Тауар биржасы
Жоспар
Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Тауар биржасы туралы түсінік
2.2 Тауар биржасындағы мәмілелер
2.3 Тауар биржасында тауарлар айналымы
2.4 Экономика үшін тауар нарықтарының маңыздылығы
2.5 Тауар биржаларын дамыудың халықаралық тәжірибесі
2.6 Тауар биржаларының жіктелуі
2.7 Әлемдегі биржалың тауарлар тізбесі
2.8 Тауар биржаларының ұйымдық құрылымы
2.9 Тауар биржасының функциясы
2.10 Биржалық мәміле түрлері және олардың мақсаты
2.11 Тауар биржасы қызметіндегі Қазақстан Республикасы заңдары
Қорытынды
Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Тауар биржасы туралы түсінік
2.2 Тауар биржасындағы мәмілелер
2.3 Тауар биржасында тауарлар айналымы
2.4 Экономика үшін тауар нарықтарының маңыздылығы
2.5 Тауар биржаларын дамыудың халықаралық тәжірибесі
2.6 Тауар биржаларының жіктелуі
2.7 Әлемдегі биржалың тауарлар тізбесі
2.8 Тауар биржаларының ұйымдық құрылымы
2.9 Тауар биржасының функциясы
2.10 Биржалық мәміле түрлері және олардың мақсаты
2.11 Тауар биржасы қызметіндегі Қазақстан Республикасы заңдары
Қорытынды
Тауар биржасы (ағыл. commodity exchange) — бұл таза бәсекенің тұрақты жұмыс істейтін көтерме нарық, онда айқындалған ере желер бойынша сапалы бір текті және жеңіл өзара алмасатын тауарларға сатып алу-сату мәмілелері жасалады. Тауар биржасындағы сауда-саттық биржалық шұңқырдағы «дауыс» сияқты және электрондық тауар жүйесінің кө мегімен де жүргізілуі мүмкін. Тауар биржасында тауарлар мен шикізаттарға арналған фьючерстер (фьючерстік кон¬то ралар) сатылады.
Тауар биржаларында тауар ғана емес, сонымен қатар фьючерстер де сатылатындығын түсіну ма ңыз ды. Әрбір фьючерстік келісімшарт тауар биржасында бір тарап үшін бір уақытта сатып алу және басқа тарап үшін сату болып табылады. Сатушы тарап сататын болғандықтан қысқаша ұстанымды, ал сатып алушы тарап сатып алатындықтан ұзақ ұстанымды жүзеге асырады.
Мысал үшін, сауданың қалай болатындығын көз алдыңызға елестетіңіз, сіз бүгін журналға жылдық жазылуды сатып алдыңыз. Мұндай журналға жа зылу өз табиғатынан фьючерстік келісімшартпен өте ұқсас: себебі фьюсчерс пен жазылу сізге болашақта тауарға айқындалған бағаны кепілдендіреді. Ойланы ңыз: егер жазылған бір айдан кейін осы басылымға осы журналға жазылудың нарықтық бағасы өссе, онда редакция сізден қосымша ақша талап етуге құқығы жоқ, себебі, баға айқындалған және талаптарды өзгерту шартты бұзу болады. Осылайша, сізде тауар (журналға жазылу) болады, оның нарықтағы бағасы сіздікінен жоғары. (Алыпсатарлық тұрғы сынан, сіз осы жазылымды нарыққа жуықтайтын баға бойынша сатып және пайда табар ма едіңіз.)
Сондай-ақ, журналға жазылу мысалда көрсетілгеніндей, трей-дерлер тауар биржасында алдын ала келісілген баға бойынша айқындалған тауарды сатып алу-сату және жеткізу туралы келіседі.
Мысалы (бірнеше мың жыл бұрын оның қалай болғаны), наубайшы диқаншымен бидайды жеткізу туралы уағдаласады. Көктемде олар бидайды күзде жеткізуге уағдаласты. Екі тарап — сатушы және сатып алушы — күзде бидай тоннасын үшін 10 ш. б. әділ баға болатынын болжайды, және бұл баға екеуіне де тиімді. Олар қазанда 10 ш. б. бойынша 1000 тонна бидай жеткізу туралы уағдаласады.
Айталық, күзге қарай құрғақ шылық егіннің бір бөлігін жойды және бидайдың жалпы көлемі нарықта азайды және бидай бағасы тиісінше тоннасына 15 ш. б. дейін өсті. Бұл жағдайда күзде біздің наубайшы мен диқаншы фьючерстік келісімшартты жа бу ға дайын, наубайшы кіріске қуануда, себебі 1000 тоннаны 10 ш. б. бойынша сатып алды. Өз кезегінде фермер қуанбайды, себебі нарықта өз бидайын тоннасына 15 ш. б. бойынша сатар еді, бірақ оны фьючерске сәйкес тоннасына 10 ш. б. бойынша сатуға мәжбүр.
Тауар биржаларында тауар ғана емес, сонымен қатар фьючерстер де сатылатындығын түсіну ма ңыз ды. Әрбір фьючерстік келісімшарт тауар биржасында бір тарап үшін бір уақытта сатып алу және басқа тарап үшін сату болып табылады. Сатушы тарап сататын болғандықтан қысқаша ұстанымды, ал сатып алушы тарап сатып алатындықтан ұзақ ұстанымды жүзеге асырады.
Мысал үшін, сауданың қалай болатындығын көз алдыңызға елестетіңіз, сіз бүгін журналға жылдық жазылуды сатып алдыңыз. Мұндай журналға жа зылу өз табиғатынан фьючерстік келісімшартпен өте ұқсас: себебі фьюсчерс пен жазылу сізге болашақта тауарға айқындалған бағаны кепілдендіреді. Ойланы ңыз: егер жазылған бір айдан кейін осы басылымға осы журналға жазылудың нарықтық бағасы өссе, онда редакция сізден қосымша ақша талап етуге құқығы жоқ, себебі, баға айқындалған және талаптарды өзгерту шартты бұзу болады. Осылайша, сізде тауар (журналға жазылу) болады, оның нарықтағы бағасы сіздікінен жоғары. (Алыпсатарлық тұрғы сынан, сіз осы жазылымды нарыққа жуықтайтын баға бойынша сатып және пайда табар ма едіңіз.)
Сондай-ақ, журналға жазылу мысалда көрсетілгеніндей, трей-дерлер тауар биржасында алдын ала келісілген баға бойынша айқындалған тауарды сатып алу-сату және жеткізу туралы келіседі.
Мысалы (бірнеше мың жыл бұрын оның қалай болғаны), наубайшы диқаншымен бидайды жеткізу туралы уағдаласады. Көктемде олар бидайды күзде жеткізуге уағдаласты. Екі тарап — сатушы және сатып алушы — күзде бидай тоннасын үшін 10 ш. б. әділ баға болатынын болжайды, және бұл баға екеуіне де тиімді. Олар қазанда 10 ш. б. бойынша 1000 тонна бидай жеткізу туралы уағдаласады.
Айталық, күзге қарай құрғақ шылық егіннің бір бөлігін жойды және бидайдың жалпы көлемі нарықта азайды және бидай бағасы тиісінше тоннасына 15 ш. б. дейін өсті. Бұл жағдайда күзде біздің наубайшы мен диқаншы фьючерстік келісімшартты жа бу ға дайын, наубайшы кіріске қуануда, себебі 1000 тоннаны 10 ш. б. бойынша сатып алды. Өз кезегінде фермер қуанбайды, себебі нарықта өз бидайын тоннасына 15 ш. б. бойынша сатар еді, бірақ оны фьючерске сәйкес тоннасына 10 ш. б. бойынша сатуға мәжбүр.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. www.google.kz
2. www.referattar.kz
3. www.treder.ru
1. www.google.kz
2. www.referattar.kz
3. www.treder.ru
Жоспар
Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Тауар биржасы туралы түсінік
2. Тауар биржасындағы мәмілелер
3. Тауар биржасында тауарлар айналымы
4. Экономика үшін тауар нарықтарының маңыздылығы
5. Тауар биржаларын дамыудың халықаралық тәжірибесі
6. Тауар биржаларының жіктелуі
7. Әлемдегі биржалың тауарлар тізбесі
8. Тауар биржаларының ұйымдық құрылымы
9. Тауар биржасының функциясы
10. Биржалық мәміле түрлері және олардың мақсаты
11. Тауар биржасы қызметіндегі Қазақстан Республикасы заңдары
Қорытынды
Тауар биржасы
Тауар биржасы (ағыл. commodity exchange) — бұл таза бәсекенің тұрақты
жұмыс істейтін көтерме нарық, онда айқындалған ере желер бойынша сапалы бір
текті және жеңіл өзара алмасатын тауарларға сатып алу-сату мәмілелері
жасалады. Тауар биржасындағы сауда-саттық биржалық шұңқырдағы дауыс
сияқты және электрондық тауар жүйесінің кө мегімен де жүргізілуі мүмкін.
Тауар биржасында тауарлар мен шикізаттарға арналған фьючерстер (фьючерстік
конто ралар) сатылады.
Тауар биржаларында тауар ғана емес, сонымен қатар фьючерстер де
сатылатындығын түсіну ма ңыз ды. Әрбір фьючерстік келісімшарт тауар
биржасында бір тарап үшін бір уақытта сатып алу және басқа тарап үшін сату
болып табылады. Сатушы тарап сататын болғандықтан қысқаша ұстанымды, ал
сатып алушы тарап сатып алатындықтан ұзақ ұстанымды жүзеге асырады.
Мысал үшін, сауданың қалай болатындығын көз алдыңызға елестетіңіз, сіз
бүгін журналға жылдық жазылуды сатып алдыңыз. Мұндай журналға жа зылу өз
табиғатынан фьючерстік келісімшартпен өте ұқсас: себебі фьюсчерс пен жазылу
сізге болашақта тауарға айқындалған бағаны кепілдендіреді. Ойланы ңыз: егер
жазылған бір айдан кейін осы басылымға осы журналға жазылудың нарықтық
бағасы өссе, онда редакция сізден қосымша ақша талап етуге құқығы жоқ,
себебі, баға айқындалған және талаптарды өзгерту шартты бұзу болады.
Осылайша, сізде тауар (журналға жазылу) болады, оның нарықтағы бағасы
сіздікінен жоғары. (Алыпсатарлық тұрғы сынан, сіз осы жазылымды нарыққа
жуықтайтын баға бойынша сатып және пайда табар ма едіңіз.)
Тауар биржасындағы мәмілелер
Сондай-ақ, журналға жазылу мысалда көрсетілгеніндей, трей-дерлер тауар
биржасында алдын ала келісілген баға бойынша айқындалған тауарды сатып алу-
сату және жеткізу туралы келіседі.
Мысалы (бірнеше мың жыл бұрын оның қалай болғаны), наубайшы диқаншымен
бидайды жеткізу туралы уағдаласады. Көктемде олар бидайды күзде жеткізуге
уағдаласты. Екі тарап — сатушы және сатып алушы — күзде бидай тоннасын үшін
10 ш. б. әділ баға болатынын болжайды, және бұл баға екеуіне де тиімді.
Олар қазанда 10 ш. б. бойынша 1000 тонна бидай жеткізу туралы уағдаласады.
Айталық, күзге қарай құрғақ шылық егіннің бір бөлігін жойды және
бидайдың жалпы көлемі нарықта азайды және бидай бағасы тиісінше тоннасына
15 ш. б. дейін өсті. Бұл жағдайда күзде біздің наубайшы мен диқаншы
фьючерстік келісімшартты жа бу ға дайын, наубайшы кіріске қуануда, себебі
1000 тоннаны 10 ш. б. бойынша сатып алды. Өз кезегінде фермер қуанбайды,
себебі нарықта өз бидайын тоннасына 15 ш. б. бойынша сатар еді, бірақ оны
фьючерске сәйкес тоннасына 10 ш. б. бойынша сатуға мәжбүр.
Тауар биржасында тауарлар айналымы
Тауар биржасында бұл таң данарлық болса да, тауарлармен нақты алмасу
жоқ. Мысалы қазандағы бидайды наубайшы да және диқаншы да өзінің саудадағы
қызметін олардың келісімшарттарды, оның ішінде фьючерстік орындау мерзімі
болған сәтте аяқтады.
Өйткені олар бәрібір бидайды алмастыруы қажет және олар қарапайым
көтерме нарықтарында барады және сатып алады және сатады немесе тікелей
келіседі. Сатып алу-сату орнына қарамастан (тікелей немесе нарықта)
наубайшы да, диқаншы да бидайды на-рық тық баға бойынша сатып алады және
сататын болады, себебі біздің жағдайымызда - 15 ш. б. бойынша. Бірақ осы
жерде тауар бир жасының мынадай барлық ерекшеліктері байқалады: іс жүзінде
наубайшы 10 ш. б. төлейді, себебі тауар биржасы оған әрбір тонна үшін 5 ш.
б. есептеді. Дегенмен ол 15 ш. б. бойынша қолдан сатып алады, бірақ оның
шотында әрбір тонна үшін қосымша 5 ш. б. бар. Дәл солай диқаншы да: ол
тоннасына нарықтық баға бойынша 15 ш.б. сатады, себебі биржа одан әрбір
тонна үшін 5 ш. б. алды, ол іс жүзінде өз бидайының тоннасы үшін 10 ш. б.
бойынша сатады.
Мысалы бидаймен, сондай-ақ басқа сценарий шығаруға болады: бидайды
сатушы мен сатып алушы пайда табу үшін, тауарларды сату немесе шикізатты
сатып алу үшін емес тауар биржасын пайдаланатын алыпсатарлар болуы мүмкін.
Осындай жағдайда бидай сатушы ұтылар еді, себебі бидайдың нарықтағы бағасы
өсті, ал бидайды сатып алушы осы себептен ұтар еді. Осындай алыпсатарлардың
нақты бидаймен ісі де жоқ: оларды тек оның бағасы және қаржылық пайдасы
қызықтырады. Қор биржасы, жылжымайтын мүлік нарығы немесе валюта нарығы
тәрізді тауар нарығы көптеген алыпсатарларды тартады.
Тауар нарығы ықпалды немесе құбылмалы. Осыған бай-ланысты ол жылдам
пайда табуға бағытталған көптеген қатерлер алыпсатарларын тартады. Тауар
нарығына тек тәжірибелі трейдерлердің кірге-ні абзал, өйткені фьючерстік
келісімшарттар акцияларға не-месебасқа да қаржы құралдарына қарағанда
күрделі.
Тауар нарығы әлемдегі және жергілікті көптеген факторларға өте
байланысты. Ең ықпалды құбылыстар мен факторлардың арасында мыналар
атауға болады.
• ауа-райы;
• әскери жағдай;
• сыртқы және ішкі қарыз;
• экологиялықжағдай, қоршаған ортаның ластануы.
Экономика үшін тауар нарық тарының маңыздылығы
Тауар биржасының экономикада маңызды рөлі бар. Тауар биржасының
алыпсатар лық операцияларынан басқа 2 маңызды функциялары бар:
- бағаны айқындау;
- қатерлерді сақтандыру.
Бағаны айқындау
Өйткені тауар биржасы және фьючерстік келісімшарттардың бағасы көптеген
факторларға байланысты, тауарларға сұра ныс пен ұсынысты олардың нарықтық
құны айқындайды, бұл ретте, тауарлармен шынайы алмасу болмайды. Тауар
нарығы және шикізат пен тауарлар бағасы әлемдегі өзгерістерге тез
қалыптасады, және баға тиісінше тауар нарығында байқалады. Өйткені тауар
биржасы құралдарға баға айқындау үшін құрал болып қызмет етеді.
Қатерлерді сақтандыру
Қатерлерді сақтандыру не ме се хеджирлеу шынайы сауда -герлерге
тауардың немесе шикізаттың бағасына ықпал етуі мүмкін күтпеген өзгерістерге
өзін сақтандыруға көмектеседі. Жоғарыдағы мысалда, диқаншы өзін қатерден
сақтандырды: ол жайшылықта өмір сүруді және ол өзінің бидайын қандай бағада
сататынын білгісі келді. Өйткені жағдай оған қарсы болуы мүмкін еді, және
бидай бағасының түсуі мүмкін еді. Қандай да бір жағдайда жеткізуші өз
тауарын келісілген бағада, оның ішінде тоннасын 10 ш. б. сататын еді. Яғни
тауар биржасы тауар және шикізатты жеткізушілер мен сатып алушыларға осы
тауар немесе шикізаттың нарықтық бағасының ауытқуынан өзін сақтандыруға
көмектеседі.
Тауар биржаларын дамыудың халықаралық тәжірибесі
Қазіргі заманғы тауар биржалары көтерме сауданың әртүрлі нысанының ұзақ
эволюциясының нәтижесіне және бір мезгілде ұйымдасқан тауар нарығының
түрлерінің біріне ие.
Көтерме сауданың алғашқы нысанына тарихшылар керуен-ді сауданы
жатқызады. Оны бөлшектік, жүйесіздік, қағиданың және айқындалған өткізу
орнының болмауы ерекшелендірді. Оған кезекке жәрмеңкелік сауда келді.
XII–XIII ғасырларда Еуропа жәрмеңкесінде дереу төлеумен және мерзімін
өткізіп төлеу тәрізді қолма қол тауармен мәлімдеме жүргізілді. Жәрмеңкелік
сау да қатаң әзірленген ішкі қағидалар бойынша жүргізілді. Мысалы,
көпестердің мінезінің ағылшын кодексі мәміле контрагенттерінің арасындағы
өзара қатынастардың тәрті бін реттеді, тауарлық келісім шарттар,
түбіршіктер және т.б. нысандарын белгіледі. Жәрмеңкеде даулы мәселелерді
шешудің өзіндік тәсілі болды – жәрмеңкелік сот, оның құрамына сол уақыттың
анағұрлым беделді көпестері кірген. ХVI ғасырға қарай Американың ашылуына
және Еуропадағы капиталдандыруға байланысты тұрақты сауда орындары пайда
болды, мамандандырылған сауда орталықтары туындады, басқа сөзбен айтқанда
биржалар пайда болды.
Биржа деген сөздің түсінігі XIII-ХV ғасырда Солтүстік Италияда пайда
болды, бірақ оның іскер әлемінде кеңінен қолдануын биржа XVI ғасырда ең
алдымен Антверпенде, Лионда және Тулузада, одан кейін Лондонда және
Гамбургте бастау алды. Биржалар астарында іскер адамдар және көтерме сауда
белгіленген қағидаға сәйкес келіссөздер жүргізу және мәмілелерін жасау үшін
саудаға тартылған адамдар жиналатын ғимарат жатыр. Алғашқы биржалар тек
тауарлық қана болып табылды, олардың мағынасы тауарды қолма қол сатып алу-
сатуды биржалық делдал арқылы үлгілер бойынша сатып алуға алмастырды.
Өндірістік күштерді дамытудың жаңа деңгейіне сәйкес келетін алғашқы
халықаралық биржа Антверпендегі биржа болып табылады, ол 1531 жылы
негізделген болатын, өзінің үй-жайы бар, оның кіреберісінде In usum
negotiatorum cujuscunque nationis ac linguae деген танымал жазу жазылған
болатын, бұл жазу Барлық халықтар мен тілі басқа сауда адамдары үшін
дегенді білдірді. XVII ғасырдың басында аса маңызды рөлді Амстердамдағы
биржа атқарды, ол бір мезгілде сауда және биржалық болып табылды. Мұнда
алғашқы рет жедел мәмілелер пайда болды, ал биржалық операциялар техникасы
жеткілікті жоғары деңгейге қол жеткізді. Осы биржада тек Голландияның,
Англияның, Португалияның, Испанияның мемлекеттік қарыздарының облигациялары
ғана емес, сонымен қатар Голландтық және Британдық Ост-Үндістандық, ал
кейіннен Вест-Үндістандық сауда компа нияларының акциялары да баға
белгіледі. Биржалар тауарлар тобы мен операция түрлері бойынша қалыптасқан
мамандықтарға ие.
Ресейде алғашқы ресми биржа Петербургте, 1703 жылы ашылған болатын, ал
1914 жылы 115 биржа жұмыс істеді, онда тауарлармен және бағалы қағаздармен
сауда жүзеге асырылды. Бірінші дүниежүзі соғысының басында биржалар ресми
жабылған болатын. 1917 жылғы 23 желтоқсандағы СНК декреті бағалы
қағаздармен операцияға тыйым салды, ал 1918 жылғы 21 қаңтардағы ДОСК
декреті патшалық үкімет шығарған мемлекеттік қарыз облигацияларын жойды.
ҰЭП кезеңінде биржаларға рұқсат қайта берілді. Кеңес дәуірінің алғашқы
биржасы Мәскеуде, 1921 жылғы 29 желтоқсанда ашылған болатын. 1922 жылы қор
бөлімдері мен қор биржаларына рұқсат берілді. 1922 жылғы тамызға қарай
олардың пайда болуы негіз болатын, биржалар туралы Еңбек және қорғаныс
кеңесінің қаулысы шыққанда, олардың саны 50 жетті.
Биржалық айналымдағы ең үлкен мәнге Мәскеу сауда биржасы ие болды, оның
айналымы барлық биржа айналымының 39,3% жетті, одан кейін Ленинград (9,1%),
Харьков (8,1%), қалған 109 биржаға – 43,5% келді.
1930 жылы кеңес биржасының қызметі тоқталды. Тоталитарлық командалық
бөлу жүйесі еркін нарықтық реттеу тетігін аса қажет етті.
Социалистік лагердің құлдырауы және нарықтық қатынастардың ел
әлеуметіне енуі тауарлардың биржалық саудасының геогра фиясын
кеңейтті.
Қазіргі уақытта әлемде шама мен 150 сауда биржалары есептелуде.
Тауар биржаларының жіктелуі
Биржада сатылатын және сатып алынатын тауарлар номенклатурасына
байланысты оларды әмбебап және мамандандырылған деп бө лу ге болады.
Жасалатын мәмілелердің көлемі бойынша ең ірілері халықаралық тауар
биржалары (ХТБ) әмбебап болып табылады. Чикаго тауар биржасында – ірі қара
мал, тірі шошқа, бекон, алтын, полиматериалдар, бағалы қа ғаздар, шетел
валютасы. Токио тауар биржасында алтын, күміс, платина, каучук, мақта жібі,
жүн жіп бойынша мәмілелер жасалады. Бұдан басқа, әмбебап биржалар Сидней
және Сянган (Гонконг) биржалары болып табылады.
Мамандандырылған биржалар үшін, әсіресе тауарлар тобы бойынша аса тар
тауарлық мамандандыру тән. Мұндай биржаларға мысалға, Лондон металдар
биржасы (түсті ме талдар тобына: мыс, алюминий, никель, қалайы, қорғасын,
мырыш, күміс және 2005 жылғы наурыздан бастап пластмасса), Нью-Йорктегі
Коммодити Эксчейндж — КОМЭКС (қымбат бағалы және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Тауар биржасы туралы түсінік
2. Тауар биржасындағы мәмілелер
3. Тауар биржасында тауарлар айналымы
4. Экономика үшін тауар нарықтарының маңыздылығы
5. Тауар биржаларын дамыудың халықаралық тәжірибесі
6. Тауар биржаларының жіктелуі
7. Әлемдегі биржалың тауарлар тізбесі
8. Тауар биржаларының ұйымдық құрылымы
9. Тауар биржасының функциясы
10. Биржалық мәміле түрлері және олардың мақсаты
11. Тауар биржасы қызметіндегі Қазақстан Республикасы заңдары
Қорытынды
Тауар биржасы
Тауар биржасы (ағыл. commodity exchange) — бұл таза бәсекенің тұрақты
жұмыс істейтін көтерме нарық, онда айқындалған ере желер бойынша сапалы бір
текті және жеңіл өзара алмасатын тауарларға сатып алу-сату мәмілелері
жасалады. Тауар биржасындағы сауда-саттық биржалық шұңқырдағы дауыс
сияқты және электрондық тауар жүйесінің кө мегімен де жүргізілуі мүмкін.
Тауар биржасында тауарлар мен шикізаттарға арналған фьючерстер (фьючерстік
конто ралар) сатылады.
Тауар биржаларында тауар ғана емес, сонымен қатар фьючерстер де
сатылатындығын түсіну ма ңыз ды. Әрбір фьючерстік келісімшарт тауар
биржасында бір тарап үшін бір уақытта сатып алу және басқа тарап үшін сату
болып табылады. Сатушы тарап сататын болғандықтан қысқаша ұстанымды, ал
сатып алушы тарап сатып алатындықтан ұзақ ұстанымды жүзеге асырады.
Мысал үшін, сауданың қалай болатындығын көз алдыңызға елестетіңіз, сіз
бүгін журналға жылдық жазылуды сатып алдыңыз. Мұндай журналға жа зылу өз
табиғатынан фьючерстік келісімшартпен өте ұқсас: себебі фьюсчерс пен жазылу
сізге болашақта тауарға айқындалған бағаны кепілдендіреді. Ойланы ңыз: егер
жазылған бір айдан кейін осы басылымға осы журналға жазылудың нарықтық
бағасы өссе, онда редакция сізден қосымша ақша талап етуге құқығы жоқ,
себебі, баға айқындалған және талаптарды өзгерту шартты бұзу болады.
Осылайша, сізде тауар (журналға жазылу) болады, оның нарықтағы бағасы
сіздікінен жоғары. (Алыпсатарлық тұрғы сынан, сіз осы жазылымды нарыққа
жуықтайтын баға бойынша сатып және пайда табар ма едіңіз.)
Тауар биржасындағы мәмілелер
Сондай-ақ, журналға жазылу мысалда көрсетілгеніндей, трей-дерлер тауар
биржасында алдын ала келісілген баға бойынша айқындалған тауарды сатып алу-
сату және жеткізу туралы келіседі.
Мысалы (бірнеше мың жыл бұрын оның қалай болғаны), наубайшы диқаншымен
бидайды жеткізу туралы уағдаласады. Көктемде олар бидайды күзде жеткізуге
уағдаласты. Екі тарап — сатушы және сатып алушы — күзде бидай тоннасын үшін
10 ш. б. әділ баға болатынын болжайды, және бұл баға екеуіне де тиімді.
Олар қазанда 10 ш. б. бойынша 1000 тонна бидай жеткізу туралы уағдаласады.
Айталық, күзге қарай құрғақ шылық егіннің бір бөлігін жойды және
бидайдың жалпы көлемі нарықта азайды және бидай бағасы тиісінше тоннасына
15 ш. б. дейін өсті. Бұл жағдайда күзде біздің наубайшы мен диқаншы
фьючерстік келісімшартты жа бу ға дайын, наубайшы кіріске қуануда, себебі
1000 тоннаны 10 ш. б. бойынша сатып алды. Өз кезегінде фермер қуанбайды,
себебі нарықта өз бидайын тоннасына 15 ш. б. бойынша сатар еді, бірақ оны
фьючерске сәйкес тоннасына 10 ш. б. бойынша сатуға мәжбүр.
Тауар биржасында тауарлар айналымы
Тауар биржасында бұл таң данарлық болса да, тауарлармен нақты алмасу
жоқ. Мысалы қазандағы бидайды наубайшы да және диқаншы да өзінің саудадағы
қызметін олардың келісімшарттарды, оның ішінде фьючерстік орындау мерзімі
болған сәтте аяқтады.
Өйткені олар бәрібір бидайды алмастыруы қажет және олар қарапайым
көтерме нарықтарында барады және сатып алады және сатады немесе тікелей
келіседі. Сатып алу-сату орнына қарамастан (тікелей немесе нарықта)
наубайшы да, диқаншы да бидайды на-рық тық баға бойынша сатып алады және
сататын болады, себебі біздің жағдайымызда - 15 ш. б. бойынша. Бірақ осы
жерде тауар бир жасының мынадай барлық ерекшеліктері байқалады: іс жүзінде
наубайшы 10 ш. б. төлейді, себебі тауар биржасы оған әрбір тонна үшін 5 ш.
б. есептеді. Дегенмен ол 15 ш. б. бойынша қолдан сатып алады, бірақ оның
шотында әрбір тонна үшін қосымша 5 ш. б. бар. Дәл солай диқаншы да: ол
тоннасына нарықтық баға бойынша 15 ш.б. сатады, себебі биржа одан әрбір
тонна үшін 5 ш. б. алды, ол іс жүзінде өз бидайының тоннасы үшін 10 ш. б.
бойынша сатады.
Мысалы бидаймен, сондай-ақ басқа сценарий шығаруға болады: бидайды
сатушы мен сатып алушы пайда табу үшін, тауарларды сату немесе шикізатты
сатып алу үшін емес тауар биржасын пайдаланатын алыпсатарлар болуы мүмкін.
Осындай жағдайда бидай сатушы ұтылар еді, себебі бидайдың нарықтағы бағасы
өсті, ал бидайды сатып алушы осы себептен ұтар еді. Осындай алыпсатарлардың
нақты бидаймен ісі де жоқ: оларды тек оның бағасы және қаржылық пайдасы
қызықтырады. Қор биржасы, жылжымайтын мүлік нарығы немесе валюта нарығы
тәрізді тауар нарығы көптеген алыпсатарларды тартады.
Тауар нарығы ықпалды немесе құбылмалы. Осыған бай-ланысты ол жылдам
пайда табуға бағытталған көптеген қатерлер алыпсатарларын тартады. Тауар
нарығына тек тәжірибелі трейдерлердің кірге-ні абзал, өйткені фьючерстік
келісімшарттар акцияларға не-месебасқа да қаржы құралдарына қарағанда
күрделі.
Тауар нарығы әлемдегі және жергілікті көптеген факторларға өте
байланысты. Ең ықпалды құбылыстар мен факторлардың арасында мыналар
атауға болады.
• ауа-райы;
• әскери жағдай;
• сыртқы және ішкі қарыз;
• экологиялықжағдай, қоршаған ортаның ластануы.
Экономика үшін тауар нарық тарының маңыздылығы
Тауар биржасының экономикада маңызды рөлі бар. Тауар биржасының
алыпсатар лық операцияларынан басқа 2 маңызды функциялары бар:
- бағаны айқындау;
- қатерлерді сақтандыру.
Бағаны айқындау
Өйткені тауар биржасы және фьючерстік келісімшарттардың бағасы көптеген
факторларға байланысты, тауарларға сұра ныс пен ұсынысты олардың нарықтық
құны айқындайды, бұл ретте, тауарлармен шынайы алмасу болмайды. Тауар
нарығы және шикізат пен тауарлар бағасы әлемдегі өзгерістерге тез
қалыптасады, және баға тиісінше тауар нарығында байқалады. Өйткені тауар
биржасы құралдарға баға айқындау үшін құрал болып қызмет етеді.
Қатерлерді сақтандыру
Қатерлерді сақтандыру не ме се хеджирлеу шынайы сауда -герлерге
тауардың немесе шикізаттың бағасына ықпал етуі мүмкін күтпеген өзгерістерге
өзін сақтандыруға көмектеседі. Жоғарыдағы мысалда, диқаншы өзін қатерден
сақтандырды: ол жайшылықта өмір сүруді және ол өзінің бидайын қандай бағада
сататынын білгісі келді. Өйткені жағдай оған қарсы болуы мүмкін еді, және
бидай бағасының түсуі мүмкін еді. Қандай да бір жағдайда жеткізуші өз
тауарын келісілген бағада, оның ішінде тоннасын 10 ш. б. сататын еді. Яғни
тауар биржасы тауар және шикізатты жеткізушілер мен сатып алушыларға осы
тауар немесе шикізаттың нарықтық бағасының ауытқуынан өзін сақтандыруға
көмектеседі.
Тауар биржаларын дамыудың халықаралық тәжірибесі
Қазіргі заманғы тауар биржалары көтерме сауданың әртүрлі нысанының ұзақ
эволюциясының нәтижесіне және бір мезгілде ұйымдасқан тауар нарығының
түрлерінің біріне ие.
Көтерме сауданың алғашқы нысанына тарихшылар керуен-ді сауданы
жатқызады. Оны бөлшектік, жүйесіздік, қағиданың және айқындалған өткізу
орнының болмауы ерекшелендірді. Оған кезекке жәрмеңкелік сауда келді.
XII–XIII ғасырларда Еуропа жәрмеңкесінде дереу төлеумен және мерзімін
өткізіп төлеу тәрізді қолма қол тауармен мәлімдеме жүргізілді. Жәрмеңкелік
сау да қатаң әзірленген ішкі қағидалар бойынша жүргізілді. Мысалы,
көпестердің мінезінің ағылшын кодексі мәміле контрагенттерінің арасындағы
өзара қатынастардың тәрті бін реттеді, тауарлық келісім шарттар,
түбіршіктер және т.б. нысандарын белгіледі. Жәрмеңкеде даулы мәселелерді
шешудің өзіндік тәсілі болды – жәрмеңкелік сот, оның құрамына сол уақыттың
анағұрлым беделді көпестері кірген. ХVI ғасырға қарай Американың ашылуына
және Еуропадағы капиталдандыруға байланысты тұрақты сауда орындары пайда
болды, мамандандырылған сауда орталықтары туындады, басқа сөзбен айтқанда
биржалар пайда болды.
Биржа деген сөздің түсінігі XIII-ХV ғасырда Солтүстік Италияда пайда
болды, бірақ оның іскер әлемінде кеңінен қолдануын биржа XVI ғасырда ең
алдымен Антверпенде, Лионда және Тулузада, одан кейін Лондонда және
Гамбургте бастау алды. Биржалар астарында іскер адамдар және көтерме сауда
белгіленген қағидаға сәйкес келіссөздер жүргізу және мәмілелерін жасау үшін
саудаға тартылған адамдар жиналатын ғимарат жатыр. Алғашқы биржалар тек
тауарлық қана болып табылды, олардың мағынасы тауарды қолма қол сатып алу-
сатуды биржалық делдал арқылы үлгілер бойынша сатып алуға алмастырды.
Өндірістік күштерді дамытудың жаңа деңгейіне сәйкес келетін алғашқы
халықаралық биржа Антверпендегі биржа болып табылады, ол 1531 жылы
негізделген болатын, өзінің үй-жайы бар, оның кіреберісінде In usum
negotiatorum cujuscunque nationis ac linguae деген танымал жазу жазылған
болатын, бұл жазу Барлық халықтар мен тілі басқа сауда адамдары үшін
дегенді білдірді. XVII ғасырдың басында аса маңызды рөлді Амстердамдағы
биржа атқарды, ол бір мезгілде сауда және биржалық болып табылды. Мұнда
алғашқы рет жедел мәмілелер пайда болды, ал биржалық операциялар техникасы
жеткілікті жоғары деңгейге қол жеткізді. Осы биржада тек Голландияның,
Англияның, Португалияның, Испанияның мемлекеттік қарыздарының облигациялары
ғана емес, сонымен қатар Голландтық және Британдық Ост-Үндістандық, ал
кейіннен Вест-Үндістандық сауда компа нияларының акциялары да баға
белгіледі. Биржалар тауарлар тобы мен операция түрлері бойынша қалыптасқан
мамандықтарға ие.
Ресейде алғашқы ресми биржа Петербургте, 1703 жылы ашылған болатын, ал
1914 жылы 115 биржа жұмыс істеді, онда тауарлармен және бағалы қағаздармен
сауда жүзеге асырылды. Бірінші дүниежүзі соғысының басында биржалар ресми
жабылған болатын. 1917 жылғы 23 желтоқсандағы СНК декреті бағалы
қағаздармен операцияға тыйым салды, ал 1918 жылғы 21 қаңтардағы ДОСК
декреті патшалық үкімет шығарған мемлекеттік қарыз облигацияларын жойды.
ҰЭП кезеңінде биржаларға рұқсат қайта берілді. Кеңес дәуірінің алғашқы
биржасы Мәскеуде, 1921 жылғы 29 желтоқсанда ашылған болатын. 1922 жылы қор
бөлімдері мен қор биржаларына рұқсат берілді. 1922 жылғы тамызға қарай
олардың пайда болуы негіз болатын, биржалар туралы Еңбек және қорғаныс
кеңесінің қаулысы шыққанда, олардың саны 50 жетті.
Биржалық айналымдағы ең үлкен мәнге Мәскеу сауда биржасы ие болды, оның
айналымы барлық биржа айналымының 39,3% жетті, одан кейін Ленинград (9,1%),
Харьков (8,1%), қалған 109 биржаға – 43,5% келді.
1930 жылы кеңес биржасының қызметі тоқталды. Тоталитарлық командалық
бөлу жүйесі еркін нарықтық реттеу тетігін аса қажет етті.
Социалистік лагердің құлдырауы және нарықтық қатынастардың ел
әлеуметіне енуі тауарлардың биржалық саудасының геогра фиясын
кеңейтті.
Қазіргі уақытта әлемде шама мен 150 сауда биржалары есептелуде.
Тауар биржаларының жіктелуі
Биржада сатылатын және сатып алынатын тауарлар номенклатурасына
байланысты оларды әмбебап және мамандандырылған деп бө лу ге болады.
Жасалатын мәмілелердің көлемі бойынша ең ірілері халықаралық тауар
биржалары (ХТБ) әмбебап болып табылады. Чикаго тауар биржасында – ірі қара
мал, тірі шошқа, бекон, алтын, полиматериалдар, бағалы қа ғаздар, шетел
валютасы. Токио тауар биржасында алтын, күміс, платина, каучук, мақта жібі,
жүн жіп бойынша мәмілелер жасалады. Бұдан басқа, әмбебап биржалар Сидней
және Сянган (Гонконг) биржалары болып табылады.
Мамандандырылған биржалар үшін, әсіресе тауарлар тобы бойынша аса тар
тауарлық мамандандыру тән. Мұндай биржаларға мысалға, Лондон металдар
биржасы (түсті ме талдар тобына: мыс, алюминий, никель, қалайы, қорғасын,
мырыш, күміс және 2005 жылғы наурыздан бастап пластмасса), Нью-Йорктегі
Коммодити Эксчейндж — КОМЭКС (қымбат бағалы және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz