Орталық депозитарийі" ЖАҚ; "Кіші кәсіпкерлікті дамыту
коры" ЖАҚ; "Қауымдастықтарды несиелеудін қазақстандық қоры" Қоғамдық кор;
"Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қоры" ЖАҚ; "Ақмола қоры" ЖАҚ;
"Кәсіпорындарды қайта ұйымдастыру және жабу жөніндегі агенттігі" ААҚ;
"Шағын несие" үкіметтік емес ұйым" Қоғамдық қор және т.б.
Қазіргі Қазақстанның нарықтық банк жүйесінде әр түрлі меншік формасындағы
банктер мен несие мекемелері қызмет істеуде. Солардың әркайсысына сипаттама
берелік.
Мемлекеттік банк - үкімет қаулысымен құрылған екінші деңгейлі банк, оның
жарғылық қорының иеленушісі үкімет.
Инвестициялық банк — негізінен тікелей және портфельдік инвестиция
тартумен шұғылданатын екінші деңгейдегі банк.
Шетелдің қатысуымен құрылған банк - акциясынын 50 проценттен астамы
төмендегі иеленушілердің қарамағанда, меншігінде және немесе басқаруында
болатын екінші денгейдегі банк:
Қазақстан Республикасының резиденті емес;
Қазақстан Республикасының резиденті - занды тұлға, акциясының 50
процентінен көбісі республиканын резиденті еместің қарамағында, меншігінде
және немесе басқаруында;
Қазақстан Республикасының резиденттері еместің
қаражатын басқаратын сенімді адамы - республиканың резиденті.
Мемлекетаралық банк - халықаралық келісім негізінде құрылған банк, оның
жарғылық қорының иеленушісі -Қазақстан үкіметі және келісімге қол қойған
мемлекеттердің үкіметі.
Банк емес несие-каржы мекемелері - Ұлттық банктің лицензиясы негізінде
кейбір банктік операция жүргізуге құқы бар банк емес заңды тұлғалар.
Коммерциялык банктер - кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа
тікелей және жан-жақты кешенді кызмет көрсететін банктер. Бұл олардың баска
арнаулы несие мекемелерінен айырмашылығы. Ал банк емес несие мекемелерінің
банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банктік операциялар жүргізумен және
кейбір қызмет түрін көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердін негізгі
мақсаты - неғұрлым жоғары пайда табу.
Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына сәйкес банк емес
несие мекемелері өзінің негізгі немесе қосымша қызметтері ретінде
депозиттер қабылдауға құқы жоқ. Сондай-ақ өзінің атауында, құжаттарында,
хабарландырулар мен жарнамаларында "банк" деген сөзді, ия болмаса
депозиттер қабылдап, басқа банктік операциялар жүргізеді немесе банк ісіне
аудиторлык бақылау жүргізеді деген ұғым қалыптастыратын туынды
сөздерді қолдануға тыйым салынады. Бұл тыйым Ұлттық банкке, банктердің
филиалдары мен өкілдіктеріне, халықаралық қаржы ұйымдарына қолданылмайды.
Ұлттық банктің лицензиясыз жүзеге асырылған банк операциялары жарамсыз деп
табылады.
Егер банк мемлекеттік банк болмаса және банк пен мемлекет өзара
міндеттеме алмаған жағдайда банктер мен мемлекет бір-бірінің
міндеттемелеріне жауапты емес. Мемлекет банктің міндеттемелері бойынша тек
мемлекеттік банктің жарғылық қорына салған қаражаты шегінде ғана жауап
береді. Мемлекет Қазақстан Республикасының резиденттері мемлекетаралық
банктердің қабылдаған депозиттерінің сақталуына олардың жарғылық қорындағы
Үкіметтің үлесіне пропорционалды міндеттеме алып жауап береді.
Банктік заңцарға сәйкес банктер үшін заңды тұлғалардың жаргылық
капиталдарына қатысуға мынадай қызметтерге тыйым салынған және шектелген:
банктердің, мемйекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
қорларының, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі
компаниялардың, инвестициялық қорлардың, сақтандыру ұйымдарының,
лизинг беруші ұйымдардың, сондай-ақ акциялары қор биржасында листингтен
өткен заңды тұлғалардың (шығарған акцияларының жалпы санынан бір
эмитенттің акциялары он бес проценттен аспайтын мөлшерде) жарғылық
капиталдарына банктердің қатысуына; қаржы нарығының инфрақұрылымдық
бөлігі болып
табылатын және (немесе) банк қызметін автоматтандыруды жүзеге асыратын
занды тұлғалардың және банк операцияларының жекелеген түрлерін
жүзеге асыратын ұйымдардың жарғылық капиталына банктердің қатысуына;
бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызмеггі жүзеге асырушы
ұйымдардың жарғылық капиталына банктердің қатысуына; банкротгық
рәсімдерінде төлем қабілеті жоқ борышкерлер мүлкі мен істерін басқару
жөніндегі қызметке тыйым салу қолданылмайды.
Осы айтылғандай занды тұлғалардың жарғылық капи-талына қатысуға тыйым
салынғаннан басқа банктерге мы-иадай қызметгермен шұғылдануға рұқсат
етілген: банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
банктер мен ұйымдардың қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын
маманданған бағдарламалық қамтамасыз етуді жүзеге асыруға; кез келген
ақпарат тарату түрлерінде банк қызметінің мәселелері жөніндегі арнаулы
әдебиеттерді сатуға; өз мүліктерін сатуға; заем алушының кепілге берген
мүліктерін заңцарда белгіленген тәртіппен сатуға; қаржы қызметіне
байланысты мәселелер жөнінде кеңес беру қызметін юэрсетуге; банк
қызметіне байланысты мәселелер жөнінде басқа да тұлғалардың мүддесін
білдіруге; банк-қаржы қызметі саласындағы мамандардың білік-
тілігін көтеру жөніндегі оқуды ұйымдастыруға.
Банк жұйесінің екінші деңгейіндегі банктер өз қызметтерінің үйлестіру,
ортақ мүдделерді қорғау және білдіру, бірлескен жобаларды іске асыру,
сондай-ақ басқа да ортақ мақсаттарын орындау үшін банктік
ассоциациялар және коммерциялық ұйымдар емес. Оларды банк жүйесіндегі –
бәсекелестікті шектеу, проценттік төлемдермен қатар заем беру және басқа
банктік қызметтер жағдайының мақсатынада қолдануға болмайды. Банк жүйесінің
кез келген жерінде және оның шекарасынан тые жерлерде өзінің еншілес
банктерін, филиалдарын және өкілдіктерін ашуына болады.
Еншілес (дочерные) банк - жарғылық қорының елу процентінен артамы
енші беруші бас (родительский) банкке қарайтын екінші деңгейдегі банк.
Ол - дербес занды тұлға.
Банктер алғашқыда ұсынушы акциясын шығаруға құқы жоқ жабық типті
акдионерлік қоғам формасында ұйымдастырылады. Егер банк Ұлттық банктің
депозит қабылдауға келген лицензиясын алғаннан кейін бір жыл ішінде
үздіксіз шығынсыз қызмет істеп және ақша формасында несие беріп, сондай-ақ
жыл бойы Ұлттық банк бекіткен лимиттер мен міндетті нормаларды орындағын
жағдайда ашық типтегі акционерлік қоғам ретінде қайта құрылады. Банкті
құрушы акционерлердің ол ашық типті акционерлік қоғам болып қайта
құрылғаннан кейін қандай да болсын қосымша артықшылығы болмайды немесе олар
басқа акционерлерге қарағанда қандай да бір қосымша міндет атқармайды.
Банкті құрушы және акционері Қазақстан Республикасының
резиденттері және резиденттері емес - занды және жеке тұлғалар болуы
мүмкін. Үкімет банктің құрушысы және акционері болуы мүмкін. Жарғылық
капиталының елу проценттен астамы мемлекетке қарайтын мемлекеттік
кәсіпорындар мен ұйымдар банктің құрылтайшысы және акционері бола
алмайды. Банкті құрушылардың (акционерлердің) бірден-біреуі оның
құрылуы кезінде де және одан кейін де банктің дауыс құқығы бар акциясының
жиырма бес проценттен астамын тікелей немесе жанама иелене, қолдана және
немесе басқара алмайды. Бұл шектеудің мемлекеттік, мемлекетаралық
банктер мен бас банкті құрушыларға (акционерлерге) қатысы жоқ екенін айта
кеткен жөн.
Банк құрушы заңды немесе жеке тұлға ұлттық банкке банк ашуға рұқсат алу
үшін өтініш беруі керек. Арызға келесі құжаттар қоса тіркеледі, жаңадан
құрылатын банктің құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғысы,
жарғыны қабылдаған және банктің органдарын бекіткен хаттама; құрылтайшылар
туралы мағлұмат (ұлттық банктің белгіленген тізімі бойынша), құрылтайшы-
заңды тұлғаның соңғы екі жылдағы бухгалтерлік балансы, құрылтайшылардың
қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық фирманың (аудитордың) қорытындысы;
егер құрылтайшылардың біреуі немесе одан көбі Қазақстан Республикасының
резиденті болмаған жағдайда: сол мемлекеттің мемлекеттік немесе қадағалау
органының Қазақстан Республикасының резидент-банкісінің жарғылық
қорына қатысуға берген жазбаша рұқсаты.
Ұлттық банк - банк ашуға рұқсат беру үшін қажет басқа да қосымша
құжаттарды сұрап алуы мүмкін.
Банк құрылтайшылар шартты негізінде құрылып, өзіңің
жарғысына сай қызмет атқарады. Банк құру туралы құрылтайшылар шартыңда
шаруаландық серіктестіктері туралы
заңда қарастырылған мәліметтерден басқа міндетті тұрде
төмендегі анықтамалар болуы керек:
құрылтайшылар туралы мәліметтер, оның ішінде олардын
әрқайсысының толық фирмалық атауы және тұрған мекені, сондай-ақ
оларды мемлекеттік тіркеуден өткізгендігі туралы анықтама
(занды тұлғалар үшін), жеке тұлғалар үшін аты, азаматтығы, тұрған жері
және жеке басын куәландыратын құжаттағы белгілер.
Акцияның мөлшері, санаты (категориясы) және көрсетілген
құны туралы мәліметтер.
Банктің жарғысында шаруашылық серіктестіктері туралы заңда қарастырьшған
мәліметтерден басқа міндетті түрде төмендегі; ашықтамалар болуы керек:
банктің толық және қысқартылған фирмалық атауы; банктің ұйымдастыру-
құқықтық формасы мен меншік
формасы туралы белгілер; -банктің қорларын құру жәке пайдалану принциптері;
банктің басқару органдарының қаулы қабылдау тәртібі, оған қоса
акционерлердің көпшілік даусы қажет
Ұлттық банктен басқа банктер өзінің атауына кез келген тілде толық немесе
қысқартып "ұлттық", "орталық" деген сөздерін келтіруге, дәл сол сияқты
мемлекеттік банктен басқа банктер мемлекеттік деген сөзді пайдалануына
болмайда.
Банктің жарғылық қоры оның міндеттемелерін қамтамасыз етіп, банктік
операциялар жүргізудің негізгі көзі деп саналады. Алғашқыда ол
(мемлекеттік банкті алғанда) акция сату есебінен, ия болмаса
құылтайшылардың жарастығы қалыптасады. Банктің қолдаушы акционерлері
сатып алған акцияларына тек ақша төлеумен міндетті. Жабық
акционерлік қоғам тіліндегі банк акциясын төлеуге оның несиеге алған, кепіл
және басқа да тартылған қаражатты қолдануға акциясы алғашқы нарықта
барлық құрылтайшылардың шешкен құнмен, яғни акцияның көрсетілген
құнымен сатылады. Жаңадан құрылған банктің оның құрылтайшы құжаттарында
жарияланған жарғылық қорының елу процентін акционерлері банк тіркеуден
өткен кезге дейін, ал тіркеуден өткен күннен бастап бір жыл ішінде түгел
төлеуі қажет.
Жарғылық қорды молайту екі жолмен жүргізіледі:
Біріншіден, қосымша акцияларды шығару, оның ішінде банктің пайдасын
капиталдандыру және банктің облигация-сын оның акциясына айырбастау
есебінен;
Екіишіден, акцияның көрсетілген құнын өсіру жолымен.
Банктің жоғарғы басқарушы органы - акционерлердің жалпы жиналысы, оның
ағымдағы қызметін банктің Басқармасы жүргізеді. Банктің басқарушы
қызметкерлері болып, Қадағалау кеңесінің төрағасы және оның мүшелері,
Басқарманың төрағасы және оның орынбасарлары, банктің бас бухгалтері және
оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері
мен олардың орынбасарлары саналады. Банктік заңға сәйкес банктің
Басқармасының төрағасы және оның орынбасарлары, банктің бас бухгалтері және
оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері
қызметке Ұлттық банктің келісімімен тағайындалады (сайланады), әдетге
олардың банк жүйесіндегі: төраға мен бас бухгалтер үш жылдан кем емес, ал
олардың орынбасарлары екі жылдан кем емес қызмет стажы болуы шарт. Осы
айтылған қызметкерлер Ұлттық банктің келісімін үш айға дейін алмаса, өз
міндеттерін әрі қарай орындауға кұқы жоқ.
Акционерлердің жиналысы кезекті және кезектен тыс болып бөлінеді. Кезекті
жиналыс жылма-жыл есепті жылдағы банк балансы жасалғаннан кейін бір айдан
аспай шақырылуы керек, ал кезектен тыс жиналыс құрылтайшылардың, Қадағалау
кеңесінің, Тексеру комиссиясының талабы бойынша шақырылады.
Акционерлер жиналысының төмендегідей құқықтары бар:
банкке қатысушылар санын немесе одан шығушылар
санын өсіру туралы шешім қабылдайды;
Қадағалау кеңесін, тексеру комиссиясын сайлап,
олардың өкілдік мерзімін анықтайды;
Жарғалық қордың мөлшері және оны өзгерту туралы
қаулы кабылдайды; үлестің мөлшерін анықтайды; банктің Жарғысын,
қадағалау кеңесі, басқарма, тексеру комиссиясы туралы ережелерді
бекітіп, оларға өзгерістер енгізеді; банктің жылдық балансын, өткен жылғы
пайдасы мен шығыны туралы есепті, тексеру комиссиясының
қорытындысы мен есебін қарап, оларды бекітеді;
банктің пайдасын бөліп, банк қызметін анықтайтын кейбір мәселелерді
шешеді.
Банктің Кеңесі: банк Басқармасының төрағасы мен оның мүшелерін қызметке
бекітіп және одан босатады;
Жарғылық қорды ұлғайту немесе азайту туралы,
банктің Жарғысын өзгерту мен толықтыру және басқа да жиналыста қаралатын
мәселелер жөнінде акционерлер жиналысына ұсыныс жасайды; несие берудің
негізгі жағдайларын анықтайды;
банктің филиалдары мен өкілдіктерін ашу және олар дың құқықтарын белгілеу
мәселелерін шешеді;
банктің, оның филиалдары мен өкілдіктерінің құрылымын
және қызметкерлер санын анықтайды, еңбек жөнінде экономикалық
нормативтерді және банкті дамыту үшін қажет шығындар мөлшерін бекітеді;
Басқарма жұмысын бақылайды. Банктің Кеңесін оның төрағасы тоқсан сайын
кемінде бір рет шақырады. Кеңестің кезектен тыс мәжілісі оның мүшелері мен
Тексеру комиссиясының мүшелерінің 73 нің ұсынысы бойынша өткізіледі.
Кеңестің шешімі көпшілік дауыспен қабылданады. Дауыс тең болған жағдайда
Кеңес төрағасының дауысы шешуші болып саналады. Егер мәжіліске Кеңес
мүшелерінің 23 бөлігі қатынасса, Кеңестің шешімі занды деп есептеледі.
Банктің Басқармасы:
- банктің күнбе-күнгі оперативті жұмысын ұйымдастырып,
акционерлер жиналысының және банк Кеңесінің шешімдерінің
орындалуын қамтамасыз етеді;
банктің құрылымдық тараулары, филиалдары мен өкілдіктері туралы
ережелерді бекітеді; кадрларды Таңдау әзірлеу және пайдалану
мәселелерін шешеді; өзінің Ережесіне сәйкес банк қызметінің басқа да
мәселелерін шешеді.
Егер мәжіліске Басқарма мүшелерінің" қатынасушылары 23-нен кем болмаса,
банктің Басқармасы қарауына ұсынылған барлық сұрақтарды шешуге құқы бар.
Шешім көпшілік дауыспен қабылданады. Дауыс тең болса, Басқарма төрағасының
дауысы шешуші болып саналады. Басқарма мүшелері қабылданған шешіммен
келіспесе, онда өз ойын банктің Кеңесіне хабарлауға құқы бар. Басқарма
төрағасы банк берген өкілдігіне сөйкес банк жұмысын басқарып, Кенес
жұмысына кеңесші дауыс құқымен қатысады.
Жалпы кез келген баңктің ұйымдық құрылымы банктік операциялардың
атқаратын міңдетін ескеріп қалыптасады. Мысалы, банктің қаражат тарту және
жинақтау операцияларын (банктің пассив операциялары) депозиттік
операциялар, игеру-опирациялық, несие және.т.с.с. басқармалары орындаған.
Әрбір коммерциялық банк банкте шаруашылық есепті қалыптастыру, банктің
рентабельділігіне (пайдалылығына) және өргімділігіне, көп көңіл бөлуі тиіс.
Ол үшін банктің алдағы; қызметімен шұғылданып, банктің жалпы жұмысына
ұйымдастыру әсерін тигізетін құрылымдық бөлімшелер қалыптастырылады.
Банктің актив операцияларын жүзеге асыратын негізгі: буыны -
несие басқармасы. Банк кәсіпорындарға, ұйымдарға және басқа
банктерге несие береді. Қарыз қорын қалыптастыру көздерінің
ерекшеліктеріне, берілетін несиенің қамтамасыз етілуіне және несиелеу
механизміне, несиені қолданатын жеріне және басқа факторларға
байланысты несие басқармасының шеңберінде, әдетте, алты бөлің құрылады.
Несие операцияларын ұйымдастыратын жалпы бөлімі- ол:
нақты экономикалық жағдайларға байланысты банктің
жалпы саясатын және оны орындау тәртібін анықтайды;
қысқа мерзімді жәие ұзақ мерзімді несиелеу мен қаржыландырудың
жалпы әдістемелерін, сондай-ақ, клиенттің несие қабілеттілігін
анықтау және перспективалық қаржылық қызмет керсетуді ұйымдастыру
әдістемелерін дайындайды;
несиелік тәуекелді зерттеп, банктік несие операцияларын сақтандыру
мехавизмін анықтайды.
2. Қысқа мерзімді несиелеу бөлімі - ол: қарыздар мен қарыздың түріне
байланысты банктің несилік потенциалына (мүмкійдігіне) қарай несие
ресурстарын анықтайды; несие алудың қажеітілігін айқындап біледі; несиені
беруді ұйымдастырып, иесие істерін жүргізеді;
несие шарттарын жасайды; клиенттердін несие қабілеттілігін тексереді;
несие қабілеттілік картотекасын жүргізеді; факторинг операцияларын
ұйымдастырады.
3. Ұзак мерзімді несиелеу және қаржыландыру
бөлімі - ол: банктің инвестициялық потенциалына қарай несиелеу
мен қаржыландырудың негізгі бағыттарын айқындайды; қаржыландыру мен
несие операцияларын ұйымдастырады; несие беру және қызмет көрсету
шарттарын жасайды; клиенттердің несие қабілеттілігін тексеріп,
несие қабілеттілік картотекасын жүргізеді; клиенттің инновациялық ісіне
байланысты несиелейді және клиенттің инновациялық қызметін
қаржыландырады; клиенттің тапсыруы бойынша қаржыландыруды
ұйымдастырумен шұғылданады;
- ұзақ мерзімді жобаларды ендіру үшін серіктер
іздестіруде және оларды іске асыру үшін мердігерлер
табуда делдалдық көмек көрсетеді.
4. Халықты несиелеу бөлімі - ол: тұтыну тауарларын сатып алуды және
тұрғын үй салуды тікелей және жанама несиелеуді
ұйымдастырады; несие карточкасын береді; халыққа басқа да көптеген қызмет
көрсетеді.
5. Банкаралық операциялар бөлімі Ұлттық банкпен, басқа да коммерциялық
банктермен, сондай-ақ өзінің бөлімшелерімен есеп жүргізуді және барлық
банкаралық операцияларды талдауды ұйымдастырады.
6. Дәстүрлі емес банктік операциялар бөлімі несиелеумен, мысалы, лизинг
операцияларын жүргізумен шұғылданады.
Коммерциялық банкте валюта басқармасы маңызды қызмет атқарады, Ол:
валюталық позицияны (қалып) жүргізеді; валюта шоттарын жүргізеді;
валюталарды сатып алып және сатады; қаржыны салымдарға қабылдап, қарыз
береді; тәуекелді сақтандырады.
Бұл басқарманың ерекшеліктеріне байланысты төрт бөлім құрылуы мүмкін:
талдау бөлімі; валюта шоттары мен валюталық позицияны жүргізу бөлімі;
кассалық мәмілелер бөлімі; мерзімді мәмілелер, халықаралық есеп айырысу,
"ностро" және "лоро" шоттары, саудалық емес операциялар бөлімі.
Депозиттік операциялар басқармасы-банктің, өз капиталы мен тартылған
қаражатын талдаумен және есептеумен шұғылданып, негізінен мына, қызметтерді
атқарады: банктің депозиттік қаражатын олардың мерзіміне қарай
және әрбір депонент (ақша салушы) бойынша
есептеу; қаражатты депозитке салу үшін шарт жасау; тартылған қаражатты,
оның құрылымын және банк ресурстары, оның балансының
өтімділігіне әсерін бағалау мақсатымен даму динамикасын талдау; банктін
ресурстарын жоспарлау үшін қажетті хабарларды беру.
Қор (фондовый) бөлігі банктің өз каражатын есептеу мен талдау қызметін
жүргізеді. Олар: банктің каржылық қаражатын есептеу, оларды талдау және
даму динамикасын есептеу;
банкке қарайтын бағалы қағаздарды сатып алу және
сату операцияларын, сонымен бірге клиенттердің де
тапсыруымен дәл осындай операцияларды жүргізеді.
Клиенттерге есептеу-кассалық қызмет көрсету мақсатында
банкте есептеу-кассалык баскармасы құрылады. Оның негізгі
қызметтері: шоттарды ашу және есептесуді жүргізу;
кассалық операцияларды өткізу.
Банктің ең басты қызметтерінің бірі - өзінің филиалдары мен өкілдіктерін
басқару. Банктің филиалы - заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған
жерден тыс орналасқан және банктің атынан банк операцияларын жүзеге
асыратын және өзіне банк берген өкілеттілік шегінде әрекет ететін банк
бөлімшесі. Оның банкпен бірыңғай балансы, сондай-ақ банк атауымен толық
сәйкес келетін атауы болады.
Банктің өкілдігі - занды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден тыс
орналасқан, банктің атынан және оның тапсыруы бойынша әрекет ететін банк
операцияларын жүзеге асырмайтын банк бөлімшесі.
Банктің есеп айырысу-касса бөлімі (жинақ кассасы) -банктін. Ұлттық банк
берген келісімі бойынша құрылған, заңды тұлға болып табылмайтын филиалдық
не өкілдік мәртебесі жоқ, Қазақстан аумағында банк операцияларының
жекелеген түрлерін орындайтын аймақтық оқшау бөлімшесі.
Аталған банк мекемелерінің статусына байланысты (филиал, өкілдік, жинақ
кассасы) олардың қызметі және оларды басқару формасы да әр түрлі болады.
Филиалдар кейбір банктік операцияларды орындамайды: мысалы,
корреспондент-банктермен операциялар, халықаралық операциялар,
инвестициялық және басқа операциялар.
Банктін филиалдарды басқару қызметіне төмендегілер кіреді:
қызметін басқару; несие саясатын және несие операцияларын жүргізуінің
дұрыстығын бақылау; банк жұмыстарының тиімділігін
арттыратын жұмыстың жаңа әдістерін енгізуге көмектесу.
Талдау және статистика басқармасы (бөлімі) төмендегідей жұмыстарды
орындайды: статистикалык хабарларды жинақтау жэне талдау; клиентерге (занды
және жеке тұлғаларга) хабарлама-анықтама кызметтерін корсету; банктің
қызметі туралы есепті, жоспардың жобасын дайындау; банктің балансын
статистикалық тұрғыдан дайындау;
- эксперттік зерттеуді, банкті бағалауды (клиенттер
үшін де) дайындау және орындау.
Кадрлар бөлімі: қызметкерлердің санын және оларды қолдануды жоспарлайды;
кадрлардың мамандығын көтеруді және оқытуды
ұйымдастырады; еңбекақы корын басқарады; қызметкерлерді таңдаумен
және орналастырумен шұғылданады.
Әкімшілік-шаруашылық бөлімі банктің ғимаратын, құрал-жабдықтарын салумен,
жоспарлаумен, сатып алумеп, жөндеумен және сатумен айналысады. Электронды-
есептегіш машиналар бөлімімен бірлесіп электрондық жүйені қосу, банктің
мекемелерін электронды-есептегіш машиналар жэне оргтехникамен қамтамасыз
етумен, сондай-ақ архив ісімен шұғылданады.
Заң бөлімі:
- нормативтік құжаттарды дайындап, банктің жарғысына өзгерістер
енгізеді;
жарғылық шарттардың орындалуын және банктік мәмілелердің дұрыс дайындалуын
бақылайды; шарттарды, кепілдік актісін және басқа іс қағаздарын толтырады;
банктің сот және әкімшілік мекемелеріндегі барлық ісін жүргізеді;
талап арыздарды, пікірлерді, шағымдарды және басқа әр түрлі актілерді
толтырады; банкте туындаған барлық құқықтық мәселелер
бойынша қорытынды жасайды.
Тексеру бөлімі банктің және оның филиалдарының жұмысының банктің Кеңесі
бекіткен ережелерге, нормаларға сәйкес болуын тексереді.
Электронды-есептегіш машиналарды енгізу және колдану бөлімі:
банктің компьютерлік жүйесін ұйымдастырады; есеп айырысу мен төлемнің
электрондық орындалуын қамтамасыз етеді; банктің басқармалары мен бөлімдері
үшін бағдарлама дайындайды;
банкті электронды-есептегіш техникамен жабдықтаудың ағымдағы және
болашақтағы бағдарламасын жасайды; әкімшілік бөліммен бірігіп осы
бағдарламаны жүзеге асырады.
Нарықтық экономика жағдайында банк қызметінің басты бағытының бірі -
банктік кызметтің маркетингі. Маркетинг басқармасы: жаңа клиенттермен
байланысты қамтамасыз етеді; іскерлік байланыстың дамуына әсер етеді; жаңа
операциялар мен банктік қызметті енгізуге және дайындауға әсер етеді;
нарықтық конъюнктураны зерттейді;
клиенттерге кеңес берумен көмектеседі.
Банктің клиенті - банкпен шарт жасасып банкте шот ашқан кез келген заңды
және құқықтық тұлға. Біздің елімізде Ұлттық банкпен, коммерциялық
банктермен және олардың клиенттері арасындағы қатынастар келісім шарт
негізінде жүзеге асырылады. Шартта банк пен клиенттің қарым-қатынастарының
негізгі тәртібі анықталады. Шартқа сай банк пен клиенттің арасындағы
іскерлік қатынастар өзара сенімге негізделіп құрылады. Шартқа несие және,
салым депозит) бойынша проценттік мөлшер, банктік қызметтердің және олардың
орындалу мерзімі, шарттың жағдайларын бұзғаны үшін екі жақтың мүліктік
жауапкершілігі, сондай-ақ шартты бұзу және басқа да шарттың елеулі
жағдайлары көрсетілуі тиіс. Шартта көрсетілген міндеттер мен құқықтар
біржақты өзгертілмейді.
Банктік шоттар. Банк пен клиенттің құқықтық өзара қатынастары банкте шот
ашудан басталады. Біздің елде клиент өзіне қажетті мөлшерде есеп айырысу,
депозиттік және басқа да шоттарды ұлттық, шетел валютасымен кез келген
коммерциялық банкте ашуға құқылы. Мысалы, егер клиент құқықтық тұлға болса,
негізгі қызметіне қарай бірнеше шот ашуға мүмкіндігі бар. Ондай шоттардың
бірі - есеп айырысу (ағымдағы) шоты - ол өнімді (тауарды, қызметті) сатудан
түскен түсімді және басқа да табыстарды есептеу үшін, сондай-ақ тауарды
жөнелтушілермен, бюджетпен, жұмысшылармен, қызметкерлермен есеп айырысу
үшін және басқа төлемдерді есептеуге қолданылады. Есеп айырысу шотынан
басқа банктің клиенті депозиттік, иесиелік және басқа шоттар ашуы мүмкін.
Банктің операциялар жүргізуі банк қызметі болып табылады. Банктің
дәстүрлі қызметтері мыналар: қаражатты депозиттерде шоғырлау (тарту);
оларды орналастыру (инвестициялық қызметі); клиенттерге есептесу-кассалық
қызмет көрсету. Банктер ең алдымен арнаулы несие институттары
ретінде, бір жағынан, экономикадағы уақытша бос ақша қаражатын тартумен
шұғылданса, екінші жағынан, осы тартылған қаражатпен кәсіпорындардың,
ұйымдардың және халықтың әр түрлі қаржылық қажетін өтейді. Әр түрлі
клиенттердің, мысалы, ұсақ салымшылардан ірі фирмаларға дейін, қаржылық
қажеттерін банк көптеген операциялар жүргізу арқылы қанағаттандырады.
Банктің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz