“Тафсир” пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен
1. лекция. Тақырыбы: ІІ. Тафсир методикасы пәні
2. лекция. Тақырыбы: ІІ. Уахи
3. лекция. Тақырыбы: . Құран
4. лекция. Тақырыбы: Сүннет
5. лекция. Тақырыбы: Ижма
6. лекция. Тақырыбы: Тафсир және Тауил
7. лекция. Тақырыбы: Тафсирдің түрлері
8. лекция. Тақырыбы: Сахаба және тафсир
9. лекция. Тақырыбы: Табиундар
10. лекция. Тақырыбы: Атақты сахабалар
11. лекция. Тақырыбы: Ислам дінінің негіздері
12.лекция. Тақырыбы : Исламдағы фықһ мәзһабтары
13. лекция. Тақырыбы: Мүкәллаф иелері және олрдың амалдарына байланысты үкімдері
14. лекция. Тақырыбы: Иман және тафсир
15.Лекция Тақырыбы : Иман шарттары
2. лекция. Тақырыбы: ІІ. Уахи
3. лекция. Тақырыбы: . Құран
4. лекция. Тақырыбы: Сүннет
5. лекция. Тақырыбы: Ижма
6. лекция. Тақырыбы: Тафсир және Тауил
7. лекция. Тақырыбы: Тафсирдің түрлері
8. лекция. Тақырыбы: Сахаба және тафсир
9. лекция. Тақырыбы: Табиундар
10. лекция. Тақырыбы: Атақты сахабалар
11. лекция. Тақырыбы: Ислам дінінің негіздері
12.лекция. Тақырыбы : Исламдағы фықһ мәзһабтары
13. лекция. Тақырыбы: Мүкәллаф иелері және олрдың амалдарына байланысты үкімдері
14. лекция. Тақырыбы: Иман және тафсир
15.Лекция Тақырыбы : Иман шарттары
Тәфсир методикасы дінтанудың бөлімі ретінде дінтану мамандарын кәсіби дайындауға тікелей қатысты.
Тәфсир методикасы дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран кәрім аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен бірге құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні туралы түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Дінтану мамандарын дайындауда тафсир методикасы негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке уахи жолымен түскен . Уахидың сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету , ишарат беру , асығу , хат жазу не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде кеуі . Кейде Түсінде көрген нәрсеер өңінде боатын
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың уахи салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі . Бұл пайғамбарымызға уахидің ең оңай түрде келеген уахи . Кейін Дихия адам бейнесінде келген .
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі . Пайғамбарымызға ауыр келеген уахидің түрі осы Дыбыс тоқтаған уақытта Пайғамбарымызға уахимен келген сөзді есіне сақтап қаатын еді .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .Бұндай уахи 2-рет болған 1-сі Хира Үңгірінде алғашқы уахи келгенде , 2-сі Миғражға шыққанда .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу .Миғраж түнінде намаздың фарз болуы не Бақара сүресінің соңғы 3 аятында Алла х.з. Мұхаммедке тікелей айтқан .
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі . Кейбір тәфсиршілер Каусар сүресінің осындай уахи аралығы айтқан .
Уахи келген кезде Пайғамбарымыз бірнеше халдер көрінетін еді . Мыс ; денесі дірілдеп жүзінің түсі өзгеретін еді . Күн қанша суық болса да пайғамбарымыз тереп , дем алғанда қарғаға ұқсас дем шығатын еді .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді . Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
1. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
2. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген уахилер
3. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
Тәфсир методикасы дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран кәрім аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен бірге құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні туралы түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Дінтану мамандарын дайындауда тафсир методикасы негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке уахи жолымен түскен . Уахидың сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету , ишарат беру , асығу , хат жазу не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде кеуі . Кейде Түсінде көрген нәрсеер өңінде боатын
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың уахи салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі . Бұл пайғамбарымызға уахидің ең оңай түрде келеген уахи . Кейін Дихия адам бейнесінде келген .
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі . Пайғамбарымызға ауыр келеген уахидің түрі осы Дыбыс тоқтаған уақытта Пайғамбарымызға уахимен келген сөзді есіне сақтап қаатын еді .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .Бұндай уахи 2-рет болған 1-сі Хира Үңгірінде алғашқы уахи келгенде , 2-сі Миғражға шыққанда .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу .Миғраж түнінде намаздың фарз болуы не Бақара сүресінің соңғы 3 аятында Алла х.з. Мұхаммедке тікелей айтқан .
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі . Кейбір тәфсиршілер Каусар сүресінің осындай уахи аралығы айтқан .
Уахи келген кезде Пайғамбарымыз бірнеше халдер көрінетін еді . Мыс ; денесі дірілдеп жүзінің түсі өзгеретін еді . Күн қанша суық болса да пайғамбарымыз тереп , дем алғанда қарғаға ұқсас дем шығатын еді .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді . Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
1. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
2. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген уахилер
3. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
1. Исаұлы М., Жолдыбайұлы Қ. Ислам ғылымхалы – Алматы, 2003
2. Жолдыбайұлы Қ. Ақиқат шуағы - 2004
3. Bilmen Ö. N. Büyük İslam İlmihali – İstanbul, 1991
4. Şentürk L., Yazıcı S. Diyanet İslam İlmihali – Ankara, 1996
5. Алтай Х. Ғылымхал Ыстанбұл - 1991
6. Кескiұлы О. Бейнелi намаз - 1993
7. Жәмiшұлы Мұхтасар, Алматы - 1992
2. Жолдыбайұлы Қ. Ақиқат шуағы - 2004
3. Bilmen Ö. N. Büyük İslam İlmihali – İstanbul, 1991
4. Şentürk L., Yazıcı S. Diyanet İslam İlmihali – Ankara, 1996
5. Алтай Х. Ғылымхал Ыстанбұл - 1991
6. Кескiұлы О. Бейнелi намаз - 1993
7. Жәмiшұлы Мұхтасар, Алматы - 1992
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тарих-педагогика факультеті
Археология-этнология және дінтану кафедрасы
" Бекітемін"
Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ
Тарих-педагогика факультетінің деканы
т.ғ.к., профессор
___________К.Жетібаев
"_____"_____________________2010ж.
“ТАФСИР”
пәні бойынша
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
(5В020600-Дінтану мамандығына арналған)
Оқу формасы күндізгі
Курс 3
Семестр 6
Барлық сағат (кредит) саны 90
Лекция 30
Семинар (практикалық) 15
ОБСӨЖ 45
СӨЖ 30
Қорытынды бақылау - емтихан
Блоктар саны 2
Түркістан 2010
Оқу-әдістемелік кешенді құрастырған(дар): И.Чалышкан
Кафедрадағы жұмыс уақыты : 900 - 17.00 сағ.
СӨЖ қабылдау уақыты: Жұма, сағ. 1100 – 12.00, тармх- ғимарат ауд. 208
Оқу-әдістемелік кешенге түсініктеме: Тафсир пәні бойынша оқу-
әдістемелік кешен екі бөлімнен тұрады: пәннің оқу бағдарламасы және пән
бойынша лекция тезистері. Пәннің оқу бағдарламасында пән туралы пәннің
пререквизиттері мен постреквизиттерітуралы мәліметтер, пәннің қысқаша
түсініктемесі, әдебиеттер тізімі, студенттердің білімін бағалау туралы
ақпараттар бар. Осы пән бойынша лекция сабақтарының тезистері қамтылған.
Дінтану мамандығына арналған Тафсир пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен
... ... ... ...2010 ж. кафедра мәжілісінде талқыланып бекітілуге ұсынылды.
№ хаттама.
14 .Лекция тезистері
1- лекция. Тақырыбы: ІІ- Тафсир методикасы пәні
Жоспары:
-Тафсир методикасы пәні
-Тафсир сөзінің мағынасы
-Тафсирдің анықтамасы
Лекция мақсаты: Тафсир методикасы пәні, оның мақсаты және міндеттерін
білу. Лекция мәтіні (қысқаша)
Тәфсир методикасы дінтанудың бөлімі ретінде дінтану мамандарын кәсіби
дайындауға тікелей қатысты.
Тәфсир методикасы дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран
кәрім аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен
бірге құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні
туралы түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге
мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран
Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран
аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші
құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Дінтану мамандарын дайындауда тафсир методикасы
негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі
болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп
зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен
төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында
дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен
қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
Бақылау сұрақтары:
1. Тафсир методикасының қарастыратын мәселелері
2. Тафсир методикасының мақсаты
3. Міндеттері
Әдебиеттер тізімі:
1. À.Ëóòôè Êàçàíæû, Ислам акайды, Ñòàíáóë, 1995
2. Àäàì Õóäàâåðäè, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Ñàêàðèÿ, 1998
3. Àáäóë Þñð Ìұõàììåä Ïåçäåâè, àóä. Ø.Ãоëæуê, Кәлам ілімі, Ñòàíáóë,
1994
4. Áåêèð Òîïàëîғëû, Кәлам ілмі, Ñòàíáóë, 1996
5. Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñоçäiê, Àëìàòû, 1995
6. Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿñû, Ñòàíáóë, 1986
7. Ì. Èñàұëû; Қ.Æîëäûáàéұëû, Ислам ғылымхалы, Àëìàòû,2003
8. Ì.Æàìàë Ñîïûîғëû, Ислам діні негіздері, Èçìèð, 1996
9. Ì.Ñ.Áèëãå, Ислам ғылымхалы, Ñòàíáóë
10. Ì.Ñåéiò Өçâàðëû, XIX-XX- ғàñûðëàðäàғû Êәëàìíûң æàңà çåðòòåóëåði,
Ñòàíáóë,1998
11. Îìàð Íәñàôè, äàé: Ñåéiò Àõñåí, Èñëàì ñåíiì íåãiçäåði, Ñòàíáóë, 1995
12. Ñ.ßçûæû, Äií íåãiçäåði, Àíêàðà, 1996
13. Ñуëåéìåí Óëóäàғ, Èñëàìäà ñåíiì æәíå ñåíiì ìәзһàáòàðû, Ñòàíáóë, 1996
2- лекция. Тақырыбы: ІІ- Уахи
Жоспары:
-Уахи
- Уахидің түрлері
- Сүре
Лекция мақсаты: Уахидің анықтамасын білу , Құран сүрелерін анықтау.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Уахи
Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке уахи жолымен түскен . Уахидың
сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету , ишарат беру , асығу , хат жазу
не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде кеуі . Кейде
Түсінде көрген нәрсеер өңінде боатын
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың уахи
салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі . Бұл
пайғамбарымызға уахидің ең оңай түрде келеген уахи . Кейін Дихия адам
бейнесінде келген .
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі .
Пайғамбарымызға ауыр келеген уахидің түрі осы Дыбыс тоқтаған уақытта
Пайғамбарымызға уахимен келген сөзді есіне сақтап қаатын еді .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .Бұндай уахи
2-рет болған 1-сі Хира Үңгірінде алғашқы уахи келгенде , 2-сі Миғражға
шыққанда .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу .Миғраж түнінде
намаздың фарз болуы не Бақара сүресінің соңғы 3 аятында Алла х.з.
Мұхаммедке тікелей айтқан .
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі . Кейбір тәфсиршілер Каусар
сүресінің осындай уахи аралығы айтқан .
Уахи келген кезде Пайғамбарымыз бірнеше халдер көрінетін еді . Мыс ;
денесі дірілдеп жүзінің түсі өзгеретін еді . Күн қанша суық болса да
пайғамбарымыз тереп , дем алғанда қарғаға ұқсас дем шығатын еді .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді .
Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі
уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
1. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
2. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген
уахилер
3. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
Сүре
Сүре сөздік сағанасы сәртебесі қатар , абырой дегенд білдіреді .Сүренің
орналасу тәртібі н иафсириінің бір бөлігі пайғамбарымыздың өзі жасаған
десе бір бөлігі сахабаардың ижтихад жасаумен тртіптелген дейді
.Сүренің Мекке және Мәдиналық болып бөлінуіне байланысты тафсирдің 3
пікірі бар
1. Уахидің түскен жеріне қарай бөлінуі . Яғни Меккеде түскен сүренің
Меккелік ал Мадинада түскенге Мадинаық деп аесім берген . Сонымен
қатар Мина , Арафат , және Худайбия сияқты жерлердің төңірегінде түскен
аяттағы Мадиналық деп атаған .Бұдан басқа да пайғамбарымыз сапарда
жүргенде түскен аяттардың Сафари деп аталған
2Пайғамбарымыздың хижіретіне қарай есімделуі . Яғни хижреттен бұрын
түскен аяттарға Мекке ал хижреттен түскен Мадинаның деп есім берген
.
3Мекке мен Мадиналық тұрғындарына қарай бөлініуі Мысал ; Ей имам
еткендер деген аят дина тұрғындарына , а Ей адамдар деген аят Мекке
тұрғындарына қатысты .
Бақылау сұрақтары:
1. Уахи
2. Уахидің түрлері
3. Сүре
Әдебиеттер тізімі:
14. À.Ëóòôè Êàçàíæû, Ислам акайды, Ñòàíáóë, 1995
15. Àäàì Õóäàâåðäè, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Ñàêàðèÿ, 1998
16. Àáäóë Þñð Ìұõàììåä Ïåçäåâè, àóä. Ø.Ãоëæуê, Кәлам ілімі, Ñòàíáóë,
1994
17. Áåêèð Òîïàëîғëû, Кәлам ілмі, Ñòàíáóë, 1996
18. Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñоçäiê, Àëìàòû, 1995
3- лекция. Тақырыбы: - Құран
Жоспары:
1. Құран
2. Құранның жинақталуы
3. Құранның харекеленуі
Лекция мақсаты: Құран туралы студенттерге мағлұмат беру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Құранның жинақталуы
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен уахилер
бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға жақын
болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап жүрген
. Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб , Ибн
Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына аз
уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке жинақталған кейін діс
–тәсілімен тәртіптері әртүрлі болған .Құранның кітап халінде
жинақталуға х.з. Әбу Бәкір бел буып , бұл іске басшы етіп
пайғамбарымыздан келген уахиді жазып жүрген Сеид бин Сабиті сайлайды
. Құранның аяттарының көптігі тақтаарға , құрма ағаштарына , жазылған еді
. Құранның аяттары бір жерге жинақталған кейін Зейд бин Сабит оны ХЗ.
Әбу Бәкірдің өлімінен кейін бұл түпнысқа Омардың қолына түседі .
Құранның харекеленуі және нүкте қойылуы
Ислам діні келерден бұрын арабтардың жазуларына бүгінгі таңдағыдай
емес еді , хареке мен нүктелері жоқ еді .Құранның алғашқы нұсқасыда
осылай жазыған еді . Бірақ бұны арабтардың өзі түсініп дұрыс оқитын еді .
Ислам діні жайылып арабтардың басқа елдермен араласқаннан кейін араб
тілінде өзгеріске ұшыраудан сақтап қалу керек болды . Сол уақытта
араб граматикасын жақсы білетін Әбу –Асвед еді . Оған Құранға
харекемен нүкте қойылу керек екендігін айтылғанда ол бас тартты .
Кейіннен көшеде кетіп бара жатып біреудің Құранды қате оқып
отырғанын естиді . Содан кейін Әбул –Асвед құранға нүктеер қояды . Бұл
нктеер алғашқыда әріптің нүктеермен араасып кетпеу үшін түрлі түсті
бояулармен боялған . Кейіннен хареке ретде қойылған . Біаз уақыт
өткеннен кейін Құранға хамза мен ташдит қойылады .Бірақ көптеген сахабалар
ұны дұрыс көрмеді . Құранға сырттан бір көрсе қосуға болмайды деді .
Кейіннен Құранның харекеленіуіне керек екендігін пайғамбарымыз өзі айтып
кеткедгі ортаға шығады .
Құран Кәрім – Хз. Мұмаммедке уахи етілген және барлық адамзатқа
жіберілген илаһи кітаптың аты. Тікелей немесе жәбірейіл арқылы Ислам
пайғамбарына уахи етілген, 23 жыл пайғамбарлық кезінде Хз Мұхаммедке аят-
аят, сүре-сүре болып түскен. Хз Мұхаммед те өзіне уахи етілгендерді
адамдарға үйреткен, жаттауды және жазып алуды ұсынған. Уахи жазушылардың
тарапынан Хз Мұхаммедтің сау кезінде жазылған және жатталған Құран уахиі
халифа Хз Әбу бакір заманда бір кітапқа жинақталады. Хз Мұхаммедтің өмір
сүрген кезде уахидің келуі жалғасып тұрғандықтан, бір кітап болып
жинақталуы мүмкін емес еді. Құран Кәрім оқы аятымен басталған 6666 аят
және 114 сүреден тұрады. Алғашқы уахи 610 жылы Хира тауында, ал соңғы уахи
Меккеде веда қажылығынан (Хз Мұхаммедтің соңғы қажылығы) кейін келген.
Олай болса Құран Кәрім Хз Мұхаммедке түскен, мусхафтарға жазылған, теватүр
(ауыздан ауызға айтылуы) жолымен жеткен, оқу арқылы ғибадат етілген және
онымен іс-істелетін илаһи кітап. Оның бірнеше аты бар: Құран, Мусхаф,
Фуркан, Беян Рух және тағы басқа.
Құран Кәрім Ислам дінінің негізгі көзі, мұсылмандардың панасы, тура
жол көрсетушісі. Адамдардың оған ұқсас кітап жазуға күші жетпейді. Осы
жөнінде Құран адамдар мен жындардың алғашқы аятқа да ұқсас ешнәрсе жаза
алмайтынын сеніммен атайды. Құранның сөздері, үкімдері мен теориялық толық
тәртіптелген.
Анық және түсінуге оңай араб тілінде түсірілген Құран жалпы сенім,
ғибадат және ахлақ (мінез-құлық) негіздеріне тоқталған. Адамдардың
әлеуметтік, мәдени және экономикалық мәселелерін шешуші ережелер ұсынған.
Оның үкімдері, бұйрықтары және тиымдары арасында қайшылық жоқ.
Құран Кәрімнің негізі адам. Адам және адамзаттың бақытты болуын
мақсат етеді. Ұсынған мәліметтері, түсініктері мен теориялық нақты ғылым
мен санаға сәйкес келеді. Әйтседе Құран ғайыб, рух, қиямет күні және ажал
сияқты тақырыптарды Аллаға қалдырады. Адамдарды әлем туралы ойлауға
шақырады. Еліктеу және жалқаулықтан құтылуы кеңес береді. Тарихты және
тарихи оқиғаларды тура және ақиқат жағын көрсетіп үйретеді. Адамдардың
дүниеде өмір сүру тәсілдері мен ережелерін анықтайды. Жаратылғандардың
жағдайлары, ұлттар мен мемлекеттердің өткендеріне қатысты толық мәліметтер
береді.
Құран Кәрім жақсы ахлақтың, (мінез құлықтың) негізгі көзі. Жақсы
ахлақтың, яғни мінез құлықттың барлық адамның өмірінде көрініс табуын
қалайды. Барлық адамды бейбітшілік пен тыныштыққа өмір сүруге,
сүйіспеншілік және қайырымдылықпен әрекет етуге шақырады. Жеке адам мен
қоғамның мәдениетті және бақытты болуын тілейді.
Өзін жүректегі аурулар үшін шипа болғандар үшін тура жол ретінде
ұсынған Құран Кәрім дұрыс білім мен жаңашыл түсініктің, өшпес мәдениет пен
өркениеттің негізгі көзі болып табылады.
Құран - Хз Мұхаммедтің пайғамбарлығының анық дәлелі, адамдарды тура
жолға салатын ең толық илаһи заң.
Құранда айтылған басты мәселелер.
Дін мен шариғат ұғымдары арасындағы айырмашылықты бақылау үшін
Құранның негізгі мәселелеріне және бұлардың мазмұны тоқталайық.
а) Сенім мәселелі (ақайд)
б) Ахлақтың (мараль) қағидалары
в) Амал (іс-әрекет) мәселесі
с) Ғибадат (жеке және жалпы)
д) Муамалит (қарым-қатынас)
А) Сенім мәселесі.
Сенім мәселелері Аллаға, Алланың сипаттарына, Алла жіберген
пайғамбарларға, ақірет күніне қатысты мәселелер болып табылады. Олар кәләм
немесе таухид ғылымдарында зерттеліп, бір Алланың бар екендігі туралы
пікірді негізге алады. Құранда мұны дәлелдеп қолдау мақсатында көптеген
қисса, мысал айтылады және адамдар ақылдарын пайдалануға шақырады.
Мұсылман ғалымдар пайғамбар ақылын қолданған адамның ешқандай
пайғамбар және қасиетті кітап болмаса да, Алланың бар және бір екендігін
ақылмен біле алатынын айтады.
Басқа сенім негіздері де осы негізден туындайды. Алла жаратқан
құлдарына тура жолды көрсететін пайғамбарларды жіберіп, бұл пайғамбарларға
кітаптар берген. Кітапта көрсетілген қағидаларға сай іс-әркет жасаған
адамдарға силық, оған кері іс-әрекет жасағандарға жаза берілетінін айтқан.
Мұсылмандықта негізгі сенімдер алтыға бөлінеді.
1). Аллаға сену.
2). Періштелерге смену.
3). Кітаптарға сену.
4). Ақырет күніне сену.
5). Пайғамбарларға сену.
6). Тағдырға сену.
Ә - Ахлахтық (мараль) қағидалары.
Құранда әділдікті, туралықты, адалдықты туыстарға көмектесуді,
көршілермен жақсы қарым-қатынаста болуды, сабырлықты, мейрімділікті
бурайтын және оларды қолдайтын, әділетсіздікке, өтірікке, менмендікке,
дөрекілікке тиым салынатын көптеген аяттар бар.
Бұл бұйрықтардың барлығы нәпсі мен көңілдің кек жек көрушілік және
менмендіктен тазалануын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл мәселелер
көбінесе суфизм ғалымдарына қолға алынады.
Ахлақтық қағида мен ережелердің негізгі мақсаты жетілген кемелденген
адамдар тәрбиелену. Ахлақ жағынан жетіліп кәмелденген адамдар құқықтың
табысқа жетуіне үлкен үлес қосқан.
Б – Амал (іс-әрекет) мәселесі.
Амал мәселесі – адамның Алла үшін орындауы тиіс іс-әркеттері мен
басқалармен жасайтын қарым-қатынастары мәселерін қамтиды. Адамның Алла
алдындағы міндеттері – ғибадат, ал басқа амалдармен жасайтын қарым-
қатынастары муамлат деп аталады.
С – Ғибадаттар.
Ислам ғалымдары адамдарға пайдалы әр-бір іс-әрекетті ғибадат
құрамында қарастырған. Мысалы, адамның білім алып, еліне, және барлық
адамдарға көмек беруі ғибадат болып табылады.
Д – Муамлат (қарым-қатыс).
Муамат – жалпы алғанда адамдар арасындағы сауда-саттық, үйлену,
ажырасу, қылмыс және жазаларды түсіндіретін ұғым. Муамлат мәселелері
қазіргі кезде құқық ретінде кеңінен таралып, қолданыла бастады.
Құран – Кәрімде муамлат мәселелеріне байланысты үкімдер де бар.
Бақылау сұрақтары:
1. Құранда айтылған басты мәселелер
2. Құранның жинақталуы
3. Құранның харекеленуі
4- лекция. Тақырыбы: Сүннет
Жоспары: І-Кіріспе: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі
1. Сүннет анықтамасы
2. Құрылымы тұрғысынан сүннеттің түрлері;
3. Риуаят тұрғысынан сүннеттің түрлері.
Лекция мақсаты: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі туралы
студенттерге мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы
фыкыхтық ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
А) Анықтамасы:
Тілдік жағынан әдет, жол деген мағыналарға ие болған сүннет, құқық және
құқық методикасы ғылымдарында әр түрлі түсіндіріледі. Кейбір фықых
ғалымдары парыз және уәжіптің сыртындағы нәпіл болған ғибадаттарға сүннет
деп, ал басқалары құқықтық қарым-қатынастардың мендуп болғандарына да
сүннет деп атайды. Мысалы: таң намазында парыздан алдын оқылатын 2 ракат
намаз сүннет. Бірақ, біз сүннет деп айтайын дегеніміз бұлар емес.
Методистерге қарай сүннет Пайғамбарымыз (с.а.с.) нің сөз, әрекет және
мақұлдағандары. Сүннет пен хадис кей кезде синоним ретінде қолданылады.
Кейде тек Пайғамбарымыз (с.а.с) сөздерін хадис деп атайды. Кейде сүннеттің
жазумен жазылуына да хадис делінеді. Б) Сүннеттің бір
заң жинағы болуы.
Бүкіл Ислам білімдарлары, сүннетті Құраннан кейінгі заң кітабы ретінде
көреді және осыған байланысты аяттар мен хадистерді дәлел ретінде
көрсетеді.
Б.1 Аяттар.
1. Хз. Пайғамбар (с.а.с) адамдарға үлгі болу үшін жіберілген
болғандықтан басқа адамдарға қарағанда илаһи бақылауда болатын еді. Илаһи
бақылауда болмаса адам болғандығы үшін қателіктері болатын еді. Қателері
болған бір адам басқаларға үлгі бола алмайды. Ол өз ойынан сөйлемейді.
Сөйлегені көкейіне салынған уаһи ғана. (Нәжім сүресі 3-4 аят) аяты Хз.
Пайғамбар(с.а.с) айтатын мәселелерінің барлығын уаһиға қарап айтатындығына
дәлел. Осыған қарай Құран, сүннеттің бастауы. Уаһи тек Құран уаһи-и матлу
(оқылған уаһи) ал сүннет уаһи-и ғайри матлу (оқылмаған уаһи). Яғни
Құранның мағынасы мен сөздері, ал сүннеттің тек мағынасы уаһи. Сүннеттің
сөздері Пайғамбардікі.
2. Құран аяттарын ашықтау Пайғамбарымызға (с.а.с) міндеттелген.
муғжизалармен, кітаптармен (пайғамбарлар жібердік) Саған да адамдар үшін
түсірілгенді ашық баян етерсің деп, Құранды түсірдік. Әрине олар түсінер
(Нахыл с.- 44 аят) аяты дәлел. Осыған байланысты сүннет Құранның аяқтаушысы
деп айтуға болады.
3. Құранның көптеген аяттары сүннетке мойынсынудың парыз болғандығын
ескертеді. Мысалы: Кім Пайғамбарға бағынса, расында Аллаһқа бағынған
болады. Ал және кім бет бұрса, оларға сені аңдушы етіп жібермедік (Ниса-
80)
Әй мүминдер! Аллаға бой ұсынып, Пайғамбарға әрі өздеріңнен болған әмір
иелеріне бой ұсыныңдар. Сонда егер бір нәрсеге талассаңдар, оны Аллаға
пайғамбарға ұсыныңдар: Егер сендер Аллаға, Ақырет күніне иман келтірген
болсаңдар. Міне осы хайырлы да нәтиже де жақсы( Ниса-59)
Раббыңа серт! Олар өзара таласқан нәрселерінде сені би қылып, сонсоң
берген билігіңнен көңілдерінде ақау таппай толық бой алмайды (Ниса-65)
Аллаһтың елшісіне бір кент тұрғындарынан қалдырған олжалары; Аллаға;
Елшісіне, жақындарына, жетімдерге және жолда қалғандарға тән. Сендерден
байлар арасында айналып жүрмеуі керек. Сендерге Пайғамбар не берсе алыңдар,
да неменеден тыйса, одан тыйылыңдар, әрі Алладан қорқыңдар. Сөзсіз Алла
қатты азап иесі (Хашр-7)
4. Сүннет, Пайғамбарымыздың Аллаһтан алған кітапты баяндауы.
Раббың тарапынан түсірілгенді жалғастыр. Егер оны істемесең, елшілік
міндетін жалғастырмаған боласың. Аллаһ сені адамдардан қорғайды. Күдіксіз
Аллаһ қарсы болған елді тура жолға салмайды (Майда-67)
Сүннетке бойынсыну Аллаһқа мойынсыну деген сөз.
5. Құран адамдардың Пайғамбарларға иман етуін ашық білдіруде.
Әй адамбаласы! Мен барлығынға Алланың елшісімін. Ол сондай Алла, жер мен
көктің иелігі оған тін. Одан басқа тәңір жоқ. Ол тірілтеді де өлтіреді.
Аллаға жіне Алланың сөздеріне сенген, жіберілген сауытсыз Пайғамбарға иман
келтіріңдер жіне оған еріңдер. Әрине тура жол табасыңдар де.
Б.2 Хадистер.
1. Маған Құран жіне онымен бірге соған ұқсасы (сүннет) берілді. Жақында
біреу: Сізге бұл Құран жетеді, сол жерде нені халал деп тапсаңыз, оны
халал деп қабылдаңыз, нені харам деп тапсаңыз оны харам деп қабылдаңыз
дейді. Пайғамбарымыздың харам еткені де Аллаһтың харам еткендігі сияқты.
2. Наби Муаз бин Жебелге Саған бір арыз келгенде немен үкім шығарасың?
деп сұрады. Муаз бин Жебел Аллаһтың кітабынан тапқаныммен үкім етемін деді.
Одан таппасаң ше? Жебел: Пайғамбардың сүннетімен деп жауап берді.
Пайғамбарымыз осы жауапқа өте қуанды және Аллаһқа шүкір етті.
3. Сізге екі нәрсе қалдырдым: Аллаһтың кітабы мен Пайғамбардың сүннеті.
В) Сахабалардың әрекеттері.
Сахабалар әр түрлі тақырыптарда Пайғамбарымыздың
сүннетіне мойынсынады, пәтуа және үкім берерде Құраннан соң сүннетке
жүгінеді. Халифа Хз.Абу Бакир Набидің өлімінен соң өзіне келген әрбір
мәселенің үкімін айту үшін Құранға, одан таппаса Сүннетке жүгінген.
Исламның алғашқы дәуірінен осы заманға дейін бүкіл ислам ғалымдары Құраннан
соң сүннетті бір заң қайнары ретінде қабылдаған.
Г) Ақли дәлел.
Жоғарыда айтылғандай, Құранның көптеген аяты Пайғамбарға мойынсынудың
парыз екендігін баяндайды. Мойынсыну оның сүннетіне мойынсынудан басқа
ешнәрсе емес, Бір пайғамбардың пайғамбарлығына сену, оған мойнсыну, берген
үкіміне, сөйлеген сөзіне қарсы тұрмау, әкелген әрбір нәрсесін қабылдау
керек. Осылай болмаса, оған сенудің мағынасы болмайды. Пайғамбарға ұарсы
шыққан адам Аллаһқа бағынады, оның үкіміне мойынсынады деп түсіну мүмкін
емес.
Мәні тұрғысынан сүннеттің бөлінуі.
Үшке бөлінеді:
1. Кавли сүннет.
2. Фили сүннет.
3. Такрири сүннет.
1. Кавли сүннет. (Сөз) Пайғамбарымыздың маңызды қарым- қатынас және
мақсатпен сөйлеген сөздері. Осыған қарай хадис кітаптарындағы Расулуллаһ
айтты деп басталатын мыңдаған хадис осы топқа жатады. Мысалы: Бір адам
ұмытып не ұйықтап намазын жіберсе, есіне түскен кезінде оқысын хадисі осы
топқа жатады. жатады.
2. Фили сүннет. (әрекет) Пайғамбарымыздың жасаған істері. Бұған мысал
ретінде Набидің намаз оқуын, қажылығын т.б әрекеттерін береміз. Наби : Мен
қалай намаз оқысам сіз де солай оқыңыз, қажылықпен байланысты
ғибадаттарыңызды меннен үйреніңіз деп бұйырған.
3.Такрири (түсіндірме) сүннет.Наби алдында айтылған бір сөзді не
орындалған әрекетті бірден қайтармай, жақсы көңілмен қарсы алып,
түсіндіруі, өсиет етуі.
Сүннеттің Ислам дініндегі орны:
Ислам дінінің шығуында және қысқа уақыт ішінде бүтін араб өлкесіне
жайылуында сүннеттің үлкен орны бар.
Сахабалар, Хз,Пайғамбар дәуірінде Ислам дініне қатысты мәселелерді
Құран керімнен Пайғамбарымыз арқылы алатын еді. Көптеген түскен аяттар
қысқа еді.(Мағынасы толық ашылмаған) Мұсылмандар оларды түсіну үшін
Пайғамбарымызға жүгінетін еді. Мысалы: Құран, намаздың анық уақыттарда
оқылуы парыз екенін білдірді. ( Ниса 102) Намазды оқу керек екендігін
білгенімен қалай оқуды, қай уақытта және қанша рекағат оқу керектігін
үйрену үшін Хз.Пайғамбарымызға жүгінеді. Пайғамбарымыз оларға үйретеді.
Аяттарға байланысты Пайғамбарымыздың пікірі, баяны, түсіндіруі сүннет болып
есептеледі.
Әдебиеттер тізімі:
1. Şaban Z. İslam hukuk ilminin esasları Ankara – 1990.
2. Ebu Zehra M. İslam hukuku metodolojisi Ankara – 1986.
3. Под ред. Сарсенбаева М.А. Мусульманское право Алматы – 1999.
4. Fetvayi hindiyye Ansiklopedik İslam Fıkhı İstanbul – 2000.
Бақыдау сұрақтары:
1. Пәннің анықтамасы
2. Пән мақсаты және міндеттері
3. Ислам құқық
4. Пән әдебиеттері
5- лекция. Тақырыбы: Ижма
Жоспары: І-Кіріспе: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі
1. Сүннет анықтамасы
2. Құрылымы тұрғысынан сүннеттің түрлері;
3. Риуаят тұрғысынан сүннеттің түрлері.
Лекция мақсаты: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі туралы
студенттерге мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы
фыкыхтық ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Ижма тілдік мағынасы келісім деген мағынада. Хз. Пайғамбарымыз (с.а.у.)-
ның уақытынан кейінгі ғасырларда Ислам мужтахидтерінің амалы бір мәселенің
шариғаттағы құқында келісім жасауы депте анықталады.
Ижма тақырыбы.
Ижма, шариғат құқындағы бір бөлікте , жаңа діни істерде, ғибадаттарда және
құқық мәселелерінде ижма жасауы.Ақли тақырыптар мен діни болмаған
тақырыптарда ижма тәубе етілмейді.
Ижманың болу шарттары.
А. Барлық мужтахидтердің келісімі. Ижма пасық және бидғат болмаған ижтихад
дәрежесінде болса, мужтахидтер тарапынан болады.
Ижма бір уақытта жасаған мужтахидтердің барлығының келісімі болады.Бір
мәселе аясында мужтахидтердің жалғыз бір бөлігінің келісім жасаулары ижма
болмайды.Барлық әлемдерде мужтахидтердің зати қарсылығы ижманың болуына
кедергі емес.
Бұл жердегі түсіндірерім, тек Ахли Байттың, Хулафа-и Рашидин және
Мадиналықтардың келісімдері ижма саналмайды.Имам Маликте, Мадиналықтардың
келісімі ижма болып табылады, Зейдие және Имамиде Аһлт Байттан басқасы
сахих емес.Захири және имам Ахмедтің бір риуаетінде сахабадан
болмағандардың ижмасы емес.
Б.Бір уақыттың өтуі. Ижманың болуы үшін имам Ахмед ибн Ханбал жіне имам
Шафииде бір уақыттың өтуі шарт.Келісім жағдайындағы мужтахидтер өлім
келгенше ижма етілмейді.Себебі ігштерінен біразының
қанағаттарыныңөзгерілуі түсіндіріледі.Демек бұлардың мужтахидтерінің біразы
Келісімнен айырмашылықтары адыңғы ижманы бұзады.
Ижманың бөлімдері.
1.Шешімді (Аzimet)
2. Рұқсат (ruhsat)
Шешімді жолымен қарастырылған ижмаға ижма, ижма,
Амали ижма ал рұқсат жолымен қарастырылған ижмаға ижма
делінеді.
ижма бір мәселе төңірегінде бір мезгілдегі мужтахидтердің
бірден үкім беріп және онымен барлығының үкім жасаған ижмасы. Бұл ижма түрі
фықхшылардың барлығы тарапынан келісіммен қабыл етіледі.
ижма бір мәселе төңірегінде бір мезгілдегі мужтахидтердің бірден үкім
берген халде және онымен амал жасаған халде өзге бір бөліктің фонд болып
және жеткілікті дәрежеде түсіну заманы өткен халде жасаған ижма.
Ханафилер ижманы түрінде қабыл етеді.
Имам Шафии бұл түрдегі ижманы қабыл етпейді.Шафиилер ижманы
дәлелменде қабыл етпеу себебі оларда келісімге дәлел болмайды себебі
мужтахид түрлі бір саяси қорқудан, тәртіпсіздік қорқытуынан және біреуге
қарсы естілген құрметке байланысты етіледі және пікіріне жария жасай
береді.
Ханафилер бұған былай жауап береді: Хақ қарсысында ету харам.Сахаба мен
мужтахид бұнда харам және кінәлі саналмайды. Хаққы сөйлемеп пе, үнсіз
тілсіз бір шайтан сөзі хақ сөйлегенге қарсылық көрсетеді.Бір мужтахидтің
өзге мужтахидтердің көпргендерін естіген халде оларға қарсылық білдірмей
етуі, бұл пікірді қабыл еткенің деп дәлел етеді.
Ижманың болуы.
Дәлелдердің негізі Аллаһтың кітабы және Расулаллаһтың сүннеті.Бұлардың
жанында ижмада бір дәлел болып табылады.Еш күмәнсіз бір үкім шығарған кезде
алдымен Құранға кейін сүннетке жүгінеді.Себебі дініміздің басты үкімдері сы
екі қайнардан басталады.Бірақ хадистер сансыз.Бірақ хадистің үкімі Құран
және Сүннетте бір суретте табылмайды.Ортаға шыққан құқықтық және т.б.
хадистердің үкімдері Құран мен Сүннетте табылмағанша ижма жасалынады.
Ижманың болуына аяттар, хадистер және ақли дәлелдер тірек болып табылады.
а.Аяттар Әркім өзіне хақ болғаннан кейін хз. Пайғамбарға (с.а.у.)
оппонент бір жағдайды алар және мүминдердің жолдарынан басқа жолды таңдаса,
біз оны өз жағдайына тастап және жәһәннәмге тастаймыз. Ол не жаман сияқты.
Мүминдердің жолынан мұрат еткен және амалын ықтияр етпекші нәрселерден
құралады.
1. Сіздер адамдар үшін майданға шығарылғаны үмбеттерімнің қайырлысы
болады.
Бұл аят үмбеттің қайырлы болуын көрсетеді.
2. Әсте сізді осындай әділ, адал үммет қылдық сондықтан адамдар арасында
шаһид боласыңыз.
Бұл аят үмметтің әділ, адал тазалығын көрсетеді.Және үмметтің бір
тақырыптағыкелісімдеріне ұйуын керек етеді.
б.Хадистер
1. Үмметім дәлел алдында жина алмас
2. Мұсылмандардың әдемі көрген заты, Аллаһ алдында да әдемі
Бұл хадистерде мужтахидтердіңбір үкімде келісім жасаулары: қатеден ұзақ,
хаққа жақын ұйуы уәжіп бір діннен басқа бір зат емес.
с.Ақли дәлелдер
Ижманың бір болуы ақли дәлелдерменде толықтырылады. Мысалы: расул Екрем
(с.а.у.) соңғы пайғамабар. Діні қияметке дейін мәңгі.Бір хадиске тасаууф
болсын, оның төңірегінде кітаптан және сүннеттен ешбір жақындық
табылмайды.Оның төңірегінде фықх әлсіз, қияметке дейін түсіндірілгені қабыл
етілмей ме?Бұндай түсінік ижманың қабыл етілуімен
ортадан қалыптасады.
Ижманың қорғанышы.
Мужтахидтердің бір хадис туралы келісім жасауы пікірлеріне болмай жаңа
бір нақты дәлелге болады. Бұл дәлел хабар және қияс
болады.Ижмамен бұл дәлелдер күшті болады, артық асыл дәлел ижма болады,үкім
ижмаға жалғасады.Мысалы: Әркім зұлыммен нәрсе сатып алса,оны толығымен
аманат етпейінше сатпасын. Бұл хадис хабар болып табылды.
Әдістемешілер ижманың сенедінің ижтихад және қияс болып блдмауы
жаңғдайында етеді.Ғалымдардың көбі бұған жауап береді.
Дауид аз-Захири, ибн Жара ат-Табари сияқты ғалымдар етеді. Еш күмәнсіз
сахаба заманында ижтихадқа ижма жасаған.Мысалы:Сахаба Құранның бір халінде
жинақталуы жағдайында ижма жасаған.Бұл ижманың сенеді ижтихад түрінде
болған.
Хз.Осман барлық уақытта жұма намазы үшін азанды етедіСахабада бұл
тақырыпта
етеді. Бұл ижманың сенеді мешіттен ұзақта табылған мұсылмандарға намаз
уақытының келгенін есту мақсатында-ды.Жас сахаба доңыз етінің харам
болғанына қияспен,доңыз майының харамдығы жағдайында ижмада табылады.
Ижманың сенеді қатал бір дәлел де болады.Бірақ бұл халде ижма тәуелсіз
болмайды. Бұл қатал дәлелдіеткен болады.Мысалы бес уақыт намаздың
парыздылығы, уақыттары кітаппен сүннетттен тірек болғаны сияқты ижмамен де
тірек болады.Зекет, ораза, қажылық сияқты ғибадаттарда осындай.
Бақылау сұрақтары:
1. Ижма сөзінің мағынасы
2. Ижманың түрлері
3. Ижма үкімдері
6- лекция. Тақырыбы: Тафсир және Тауил
Жоспары:
1. Тауил анықтамасы
2. Құрылымы тұрғысынан тафсир және тауил түрлері;
3. Риуаят тұрғысынан тафсир және тауил түрлері.
Лекция мақсаты: Тафсир методикасындағы тауил үкімі туралы
студенттерге мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы
фыкыхтық ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Тафсир және Тауил сөзінің мағанасы .
Бұл екі сөз құран тафсир үшін өте маңызды . Тафсир сөзі баяндау ,
ашықтау , деген мағана ереді , беті жабық бір нәрсені ашу деген мағананы
берді . Соныме қатар Тафсир сөзі ескі философиялық және ғылыми
еңбектер дің ашықталуы және түсіндіріліуі деген мағынаға да кееді .
ылыми мағанасы үйренге мұхтаж болғандардың ішкі мақсатына тоқталу және
баяндау және қарастыру . Бұл сөзді ислам ғыымдары құраның сағанасын
ашықтау ондаған мұхтаж сөздерді аяндаумағанаарында қолданады . Бірақ
тафсир сөзі тек құранға ғана қатысты блмай сонымен қатар ғылыми
еңбектерді ашытау мағанасына да қоданылады . Тауил сөзі сөздікт артқа
айту деген сөздік түбірінен сөзі шығып ашықтау , Баяндау мағанасын
бідіреді . Ғылыми мағанасы әдебиетердің әсерімен адамның екі түрлі
талабының нафси және ақли Бірін тоқтатып екіншісін жағастыру .Тафсирмен
тауил сөзі киеір кездерде бір –бірінің орныа қолданылады . Ал енді екеуі
арсындағы айырмашыықты көрініс . Тафсир сөзі ғыымда тауиден адын
қоданылған , Ислам ның ағашқы дәуірінде тафсир мен хадистен басқа
ғылымдардың жария етімегендігімен тафсир сөзі бұл ғылымдарға баяндалған
еді Аударма дәуірі мен бірге бұл ғлымдр негізінен басталып әртүрлі
ғылымдар исламға кірген кезде бұл сөз басқа ғылымдарда қолданыла
бастады .
Тауил сөзі құран және ондағы пікірді дінің арласуы дәуірінен бастап
қоданылғанда кең ауқымды . яғни тафсир көбінесе практикалық түрде ,ал
тауил мағанасында қолданылады .Тауил тек илаһи кітаптарда ,ал тафсир әрі
шаһи әрі ғыыми кітаптарды да қолданыады .
Тәфсир және аударма сөзінің арасындағы айырмашыықтары.
Тәфсир сөзінің мағанасы ашықтау баяндауды бідіреді .Ал аударма сөзі
түбірі болып сөздікте ір сөзді бір тіден басқа да бірнеше мағанаары бар
. Мыс; Біреудің өмірін түсіндіру , біреудің сәрін біреуге жеткізу т.б.
Ғылыми мағанасы :бір сөздің ағанасын теосифияық тұрғыдан дәлме -дәл
түсіндірме жасау . Енді Тафсир мен аударманың айырмашылығын көрейік .
Әз-Зерканидің ойынша Тфасир мен аударманың арасында 4-есе айырмашылық
бар .
1.Аудару әдісі тұрақты бір әдіс тафсир ғылыми аудасымен тсіндіріліу
жүйесінде анықтаады .Тафсир бұндай емес . Тафсир кейінгі мағанасынан
ауытқымайды .егер тафсир мен қатынас арасы айырыса сөз бұзыып мағына
бомайды .
2. Аударма жасау жайыз болмайды , ал тафср де бұны жасау жйыз . Аударма
ешбір артықшыықсыз кемшіліксіз болу керек .Ал тафсир артықша сөзе қосуға
бады .
3.Аударма .Тафсирде мұндай жағдай
жоқ .
4. Аударма тарапынан аударушының аударған мағаналарының болғанына және сөз
иесінің сы туралы айтқанына ,ал тафсир ұай емес .Егер тафсиршінің
дәледері көп блса мұндай ıtınan береаады . Кейде тафсиршіер сөзді
айтқан аамның өзі жақсы біледі деп те арабша білмеген мұсылманға
Құранда өз тілінде түсіндіру және мұсылман бомаанға ислам дінін
түсіндіру үшін құранның аудармасы қажет . salaxıyetlı немесе
salaxietsiz адамнң жасаған аудармаларына қатеер кездесетін боса ,
мұсылмандар дұрыстақа ең жақын бір түрде Құранды барлы тілге аудару
мұхтаждығы ортаға шығады . Бұның да Salahıetı heyetler жасауы шарт .
Әдебиеттер тізімі:
19. Îìàð Íәñàôè, äàé: Ñåéiò Àõñåí, Èñëàì ñåíiì íåãiçäåði, Ñòàíáóë, 1995
20. Ñ.ßçûæû, Äií íåãiçäåði, Àíêàðà, 1996
21. Ñуëåéìåí Óëóäàғ, Èñëàìäà ñåíiì æәíå ñåíiì ìәзһàáòàðû, Ñòàíáóë, 1996
Ñåéiò Ðàìàçàí, àóä: Ì.Åëæó; Õ.Àëòûíàëàí, Æàðàòóøûíûң áàð áîëóû æ¸íå
ìàºñàòû, Ñòàíáóë, 1986
Бақылау сұрақтары:
1. Тауил анықтамасы
2. Тауилдің тафсирден айырмашылығы
3. Тафсир ұқсастықтары
7- лекция. Тақырыбы: Тафсирдің түрлері
Жоспары:
1. Құранның муғжизалығы
2. Тафсирдің түрлері
3. Хз.Пайғамбардың тафсирдегі орны
Лекция мақсаты: Тафсирдің түрлері туралы студенттерге мағлұмат беру.
Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы тафсирлік ұғымдардың мағынасы
мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Муғжиза сөздікте әлсіз қалдыру дегенді бідіреді . Ислам дінінде муғжиза
пайғамбарымыза беріген кереметдеп айтады . Адамда бұл мұғжизаларды
жасайалмайдыхз. Мухамның ең үлкен Муғжизасы оған тең келетін ешбір
еңбектің болмауы .Құранға төмендегі мәселелерді бойынша ешбір еңбек тең
келмейді 1 Тілдік жағынан .2Құраның аяндауы жағынан 3 Құранның ішіндегі
ғылымдар мәселесі жағынан 4адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру жағынан
5 Табиғат ғылымдары жағынан 6. Ғайып хабарлар жағынан .
Құран аяттарының қайталануы
Құранда кейде бір иқиғалар кейде бір аят қайталанып жатады . Мұны
себебі әртрі болуы мүмкін . оның ішіне ең негізгісі айтылған
мәселенің маңызды болуы . ғни Айтылғн мәселенің маңызды екенін түсіндіру
үшін қайталанады .
Тафсир түрлері
Тафсир түрлі жодармен және тәфсиршіердің жағдайына қарай бірнеше түрі
бар дейді?
1.Ешкімнің хабары олмаған тафсир
2.араб тіін біліумен мүмкін болған тафсир
3.ғылымда болғандардың білетін тафсири
4.Алладан басқа ешкімнің біліуі мүмкін болмаған тафсирлер . Жапы тафсир
екіге бөлінеді .Олар риуаят тафсир кейбір аяттарды баяндау және ашықтау
үшін . Құрандағы басқа атармен хз. Пайғамбар және сахабалардың
сөздерімен ашықталуы яғни риваят етілу арқылы ашықталған тафсир .Бұл
тафсир сөзі х.з. Пайғамбардан сахабаға , сахабалардан табиундерге риуает
жеткізіліп отырылған . Риуает жасалған тафсирлер міндетті түрде белгілі
шарттармен ережелерге сай болу керек болған . Риуаят тафсирлері ішінде
ең маңыздылары мыналар : 1Мухаммед бин Жерир ат-табари , Жамилул-Баян
ан Тауилул –Құран 2Абул-Лейс ас-Самарханды , Тафсирул Құранил –Азим
3Хусейн әл-Багауи , Малимут-Тензил ,4Ибн Кесир , Тафсирул –Құранил Азим ,
Дираят тафсирі .
Тек риуятпен шектеліп қалмай , тіл әдебиет , дін және түрлі білімдерге
Сүйеніп жасалоған тафсирді дираят тафсирі дейді . Бұл тафсир рухани
мұхтаждықтарда қамтамассыз ету мәселелерін шешетін тафсир .Ислам діні
кеңейіп басқа елдерге тарала бастап олардың мәдениетімен араласа
бастағанда , араб тілі өзгеріске ұшырай бастады . Сол себептен араб
болмағандардың арабша үйренуі қажет болды . Құранда араб тілінде
болғандықтан оны түсіну үшін де алдымен кейбір ғалымдардың оқытылуы
керек болды .
Осы уақыттан бастап дираят тафсирі шыға бастады .Уақыт өте келе ислам
діні таралып түрлі ғылымдар философиялық ойлап дамып мұхтаждық арта
бастады . Дириат тафсирлері :1 Фақреддин Риза , Муфатихулғайб2Әл-Байдауы
, Әнварут Тензил 3Әбу Хаян,Әлбахрул Мухат және т.б.
Хз.Пайғамбардың Тафсирдегі орны .
Құран кәрім араб тілінде түскен , сахабалар яки өздерінің мәдениетіне сай
түсінуге тырысқан ал мағанасы терең болған мәселелерді сахабалар
пайғамбарымыздан сұрап білуді қажетсінбеген , себебі олардың имандары
сұрап біліуі тек Құранның әмірі болғандықтан ғана еді .
Пайғамбарымыздың Құранда тәфсирлеуі тек Құранның әмірі болғандықтан
ғана еді .Пайғамбарымыздың Тәфсирі оның сүннеттері еді . Сүннет жалпы
Құранда , болмыс мәселелерін , насих және менсух және т.б. Тақырыптарында
ашықталған . Сахабалардың Бір риуаятында Құранның сүннетке деген
мұхтаждығы , сүннеттің Құранға деген мұқтаждығынан , әлде қайда көп
делінген .Пайғамбарымыздың Құранды тафсирлегені жайында ткөптеген
Хадистерде айтылған . Бірақ оның Тафсирі ,ал алғашқы жасалған
тафсирлерде осы сияқты білімдер қамтылған , онда шариғат және хз.
Пайғамбарымыздың жасаған тафсирлері сахабаларға толық баяндалған
.Бірәқ . сахабалар кез-келген нәрсені сұрауға мүмкіншілігі болмаған
.Ойлау қабілетінің дәрежесі не және өмірлік мұхтаждығына қарай сұрап
біліуді керек еткен . Бұл хз. Пайғамбарымыздың жасаған тафсирлерінің
аздығына бағыт бағдар болып табылады .
Әдебиеттер тізімі:
22. Îìàð Íәñàôè, äàé: Ñåéiò Àõñåí, Èñëàì ñåíiì íåãiçäåði, Ñòàíáóë, 1995
23. Ñ.ßçûæû, Äií íåãiçäåði, Àíêàðà, 1996
24. Ñуëåéìåí Óëóäàғ, Èñëàìäà ñåíiì æәíå ñåíiì ìәзһàáòàðû, Ñòàíáóë, 1996
Ñåéiò Ðàìàçàí, àóä: Ì.Åëæó; Õ.Àëòûíàëàí, Æàðàòóøûíûң áàð áîëóû æ¸íå
ìàºñàòû, Ñòàíáóë, 1986
8- лекция. Тақырыбы: Сахаба және тафсир
Жоспары:
1. Сахабаның мағынасы
2. Сахабаның тафсирдегі орны
3. Атақты сахабалар
Лекция мақсаты: Сахабалардың тафсирдегі орны туралы студенттерге
мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы тафсирлік
ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Сахабалардың тафсирдегі орны
Хз. Пайғамбарымыздан кейін Құранда ең жақсы түсініп ашықтаған
сахабалар еді . Сахабалар Құран аяттарын Хз.Пайғамбарымыздан
естігеннін айтып немесе ижтихад жасау түрінде ашықтаған .Көбінесе
аяттарды түсу себептеріне қарай ашықтайтын еді .Бірақ сол уақытта
арабтардың мәдениеті әр түрлі болды . Сол себептен араб тіліндегі сөздер
тілдік жағынан әртүрлі мағынаны білдіретін еді . Сахабаныфң бірі сөздің
негізгі мағанасына қолданса 2-сі ауыспалық мағанасын қолданған . Кейде
Құранның бір аятын ашықтау барысында сахабалар арасында әртүрлі
пікірлер болған . Уақыт өте келе жасы үлкен , қарт сахабалар қайтыс
болып Құранды түсіндіру үшін жас сахабаларға қалған еді Олар құранды
дінді түсінлдіру барысында көп сөйлеп көбіоек жас сахабалардың бір
аят төңірегінде қарама –қайшылықтар туындады Сахабалар жасаған
тафсирдің дұрыс немесе бұрыс екендігін кімнің тафсир жасағанына қарап
біліуміз керек болды.Тәфсирді дұрыс жасаған көрнекті сахабалардың қатарына
мыналар жатады :Али бин Әбу Талиб , Абдуллаһ бин Месуд , Убей бин Каб ,
Абдуллаһ бин Аббас , Ә бу Муса әл-Ашари , Зейд бин Сабит , Абдуллаһ бин
Зубейір . Енді бір-екі сахабалардың тафсирінің орнына көрейік Абдуллаһ бин
Мусейдтің тафсирі арналды .
Пайғамбарымыздың жанынан күндіз түні айырылмаған Абдуллаһ бин Мусейд
өзінің және исламға дейінгі өмірі жайлы Мағлұматтар жоқ . Өте кедей
отбасынан шыққан .Ол Құран тафсиршінің алғашқысының бірі болып табылды
. Пайғамбарымыздың жанынан рұқсатсыз кіре беру мүмкіншілігі болған ибн
Месуд көптеген аяттардың тафсирін Пайцғамбарымыздың өзінен естіген
.Пайғамбарымыздың Тафсирленген аяттарын өзі ашықтауға тырысқан .Ислам
дінінің таралуына үлкен үлес қосқан .хз. Пайғамбарымыздың өлімен және
құран оқытушысы болған .Ибн Месуд 652ж Мадина қаласында қайтыс болған
.Ибн Месуд Ирак тафсир медресселердің негізін қалаушы болып табылады .
Сахабалар арасында Құран хафыздарының ең алдынғы қатарды болған Ибн
Месуд Құранға түрлі түсті нүктелерден қойылуын қаламаған .Ол нүктелер
Құранға ұсқынсыз көрініс береді деген онда өзі жазған Құранның бір
нұсқасы болған Иракта жүздеген сахабалар болғанымен тафсир ғылымында
қабілетіне қарай Ирак Жүздеген сахабалар болғанымен тафсир
Медресселерінің көшбасшысы атағын алған Ибн Месуд , ислам құқығы , тіл
және қырағат ғылымында да маңызды орын алған . Кейбір риуаяттардың ибн
Месуд бір аятты оқып оны азаннан кешке дейін тафсирленген делінеді .(Ибн
Месуд Құран
Әдебиеттер тізімі:
À.Ëóòôè Êàçàíæû, Ислам акайды, Ñòàíáóë, 1995
2.Àäàì Õóäàâåðäè, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Ñàêàðèÿ, 1998
3.Àáäóë Þñð Ìұõàììåä Ïåçäåâè, àóä. Ø.Ãоëæуê, Кәлам ілімі, Ñòàíáóë,
1994
4.Áåêèð Òîïàëîғëû, Кәлам ілмі, Ñòàíáóë, 1996
5.Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñоçäiê, Àëìàòû, 1995
9- лекция. Тақырыбы: Табиундар
Жоспары:
1. Абдуллах бин Абастың тафсирдегі орны
2. Табиундар
3. Табиундардың тафсирдегі орны
Лекция мақсаты: Табиундардың тафсирдегі орны туралы студенттерге
мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы тафсирлік
ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Абдуллах бин Аббастың тафсирлеуіндегі орны.
Ибн Аббас пайғамбарымыз қайтыс болғанда 13-15 жаста болған делінеді.
Ол саясатқа араласпаған, мемлекет істерімен шұғылданбаған. Өмірі тек оқу
және үйренумен өткен. Ибн Аббас тек исламға қатысты мәселелерді ғана емес
исламға дейінгі мәселелерді де қарастырып халыққа үйретуге тырысқан. Оның
пайғамбардан сахабадан естіген және өзінің жасаған тафсирлерін кітап қылып
жинақтамаған. Оның тафсирлерін өзінен кейінгі шәкірттері қағазға түсірген.
Ибн Аббас аяттарда кейде діни кейде тарихи кейде тілдік жағынан анықтауға
тырысқан. Кейбір кездерде аяттардың тура мағынасын емес ауыспалы мағынасын
қолданған.
Тәбиуннің тафсирдегі орны.
Төрт хатфа дәуірінен бастап ислам дәулетінің шекарасы кеңейді.
Ислам жаңадан қабылдаған өлкелерге дұрыс басшылық жасау керек болды.
Ұзақтығы елдерде исламда үйрететін білімді адамдар жетіспеді. Содан бастап
жеке пікірлер шыға бастады. Сонымен қатар басқа елдердің өзіне тән салт-
дәстүрі, мәдениеті бар еді. Олар исламда қабылданғаннан кейін ислам
дінінің үкіметтерімен араластырады. Табиундар тафсирді сахабалардан
есітгенін айтқан. Естімеген жерлерін иштихад жасаумен айналысты. Осыдан
бастап тафсир тұлғадан тұлғаға жетіліп отырды. Тафсирді жеткізген
адамдардың әрқайсысы әртүрлі болғандықтан тафсирге өзінше артық
нәрселерді қоса бастады. Бір мәселеге төңірегінде тек өзінің пікірі ғана
емес сол уақыттағы қауымның да пікірлерін айтатын болды. Түрлі
көзқарастардың ішінде ең маңыздысы исраимат деген атаумен ортаға шықты.
Исраимат – яхудилер деген мағынаны білдіреді.Яхудилердің
қарастыратын себебіміз олардың исламға тигізетін әсері үлкен болды.
Хазірет Пайғамбарымыздың өлімінен кейін Сахаба дәуірінен бастап яхудилер
Құрандағы мағынасы жабық қиссалармен шұғылданды. Бұл қиссаларды түсіну үшін
басқа илахи кітаптарды қоладана бастады. Негізгі құрандағы қиссалар Таурат
пен Інжілде бар болғанымен Құранда толығымен анықталмаған. Мысалы: Бұқара
және Араф сүрелерде Адам ата қиссасы Тауратпен Інжілде де бар. Бірақ
Құранда Адам мен Хауананың жеміс ағашын жеуі, Жаннаттан қуылуы туралы
айтылмаған.
Жалпы Тауратпен інжіл түбегейлі өзгеріске ұшырады деп айта алмаймыз.
Олардың ішінде де өзгеріске ұшырамаған хабарлар бар. Мысалы: кейбір
баратын және Таураттғы айтылған нәрселерді Құранмен салыстыратын делінген.
Тафсир ғылымында атақты болған Ибн Аббас пен Ибн Мәсуд кейіннен бір
мектеп халіне келетін тафсир әрекеттерін жасаған. Олардың шәкірттерінің
тафсир әрекеттерін жасаған. Олардың шәкірттерінің тафсир ғылымында
атақтары шыққан. Олардың қатарына Сайд бин Жубейр, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих-педагогика факультеті
Археология-этнология және дінтану кафедрасы
" Бекітемін"
Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ
Тарих-педагогика факультетінің деканы
т.ғ.к., профессор
___________К.Жетібаев
"_____"_____________________2010ж.
“ТАФСИР”
пәні бойынша
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
(5В020600-Дінтану мамандығына арналған)
Оқу формасы күндізгі
Курс 3
Семестр 6
Барлық сағат (кредит) саны 90
Лекция 30
Семинар (практикалық) 15
ОБСӨЖ 45
СӨЖ 30
Қорытынды бақылау - емтихан
Блоктар саны 2
Түркістан 2010
Оқу-әдістемелік кешенді құрастырған(дар): И.Чалышкан
Кафедрадағы жұмыс уақыты : 900 - 17.00 сағ.
СӨЖ қабылдау уақыты: Жұма, сағ. 1100 – 12.00, тармх- ғимарат ауд. 208
Оқу-әдістемелік кешенге түсініктеме: Тафсир пәні бойынша оқу-
әдістемелік кешен екі бөлімнен тұрады: пәннің оқу бағдарламасы және пән
бойынша лекция тезистері. Пәннің оқу бағдарламасында пән туралы пәннің
пререквизиттері мен постреквизиттерітуралы мәліметтер, пәннің қысқаша
түсініктемесі, әдебиеттер тізімі, студенттердің білімін бағалау туралы
ақпараттар бар. Осы пән бойынша лекция сабақтарының тезистері қамтылған.
Дінтану мамандығына арналған Тафсир пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен
... ... ... ...2010 ж. кафедра мәжілісінде талқыланып бекітілуге ұсынылды.
№ хаттама.
14 .Лекция тезистері
1- лекция. Тақырыбы: ІІ- Тафсир методикасы пәні
Жоспары:
-Тафсир методикасы пәні
-Тафсир сөзінің мағынасы
-Тафсирдің анықтамасы
Лекция мақсаты: Тафсир методикасы пәні, оның мақсаты және міндеттерін
білу. Лекция мәтіні (қысқаша)
Тәфсир методикасы дінтанудың бөлімі ретінде дінтану мамандарын кәсіби
дайындауға тікелей қатысты.
Тәфсир методикасы дінтану мамандығы бойынша оқитын студенттердің құран
кәрім аясындағы адам және оның жаратушыға, қасиеттілікке қатынасы, сонымен
бірге құранның шығуы мен мақсаты, адам табиғаты мен тіршілігінің мәні
туралы түсінік пен ұғымдарды, құран аяттары тереңірек зерттеп танып-білуге
мүмкіндік береді. Бұл пәннің ислам дінінің негізі болып табылатын Құран
Кәрімді және оның негізгі қағидаларын дұрыс түсінуде маңызы үлкен. Құран
аяттарының көркемділігі мен мағыналарының тереңдігіне үңіле білуде көмекші
құрал болып табылады.
Пєнніњ мақсаты: Дінтану мамандарын дайындауда тафсир методикасы
негізгі және профилдік пән болып табылады. Бүгінгі күнде исламның негізі
болып табылатын құран кәрім, адамның рухани әлемі, жаратушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды өмірлік маңызды тақырыптарды зерделеп
зерттеу уақыт талабы. Елімізде ұлтаралық пен дін аралық келісім мен
төзімділік Құрандық мәселелерді көтеру және шешумен ұштасып жатыр.
Бұл пәннің мақсаты – елімізде гуманитарлық білімнің жаңа жағдайында
дінтану пәндерін оқытуды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамассыз ету.
Пєнніњ міндеттері:
Құран кәрімдегі негізгі мәселелерді зерделеу, құран аяттары мен
қазіргі таңдағы маңыздылығы, адамның рухани әлемі, харатушы мен адам
арақатынасы, сенім мен білім сынды мәселелерді қарастыру.
Бақылау сұрақтары:
1. Тафсир методикасының қарастыратын мәселелері
2. Тафсир методикасының мақсаты
3. Міндеттері
Әдебиеттер тізімі:
1. À.Ëóòôè Êàçàíæû, Ислам акайды, Ñòàíáóë, 1995
2. Àäàì Õóäàâåðäè, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Ñàêàðèÿ, 1998
3. Àáäóë Þñð Ìұõàììåä Ïåçäåâè, àóä. Ø.Ãоëæуê, Кәлам ілімі, Ñòàíáóë,
1994
4. Áåêèð Òîïàëîғëû, Кәлам ілмі, Ñòàíáóë, 1996
5. Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñоçäiê, Àëìàòû, 1995
6. Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿñû, Ñòàíáóë, 1986
7. Ì. Èñàұëû; Қ.Æîëäûáàéұëû, Ислам ғылымхалы, Àëìàòû,2003
8. Ì.Æàìàë Ñîïûîғëû, Ислам діні негіздері, Èçìèð, 1996
9. Ì.Ñ.Áèëãå, Ислам ғылымхалы, Ñòàíáóë
10. Ì.Ñåéiò Өçâàðëû, XIX-XX- ғàñûðëàðäàғû Êәëàìíûң æàңà çåðòòåóëåði,
Ñòàíáóë,1998
11. Îìàð Íәñàôè, äàé: Ñåéiò Àõñåí, Èñëàì ñåíiì íåãiçäåði, Ñòàíáóë, 1995
12. Ñ.ßçûæû, Äií íåãiçäåði, Àíêàðà, 1996
13. Ñуëåéìåí Óëóäàғ, Èñëàìäà ñåíiì æәíå ñåíiì ìәзһàáòàðû, Ñòàíáóë, 1996
2- лекция. Тақырыбы: ІІ- Уахи
Жоспары:
-Уахи
- Уахидің түрлері
- Сүре
Лекция мақсаты: Уахидің анықтамасын білу , Құран сүрелерін анықтау.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Уахи
Қасиетті кітабымыз құран х.з. Мұқаммадке уахи жолымен түскен . Уахидың
сөзік мағанасы жасырын сөйеу әмәр ету , ишарат беру , асығу , хат жазу
не.т.бмағанада береді .
Уахидің келу түрлері
1.Уахидің ағашқы трі пайыздық ұйқыда жатады түс ретінде кеуі . Кейде
Түсінде көрген нәрсеер өңінде боатын
2. х.з..Пайғамбар ояу отырғанда періштелерді көрмей жүрегіне Аланың уахи
салу .
3.Жабық періштелердің адам бейнесінде пайғабарымызға уахи әкелуі . Бұл
пайғамбарымызға уахидің ең оңай түрде келеген уахи . Кейін Дихия адам
бейнесінде келген .
4.Қоңыраудың үніне ұқсаған бір сыңғырлаған дыбыс пен келуі .
Пайғамбарымызға ауыр келеген уахидің түрі осы Дыбыс тоқтаған уақытта
Пайғамбарымызға уахимен келген сөзді есіне сақтап қаатын еді .
5. Жаб-л Пайғамбарымыздың өз бейнесінде келіп Алланың айтуы .Бұндай уахи
2-рет болған 1-сі Хира Үңгірінде алғашқы уахи келгенде , 2-сі Миғражға
шыққанда .
6. Пайғамбарымыздың ояу уақытында Алламен тікелей сөйлесу .Миғраж түнінде
намаздың фарз болуы не Бақара сүресінің соңғы 3 аятында Алла х.з.
Мұхаммедке тікелей айтқан .
7.Пайғамбарымыз ұйқыда жатқанда уахи әкелуі . Кейбір тәфсиршілер Каусар
сүресінің осындай уахи аралығы айтқан .
Уахи келген кезде Пайғамбарымыз бірнеше халдер көрінетін еді . Мыс ;
денесі дірілдеп жүзінің түсі өзгеретін еді . Күн қанша суық болса да
пайғамбарымыз тереп , дем алғанда қарғаға ұқсас дем шығатын еді .
Уахидің келгенні пайғамбарымыздың жанында отырғандарға да сезілетін еді .
Ухидің келген уақытында байланысты есімдері . Пайғамбарымызға түрі
уақытта , түрлі жағдайлармен мекендерді уахилер берілген . Олар
1. Әл-Хадари ;Пайғамбарымыздың сапарда болған уақытында келген .
2. Әс-Сафари : Пайғамбарымыздың сапарда , соғыс уақытында келген
уахилер
3. Ән-Каһари : Күндіз келген Уахилер
Сүре
Сүре сөздік сағанасы сәртебесі қатар , абырой дегенд білдіреді .Сүренің
орналасу тәртібі н иафсириінің бір бөлігі пайғамбарымыздың өзі жасаған
десе бір бөлігі сахабаардың ижтихад жасаумен тртіптелген дейді
.Сүренің Мекке және Мәдиналық болып бөлінуіне байланысты тафсирдің 3
пікірі бар
1. Уахидің түскен жеріне қарай бөлінуі . Яғни Меккеде түскен сүренің
Меккелік ал Мадинада түскенге Мадинаық деп аесім берген . Сонымен
қатар Мина , Арафат , және Худайбия сияқты жерлердің төңірегінде түскен
аяттағы Мадиналық деп атаған .Бұдан басқа да пайғамбарымыз сапарда
жүргенде түскен аяттардың Сафари деп аталған
2Пайғамбарымыздың хижіретіне қарай есімделуі . Яғни хижреттен бұрын
түскен аяттарға Мекке ал хижреттен түскен Мадинаның деп есім берген
.
3Мекке мен Мадиналық тұрғындарына қарай бөлініуі Мысал ; Ей имам
еткендер деген аят дина тұрғындарына , а Ей адамдар деген аят Мекке
тұрғындарына қатысты .
Бақылау сұрақтары:
1. Уахи
2. Уахидің түрлері
3. Сүре
Әдебиеттер тізімі:
14. À.Ëóòôè Êàçàíæû, Ислам акайды, Ñòàíáóë, 1995
15. Àäàì Õóäàâåðäè, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Ñàêàðèÿ, 1998
16. Àáäóë Þñð Ìұõàììåä Ïåçäåâè, àóä. Ø.Ãоëæуê, Кәлам ілімі, Ñòàíáóë,
1994
17. Áåêèð Òîïàëîғëû, Кәлам ілмі, Ñòàíáóë, 1996
18. Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñоçäiê, Àëìàòû, 1995
3- лекция. Тақырыбы: - Құран
Жоспары:
1. Құран
2. Құранның жинақталуы
3. Құранның харекеленуі
Лекция мақсаты: Құран туралы студенттерге мағлұмат беру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Құранның жинақталуы
Асыра Саадетте құранның жиналыуы х.з. Пайғамбарымызға түскен уахилер
бір жерге жинақталып тәртіптелименген еді .Бірақ пайғамбарымзға жақын
болған сахабалар әрдайым келген уахилерді жазып немесе жаттап жүрген
. Олардың қатарына Зейд бин Сабит , Мауыз бин Жебел, Убей бин Каб , Ибн
Месуд х.з. Али не хз. Осман болған .
Әбу Бәкір заманында құранның жиналуы . Пайғамбарымыз қайтыс болуына аз
уақыт қалғанда құранның аяттың қайсысы жеке жеке жинақталған кейін діс
–тәсілімен тәртіптері әртүрлі болған .Құранның кітап халінде
жинақталуға х.з. Әбу Бәкір бел буып , бұл іске басшы етіп
пайғамбарымыздан келген уахиді жазып жүрген Сеид бин Сабиті сайлайды
. Құранның аяттарының көптігі тақтаарға , құрма ағаштарына , жазылған еді
. Құранның аяттары бір жерге жинақталған кейін Зейд бин Сабит оны ХЗ.
Әбу Бәкірдің өлімінен кейін бұл түпнысқа Омардың қолына түседі .
Құранның харекеленуі және нүкте қойылуы
Ислам діні келерден бұрын арабтардың жазуларына бүгінгі таңдағыдай
емес еді , хареке мен нүктелері жоқ еді .Құранның алғашқы нұсқасыда
осылай жазыған еді . Бірақ бұны арабтардың өзі түсініп дұрыс оқитын еді .
Ислам діні жайылып арабтардың басқа елдермен араласқаннан кейін араб
тілінде өзгеріске ұшыраудан сақтап қалу керек болды . Сол уақытта
араб граматикасын жақсы білетін Әбу –Асвед еді . Оған Құранға
харекемен нүкте қойылу керек екендігін айтылғанда ол бас тартты .
Кейіннен көшеде кетіп бара жатып біреудің Құранды қате оқып
отырғанын естиді . Содан кейін Әбул –Асвед құранға нүктеер қояды . Бұл
нктеер алғашқыда әріптің нүктеермен араасып кетпеу үшін түрлі түсті
бояулармен боялған . Кейіннен хареке ретде қойылған . Біаз уақыт
өткеннен кейін Құранға хамза мен ташдит қойылады .Бірақ көптеген сахабалар
ұны дұрыс көрмеді . Құранға сырттан бір көрсе қосуға болмайды деді .
Кейіннен Құранның харекеленіуіне керек екендігін пайғамбарымыз өзі айтып
кеткедгі ортаға шығады .
Құран Кәрім – Хз. Мұмаммедке уахи етілген және барлық адамзатқа
жіберілген илаһи кітаптың аты. Тікелей немесе жәбірейіл арқылы Ислам
пайғамбарына уахи етілген, 23 жыл пайғамбарлық кезінде Хз Мұхаммедке аят-
аят, сүре-сүре болып түскен. Хз Мұхаммед те өзіне уахи етілгендерді
адамдарға үйреткен, жаттауды және жазып алуды ұсынған. Уахи жазушылардың
тарапынан Хз Мұхаммедтің сау кезінде жазылған және жатталған Құран уахиі
халифа Хз Әбу бакір заманда бір кітапқа жинақталады. Хз Мұхаммедтің өмір
сүрген кезде уахидің келуі жалғасып тұрғандықтан, бір кітап болып
жинақталуы мүмкін емес еді. Құран Кәрім оқы аятымен басталған 6666 аят
және 114 сүреден тұрады. Алғашқы уахи 610 жылы Хира тауында, ал соңғы уахи
Меккеде веда қажылығынан (Хз Мұхаммедтің соңғы қажылығы) кейін келген.
Олай болса Құран Кәрім Хз Мұхаммедке түскен, мусхафтарға жазылған, теватүр
(ауыздан ауызға айтылуы) жолымен жеткен, оқу арқылы ғибадат етілген және
онымен іс-істелетін илаһи кітап. Оның бірнеше аты бар: Құран, Мусхаф,
Фуркан, Беян Рух және тағы басқа.
Құран Кәрім Ислам дінінің негізгі көзі, мұсылмандардың панасы, тура
жол көрсетушісі. Адамдардың оған ұқсас кітап жазуға күші жетпейді. Осы
жөнінде Құран адамдар мен жындардың алғашқы аятқа да ұқсас ешнәрсе жаза
алмайтынын сеніммен атайды. Құранның сөздері, үкімдері мен теориялық толық
тәртіптелген.
Анық және түсінуге оңай араб тілінде түсірілген Құран жалпы сенім,
ғибадат және ахлақ (мінез-құлық) негіздеріне тоқталған. Адамдардың
әлеуметтік, мәдени және экономикалық мәселелерін шешуші ережелер ұсынған.
Оның үкімдері, бұйрықтары және тиымдары арасында қайшылық жоқ.
Құран Кәрімнің негізі адам. Адам және адамзаттың бақытты болуын
мақсат етеді. Ұсынған мәліметтері, түсініктері мен теориялық нақты ғылым
мен санаға сәйкес келеді. Әйтседе Құран ғайыб, рух, қиямет күні және ажал
сияқты тақырыптарды Аллаға қалдырады. Адамдарды әлем туралы ойлауға
шақырады. Еліктеу және жалқаулықтан құтылуы кеңес береді. Тарихты және
тарихи оқиғаларды тура және ақиқат жағын көрсетіп үйретеді. Адамдардың
дүниеде өмір сүру тәсілдері мен ережелерін анықтайды. Жаратылғандардың
жағдайлары, ұлттар мен мемлекеттердің өткендеріне қатысты толық мәліметтер
береді.
Құран Кәрім жақсы ахлақтың, (мінез құлықтың) негізгі көзі. Жақсы
ахлақтың, яғни мінез құлықттың барлық адамның өмірінде көрініс табуын
қалайды. Барлық адамды бейбітшілік пен тыныштыққа өмір сүруге,
сүйіспеншілік және қайырымдылықпен әрекет етуге шақырады. Жеке адам мен
қоғамның мәдениетті және бақытты болуын тілейді.
Өзін жүректегі аурулар үшін шипа болғандар үшін тура жол ретінде
ұсынған Құран Кәрім дұрыс білім мен жаңашыл түсініктің, өшпес мәдениет пен
өркениеттің негізгі көзі болып табылады.
Құран - Хз Мұхаммедтің пайғамбарлығының анық дәлелі, адамдарды тура
жолға салатын ең толық илаһи заң.
Құранда айтылған басты мәселелер.
Дін мен шариғат ұғымдары арасындағы айырмашылықты бақылау үшін
Құранның негізгі мәселелеріне және бұлардың мазмұны тоқталайық.
а) Сенім мәселелі (ақайд)
б) Ахлақтың (мараль) қағидалары
в) Амал (іс-әрекет) мәселесі
с) Ғибадат (жеке және жалпы)
д) Муамалит (қарым-қатынас)
А) Сенім мәселесі.
Сенім мәселелері Аллаға, Алланың сипаттарына, Алла жіберген
пайғамбарларға, ақірет күніне қатысты мәселелер болып табылады. Олар кәләм
немесе таухид ғылымдарында зерттеліп, бір Алланың бар екендігі туралы
пікірді негізге алады. Құранда мұны дәлелдеп қолдау мақсатында көптеген
қисса, мысал айтылады және адамдар ақылдарын пайдалануға шақырады.
Мұсылман ғалымдар пайғамбар ақылын қолданған адамның ешқандай
пайғамбар және қасиетті кітап болмаса да, Алланың бар және бір екендігін
ақылмен біле алатынын айтады.
Басқа сенім негіздері де осы негізден туындайды. Алла жаратқан
құлдарына тура жолды көрсететін пайғамбарларды жіберіп, бұл пайғамбарларға
кітаптар берген. Кітапта көрсетілген қағидаларға сай іс-әркет жасаған
адамдарға силық, оған кері іс-әрекет жасағандарға жаза берілетінін айтқан.
Мұсылмандықта негізгі сенімдер алтыға бөлінеді.
1). Аллаға сену.
2). Періштелерге смену.
3). Кітаптарға сену.
4). Ақырет күніне сену.
5). Пайғамбарларға сену.
6). Тағдырға сену.
Ә - Ахлахтық (мараль) қағидалары.
Құранда әділдікті, туралықты, адалдықты туыстарға көмектесуді,
көршілермен жақсы қарым-қатынаста болуды, сабырлықты, мейрімділікті
бурайтын және оларды қолдайтын, әділетсіздікке, өтірікке, менмендікке,
дөрекілікке тиым салынатын көптеген аяттар бар.
Бұл бұйрықтардың барлығы нәпсі мен көңілдің кек жек көрушілік және
менмендіктен тазалануын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл мәселелер
көбінесе суфизм ғалымдарына қолға алынады.
Ахлақтық қағида мен ережелердің негізгі мақсаты жетілген кемелденген
адамдар тәрбиелену. Ахлақ жағынан жетіліп кәмелденген адамдар құқықтың
табысқа жетуіне үлкен үлес қосқан.
Б – Амал (іс-әрекет) мәселесі.
Амал мәселесі – адамның Алла үшін орындауы тиіс іс-әркеттері мен
басқалармен жасайтын қарым-қатынастары мәселерін қамтиды. Адамның Алла
алдындағы міндеттері – ғибадат, ал басқа амалдармен жасайтын қарым-
қатынастары муамлат деп аталады.
С – Ғибадаттар.
Ислам ғалымдары адамдарға пайдалы әр-бір іс-әрекетті ғибадат
құрамында қарастырған. Мысалы, адамның білім алып, еліне, және барлық
адамдарға көмек беруі ғибадат болып табылады.
Д – Муамлат (қарым-қатыс).
Муамат – жалпы алғанда адамдар арасындағы сауда-саттық, үйлену,
ажырасу, қылмыс және жазаларды түсіндіретін ұғым. Муамлат мәселелері
қазіргі кезде құқық ретінде кеңінен таралып, қолданыла бастады.
Құран – Кәрімде муамлат мәселелеріне байланысты үкімдер де бар.
Бақылау сұрақтары:
1. Құранда айтылған басты мәселелер
2. Құранның жинақталуы
3. Құранның харекеленуі
4- лекция. Тақырыбы: Сүннет
Жоспары: І-Кіріспе: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі
1. Сүннет анықтамасы
2. Құрылымы тұрғысынан сүннеттің түрлері;
3. Риуаят тұрғысынан сүннеттің түрлері.
Лекция мақсаты: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі туралы
студенттерге мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы
фыкыхтық ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
А) Анықтамасы:
Тілдік жағынан әдет, жол деген мағыналарға ие болған сүннет, құқық және
құқық методикасы ғылымдарында әр түрлі түсіндіріледі. Кейбір фықых
ғалымдары парыз және уәжіптің сыртындағы нәпіл болған ғибадаттарға сүннет
деп, ал басқалары құқықтық қарым-қатынастардың мендуп болғандарына да
сүннет деп атайды. Мысалы: таң намазында парыздан алдын оқылатын 2 ракат
намаз сүннет. Бірақ, біз сүннет деп айтайын дегеніміз бұлар емес.
Методистерге қарай сүннет Пайғамбарымыз (с.а.с.) нің сөз, әрекет және
мақұлдағандары. Сүннет пен хадис кей кезде синоним ретінде қолданылады.
Кейде тек Пайғамбарымыз (с.а.с) сөздерін хадис деп атайды. Кейде сүннеттің
жазумен жазылуына да хадис делінеді. Б) Сүннеттің бір
заң жинағы болуы.
Бүкіл Ислам білімдарлары, сүннетті Құраннан кейінгі заң кітабы ретінде
көреді және осыған байланысты аяттар мен хадистерді дәлел ретінде
көрсетеді.
Б.1 Аяттар.
1. Хз. Пайғамбар (с.а.с) адамдарға үлгі болу үшін жіберілген
болғандықтан басқа адамдарға қарағанда илаһи бақылауда болатын еді. Илаһи
бақылауда болмаса адам болғандығы үшін қателіктері болатын еді. Қателері
болған бір адам басқаларға үлгі бола алмайды. Ол өз ойынан сөйлемейді.
Сөйлегені көкейіне салынған уаһи ғана. (Нәжім сүресі 3-4 аят) аяты Хз.
Пайғамбар(с.а.с) айтатын мәселелерінің барлығын уаһиға қарап айтатындығына
дәлел. Осыған қарай Құран, сүннеттің бастауы. Уаһи тек Құран уаһи-и матлу
(оқылған уаһи) ал сүннет уаһи-и ғайри матлу (оқылмаған уаһи). Яғни
Құранның мағынасы мен сөздері, ал сүннеттің тек мағынасы уаһи. Сүннеттің
сөздері Пайғамбардікі.
2. Құран аяттарын ашықтау Пайғамбарымызға (с.а.с) міндеттелген.
муғжизалармен, кітаптармен (пайғамбарлар жібердік) Саған да адамдар үшін
түсірілгенді ашық баян етерсің деп, Құранды түсірдік. Әрине олар түсінер
(Нахыл с.- 44 аят) аяты дәлел. Осыған байланысты сүннет Құранның аяқтаушысы
деп айтуға болады.
3. Құранның көптеген аяттары сүннетке мойынсынудың парыз болғандығын
ескертеді. Мысалы: Кім Пайғамбарға бағынса, расында Аллаһқа бағынған
болады. Ал және кім бет бұрса, оларға сені аңдушы етіп жібермедік (Ниса-
80)
Әй мүминдер! Аллаға бой ұсынып, Пайғамбарға әрі өздеріңнен болған әмір
иелеріне бой ұсыныңдар. Сонда егер бір нәрсеге талассаңдар, оны Аллаға
пайғамбарға ұсыныңдар: Егер сендер Аллаға, Ақырет күніне иман келтірген
болсаңдар. Міне осы хайырлы да нәтиже де жақсы( Ниса-59)
Раббыңа серт! Олар өзара таласқан нәрселерінде сені би қылып, сонсоң
берген билігіңнен көңілдерінде ақау таппай толық бой алмайды (Ниса-65)
Аллаһтың елшісіне бір кент тұрғындарынан қалдырған олжалары; Аллаға;
Елшісіне, жақындарына, жетімдерге және жолда қалғандарға тән. Сендерден
байлар арасында айналып жүрмеуі керек. Сендерге Пайғамбар не берсе алыңдар,
да неменеден тыйса, одан тыйылыңдар, әрі Алладан қорқыңдар. Сөзсіз Алла
қатты азап иесі (Хашр-7)
4. Сүннет, Пайғамбарымыздың Аллаһтан алған кітапты баяндауы.
Раббың тарапынан түсірілгенді жалғастыр. Егер оны істемесең, елшілік
міндетін жалғастырмаған боласың. Аллаһ сені адамдардан қорғайды. Күдіксіз
Аллаһ қарсы болған елді тура жолға салмайды (Майда-67)
Сүннетке бойынсыну Аллаһқа мойынсыну деген сөз.
5. Құран адамдардың Пайғамбарларға иман етуін ашық білдіруде.
Әй адамбаласы! Мен барлығынға Алланың елшісімін. Ол сондай Алла, жер мен
көктің иелігі оған тін. Одан басқа тәңір жоқ. Ол тірілтеді де өлтіреді.
Аллаға жіне Алланың сөздеріне сенген, жіберілген сауытсыз Пайғамбарға иман
келтіріңдер жіне оған еріңдер. Әрине тура жол табасыңдар де.
Б.2 Хадистер.
1. Маған Құран жіне онымен бірге соған ұқсасы (сүннет) берілді. Жақында
біреу: Сізге бұл Құран жетеді, сол жерде нені халал деп тапсаңыз, оны
халал деп қабылдаңыз, нені харам деп тапсаңыз оны харам деп қабылдаңыз
дейді. Пайғамбарымыздың харам еткені де Аллаһтың харам еткендігі сияқты.
2. Наби Муаз бин Жебелге Саған бір арыз келгенде немен үкім шығарасың?
деп сұрады. Муаз бин Жебел Аллаһтың кітабынан тапқаныммен үкім етемін деді.
Одан таппасаң ше? Жебел: Пайғамбардың сүннетімен деп жауап берді.
Пайғамбарымыз осы жауапқа өте қуанды және Аллаһқа шүкір етті.
3. Сізге екі нәрсе қалдырдым: Аллаһтың кітабы мен Пайғамбардың сүннеті.
В) Сахабалардың әрекеттері.
Сахабалар әр түрлі тақырыптарда Пайғамбарымыздың
сүннетіне мойынсынады, пәтуа және үкім берерде Құраннан соң сүннетке
жүгінеді. Халифа Хз.Абу Бакир Набидің өлімінен соң өзіне келген әрбір
мәселенің үкімін айту үшін Құранға, одан таппаса Сүннетке жүгінген.
Исламның алғашқы дәуірінен осы заманға дейін бүкіл ислам ғалымдары Құраннан
соң сүннетті бір заң қайнары ретінде қабылдаған.
Г) Ақли дәлел.
Жоғарыда айтылғандай, Құранның көптеген аяты Пайғамбарға мойынсынудың
парыз екендігін баяндайды. Мойынсыну оның сүннетіне мойынсынудан басқа
ешнәрсе емес, Бір пайғамбардың пайғамбарлығына сену, оған мойнсыну, берген
үкіміне, сөйлеген сөзіне қарсы тұрмау, әкелген әрбір нәрсесін қабылдау
керек. Осылай болмаса, оған сенудің мағынасы болмайды. Пайғамбарға ұарсы
шыққан адам Аллаһқа бағынады, оның үкіміне мойынсынады деп түсіну мүмкін
емес.
Мәні тұрғысынан сүннеттің бөлінуі.
Үшке бөлінеді:
1. Кавли сүннет.
2. Фили сүннет.
3. Такрири сүннет.
1. Кавли сүннет. (Сөз) Пайғамбарымыздың маңызды қарым- қатынас және
мақсатпен сөйлеген сөздері. Осыған қарай хадис кітаптарындағы Расулуллаһ
айтты деп басталатын мыңдаған хадис осы топқа жатады. Мысалы: Бір адам
ұмытып не ұйықтап намазын жіберсе, есіне түскен кезінде оқысын хадисі осы
топқа жатады. жатады.
2. Фили сүннет. (әрекет) Пайғамбарымыздың жасаған істері. Бұған мысал
ретінде Набидің намаз оқуын, қажылығын т.б әрекеттерін береміз. Наби : Мен
қалай намаз оқысам сіз де солай оқыңыз, қажылықпен байланысты
ғибадаттарыңызды меннен үйреніңіз деп бұйырған.
3.Такрири (түсіндірме) сүннет.Наби алдында айтылған бір сөзді не
орындалған әрекетті бірден қайтармай, жақсы көңілмен қарсы алып,
түсіндіруі, өсиет етуі.
Сүннеттің Ислам дініндегі орны:
Ислам дінінің шығуында және қысқа уақыт ішінде бүтін араб өлкесіне
жайылуында сүннеттің үлкен орны бар.
Сахабалар, Хз,Пайғамбар дәуірінде Ислам дініне қатысты мәселелерді
Құран керімнен Пайғамбарымыз арқылы алатын еді. Көптеген түскен аяттар
қысқа еді.(Мағынасы толық ашылмаған) Мұсылмандар оларды түсіну үшін
Пайғамбарымызға жүгінетін еді. Мысалы: Құран, намаздың анық уақыттарда
оқылуы парыз екенін білдірді. ( Ниса 102) Намазды оқу керек екендігін
білгенімен қалай оқуды, қай уақытта және қанша рекағат оқу керектігін
үйрену үшін Хз.Пайғамбарымызға жүгінеді. Пайғамбарымыз оларға үйретеді.
Аяттарға байланысты Пайғамбарымыздың пікірі, баяны, түсіндіруі сүннет болып
есептеледі.
Әдебиеттер тізімі:
1. Şaban Z. İslam hukuk ilminin esasları Ankara – 1990.
2. Ebu Zehra M. İslam hukuku metodolojisi Ankara – 1986.
3. Под ред. Сарсенбаева М.А. Мусульманское право Алматы – 1999.
4. Fetvayi hindiyye Ansiklopedik İslam Fıkhı İstanbul – 2000.
Бақыдау сұрақтары:
1. Пәннің анықтамасы
2. Пән мақсаты және міндеттері
3. Ислам құқық
4. Пән әдебиеттері
5- лекция. Тақырыбы: Ижма
Жоспары: І-Кіріспе: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі
1. Сүннет анықтамасы
2. Құрылымы тұрғысынан сүннеттің түрлері;
3. Риуаят тұрғысынан сүннеттің түрлері.
Лекция мақсаты: Ислам құқық методикасындағы сүннет үкімі туралы
студенттерге мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы
фыкыхтық ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Ижма тілдік мағынасы келісім деген мағынада. Хз. Пайғамбарымыз (с.а.у.)-
ның уақытынан кейінгі ғасырларда Ислам мужтахидтерінің амалы бір мәселенің
шариғаттағы құқында келісім жасауы депте анықталады.
Ижма тақырыбы.
Ижма, шариғат құқындағы бір бөлікте , жаңа діни істерде, ғибадаттарда және
құқық мәселелерінде ижма жасауы.Ақли тақырыптар мен діни болмаған
тақырыптарда ижма тәубе етілмейді.
Ижманың болу шарттары.
А. Барлық мужтахидтердің келісімі. Ижма пасық және бидғат болмаған ижтихад
дәрежесінде болса, мужтахидтер тарапынан болады.
Ижма бір уақытта жасаған мужтахидтердің барлығының келісімі болады.Бір
мәселе аясында мужтахидтердің жалғыз бір бөлігінің келісім жасаулары ижма
болмайды.Барлық әлемдерде мужтахидтердің зати қарсылығы ижманың болуына
кедергі емес.
Бұл жердегі түсіндірерім, тек Ахли Байттың, Хулафа-и Рашидин және
Мадиналықтардың келісімдері ижма саналмайды.Имам Маликте, Мадиналықтардың
келісімі ижма болып табылады, Зейдие және Имамиде Аһлт Байттан басқасы
сахих емес.Захири және имам Ахмедтің бір риуаетінде сахабадан
болмағандардың ижмасы емес.
Б.Бір уақыттың өтуі. Ижманың болуы үшін имам Ахмед ибн Ханбал жіне имам
Шафииде бір уақыттың өтуі шарт.Келісім жағдайындағы мужтахидтер өлім
келгенше ижма етілмейді.Себебі ігштерінен біразының
қанағаттарыныңөзгерілуі түсіндіріледі.Демек бұлардың мужтахидтерінің біразы
Келісімнен айырмашылықтары адыңғы ижманы бұзады.
Ижманың бөлімдері.
1.Шешімді (Аzimet)
2. Рұқсат (ruhsat)
Шешімді жолымен қарастырылған ижмаға ижма, ижма,
Амали ижма ал рұқсат жолымен қарастырылған ижмаға ижма
делінеді.
ижма бір мәселе төңірегінде бір мезгілдегі мужтахидтердің
бірден үкім беріп және онымен барлығының үкім жасаған ижмасы. Бұл ижма түрі
фықхшылардың барлығы тарапынан келісіммен қабыл етіледі.
ижма бір мәселе төңірегінде бір мезгілдегі мужтахидтердің бірден үкім
берген халде және онымен амал жасаған халде өзге бір бөліктің фонд болып
және жеткілікті дәрежеде түсіну заманы өткен халде жасаған ижма.
Ханафилер ижманы түрінде қабыл етеді.
Имам Шафии бұл түрдегі ижманы қабыл етпейді.Шафиилер ижманы
дәлелменде қабыл етпеу себебі оларда келісімге дәлел болмайды себебі
мужтахид түрлі бір саяси қорқудан, тәртіпсіздік қорқытуынан және біреуге
қарсы естілген құрметке байланысты етіледі және пікіріне жария жасай
береді.
Ханафилер бұған былай жауап береді: Хақ қарсысында ету харам.Сахаба мен
мужтахид бұнда харам және кінәлі саналмайды. Хаққы сөйлемеп пе, үнсіз
тілсіз бір шайтан сөзі хақ сөйлегенге қарсылық көрсетеді.Бір мужтахидтің
өзге мужтахидтердің көпргендерін естіген халде оларға қарсылық білдірмей
етуі, бұл пікірді қабыл еткенің деп дәлел етеді.
Ижманың болуы.
Дәлелдердің негізі Аллаһтың кітабы және Расулаллаһтың сүннеті.Бұлардың
жанында ижмада бір дәлел болып табылады.Еш күмәнсіз бір үкім шығарған кезде
алдымен Құранға кейін сүннетке жүгінеді.Себебі дініміздің басты үкімдері сы
екі қайнардан басталады.Бірақ хадистер сансыз.Бірақ хадистің үкімі Құран
және Сүннетте бір суретте табылмайды.Ортаға шыққан құқықтық және т.б.
хадистердің үкімдері Құран мен Сүннетте табылмағанша ижма жасалынады.
Ижманың болуына аяттар, хадистер және ақли дәлелдер тірек болып табылады.
а.Аяттар Әркім өзіне хақ болғаннан кейін хз. Пайғамбарға (с.а.у.)
оппонент бір жағдайды алар және мүминдердің жолдарынан басқа жолды таңдаса,
біз оны өз жағдайына тастап және жәһәннәмге тастаймыз. Ол не жаман сияқты.
Мүминдердің жолынан мұрат еткен және амалын ықтияр етпекші нәрселерден
құралады.
1. Сіздер адамдар үшін майданға шығарылғаны үмбеттерімнің қайырлысы
болады.
Бұл аят үмбеттің қайырлы болуын көрсетеді.
2. Әсте сізді осындай әділ, адал үммет қылдық сондықтан адамдар арасында
шаһид боласыңыз.
Бұл аят үмметтің әділ, адал тазалығын көрсетеді.Және үмметтің бір
тақырыптағыкелісімдеріне ұйуын керек етеді.
б.Хадистер
1. Үмметім дәлел алдында жина алмас
2. Мұсылмандардың әдемі көрген заты, Аллаһ алдында да әдемі
Бұл хадистерде мужтахидтердіңбір үкімде келісім жасаулары: қатеден ұзақ,
хаққа жақын ұйуы уәжіп бір діннен басқа бір зат емес.
с.Ақли дәлелдер
Ижманың бір болуы ақли дәлелдерменде толықтырылады. Мысалы: расул Екрем
(с.а.у.) соңғы пайғамабар. Діні қияметке дейін мәңгі.Бір хадиске тасаууф
болсын, оның төңірегінде кітаптан және сүннеттен ешбір жақындық
табылмайды.Оның төңірегінде фықх әлсіз, қияметке дейін түсіндірілгені қабыл
етілмей ме?Бұндай түсінік ижманың қабыл етілуімен
ортадан қалыптасады.
Ижманың қорғанышы.
Мужтахидтердің бір хадис туралы келісім жасауы пікірлеріне болмай жаңа
бір нақты дәлелге болады. Бұл дәлел хабар және қияс
болады.Ижмамен бұл дәлелдер күшті болады, артық асыл дәлел ижма болады,үкім
ижмаға жалғасады.Мысалы: Әркім зұлыммен нәрсе сатып алса,оны толығымен
аманат етпейінше сатпасын. Бұл хадис хабар болып табылды.
Әдістемешілер ижманың сенедінің ижтихад және қияс болып блдмауы
жаңғдайында етеді.Ғалымдардың көбі бұған жауап береді.
Дауид аз-Захири, ибн Жара ат-Табари сияқты ғалымдар етеді. Еш күмәнсіз
сахаба заманында ижтихадқа ижма жасаған.Мысалы:Сахаба Құранның бір халінде
жинақталуы жағдайында ижма жасаған.Бұл ижманың сенеді ижтихад түрінде
болған.
Хз.Осман барлық уақытта жұма намазы үшін азанды етедіСахабада бұл
тақырыпта
етеді. Бұл ижманың сенеді мешіттен ұзақта табылған мұсылмандарға намаз
уақытының келгенін есту мақсатында-ды.Жас сахаба доңыз етінің харам
болғанына қияспен,доңыз майының харамдығы жағдайында ижмада табылады.
Ижманың сенеді қатал бір дәлел де болады.Бірақ бұл халде ижма тәуелсіз
болмайды. Бұл қатал дәлелдіеткен болады.Мысалы бес уақыт намаздың
парыздылығы, уақыттары кітаппен сүннетттен тірек болғаны сияқты ижмамен де
тірек болады.Зекет, ораза, қажылық сияқты ғибадаттарда осындай.
Бақылау сұрақтары:
1. Ижма сөзінің мағынасы
2. Ижманың түрлері
3. Ижма үкімдері
6- лекция. Тақырыбы: Тафсир және Тауил
Жоспары:
1. Тауил анықтамасы
2. Құрылымы тұрғысынан тафсир және тауил түрлері;
3. Риуаят тұрғысынан тафсир және тауил түрлері.
Лекция мақсаты: Тафсир методикасындағы тауил үкімі туралы
студенттерге мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы
фыкыхтық ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Тафсир және Тауил сөзінің мағанасы .
Бұл екі сөз құран тафсир үшін өте маңызды . Тафсир сөзі баяндау ,
ашықтау , деген мағана ереді , беті жабық бір нәрсені ашу деген мағананы
берді . Соныме қатар Тафсир сөзі ескі философиялық және ғылыми
еңбектер дің ашықталуы және түсіндіріліуі деген мағынаға да кееді .
ылыми мағанасы үйренге мұхтаж болғандардың ішкі мақсатына тоқталу және
баяндау және қарастыру . Бұл сөзді ислам ғыымдары құраның сағанасын
ашықтау ондаған мұхтаж сөздерді аяндаумағанаарында қолданады . Бірақ
тафсир сөзі тек құранға ғана қатысты блмай сонымен қатар ғылыми
еңбектерді ашытау мағанасына да қоданылады . Тауил сөзі сөздікт артқа
айту деген сөздік түбірінен сөзі шығып ашықтау , Баяндау мағанасын
бідіреді . Ғылыми мағанасы әдебиетердің әсерімен адамның екі түрлі
талабының нафси және ақли Бірін тоқтатып екіншісін жағастыру .Тафсирмен
тауил сөзі киеір кездерде бір –бірінің орныа қолданылады . Ал енді екеуі
арсындағы айырмашыықты көрініс . Тафсир сөзі ғыымда тауиден адын
қоданылған , Ислам ның ағашқы дәуірінде тафсир мен хадистен басқа
ғылымдардың жария етімегендігімен тафсир сөзі бұл ғылымдарға баяндалған
еді Аударма дәуірі мен бірге бұл ғлымдр негізінен басталып әртүрлі
ғылымдар исламға кірген кезде бұл сөз басқа ғылымдарда қолданыла
бастады .
Тауил сөзі құран және ондағы пікірді дінің арласуы дәуірінен бастап
қоданылғанда кең ауқымды . яғни тафсир көбінесе практикалық түрде ,ал
тауил мағанасында қолданылады .Тауил тек илаһи кітаптарда ,ал тафсир әрі
шаһи әрі ғыыми кітаптарды да қолданыады .
Тәфсир және аударма сөзінің арасындағы айырмашыықтары.
Тәфсир сөзінің мағанасы ашықтау баяндауды бідіреді .Ал аударма сөзі
түбірі болып сөздікте ір сөзді бір тіден басқа да бірнеше мағанаары бар
. Мыс; Біреудің өмірін түсіндіру , біреудің сәрін біреуге жеткізу т.б.
Ғылыми мағанасы :бір сөздің ағанасын теосифияық тұрғыдан дәлме -дәл
түсіндірме жасау . Енді Тафсир мен аударманың айырмашылығын көрейік .
Әз-Зерканидің ойынша Тфасир мен аударманың арасында 4-есе айырмашылық
бар .
1.Аудару әдісі тұрақты бір әдіс тафсир ғылыми аудасымен тсіндіріліу
жүйесінде анықтаады .Тафсир бұндай емес . Тафсир кейінгі мағанасынан
ауытқымайды .егер тафсир мен қатынас арасы айырыса сөз бұзыып мағына
бомайды .
2. Аударма жасау жайыз болмайды , ал тафср де бұны жасау жйыз . Аударма
ешбір артықшыықсыз кемшіліксіз болу керек .Ал тафсир артықша сөзе қосуға
бады .
3.Аударма .Тафсирде мұндай жағдай
жоқ .
4. Аударма тарапынан аударушының аударған мағаналарының болғанына және сөз
иесінің сы туралы айтқанына ,ал тафсир ұай емес .Егер тафсиршінің
дәледері көп блса мұндай ıtınan береаады . Кейде тафсиршіер сөзді
айтқан аамның өзі жақсы біледі деп те арабша білмеген мұсылманға
Құранда өз тілінде түсіндіру және мұсылман бомаанға ислам дінін
түсіндіру үшін құранның аудармасы қажет . salaxıyetlı немесе
salaxietsiz адамнң жасаған аудармаларына қатеер кездесетін боса ,
мұсылмандар дұрыстақа ең жақын бір түрде Құранды барлы тілге аудару
мұхтаждығы ортаға шығады . Бұның да Salahıetı heyetler жасауы шарт .
Әдебиеттер тізімі:
19. Îìàð Íәñàôè, äàé: Ñåéiò Àõñåí, Èñëàì ñåíiì íåãiçäåði, Ñòàíáóë, 1995
20. Ñ.ßçûæû, Äií íåãiçäåði, Àíêàðà, 1996
21. Ñуëåéìåí Óëóäàғ, Èñëàìäà ñåíiì æәíå ñåíiì ìәзһàáòàðû, Ñòàíáóë, 1996
Ñåéiò Ðàìàçàí, àóä: Ì.Åëæó; Õ.Àëòûíàëàí, Æàðàòóøûíûң áàð áîëóû æ¸íå
ìàºñàòû, Ñòàíáóë, 1986
Бақылау сұрақтары:
1. Тауил анықтамасы
2. Тауилдің тафсирден айырмашылығы
3. Тафсир ұқсастықтары
7- лекция. Тақырыбы: Тафсирдің түрлері
Жоспары:
1. Құранның муғжизалығы
2. Тафсирдің түрлері
3. Хз.Пайғамбардың тафсирдегі орны
Лекция мақсаты: Тафсирдің түрлері туралы студенттерге мағлұмат беру.
Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы тафсирлік ұғымдардың мағынасы
мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Муғжиза сөздікте әлсіз қалдыру дегенді бідіреді . Ислам дінінде муғжиза
пайғамбарымыза беріген кереметдеп айтады . Адамда бұл мұғжизаларды
жасайалмайдыхз. Мухамның ең үлкен Муғжизасы оған тең келетін ешбір
еңбектің болмауы .Құранға төмендегі мәселелерді бойынша ешбір еңбек тең
келмейді 1 Тілдік жағынан .2Құраның аяндауы жағынан 3 Құранның ішіндегі
ғылымдар мәселесі жағынан 4адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру жағынан
5 Табиғат ғылымдары жағынан 6. Ғайып хабарлар жағынан .
Құран аяттарының қайталануы
Құранда кейде бір иқиғалар кейде бір аят қайталанып жатады . Мұны
себебі әртрі болуы мүмкін . оның ішіне ең негізгісі айтылған
мәселенің маңызды болуы . ғни Айтылғн мәселенің маңызды екенін түсіндіру
үшін қайталанады .
Тафсир түрлері
Тафсир түрлі жодармен және тәфсиршіердің жағдайына қарай бірнеше түрі
бар дейді?
1.Ешкімнің хабары олмаған тафсир
2.араб тіін біліумен мүмкін болған тафсир
3.ғылымда болғандардың білетін тафсири
4.Алладан басқа ешкімнің біліуі мүмкін болмаған тафсирлер . Жапы тафсир
екіге бөлінеді .Олар риуаят тафсир кейбір аяттарды баяндау және ашықтау
үшін . Құрандағы басқа атармен хз. Пайғамбар және сахабалардың
сөздерімен ашықталуы яғни риваят етілу арқылы ашықталған тафсир .Бұл
тафсир сөзі х.з. Пайғамбардан сахабаға , сахабалардан табиундерге риуает
жеткізіліп отырылған . Риуает жасалған тафсирлер міндетті түрде белгілі
шарттармен ережелерге сай болу керек болған . Риуаят тафсирлері ішінде
ең маңыздылары мыналар : 1Мухаммед бин Жерир ат-табари , Жамилул-Баян
ан Тауилул –Құран 2Абул-Лейс ас-Самарханды , Тафсирул Құранил –Азим
3Хусейн әл-Багауи , Малимут-Тензил ,4Ибн Кесир , Тафсирул –Құранил Азим ,
Дираят тафсирі .
Тек риуятпен шектеліп қалмай , тіл әдебиет , дін және түрлі білімдерге
Сүйеніп жасалоған тафсирді дираят тафсирі дейді . Бұл тафсир рухани
мұхтаждықтарда қамтамассыз ету мәселелерін шешетін тафсир .Ислам діні
кеңейіп басқа елдерге тарала бастап олардың мәдениетімен араласа
бастағанда , араб тілі өзгеріске ұшырай бастады . Сол себептен араб
болмағандардың арабша үйренуі қажет болды . Құранда араб тілінде
болғандықтан оны түсіну үшін де алдымен кейбір ғалымдардың оқытылуы
керек болды .
Осы уақыттан бастап дираят тафсирі шыға бастады .Уақыт өте келе ислам
діні таралып түрлі ғылымдар философиялық ойлап дамып мұхтаждық арта
бастады . Дириат тафсирлері :1 Фақреддин Риза , Муфатихулғайб2Әл-Байдауы
, Әнварут Тензил 3Әбу Хаян,Әлбахрул Мухат және т.б.
Хз.Пайғамбардың Тафсирдегі орны .
Құран кәрім араб тілінде түскен , сахабалар яки өздерінің мәдениетіне сай
түсінуге тырысқан ал мағанасы терең болған мәселелерді сахабалар
пайғамбарымыздан сұрап білуді қажетсінбеген , себебі олардың имандары
сұрап біліуі тек Құранның әмірі болғандықтан ғана еді .
Пайғамбарымыздың Құранда тәфсирлеуі тек Құранның әмірі болғандықтан
ғана еді .Пайғамбарымыздың Тәфсирі оның сүннеттері еді . Сүннет жалпы
Құранда , болмыс мәселелерін , насих және менсух және т.б. Тақырыптарында
ашықталған . Сахабалардың Бір риуаятында Құранның сүннетке деген
мұхтаждығы , сүннеттің Құранға деген мұқтаждығынан , әлде қайда көп
делінген .Пайғамбарымыздың Құранды тафсирлегені жайында ткөптеген
Хадистерде айтылған . Бірақ оның Тафсирі ,ал алғашқы жасалған
тафсирлерде осы сияқты білімдер қамтылған , онда шариғат және хз.
Пайғамбарымыздың жасаған тафсирлері сахабаларға толық баяндалған
.Бірәқ . сахабалар кез-келген нәрсені сұрауға мүмкіншілігі болмаған
.Ойлау қабілетінің дәрежесі не және өмірлік мұхтаждығына қарай сұрап
біліуді керек еткен . Бұл хз. Пайғамбарымыздың жасаған тафсирлерінің
аздығына бағыт бағдар болып табылады .
Әдебиеттер тізімі:
22. Îìàð Íәñàôè, äàé: Ñåéiò Àõñåí, Èñëàì ñåíiì íåãiçäåði, Ñòàíáóë, 1995
23. Ñ.ßçûæû, Äií íåãiçäåði, Àíêàðà, 1996
24. Ñуëåéìåí Óëóäàғ, Èñëàìäà ñåíiì æәíå ñåíiì ìәзһàáòàðû, Ñòàíáóë, 1996
Ñåéiò Ðàìàçàí, àóä: Ì.Åëæó; Õ.Àëòûíàëàí, Æàðàòóøûíûң áàð áîëóû æ¸íå
ìàºñàòû, Ñòàíáóë, 1986
8- лекция. Тақырыбы: Сахаба және тафсир
Жоспары:
1. Сахабаның мағынасы
2. Сахабаның тафсирдегі орны
3. Атақты сахабалар
Лекция мақсаты: Сахабалардың тафсирдегі орны туралы студенттерге
мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы тафсирлік
ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Сахабалардың тафсирдегі орны
Хз. Пайғамбарымыздан кейін Құранда ең жақсы түсініп ашықтаған
сахабалар еді . Сахабалар Құран аяттарын Хз.Пайғамбарымыздан
естігеннін айтып немесе ижтихад жасау түрінде ашықтаған .Көбінесе
аяттарды түсу себептеріне қарай ашықтайтын еді .Бірақ сол уақытта
арабтардың мәдениеті әр түрлі болды . Сол себептен араб тіліндегі сөздер
тілдік жағынан әртүрлі мағынаны білдіретін еді . Сахабаныфң бірі сөздің
негізгі мағанасына қолданса 2-сі ауыспалық мағанасын қолданған . Кейде
Құранның бір аятын ашықтау барысында сахабалар арасында әртүрлі
пікірлер болған . Уақыт өте келе жасы үлкен , қарт сахабалар қайтыс
болып Құранды түсіндіру үшін жас сахабаларға қалған еді Олар құранды
дінді түсінлдіру барысында көп сөйлеп көбіоек жас сахабалардың бір
аят төңірегінде қарама –қайшылықтар туындады Сахабалар жасаған
тафсирдің дұрыс немесе бұрыс екендігін кімнің тафсир жасағанына қарап
біліуміз керек болды.Тәфсирді дұрыс жасаған көрнекті сахабалардың қатарына
мыналар жатады :Али бин Әбу Талиб , Абдуллаһ бин Месуд , Убей бин Каб ,
Абдуллаһ бин Аббас , Ә бу Муса әл-Ашари , Зейд бин Сабит , Абдуллаһ бин
Зубейір . Енді бір-екі сахабалардың тафсирінің орнына көрейік Абдуллаһ бин
Мусейдтің тафсирі арналды .
Пайғамбарымыздың жанынан күндіз түні айырылмаған Абдуллаһ бин Мусейд
өзінің және исламға дейінгі өмірі жайлы Мағлұматтар жоқ . Өте кедей
отбасынан шыққан .Ол Құран тафсиршінің алғашқысының бірі болып табылды
. Пайғамбарымыздың жанынан рұқсатсыз кіре беру мүмкіншілігі болған ибн
Месуд көптеген аяттардың тафсирін Пайцғамбарымыздың өзінен естіген
.Пайғамбарымыздың Тафсирленген аяттарын өзі ашықтауға тырысқан .Ислам
дінінің таралуына үлкен үлес қосқан .хз. Пайғамбарымыздың өлімен және
құран оқытушысы болған .Ибн Месуд 652ж Мадина қаласында қайтыс болған
.Ибн Месуд Ирак тафсир медресселердің негізін қалаушы болып табылады .
Сахабалар арасында Құран хафыздарының ең алдынғы қатарды болған Ибн
Месуд Құранға түрлі түсті нүктелерден қойылуын қаламаған .Ол нүктелер
Құранға ұсқынсыз көрініс береді деген онда өзі жазған Құранның бір
нұсқасы болған Иракта жүздеген сахабалар болғанымен тафсир ғылымында
қабілетіне қарай Ирак Жүздеген сахабалар болғанымен тафсир
Медресселерінің көшбасшысы атағын алған Ибн Месуд , ислам құқығы , тіл
және қырағат ғылымында да маңызды орын алған . Кейбір риуаяттардың ибн
Месуд бір аятты оқып оны азаннан кешке дейін тафсирленген делінеді .(Ибн
Месуд Құран
Әдебиеттер тізімі:
À.Ëóòôè Êàçàíæû, Ислам акайды, Ñòàíáóë, 1995
2.Àäàì Õóäàâåðäè, Кәлам ғылымының кейбір мәселелері, Ñàêàðèÿ, 1998
3.Àáäóë Þñð Ìұõàììåä Ïåçäåâè, àóä. Ø.Ãоëæуê, Кәлам ілімі, Ñòàíáóë,
1994
4.Áåêèð Òîïàëîғëû, Кәлам ілмі, Ñòàíáóë, 1996
5.Èñëàì ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñоçäiê, Àëìàòû, 1995
9- лекция. Тақырыбы: Табиундар
Жоспары:
1. Абдуллах бин Абастың тафсирдегі орны
2. Табиундар
3. Табиундардың тафсирдегі орны
Лекция мақсаты: Табиундардың тафсирдегі орны туралы студенттерге
мағлұмат беру. Ол туралы күнделікті өмірдегі қолданыстағы тафсирлік
ұғымдардың мағынасы мен мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша)
Абдуллах бин Аббастың тафсирлеуіндегі орны.
Ибн Аббас пайғамбарымыз қайтыс болғанда 13-15 жаста болған делінеді.
Ол саясатқа араласпаған, мемлекет істерімен шұғылданбаған. Өмірі тек оқу
және үйренумен өткен. Ибн Аббас тек исламға қатысты мәселелерді ғана емес
исламға дейінгі мәселелерді де қарастырып халыққа үйретуге тырысқан. Оның
пайғамбардан сахабадан естіген және өзінің жасаған тафсирлерін кітап қылып
жинақтамаған. Оның тафсирлерін өзінен кейінгі шәкірттері қағазға түсірген.
Ибн Аббас аяттарда кейде діни кейде тарихи кейде тілдік жағынан анықтауға
тырысқан. Кейбір кездерде аяттардың тура мағынасын емес ауыспалы мағынасын
қолданған.
Тәбиуннің тафсирдегі орны.
Төрт хатфа дәуірінен бастап ислам дәулетінің шекарасы кеңейді.
Ислам жаңадан қабылдаған өлкелерге дұрыс басшылық жасау керек болды.
Ұзақтығы елдерде исламда үйрететін білімді адамдар жетіспеді. Содан бастап
жеке пікірлер шыға бастады. Сонымен қатар басқа елдердің өзіне тән салт-
дәстүрі, мәдениеті бар еді. Олар исламда қабылданғаннан кейін ислам
дінінің үкіметтерімен араластырады. Табиундар тафсирді сахабалардан
есітгенін айтқан. Естімеген жерлерін иштихад жасаумен айналысты. Осыдан
бастап тафсир тұлғадан тұлғаға жетіліп отырды. Тафсирді жеткізген
адамдардың әрқайсысы әртүрлі болғандықтан тафсирге өзінше артық
нәрселерді қоса бастады. Бір мәселеге төңірегінде тек өзінің пікірі ғана
емес сол уақыттағы қауымның да пікірлерін айтатын болды. Түрлі
көзқарастардың ішінде ең маңыздысы исраимат деген атаумен ортаға шықты.
Исраимат – яхудилер деген мағынаны білдіреді.Яхудилердің
қарастыратын себебіміз олардың исламға тигізетін әсері үлкен болды.
Хазірет Пайғамбарымыздың өлімінен кейін Сахаба дәуірінен бастап яхудилер
Құрандағы мағынасы жабық қиссалармен шұғылданды. Бұл қиссаларды түсіну үшін
басқа илахи кітаптарды қоладана бастады. Негізгі құрандағы қиссалар Таурат
пен Інжілде бар болғанымен Құранда толығымен анықталмаған. Мысалы: Бұқара
және Араф сүрелерде Адам ата қиссасы Тауратпен Інжілде де бар. Бірақ
Құранда Адам мен Хауананың жеміс ағашын жеуі, Жаннаттан қуылуы туралы
айтылмаған.
Жалпы Тауратпен інжіл түбегейлі өзгеріске ұшырады деп айта алмаймыз.
Олардың ішінде де өзгеріске ұшырамаған хабарлар бар. Мысалы: кейбір
баратын және Таураттғы айтылған нәрселерді Құранмен салыстыратын делінген.
Тафсир ғылымында атақты болған Ибн Аббас пен Ибн Мәсуд кейіннен бір
мектеп халіне келетін тафсир әрекеттерін жасаған. Олардың шәкірттерінің
тафсир әрекеттерін жасаған. Олардың шәкірттерінің тафсир ғылымында
атақтары шыққан. Олардың қатарына Сайд бин Жубейр, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz