Физиологияға ғылым ретінде жалпы сипаттама

1. Физиологияның ғылым ретінде жалпы сипаттамасы.
• Физиологияның даму тарихы.
2. Тірі организмдердің жалпы қасиеттері.
3. Тұтас организмнің қызмет етуінің жалпы принциптері.
4. Физиологиялық зерттеулер әдістері.
5. Физиологиядағы ғылыми зерттеудің әдістемелік принциптері.
6. Адам организмінің дамуының жалпы заңдылықтары мен оның кезеңдері.
7. Норма мен патология мәселелері.

Физиология – биология ғылымының аса маңызды салаларының бірі. Ол тірі организм мүшелерінің және жүйелерінің өмір сүру процесін зерттеп, оның себептері мен қызметтерін ашады, тірі организмнің сыртқы ортамен қарым-қатынасындағы заңдылықтарды зерттейді.
Физиология грек сөзі (табиғат, ғылым) – организмнің тіршілік болмысын, яғни оның ағза ұлпалар мен клеткаларының тіршілік қызметін түрлі жағдайда зерттейтін ғылым.
Физиология негізінде өліден тіріні сапалық жағынан айыратын маңызды тіршілік процестеріне жататын заңдылықтарды зерттейді. Медицина институттарында, мысалы қалыпты және патологиялық физиологияны оқиды.
Қалыпты физиология – дені сау Адам организміндегі тіршілік әрекеттері процестерінің заңдылықтарын түсіндіреді.
Патологиялық физиология - ауру адамды дені сау адамдардың ажырататын заңдылықтарды түсіндіре отырып сипаттайды.
Физиология тағы да бірнеше түрге бөлінеді:
1. еңбек физиологиясы
2. дене жаттығулары мен спорт физиологиясы
3. тамақтану физиологиясы
4. жас ерекшеліктері физиологиясы
Тірі организмдегі функционалдық өзгерістер және оларда реттеудің механизмдері физиологияда анатомия, юиохимия, физика және басқа пәндердің мәліметтерімен тығыз байланыста қарастырылады. Физиологияны зерттеу үшін сондай-ақ химия мен физиканың заңдылықтарының білудің маңызы зор. Мәселен, физиологиялық процестерді түсіндіру кезінде физикалық және химиялық ұғымдар кеңінен қолданылады, сондай-ақ спектрометрия, радиоактивті изотоптар, электр, өлшеуіш аспаптар, рентгенография сияқты тағы басқа да физико-химиялық әдістер пайдаланылады.
Физиологияның ашылу тарихы:
Адам физиологиясының дамуы ерте уақыттан басталады. Көне медицина оқымыстыларының ішіндегі ең белгілісі Гиппократ, ал феодализм дәуірінде – Европа Авицинна деп атаған атақты тәжік дәрігері әрі философ Абу-Али Ибн-Сина. Оның «Дәрігерлік ғылымының ережелері» деген кітабы көптеген европалық және шығыс тілдеріне талай реет аударылған.
Ашылу тарихын жалпы айтсақ, оны екі кезеңге бөледі:
I. И.П.Павловқа дейінгі кезең
ІІ. И.П.Павловқа дейінгі кезең
І кезеңі - И.П.Павловқа дейінгі кезеңі бұл, анатомиялық және (целлолярлық) патанатомиялық эраларға бөлінеді.
Анатомиялық эра – ІІ ғасырдағы Рим қаласында тұрған Рален деген анатоммен байланысты. Бұл эра ХІ ғасырға дейін созылды. (Вирхов – Гиван қабығын ашты). Нағыз физиологиялық эра – 1628 жылдан басталады да, ағылшын физиологы Уильям Гарвей деген дәрігер мен байланысты. У.Гарвей қан айналымының негізгі салушысы, ол жүрек қызметін, үлкен және кіші қан айналым шеңберін анықтады. У.Гарвейден бастап физиологияда – тәжірибелік зерттеу әдістері қолданды.
Осы ғасырдағы тұрған француз философы Р.Декарт – ол физиологияға организмнің қызметтерінің негізінде рефлекторлық принципінің жататындығын дәлелдеді.
ХVІІІ ғасырдың аяғында физик және биолог Л.Гальвани тірі құрылымдардағы электрлік өзгерістерді анықтап оны «жануарлар электрлігі» деп атады.
ХІХ ғасырдың басында электр тоғын нақты өлшеуге мүмкіндік беретін физикалық құралдардың, мәселен гальванометрдің (В.Эйнтховен) жасалуына байланысты тірі тіндердегі электрлік құбылыстарды тереңірек зерттеуге мүмкіндік туды. Э.Дюбуа-Реймон өзі жетілдірген гальванометрді, индукциялық аппаратты және полярланбайтын электродтарды пайдалана отырып тірі тіндерге тыныштық күйде де, қозу кезінде де электр потенциалдарының болатындығын ешқандай күмән келтірмейтін етіп дәлелдеп шықты.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында және ХХ ғасырда биопотенциалдарды зерттеу техникасы одан әрі жетілдірілді.
Н.Е.Введенский телефонды, Липпман – капиллярлық электрометрді пайдаланды.
Неміс физиологы К.Людвиг – кимограф пен сынап монометрін қолданып ең бірінші реет қан қысымды өлшеп алды. Өз лабораториясында «қан сағаты» деген құралмен қанның ағу жылдамдығын анықтады..

1. «Адам физиологиясы» ред. Х.Қ.Сатпаева, А.: «Білім», 1995. - 100-106, 113-116 б.
2. «Основы физиологии» ред. Н.Стерки, М.: «Мир» 1984. - 485-508 б.
3. «Физиология человека» ред.Р.Шмидт, Р.Тевс, М.:«Мир»1986, 4-ші том, 251-254, 259-560 б.
4. «Физиология человека» ред. Н.А.Агаджанян, Н.З.Толь, А.: Қазақстан, 1992, 175-192