Өрнектер сөйлейді

Жоспар
Кіріспе

1 Түркі халықтарының ою.өрнегі
2 Қазақ халқының ою.өрнегі

Түркі халықтарының ою-өрнегіне қатысты шежірелі тарих есте жоқ ескі замандардан басталады. Жалпы түркі тектес халықтардың ажырамас бірлікке ұмтылғанын тіл ортақтығымен ғана емес, ою-өрнектерінің ұқсастығынан да аңғаруға болатындай. Неміс ғалымы Херман Хаожк Анодолыда тоқылған кілемдердің түркімен кілемдерінен айырмашылығы аз екенін тілге тиек етеді. Мұның себебін ол былай түсіндіреді: «Бұл кілемдердің тоқылу тәсілі, ою-өрнек салу ерекшелігі — көшпенді түркілердің Анодолыға келгендегі қолтаңбасы екені анық».
Түркі халқының кілемге салған әрбір ою-өрнегі өзінше атауға ие. Мәселен, түйе мойын, садақ оғы, кекілік аяқ, белін таянған қыз, сегіз бұрышты жұлдыз, қаз аяқ, қармақ шақпақ т.б.
Тоқымалық бұйымдарда Енесей және көне түрік әріптеріне ұқсас өрнектер жиі кездеседі. Тіпті әшекейлі бұйымдарға зер сала қарасақ, Орхон жазуларына ұқсас өрнектерді де тауып алуғы болады. Зер жүргізе тоқылған бұйымдарға мән бере қарасақ, түзу және айқастыра тоқу тәсілдерін түркілердің кеңінен қолданғанын аңғарасың.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ӨРНЕКТЕР СӨЙЛЕЙДІ
Түркі халықтарының ою-өрнегіне қатысты шежірелі тарих есте жоқ ескі
замандардан басталады. Жалпы түркі тектес халықтардың ажырамас бірлікке
ұмтылғанын тіл ортақтығымен ғана емес, ою-өрнектерінің ұқсастығынан да
аңғаруға болатындай. Неміс ғалымы Херман Хаожк Анодолыда тоқылған
кілемдердің түркімен кілемдерінен айырмашылығы аз екенін тілге тиек етеді.
Мұның себебін ол былай түсіндіреді: Бұл кілемдердің тоқылу тәсілі, ою-
өрнек салу ерекшелігі — көшпенді түркілердің Анодолыға келгендегі
қолтаңбасы екені анық.
Түркі халқының кілемге салған әрбір ою-өрнегі өзінше атауға ие.
Мәселен, түйе мойын, садақ оғы, кекілік аяқ, белін таянған қыз, сегіз
бұрышты жұлдыз, қаз аяқ, қармақ шақпақ т.б.
Тоқымалық бұйымдарда Енесей және көне түрік әріптеріне ұқсас өрнектер
жиі кездеседі. Тіпті әшекейлі бұйымдарға зер сала қарасақ, Орхон жазуларына
ұқсас өрнектерді де тауып алуғы болады. Зер жүргізе тоқылған бұйымдарға мән
бере қарасақ, түзу және айқастыра тоқу тәсілдерін түркілердің кеңінен
қолданғанын аңғарасың.
Ғалымдардың айтуынша, түркі кілемдерінің отаны Кіндік Азиядан
басталады. Ал түркі кілем тарихы Батыс Түркістаннан тамыр тартады екен.
Пазырық кілемі түркі кілемінің алғашқы нұсқасы болып табылады. Бұл
кілем біздің дәуірімізден бес ғасыр бұрын пайда болған. Кілімде 3600 түйін
бар. Ені мен ұзындығы — 1,90х2 метр. Бұл кілемде төрт жапырақты гүл,
айқасқан гүл, ғұн гүлі, небен гүлі деген өрнектер бейнеленген.
Ою-өрнектердің де өзіндік шығу тарихы бар. Мысалы, белін таянған қыз
өрнегі әйел адамның белін таянып тұрған сәтін көз алдына елестеді. Бұл
өрнек көбінесе кілем, шұлық пен қолғап тоқымасында қолданылған.
Анодолы кілемінде қораз пішіндес өрнектер кездеседі. Сонымен қатар
айыр ағаш, шақпақ, сегіз бұрышты жұлдыз, мысық ізі, U (у) және V
(в) әріпі тәрізді ұсақ өрнектер де бейнеленген. Бұлар бес уақыт намазды
білдіретін өрнектер болып табылады.
Түркі халықтар үшін өрнексіз заманның мәні жоқ. Демек, біздің
эстетикалық талғамымызды қалыптастыруды ою-өрнектердің алар орны ерекше.
Жалпы түркілер ою-өрнекті айрықша қастерлеген халық. Бір қызығы, бас
киімдегі ою-өрнектерге қарап-ақ түркі халқының ұпақтары: кімнің қазақ,
кімнің өзбек, ұйғыр, татар, тәжік, қырғыз екенін осы аталған бір туысқан
жұрттың кез-келген өкілді жазбай таниды. Иә, біз ою-өрнегіңді қарап кім
екеніңді айтайын дейтін халықпыз.
Әңгімеміз түркі жұртының ою-өрнек өнеріне қатысты болғандықтан, туысқан
халықтардың ою-өрнегі жөнінде де айта кеткен жөн шығар. Біз бұл арада
олардағы ою-өрнектердің қалай аталатындығына тоқталмақпыз.
Қырғыздарда кочкар муйуз, теке муйуз, толкун, ұйғырларда бадам,
гүл бадам, шәудә, өзбектерде пахтагул, бодам сияқты ою-өрнектер
түрлері бар. Қазақатарда оюын сипап қарай теңдеме, жүздеме, сыңар ою деген
топқа бөлуге болады. Әртүрлі бұйымдардан кестелеу, зерлеу, сыру, шымкестеп
өру, бедерлеп салу (ойып салу), құю ойып бедерлеу шеберліктің үлгісі
сезіліп тұрады. Жалпы қазақ қолөнер шеберлері өлшеп-пішпей-ақ екі заттың
тең пропорциясын таба білген. Әрбір қолөнерші жасап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.