Педагогика баланың дамуы жайында
1. Педагогика баланың дамуы жайында
2. Тәрбие және балалардың жас ерекшеліктері
3. Тәрбие дегеніміз
Пайдаланған әдебиеттер
2. Тәрбие және балалардың жас ерекшеліктері
3. Тәрбие дегеніміз
Пайдаланған әдебиеттер
Педагогика баланың дамуын өте нәзік, күрделі диалектикалық процесс деп қарастырады. Даму процестерінін қозғаушы күштері — ішкі қайшылық күрссі. Даму процесінің сан өзгерістері сапа өзгерістеріне ауысып отырады. Мысалы, баланың дамуы процссінде мынадай заңдылықтарды байқауға болады: алғашқы кезеңде бала тілінің дамуы, оның түсіне білуіне және сөйлесу білуіне, сөздік қорына баиланысты. Әрине, тілдің дамуы.
Осымен аяқталып қалмайды, ол жетіле түседі. Сексеннен астам сөздерді меңгергеннен кенін баланың айналадағы адамдармен сірым-қатынасы кеңейіп, олардың сұрақтары мен сөздеріне тұсіне бастады. Баланың ойлау, сөйлсу, сезім снякты психикалык, процестерінде бірте-бірте өзгерістер пайда болады. Осының нәтижесінде баланың ақыл-ойы дамудың жаңа кезеңіне клінеді.
Даму —ор уақытта бірыңғай тұтас процесс. Оның кейбір ерекшеліктерін атап көрсстуге болады. Органнзмнің дамуын ен алдымен мүшелердің өсіп-жетілуіне байланысты. Ал, әр түрлі мүшелер (бастың көлемі, кәкірек шенбері, қол-аяқ және т. б.) бірқалыпты өсіп-жетілмейді. Өткені, оргаинзмнің, өсу қарқыны тұрақты емес. Сондықтан өсудің тездеу кезендері баяулау кезендерінен кейін немесе керісінше байқалып отырады. Мысалы, жыныс мүшесінің жетілу кезеңінде өсу күшейеді, соңынан баяулай бастайды.
Баланың жоғары нерв қызмеітінің дамуы бас миының үлкен жарты шарлары қабығының талдау және синтездеу қызметінің жетілуіне байланысты, Ми кабілетінің талдау және синтездеу әрекеті қабылдау мен өстін, қнял мен ойлаудың т. б. негізгі миханизмі болады. Осы нерв процестері (талдау синтез) арқылы бала өзінің мінез-құлқы мен қылығын табиғн және әлеуметтік ортамен сәйкестендіру жолдарын ідестіреді. Жеке адам мен ортаның қатынасын реттеуде екінші сигналдық система зор рөл атқарады. Жоғары нерв қызметі екі сигналдық системаға байланысты И. П. Павлоптың айтуы бойынша, тері, көз, құлақ. т. б. сезу мүшелері арқылы түйсіну, қабылдау, елестету жануарлар мен адамға ортақ — бірінші сигналдық системаға, сөз, ойлау адам баласына ғана тән, екінші сигналдық системаға жатады. Заттар мен құбылыстардан тікелей алынатын сигналдарды алмастыратып сөз. Сондықтан И. П. ПаблОВ сөзді сигналдардың сигмалы деп атады. Екінші сигналдарды система ойлау мен сөйлеудің фйзиологиялық негізі. Сонымен бірге екінші сигналдық система бірінші системамен өзара әрекеттесіп, ойлау ісәрекеті және бақылаумен, ес және сезіммің тікелей байланысты қызметкердін де физпологиялық негізі болады.
Осымен аяқталып қалмайды, ол жетіле түседі. Сексеннен астам сөздерді меңгергеннен кенін баланың айналадағы адамдармен сірым-қатынасы кеңейіп, олардың сұрақтары мен сөздеріне тұсіне бастады. Баланың ойлау, сөйлсу, сезім снякты психикалык, процестерінде бірте-бірте өзгерістер пайда болады. Осының нәтижесінде баланың ақыл-ойы дамудың жаңа кезеңіне клінеді.
Даму —ор уақытта бірыңғай тұтас процесс. Оның кейбір ерекшеліктерін атап көрсстуге болады. Органнзмнің дамуын ен алдымен мүшелердің өсіп-жетілуіне байланысты. Ал, әр түрлі мүшелер (бастың көлемі, кәкірек шенбері, қол-аяқ және т. б.) бірқалыпты өсіп-жетілмейді. Өткені, оргаинзмнің, өсу қарқыны тұрақты емес. Сондықтан өсудің тездеу кезендері баяулау кезендерінен кейін немесе керісінше байқалып отырады. Мысалы, жыныс мүшесінің жетілу кезеңінде өсу күшейеді, соңынан баяулай бастайды.
Баланың жоғары нерв қызмеітінің дамуы бас миының үлкен жарты шарлары қабығының талдау және синтездеу қызметінің жетілуіне байланысты, Ми кабілетінің талдау және синтездеу әрекеті қабылдау мен өстін, қнял мен ойлаудың т. б. негізгі миханизмі болады. Осы нерв процестері (талдау синтез) арқылы бала өзінің мінез-құлқы мен қылығын табиғн және әлеуметтік ортамен сәйкестендіру жолдарын ідестіреді. Жеке адам мен ортаның қатынасын реттеуде екінші сигналдық система зор рөл атқарады. Жоғары нерв қызметі екі сигналдық системаға байланысты И. П. Павлоптың айтуы бойынша, тері, көз, құлақ. т. б. сезу мүшелері арқылы түйсіну, қабылдау, елестету жануарлар мен адамға ортақ — бірінші сигналдық системаға, сөз, ойлау адам баласына ғана тән, екінші сигналдық системаға жатады. Заттар мен құбылыстардан тікелей алынатын сигналдарды алмастыратып сөз. Сондықтан И. П. ПаблОВ сөзді сигналдардың сигмалы деп атады. Екінші сигналдарды система ойлау мен сөйлеудің фйзиологиялық негізі. Сонымен бірге екінші сигналдық система бірінші системамен өзара әрекеттесіп, ойлау ісәрекеті және бақылаумен, ес және сезіммің тікелей байланысты қызметкердін де физпологиялық негізі болады.
1. Педагогика. Дәрiс курсы / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова Қ.К. т.б. – Алматы: Нұрлi әлем, 2003.
2. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998 ж.
3. Лихачев Б.Л. Педагогика. Курс лекций. М., 1992 г.
4. Харламов И.Ф. Педагогика. М., 2000 г.
5. Подласый И.П. Педагогика. М., 2000 г.
6. Қалыбекова Ә.А., Ысқақов Ж.Ы., Әлсатов Т.М. Мұғалiмдердiң педагогикалық сөздiгi мен анықтамалары. – Алматы, 2002.
7. Қоянбаев Ж. Семья және балалар мен жеткiншектер тәрбиесi. Алматы: Рауан, 1990 ж.
8. ҚР Бiлiм туралы заңы. Астана, 1999 ж.
9. ҚР этникалық мәдени бiлiм беру тұжырымдамасы. А., 1996 ж.
10. Хмель Н.Д. Педагогический процесс как объект деятельности учителя. А., Мектеп, 1978 ж.
11. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы / ЕҚ., 26 желтоқсан, 2004.
12. Пономарев Я.А. Психология творчество мышления. - М., 1990.
13. Энгельмейер П.К. Теория творчества. - СПБ — 1910.
14. Ожегов С.И., Шведов Н.Ю. Толковый словарь русского языка / Российская Академия наук; Российский фонд культуры. 3 изд. - М., 1995. -928 с.
15. Педагогическая энциклопедия. - 1986. Т.2. - 904 с.
16. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образования: научный фонд и перспективы развития (книга 1). Алматы: Научно-издательский центр. «Ғылым», 2001.
17. Инновационное обучение: Стратегия и практика. / Под.ред. В.Я. Ляудис. - М., 1994.
2. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998 ж.
3. Лихачев Б.Л. Педагогика. Курс лекций. М., 1992 г.
4. Харламов И.Ф. Педагогика. М., 2000 г.
5. Подласый И.П. Педагогика. М., 2000 г.
6. Қалыбекова Ә.А., Ысқақов Ж.Ы., Әлсатов Т.М. Мұғалiмдердiң педагогикалық сөздiгi мен анықтамалары. – Алматы, 2002.
7. Қоянбаев Ж. Семья және балалар мен жеткiншектер тәрбиесi. Алматы: Рауан, 1990 ж.
8. ҚР Бiлiм туралы заңы. Астана, 1999 ж.
9. ҚР этникалық мәдени бiлiм беру тұжырымдамасы. А., 1996 ж.
10. Хмель Н.Д. Педагогический процесс как объект деятельности учителя. А., Мектеп, 1978 ж.
11. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы / ЕҚ., 26 желтоқсан, 2004.
12. Пономарев Я.А. Психология творчество мышления. - М., 1990.
13. Энгельмейер П.К. Теория творчества. - СПБ — 1910.
14. Ожегов С.И., Шведов Н.Ю. Толковый словарь русского языка / Российская Академия наук; Российский фонд культуры. 3 изд. - М., 1995. -928 с.
15. Педагогическая энциклопедия. - 1986. Т.2. - 904 с.
16. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образования: научный фонд и перспективы развития (книга 1). Алматы: Научно-издательский центр. «Ғылым», 2001.
17. Инновационное обучение: Стратегия и практика. / Под.ред. В.Я. Ляудис. - М., 1994.
Педагогика баланың дамуы жайында
Педагогика баланың дамуын өте нәзік, күрделі диалектикалық процесс деп
қарастырады. Даму процестерінін қозғаушы күштері — ішкі қайшылық күрссі.
Даму процесінің сан өзгерістері сапа өзгерістеріне ауысып отырады. Мысалы,
баланың дамуы процссінде мынадай заңдылықтарды байқауға болады: алғашқы
кезеңде бала тілінің дамуы, оның түсіне білуіне және сөйлесу білуіне,
сөздік қорына баиланысты. Әрине, тілдің дамуы.
Осымен аяқталып қалмайды, ол жетіле түседі. Сексеннен астам сөздерді
меңгергеннен кенін баланың айналадағы адамдармен сірым-қатынасы кеңейіп,
олардың сұрақтары мен сөздеріне тұсіне бастады. Баланың ойлау, сөйлсу,
сезім снякты психикалык, процестерінде бірте-бірте өзгерістер пайда болады.
Осының нәтижесінде баланың ақыл-ойы дамудың жаңа кезеңіне клінеді.
Даму —ор уақытта бірыңғай тұтас процесс. Оның кейбір ерекшеліктерін
атап көрсстуге болады. Органнзмнің дамуын ен алдымен мүшелердің өсіп-
жетілуіне байланысты. Ал, әр түрлі мүшелер (бастың көлемі, кәкірек шенбері,
қол-аяқ және т. б.) бірқалыпты өсіп-жетілмейді. Өткені, оргаинзмнің, өсу
қарқыны тұрақты емес. Сондықтан өсудің тездеу кезендері баяулау
кезендерінен кейін немесе керісінше байқалып отырады. Мысалы, жыныс
мүшесінің жетілу кезеңінде өсу күшейеді, соңынан баяулай бастайды.
Баланың жоғары нерв қызмеітінің дамуы бас миының үлкен жарты шарлары
қабығының талдау және синтездеу қызметінің жетілуіне байланысты, Ми
кабілетінің талдау және синтездеу әрекеті қабылдау мен өстін, қнял
мен ойлаудың т. б. негізгі миханизмі болады. Осы нерв
процестері (талдау синтез) арқылы бала өзінің мінез-құлқы
мен қылығын табиғн және әлеуметтік ортамен сәйкестендіру жолдарын
ідестіреді. Жеке адам мен ортаның қатынасын реттеуде екінші сигналдық
система зор рөл атқарады. Жоғары нерв қызметі екі сигналдық системаға
байланысты И. П. Павлоптың айтуы бойынша, тері, көз, құлақ. т. б. сезу
мүшелері арқылы түйсіну, қабылдау, елестету жануарлар мен адамға ортақ —
бірінші сигналдық системаға, сөз, ойлау адам баласына ғана тән, екінші
сигналдық системаға жатады. Заттар мен құбылыстардан тікелей алынатын
сигналдарды алмастыратып сөз. Сондықтан И. П. Паблов сөзді
сигналдардың сигмалы деп атады. Екінші сигналдарды система ойлау мен
сөйлеудің фйзиологиялық негізі. Сонымен бірге екінші сигналдық система
бірінші системамен өзара әрекеттесіп, ойлау ісәрекеті және бақылаумен, ес
және сезіммің тікелей байланысты қызметкердін де физпологиялық негізі
болады.
Бала организмі мен нерв жүнссінің дамуы негізінде, оның психикалық
қызметінін (түйсік, қабылдау, ес, қиял, ойлау, тіл, зейін, сезім т. б.)
дамуы жетіле түседі. Психикалық қызметтің негізгі механнзмі мндың үлкен
жарты шарлар қабығының әрекеті болады. Психиканы айналадағы объективтік
қалындықтың біздің нерв жүйемізде бейнелемуі дейміз.
Баланың әрбір даму кезеңінде жетскені ісәрекеті болады. Мұндай іс-
әрекеті өзінің мақсаттары, мотивтері және орындалу тәсілдерімен
сипатталады. Жетекілі іс - әрекеті — өсуші мұқтаждарын қанағаттандыру мен
таным немесе психикалық процестерін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекеті.
Таным іс-әрекеттерінің процесінде жаңа мотивтер (ықылас, тілек және т.
б.) туады, баланың түсінігі мен ұғымы, білімі мен тәжірибесі артады, ойлау
операциясы да (талдау, синтез, салыстыру, абстракциялау, жинақтау,
классификация) жетіле түседі. Оқу мен тәрбие процесінде бала ойлау
опорацясы арқылы объективтік шындықтың құбылыстары мен заттарын анықтай
білуге, адам баласының бай тәжірибесін үйреніп, игеруге талаптанады. Әрине,
бала өз бетінше жаңалық ашпайды, ол мұғалімнің тәрбиешінің көмегімен
белгілі, зерттелген ғылыми мәліметтерді бағдарлама, оқулық және басқа да
әдебиеттер арқылы қабылдап, меңгереді.
Ойлау әрекеті негізінде мектеп жасындағы балалардың дүниеге кезқарасы
қалыптаса бастайды, нақты ойлаудан (кіші мектеп жасындағы балаларға тән,
(абстракті ойлауға) жоғары сыпып окушылары көшеді. Сөйтіп, олардың ой-
өрісі кеңніді.
Таным психикалық процестерінің (түйсік, қабылдау, зейін, ойлау, сөйлеу
т.б.) дамуымен бірге баланың психикалық қасиеттері де (қабілет, бейімділік,
мінез) қалыптаса бастайды, Осыған байланысты ойлаудың қабылдағыштық,
бақылағыштық білуге құмарлық, тапқырлық, ізденімпаздық сияқты болымды
жақтары да жетіле түседі.
Іс - әрекеті процесіндс әр түрлі қиыншылықтарды жеңу үшін жеке адамда
шешімділік, өзін үстай білу, батылдық, табандылық төзімділік сияқты ерік
қасиеттері пайда болады. Ал ерік дегеніміз — адамның белгілі бір мақсатқа
ұмтылуы мен белсенді қимылы.
Отан соғысы жылдары (1941-1945) халқымызға үлгі мыңдаған, жүз мыңдаған
совет азаматтарының (генерал Д. М. Карбышев, қазақ қыздары М. Мәметова, Ә.
Молдағұлова, татар жазушысы Мұса Жәлиль, грузин партизаны Фере Маулинили т.
б.) өшпес есімі тарихта мәңгілік болып калды. Олар Отан үшін соғыста,
фашистер лагсріндс асқан ерлік, төзімділік, шешімділік, табандылық
көрсеткен халық батырлары. Совет Армиясының генералы, әскери ғылымдардың
докторы Дмитрии Михайлович Карбышевті 1941 жылы ауыр жаралы, ессіз
қалыпта Гитлер әскері тұтқынға алды. Неміс генералдары Гермаияның фашистері
үшін қызмет етсеңіз барлық жағдайды жасаймыз деп Карбышевке ағала-шарғы
әрекет жасады, жалған уәде берді. Бірақ батыр генерал фашистпен сөзбен
соққы беріп, олардың ұсыныстарын қабылдаудан бас тартты. Неміс фашис-тері
Д. М. Карбышевті бірнеше жыл концентрациялық лагерьде ұстап, айуандықпен
азап көрсетті. 1945 жылы ақпан айының 18-күнінің орасан суық түнінде
Маутхаузен концлагерінің қорасында өзінің көзқарасынан кайтпаған 64 жастағы
совет генералы Д. М. Карбышевты фашист қанішерлері қыс айында үстіне суық
су құйып, қатырып өлтірді. Карбышев секілді көптеген жауынгерлер тұтқында
да үлкен ерліктің үлгісін, табандылық және төзімділік қасиеттерін көрсетті.
Шешімділік деп оз ойын тез қорытып, адамның бірден шешім кабылдауын айтады.
Табандылық, дегеніміз адамның қандайда қиыншылық кездессе де қажымай жеңіп,
өзін-өзі бйлей білу, соның нәтижесінде негізгі мақсатына жетуі болып
табылады.
Отанымыздың өндіріс саласындағы, ауыл шаруашылығындағы, ғылым мен
техника, әдебиет пен өнер мамандығы еңбек ерлері, жаңалық ашып отырған
адамдар — жоғары моральдық касиеттері қалыптасқан еңбеккерлер. Бұлардың
моральдық қасиеттерін іс-әрекеттерінің нәтижелерін байқауға болады.
Жеке адамның психикалық дамуы — бұл оның іс-әрекеті мен мінез-
құлқындағы саналығының өсіп жетілуі. Сананың дамуы мен адамның қоршаған
дүнйені жете түсінуін, яғни, оның табиғи, әлеуметтік ортаға көзқарасы мен
қатынасын айтады. Сана дегеніміз — объекттік шындықтың бейнелеуінің жоғары
формасы.
Сана адамның іс-әрекеті барысында пайда болады. Еңбек Жеңіс қоғамдық
қатынастың нәтижесінде адам өзіне және өзінің іс-әрекетіне қоршаған ортаға
жете түсінеді. Оның сана-сезімі дамиды. Дамудың нәтижесінде адамның сыртқы
көріністері байқалады. Оларға өзін-өзі бақылау мен бағалау, өз қадірін
сезу, өздігінен жетілуге талаптану т. б. жатады. Сана-сезімнің осындай
сыртқы көріністерін мұғалім оқыту және тәрбие беру ісінде психология
мәліметтеріне сйеніп, еске алып отыруы қажет. Өйткені, сана мен өзіндік
сананың дамуы қо-ғамдық қатынастардың жүйесіндегі (үйелменде балалар тәрбие
және білім алатын мекемелерде, өндіріс орындарнда т. б.) адам баласының
белгілі орын алып тәрбиеленіп, өсіп-жетілуінің қажетті шартты жағдайларының
бірі.
Сонымен, жеке адамның дамуы дегеніміз — оның нерв жүйесіндегі
функционалдық мүмкіншіліктерінің, психикалық процестерінің, адамгсршілік
қасиеттерінің білімінің көзқарастарының оқу қабілетінің адам баласы жасаған
материалдық және рухани байлықты игерудің және сол байлықты келешекте
жасаудың даму тарихы.
Баланың дамуына іс-әрекетінің рөлі өте зор. Ол дамудың негізі. Іс-
әрекетінің түрлері: оқу қоғамдық пайдалы жұмыстар, көркемөнер, іс-әрекеті,
спорт т. б. Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты іс-әрекетінің
салалары мен бірге олардың мазмұны, әдістері мен тәсілдері және типтері де
өзгеріп отырады. Мұны әр түрлі іс-әрекеттерінің түрінен байқауға болады.
Мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларға тән және
олардың құмартып кірісетін іс-әрекетінің түрі — оның ойынша бірнеше
түрлері бар. Оларға шығармашылық ақыл-ой, спорт орындары т. б. жатады.
Сонымен - балалардың денесін, ақыл-ойын дамытудың сарқылмас көзі.
Балалар дәрігер, мұғалім, суретші, құрылысшы -инженер-
теңіз кемесінің капйтаны, ұшқыш, космонавт болып ойнағанда, олардың
бейнесін есіне түсіреді, әр маманның іс-әрекетіне тән ерекшеліктерін
өздерінің түсінігі бойынша көріп рөлін атқаруға талаптанады. Бұл
жастағы балалар, әсірссе, геолог, теңіз кемесінің капитаны,
космонавт болып ойнауды сүйеді және солардай болуды арман етеді. Мұнда
шығармашылық ойындар аиналадағы ортаны тануда балалардың ой - өрісін
бірте – бірте дамытады. Ал әр түрлі ойындарды мамандыққа бағдар
беру тұрғысынан қарастырсақ, онда олар балалар үшін келешек мамандықты
танудың бастаушылры болуы да мүмкін.
Балалар өміріндегі процесінде геологтардың рөлін атқару үшін өздерінің
ойларын іске асыруға тырысады. Олар ойының негізгі мазмұнын геологтардың
ісәрекеттерімен байлаіныстыра көз алдына былай елестетеді: бір топ
геологтар Отанымыздың Каспий теңізі ацмағына барып, жайғасқан. Олар табиғат
күшіне төтеп беріп, ауа райы аумлы-төкпелі белестерінен өтіп, жергі-лікті
көліктерді пайдаланып, қазбалы жер байлықтарын үілстіруде. Геологтар
палаткаларда тұрып, түрлі қиыншылықтарды кездестіреді, мысалы, маса, шыбын-
шіркейлермен күрсіп, алға койған мақсатын орындап, ойынды аяқтайды. Мұндғы
қиыншылықтарға мойымайтын төзімділік, батылдық табандылық сияқты тұлғалық
қасиеттер қалыптасады.
Ақыл-ой және спорт ойындары да баланы дамытудың басты себептерінің
бірі Ақыл-ой ойындары балалардың аңғарымпаздығын, ұғымталдығын, зеректігін
дамытады, ойлау теориясы (салыстыру, ажырату, жинақтау т. б.) жаттықтырады.
Сурет ойындары балалардың кайраттылық шешімділік, өзін-өзі игереу,
батылдық, ерлік, төзімділік сияқты моральдық қастетін қалыптастырады,
денесін шынықтырады.
Мектеп жасындағы балалардың жан-жақты, үйлесімді дамуының негізгі
кездері оқу, коғамдық пайдалы жұмыс, көркем-өнер және спорттық іс-
әрекеттері деп жоғарыда айтып кеттік.
Оқушылар іс-әрекеттерінің ең басты және жетекші түрі. Ол алдын-ала
жасалған Жоспар мен бағдарлама бойынша мұғалімнің басшылығымен жүйелі түрде
іске асырылып отырылады, Сондықтан оқу басқа іс-әрскеттеріне қарағанда
оқушылардың таным қабілетін дамытады, дүниеге адамгершілік көзқарасын бірте-
бірте қалыптастырады. Оқудың барысында сыныптан сыныпқа көшкен сайын
оқушыиың ой-өрісі кеңінді, бөлімі тереңдейді, жауапкершілігі артып ,ол
алдына қойған мақсаттарын орындауға талпынады. Оқушы он бір жылдың ішінде
бірінші сыныптан он бірінші сыныпқа дейін даму жолынан өтіп, күшті білім,
саналы тәрбие алады. Міне, осының нәтижесінде еңбек етуге, іздеушілікке,
келешекте арнаулы оқу орындарына түсуге қабілетті болып шығады.
Адамның рухани дамуының көзі — еңбек. Ф. Энгельс тарихи реңін
қарастыра келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға
келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке ұшырауға
болады. Еңбек — адамның көркі, бақыты, коғам байлығы. Қоғамда қабілетіне
қарай еңбек ету әрбір адамның әдепті, ең бірінші өмірлік қажетіне айналады.
Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын
арттыруға, қажетті нәрселерді жасауға тиіс.
Жастарды еңбек сүйгішітікке, Отанның игілігі үшін жаппай еңбек
ете білуге тәрбиелеп өсіру—халық мұғалімдеріпің жауапты міндеті.
Педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылып, жоспарлы түрде жүргілілетін еңбек
— баланы жан-жақты, қалыптастырудың күшті кұралы. Бала жасынан еңбек етуге
талпынады. Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін мектепте еңбек тәрбиесі
қазіргі заман талаптарына нымдастырылып, жүргізілуі керек.
Мектепте іс-әрекетінің бірнеше түрлері бар. Олар: баланың өзіне-өзі
қызмет етуі, қоғамдық пайдалы еңбек, өнімді еңбек. Іс-әрекетінің мұндай
түрлері: еңбек тәрбиесі барысында оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске
асырылады. Еңбек тәрбиесі жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет етуінің
маңызы зор. Олар үйде өзінің төсек-орнын жинауға, киімдерін таза ұстауға,
кір жууға үйренеді, үйді жинау, тамақ пісіру ісінде ата - аналарына
көмектеседі. Мектепте өздерінің еркімен көрнекі оқу кұралдарын, мектеп
мебельдерін, сынып бөлмелерін жөндеседі, кезекшілік міндетін атқарады.
Қоғамдық пайдалы еңбок түрлері оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына
сәйкес жүргізілуі тиіс. Қалалар мен ауылдарды көгалдандыру, табиғатты
қорғау, металл сынықтары мен макулатура жинау, жауынгерлерлік, қоғам және
ғылым қайраткерлерінің ескерткіштерін корғау, ауыл тұрғындарына
әдебиеттерді таратып, сату жұмыстары, зейнеткерлер мен мүгедектерді
қамқорлыққа алу оқушылардың еңбекке көзқарасын тәрбиелейді, адамгершілік
қасиеттсрін (жолдастық, үлкендерді сыйлаушылық, ізгілік, адамға
тілектестік, қарым-катынас т. б.) калыптырады.
Окушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен тәрбиелік мәні бар.
Олардың өнімді еңбек барыснда жауапкершілік тартады, іскерлік қабілеті
дамиды. Ауыл мектептерімің жоғары сынып оқушылары өндіріс бригадаларында
ауыл шаруашылық дақылдарын өсіріп, жоғары өнім алады. Колхоздар мен
совхоздарға, өндіріс орындарына нақты көмек көрсетеді. Мектеп немесе мектеп
аралық шеберханаларда түрлі мекемелердің, өндіріс орындарының тапсырмаларын
орындайды.
Мектеп оқушылары қоғамдық өнімді еңбекке қатыса отырып, бағалы заттар
жасап шығарады. Олар халықтың материалдық жағдайын дамылсыз өсе беруіне зор
куанышпен тілек білдіріп, аз да болса өздерінің үлес қосқандарын біледі.
Сонымен, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысу
оқушыларды жауапкершілікке, іскерлікке үйретіп қана қоймайды, олардың дене
күтімдері мен ақылойын дамытуға ықпал жасайды, сабақта алған білімдерін
тереңдетіп жетілдіреді. Егер еңбек іс-әрекеттері оқумен ұштастырылып
ұйымдастырылса, баланың әлеуметтік тәжірйбесі молаяды. Табиғатты және
адамның өзінде өзгерісті еңбектің күшіне баланың есімі артады.
Тәрбие жұмысында оқулықтардың көркемөнермен араласуының алатын орны
зор. Көркемөнер іс-әрекеті баланың сезіміне, эстетикалық талғамына және
өзінің еркіне құралы көркем бейнелер арқылы әсер етеді. Балалардың
эстетикалық таным күшін дамытудың пегізгі көздері әдебиет, театр, кино,
музыка, бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін) салаларындағы көркем
шығармалар.
Халықты жаңа бақытты өмір құру үшін курсқа шақырудың күшті
құралдарының бірі — әдебиет пен өнер. Әсіресе. музыка бүкіл халықтардың бір-
бірімен өзара карым-катынас жасауының, олардың өмір шындығы үшін күреске
шақырып жеңудің құралы. Тарихта ерекше орын алған Париж коммунасы
құлағаннан кейін 1871 жылы франйуз жұмысшы ақын — Эжен Потье
Интернационал өлеңінің текстісін, ал 1888 жылы, мебельші Пьер Дегейтер
музыкасын жазды. Бұл шығарма осы уақытқа дейін өзінің күшін жоймай,
халықаралық гимнге айналды. Осындай шығармалар арқылы халық бірін-бірі
тани бастады. түсініседі, бебітшілік үшін үн қосып бірігеді. Соның,
жеңілмейтін үлкен үдемелі күшке айналады.
Мектепте көркем шығармаларды тиімді пайдалану оқушылардың сана-сезімін
оятады, оларды жаңа өмір үшін күресуге тәрбиелеиді. Тәрбие жұмысының
саласында оқушылардың көркем - өнер іс-әрекетінің бірнеше формалары бар.
Олар: әдебиет, музыка, көркем өнер үйірмелері; музыканы сүюшілер клубы:
балалар шығармашылығының көрмесі мол санысы; көркем өнерпаздар үйірмесі;
көркемөнер галерейясы, музей, табиғат, театр және кинотеатрлармен
оқушылармен таныстыру үшін эстотикалық сайыстар әдебиет және өнер
қайраткерімен кездесулер; поэзия, музыка, кино және көркемөнср күндері;
эстстикалық тақырыптарға жүргізілетін пікірталастар
мен әңгімелер т. б.
Қазақ мектептеріндегі оқушылардың барлығы дерлік бірдей қазақ
композиторларын, суретшілерін, олардың басты шығармашылық еңбектерін жете
біле бермейді. Ал, осы жәйіттер кейбір мүғалімдеріміздің де ұғымының
өскелең өмір талантарына сәйкес келе бермейтіндігі мәлім. Міне, осыған
орай, жас ерекшеліктерін ескере отырып, балаларды эстетика саласындағы
мәселелерімен үнемі таныстырып отырудың тәрбиелік мәні өте зор.
IV-VII сынып оқушыларымен жүргізілетін әңгімелері үшін мынандай
тақырыптарды пайдалануға болады. Құрманғазы күй атасы. Менің ұнататын
компазиторым. Қазақ халқының бинелеу өнері. Қазақ суретшілері.
Тақырыбына өткізілетін әңгімелерде мұғалім қазақтың халық қол өнер
шеберлерін суреттерінің еңбектеріне (Сырмақ, Алаша, Кілем, Басқұр, оюлар,
Ағаштан ою Сүйектен, Мүйізден, Күмістен, Мыстан, ойып жасалған түрлі әсем
заттар т.б.) талдау жасалады, олардың мәнін өнер саласында алатын орнын
түсіндіреді. Қазақ суретшілері тақырыбы бойынша өткерілеін әңгімелерде
оқушылар Ә.Қастаеевтың Туркісиб Қызыл отау Скалов-Сарыбай Рудингі.
М.Кенбаевтың Шолпан әні Қ. Шаяхметовтың Туған ауылға А. Исмаиловтың
Тың жерде т.б. осы сияқты қартилардың радикулитсияларымен танысады. Толық
мағлұмат алады VII-X сынып оқушылары үшін эстетикалық әңгімелерді әр түрлі
тақырыптарға өткізуге болады.
Көркем өнер іс - әрекетін толып жатқан түрлерін пайдаланудың мәні өте зор.
Мысалы, жазушылармен, композпторлар және суретшілермен кездесулер,
окушылардың шығармашылық еңбектерін (өлеңмен жазылған шығармалар,
фельетондар, өлеңдер, қабырға газеттері, колжазба журналдары т. б.)
көрмелерде көрсету, байқау сайыстарып өткізу оқушылардың қуаныш сезімін
арттырады, эстетикалық талғамып дамытады, болашақ мамандықты саналы турды
таңдап алу жайлы ой туғызады.
Көркемөнер іс-әрекеттерінің барлық түрлеріне оқушыларды жаппай тарту
үшін мектептің педагогикалық ұжымы ең алдымен оларға мүмкіншілігінше жағдай
жасаулары керек. Әрбір өнердің түріне қарай оқушылардың мұқтаждықтарын,
бейімділіктерін және қабілеттерін анықтай отырып, олардың мұндай психикалық
ерекшеліктерін дамыта және жетілдіре түсудің нақты жолдарын үнемі
іздестіріп отырулары қажет.
Қазакстан Рсспубликасында спорт жұмысының дамуына көп көңіл
аударылады. Үкімет спорт және дене шынықтыру мәселелерін үнемі өзінің
қамқорлығына алып, адамдардың жан-жақты, үйлесімі дамып калыптасуына жағдай
жасап келеді.
Мектептерде окушылардың дене шынықтыру сабақтары мен түрлі спорт, іс-
әрекеттерін ұйымдастырып жүргізудің өзі мұғалімдер ұжымдарының төл ісіне
айналады, Сабақ барысында оқушылар теориялық білім алады, түрлі
гимнастикалық жаттығуларға үйренеді. Оқыту барысында берілетін дене
тәрбиесі оқудан тыс уақытта жүргізілетін дене шынықтыру және денсаулықты
жақсарту жұмыстарымен толықтырылып отырылады. Осындай өзара байланысты
спорт іс-әрекетінің барысында бала әрі қайратты, әрі әдемі болып өседі.
Сонымен бірге оның эстетикалық талғамы және адамгершілік касиеттері
калыптасады, дене шынықтыру сабақтарында жауапкершілігі артады, еңбек
кызметіне жою Қазақстанның Қарулы Куштеріне келешек қызмет етуге дайын
болудың кажеттілігіне саналы түрде түсінеді.
Жалпы білім беретін мектептерде кеңінен тарағап спорттың түрлері бірнеше
Секцияларға бөлініп жүргізіледі. Оларга волейбол, баскетбол, бокс, күрес,
шаңғы, коньки, турист, шахмат, дойбы, акробатика, спорт және көркем
гимнастика, ескекті жеңіл қайық, бадминтон т. б. секциялары жатады.
Казіргі кезде спорт жұмыстарын одан әрі жетілдіру басты міндеттердің
бірі болып отыр. Бұл міндеттер жастарлы физкультура мен спортқа кеңінен
қатыстыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогика баланың дамуын өте нәзік, күрделі диалектикалық процесс деп
қарастырады. Даму процестерінін қозғаушы күштері — ішкі қайшылық күрссі.
Даму процесінің сан өзгерістері сапа өзгерістеріне ауысып отырады. Мысалы,
баланың дамуы процссінде мынадай заңдылықтарды байқауға болады: алғашқы
кезеңде бала тілінің дамуы, оның түсіне білуіне және сөйлесу білуіне,
сөздік қорына баиланысты. Әрине, тілдің дамуы.
Осымен аяқталып қалмайды, ол жетіле түседі. Сексеннен астам сөздерді
меңгергеннен кенін баланың айналадағы адамдармен сірым-қатынасы кеңейіп,
олардың сұрақтары мен сөздеріне тұсіне бастады. Баланың ойлау, сөйлсу,
сезім снякты психикалык, процестерінде бірте-бірте өзгерістер пайда болады.
Осының нәтижесінде баланың ақыл-ойы дамудың жаңа кезеңіне клінеді.
Даму —ор уақытта бірыңғай тұтас процесс. Оның кейбір ерекшеліктерін
атап көрсстуге болады. Органнзмнің дамуын ен алдымен мүшелердің өсіп-
жетілуіне байланысты. Ал, әр түрлі мүшелер (бастың көлемі, кәкірек шенбері,
қол-аяқ және т. б.) бірқалыпты өсіп-жетілмейді. Өткені, оргаинзмнің, өсу
қарқыны тұрақты емес. Сондықтан өсудің тездеу кезендері баяулау
кезендерінен кейін немесе керісінше байқалып отырады. Мысалы, жыныс
мүшесінің жетілу кезеңінде өсу күшейеді, соңынан баяулай бастайды.
Баланың жоғары нерв қызмеітінің дамуы бас миының үлкен жарты шарлары
қабығының талдау және синтездеу қызметінің жетілуіне байланысты, Ми
кабілетінің талдау және синтездеу әрекеті қабылдау мен өстін, қнял
мен ойлаудың т. б. негізгі миханизмі болады. Осы нерв
процестері (талдау синтез) арқылы бала өзінің мінез-құлқы
мен қылығын табиғн және әлеуметтік ортамен сәйкестендіру жолдарын
ідестіреді. Жеке адам мен ортаның қатынасын реттеуде екінші сигналдық
система зор рөл атқарады. Жоғары нерв қызметі екі сигналдық системаға
байланысты И. П. Павлоптың айтуы бойынша, тері, көз, құлақ. т. б. сезу
мүшелері арқылы түйсіну, қабылдау, елестету жануарлар мен адамға ортақ —
бірінші сигналдық системаға, сөз, ойлау адам баласына ғана тән, екінші
сигналдық системаға жатады. Заттар мен құбылыстардан тікелей алынатын
сигналдарды алмастыратып сөз. Сондықтан И. П. Паблов сөзді
сигналдардың сигмалы деп атады. Екінші сигналдарды система ойлау мен
сөйлеудің фйзиологиялық негізі. Сонымен бірге екінші сигналдық система
бірінші системамен өзара әрекеттесіп, ойлау ісәрекеті және бақылаумен, ес
және сезіммің тікелей байланысты қызметкердін де физпологиялық негізі
болады.
Бала организмі мен нерв жүнссінің дамуы негізінде, оның психикалық
қызметінін (түйсік, қабылдау, ес, қиял, ойлау, тіл, зейін, сезім т. б.)
дамуы жетіле түседі. Психикалық қызметтің негізгі механнзмі мндың үлкен
жарты шарлар қабығының әрекеті болады. Психиканы айналадағы объективтік
қалындықтың біздің нерв жүйемізде бейнелемуі дейміз.
Баланың әрбір даму кезеңінде жетскені ісәрекеті болады. Мұндай іс-
әрекеті өзінің мақсаттары, мотивтері және орындалу тәсілдерімен
сипатталады. Жетекілі іс - әрекеті — өсуші мұқтаждарын қанағаттандыру мен
таным немесе психикалық процестерін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекеті.
Таным іс-әрекеттерінің процесінде жаңа мотивтер (ықылас, тілек және т.
б.) туады, баланың түсінігі мен ұғымы, білімі мен тәжірибесі артады, ойлау
операциясы да (талдау, синтез, салыстыру, абстракциялау, жинақтау,
классификация) жетіле түседі. Оқу мен тәрбие процесінде бала ойлау
опорацясы арқылы объективтік шындықтың құбылыстары мен заттарын анықтай
білуге, адам баласының бай тәжірибесін үйреніп, игеруге талаптанады. Әрине,
бала өз бетінше жаңалық ашпайды, ол мұғалімнің тәрбиешінің көмегімен
белгілі, зерттелген ғылыми мәліметтерді бағдарлама, оқулық және басқа да
әдебиеттер арқылы қабылдап, меңгереді.
Ойлау әрекеті негізінде мектеп жасындағы балалардың дүниеге кезқарасы
қалыптаса бастайды, нақты ойлаудан (кіші мектеп жасындағы балаларға тән,
(абстракті ойлауға) жоғары сыпып окушылары көшеді. Сөйтіп, олардың ой-
өрісі кеңніді.
Таным психикалық процестерінің (түйсік, қабылдау, зейін, ойлау, сөйлеу
т.б.) дамуымен бірге баланың психикалық қасиеттері де (қабілет, бейімділік,
мінез) қалыптаса бастайды, Осыған байланысты ойлаудың қабылдағыштық,
бақылағыштық білуге құмарлық, тапқырлық, ізденімпаздық сияқты болымды
жақтары да жетіле түседі.
Іс - әрекеті процесіндс әр түрлі қиыншылықтарды жеңу үшін жеке адамда
шешімділік, өзін үстай білу, батылдық, табандылық төзімділік сияқты ерік
қасиеттері пайда болады. Ал ерік дегеніміз — адамның белгілі бір мақсатқа
ұмтылуы мен белсенді қимылы.
Отан соғысы жылдары (1941-1945) халқымызға үлгі мыңдаған, жүз мыңдаған
совет азаматтарының (генерал Д. М. Карбышев, қазақ қыздары М. Мәметова, Ә.
Молдағұлова, татар жазушысы Мұса Жәлиль, грузин партизаны Фере Маулинили т.
б.) өшпес есімі тарихта мәңгілік болып калды. Олар Отан үшін соғыста,
фашистер лагсріндс асқан ерлік, төзімділік, шешімділік, табандылық
көрсеткен халық батырлары. Совет Армиясының генералы, әскери ғылымдардың
докторы Дмитрии Михайлович Карбышевті 1941 жылы ауыр жаралы, ессіз
қалыпта Гитлер әскері тұтқынға алды. Неміс генералдары Гермаияның фашистері
үшін қызмет етсеңіз барлық жағдайды жасаймыз деп Карбышевке ағала-шарғы
әрекет жасады, жалған уәде берді. Бірақ батыр генерал фашистпен сөзбен
соққы беріп, олардың ұсыныстарын қабылдаудан бас тартты. Неміс фашис-тері
Д. М. Карбышевті бірнеше жыл концентрациялық лагерьде ұстап, айуандықпен
азап көрсетті. 1945 жылы ақпан айының 18-күнінің орасан суық түнінде
Маутхаузен концлагерінің қорасында өзінің көзқарасынан кайтпаған 64 жастағы
совет генералы Д. М. Карбышевты фашист қанішерлері қыс айында үстіне суық
су құйып, қатырып өлтірді. Карбышев секілді көптеген жауынгерлер тұтқында
да үлкен ерліктің үлгісін, табандылық және төзімділік қасиеттерін көрсетті.
Шешімділік деп оз ойын тез қорытып, адамның бірден шешім кабылдауын айтады.
Табандылық, дегеніміз адамның қандайда қиыншылық кездессе де қажымай жеңіп,
өзін-өзі бйлей білу, соның нәтижесінде негізгі мақсатына жетуі болып
табылады.
Отанымыздың өндіріс саласындағы, ауыл шаруашылығындағы, ғылым мен
техника, әдебиет пен өнер мамандығы еңбек ерлері, жаңалық ашып отырған
адамдар — жоғары моральдық касиеттері қалыптасқан еңбеккерлер. Бұлардың
моральдық қасиеттерін іс-әрекеттерінің нәтижелерін байқауға болады.
Жеке адамның психикалық дамуы — бұл оның іс-әрекеті мен мінез-
құлқындағы саналығының өсіп жетілуі. Сананың дамуы мен адамның қоршаған
дүнйені жете түсінуін, яғни, оның табиғи, әлеуметтік ортаға көзқарасы мен
қатынасын айтады. Сана дегеніміз — объекттік шындықтың бейнелеуінің жоғары
формасы.
Сана адамның іс-әрекеті барысында пайда болады. Еңбек Жеңіс қоғамдық
қатынастың нәтижесінде адам өзіне және өзінің іс-әрекетіне қоршаған ортаға
жете түсінеді. Оның сана-сезімі дамиды. Дамудың нәтижесінде адамның сыртқы
көріністері байқалады. Оларға өзін-өзі бақылау мен бағалау, өз қадірін
сезу, өздігінен жетілуге талаптану т. б. жатады. Сана-сезімнің осындай
сыртқы көріністерін мұғалім оқыту және тәрбие беру ісінде психология
мәліметтеріне сйеніп, еске алып отыруы қажет. Өйткені, сана мен өзіндік
сананың дамуы қо-ғамдық қатынастардың жүйесіндегі (үйелменде балалар тәрбие
және білім алатын мекемелерде, өндіріс орындарнда т. б.) адам баласының
белгілі орын алып тәрбиеленіп, өсіп-жетілуінің қажетті шартты жағдайларының
бірі.
Сонымен, жеке адамның дамуы дегеніміз — оның нерв жүйесіндегі
функционалдық мүмкіншіліктерінің, психикалық процестерінің, адамгсршілік
қасиеттерінің білімінің көзқарастарының оқу қабілетінің адам баласы жасаған
материалдық және рухани байлықты игерудің және сол байлықты келешекте
жасаудың даму тарихы.
Баланың дамуына іс-әрекетінің рөлі өте зор. Ол дамудың негізі. Іс-
әрекетінің түрлері: оқу қоғамдық пайдалы жұмыстар, көркемөнер, іс-әрекеті,
спорт т. б. Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты іс-әрекетінің
салалары мен бірге олардың мазмұны, әдістері мен тәсілдері және типтері де
өзгеріп отырады. Мұны әр түрлі іс-әрекеттерінің түрінен байқауға болады.
Мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларға тән және
олардың құмартып кірісетін іс-әрекетінің түрі — оның ойынша бірнеше
түрлері бар. Оларға шығармашылық ақыл-ой, спорт орындары т. б. жатады.
Сонымен - балалардың денесін, ақыл-ойын дамытудың сарқылмас көзі.
Балалар дәрігер, мұғалім, суретші, құрылысшы -инженер-
теңіз кемесінің капйтаны, ұшқыш, космонавт болып ойнағанда, олардың
бейнесін есіне түсіреді, әр маманның іс-әрекетіне тән ерекшеліктерін
өздерінің түсінігі бойынша көріп рөлін атқаруға талаптанады. Бұл
жастағы балалар, әсірссе, геолог, теңіз кемесінің капитаны,
космонавт болып ойнауды сүйеді және солардай болуды арман етеді. Мұнда
шығармашылық ойындар аиналадағы ортаны тануда балалардың ой - өрісін
бірте – бірте дамытады. Ал әр түрлі ойындарды мамандыққа бағдар
беру тұрғысынан қарастырсақ, онда олар балалар үшін келешек мамандықты
танудың бастаушылры болуы да мүмкін.
Балалар өміріндегі процесінде геологтардың рөлін атқару үшін өздерінің
ойларын іске асыруға тырысады. Олар ойының негізгі мазмұнын геологтардың
ісәрекеттерімен байлаіныстыра көз алдына былай елестетеді: бір топ
геологтар Отанымыздың Каспий теңізі ацмағына барып, жайғасқан. Олар табиғат
күшіне төтеп беріп, ауа райы аумлы-төкпелі белестерінен өтіп, жергі-лікті
көліктерді пайдаланып, қазбалы жер байлықтарын үілстіруде. Геологтар
палаткаларда тұрып, түрлі қиыншылықтарды кездестіреді, мысалы, маса, шыбын-
шіркейлермен күрсіп, алға койған мақсатын орындап, ойынды аяқтайды. Мұндғы
қиыншылықтарға мойымайтын төзімділік, батылдық табандылық сияқты тұлғалық
қасиеттер қалыптасады.
Ақыл-ой және спорт ойындары да баланы дамытудың басты себептерінің
бірі Ақыл-ой ойындары балалардың аңғарымпаздығын, ұғымталдығын, зеректігін
дамытады, ойлау теориясы (салыстыру, ажырату, жинақтау т. б.) жаттықтырады.
Сурет ойындары балалардың кайраттылық шешімділік, өзін-өзі игереу,
батылдық, ерлік, төзімділік сияқты моральдық қастетін қалыптастырады,
денесін шынықтырады.
Мектеп жасындағы балалардың жан-жақты, үйлесімді дамуының негізгі
кездері оқу, коғамдық пайдалы жұмыс, көркем-өнер және спорттық іс-
әрекеттері деп жоғарыда айтып кеттік.
Оқушылар іс-әрекеттерінің ең басты және жетекші түрі. Ол алдын-ала
жасалған Жоспар мен бағдарлама бойынша мұғалімнің басшылығымен жүйелі түрде
іске асырылып отырылады, Сондықтан оқу басқа іс-әрскеттеріне қарағанда
оқушылардың таным қабілетін дамытады, дүниеге адамгершілік көзқарасын бірте-
бірте қалыптастырады. Оқудың барысында сыныптан сыныпқа көшкен сайын
оқушыиың ой-өрісі кеңінді, бөлімі тереңдейді, жауапкершілігі артып ,ол
алдына қойған мақсаттарын орындауға талпынады. Оқушы он бір жылдың ішінде
бірінші сыныптан он бірінші сыныпқа дейін даму жолынан өтіп, күшті білім,
саналы тәрбие алады. Міне, осының нәтижесінде еңбек етуге, іздеушілікке,
келешекте арнаулы оқу орындарына түсуге қабілетті болып шығады.
Адамның рухани дамуының көзі — еңбек. Ф. Энгельс тарихи реңін
қарастыра келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға
келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке ұшырауға
болады. Еңбек — адамның көркі, бақыты, коғам байлығы. Қоғамда қабілетіне
қарай еңбек ету әрбір адамның әдепті, ең бірінші өмірлік қажетіне айналады.
Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын
арттыруға, қажетті нәрселерді жасауға тиіс.
Жастарды еңбек сүйгішітікке, Отанның игілігі үшін жаппай еңбек
ете білуге тәрбиелеп өсіру—халық мұғалімдеріпің жауапты міндеті.
Педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылып, жоспарлы түрде жүргілілетін еңбек
— баланы жан-жақты, қалыптастырудың күшті кұралы. Бала жасынан еңбек етуге
талпынады. Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін мектепте еңбек тәрбиесі
қазіргі заман талаптарына нымдастырылып, жүргізілуі керек.
Мектепте іс-әрекетінің бірнеше түрлері бар. Олар: баланың өзіне-өзі
қызмет етуі, қоғамдық пайдалы еңбек, өнімді еңбек. Іс-әрекетінің мұндай
түрлері: еңбек тәрбиесі барысында оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске
асырылады. Еңбек тәрбиесі жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет етуінің
маңызы зор. Олар үйде өзінің төсек-орнын жинауға, киімдерін таза ұстауға,
кір жууға үйренеді, үйді жинау, тамақ пісіру ісінде ата - аналарына
көмектеседі. Мектепте өздерінің еркімен көрнекі оқу кұралдарын, мектеп
мебельдерін, сынып бөлмелерін жөндеседі, кезекшілік міндетін атқарады.
Қоғамдық пайдалы еңбок түрлері оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына
сәйкес жүргізілуі тиіс. Қалалар мен ауылдарды көгалдандыру, табиғатты
қорғау, металл сынықтары мен макулатура жинау, жауынгерлерлік, қоғам және
ғылым қайраткерлерінің ескерткіштерін корғау, ауыл тұрғындарына
әдебиеттерді таратып, сату жұмыстары, зейнеткерлер мен мүгедектерді
қамқорлыққа алу оқушылардың еңбекке көзқарасын тәрбиелейді, адамгершілік
қасиеттсрін (жолдастық, үлкендерді сыйлаушылық, ізгілік, адамға
тілектестік, қарым-катынас т. б.) калыптырады.
Окушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен тәрбиелік мәні бар.
Олардың өнімді еңбек барыснда жауапкершілік тартады, іскерлік қабілеті
дамиды. Ауыл мектептерімің жоғары сынып оқушылары өндіріс бригадаларында
ауыл шаруашылық дақылдарын өсіріп, жоғары өнім алады. Колхоздар мен
совхоздарға, өндіріс орындарына нақты көмек көрсетеді. Мектеп немесе мектеп
аралық шеберханаларда түрлі мекемелердің, өндіріс орындарының тапсырмаларын
орындайды.
Мектеп оқушылары қоғамдық өнімді еңбекке қатыса отырып, бағалы заттар
жасап шығарады. Олар халықтың материалдық жағдайын дамылсыз өсе беруіне зор
куанышпен тілек білдіріп, аз да болса өздерінің үлес қосқандарын біледі.
Сонымен, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысу
оқушыларды жауапкершілікке, іскерлікке үйретіп қана қоймайды, олардың дене
күтімдері мен ақылойын дамытуға ықпал жасайды, сабақта алған білімдерін
тереңдетіп жетілдіреді. Егер еңбек іс-әрекеттері оқумен ұштастырылып
ұйымдастырылса, баланың әлеуметтік тәжірйбесі молаяды. Табиғатты және
адамның өзінде өзгерісті еңбектің күшіне баланың есімі артады.
Тәрбие жұмысында оқулықтардың көркемөнермен араласуының алатын орны
зор. Көркемөнер іс-әрекеті баланың сезіміне, эстетикалық талғамына және
өзінің еркіне құралы көркем бейнелер арқылы әсер етеді. Балалардың
эстетикалық таным күшін дамытудың пегізгі көздері әдебиет, театр, кино,
музыка, бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін) салаларындағы көркем
шығармалар.
Халықты жаңа бақытты өмір құру үшін курсқа шақырудың күшті
құралдарының бірі — әдебиет пен өнер. Әсіресе. музыка бүкіл халықтардың бір-
бірімен өзара карым-катынас жасауының, олардың өмір шындығы үшін күреске
шақырып жеңудің құралы. Тарихта ерекше орын алған Париж коммунасы
құлағаннан кейін 1871 жылы франйуз жұмысшы ақын — Эжен Потье
Интернационал өлеңінің текстісін, ал 1888 жылы, мебельші Пьер Дегейтер
музыкасын жазды. Бұл шығарма осы уақытқа дейін өзінің күшін жоймай,
халықаралық гимнге айналды. Осындай шығармалар арқылы халық бірін-бірі
тани бастады. түсініседі, бебітшілік үшін үн қосып бірігеді. Соның,
жеңілмейтін үлкен үдемелі күшке айналады.
Мектепте көркем шығармаларды тиімді пайдалану оқушылардың сана-сезімін
оятады, оларды жаңа өмір үшін күресуге тәрбиелеиді. Тәрбие жұмысының
саласында оқушылардың көркем - өнер іс-әрекетінің бірнеше формалары бар.
Олар: әдебиет, музыка, көркем өнер үйірмелері; музыканы сүюшілер клубы:
балалар шығармашылығының көрмесі мол санысы; көркем өнерпаздар үйірмесі;
көркемөнер галерейясы, музей, табиғат, театр және кинотеатрлармен
оқушылармен таныстыру үшін эстотикалық сайыстар әдебиет және өнер
қайраткерімен кездесулер; поэзия, музыка, кино және көркемөнср күндері;
эстстикалық тақырыптарға жүргізілетін пікірталастар
мен әңгімелер т. б.
Қазақ мектептеріндегі оқушылардың барлығы дерлік бірдей қазақ
композиторларын, суретшілерін, олардың басты шығармашылық еңбектерін жете
біле бермейді. Ал, осы жәйіттер кейбір мүғалімдеріміздің де ұғымының
өскелең өмір талантарына сәйкес келе бермейтіндігі мәлім. Міне, осыған
орай, жас ерекшеліктерін ескере отырып, балаларды эстетика саласындағы
мәселелерімен үнемі таныстырып отырудың тәрбиелік мәні өте зор.
IV-VII сынып оқушыларымен жүргізілетін әңгімелері үшін мынандай
тақырыптарды пайдалануға болады. Құрманғазы күй атасы. Менің ұнататын
компазиторым. Қазақ халқының бинелеу өнері. Қазақ суретшілері.
Тақырыбына өткізілетін әңгімелерде мұғалім қазақтың халық қол өнер
шеберлерін суреттерінің еңбектеріне (Сырмақ, Алаша, Кілем, Басқұр, оюлар,
Ағаштан ою Сүйектен, Мүйізден, Күмістен, Мыстан, ойып жасалған түрлі әсем
заттар т.б.) талдау жасалады, олардың мәнін өнер саласында алатын орнын
түсіндіреді. Қазақ суретшілері тақырыбы бойынша өткерілеін әңгімелерде
оқушылар Ә.Қастаеевтың Туркісиб Қызыл отау Скалов-Сарыбай Рудингі.
М.Кенбаевтың Шолпан әні Қ. Шаяхметовтың Туған ауылға А. Исмаиловтың
Тың жерде т.б. осы сияқты қартилардың радикулитсияларымен танысады. Толық
мағлұмат алады VII-X сынып оқушылары үшін эстетикалық әңгімелерді әр түрлі
тақырыптарға өткізуге болады.
Көркем өнер іс - әрекетін толып жатқан түрлерін пайдаланудың мәні өте зор.
Мысалы, жазушылармен, композпторлар және суретшілермен кездесулер,
окушылардың шығармашылық еңбектерін (өлеңмен жазылған шығармалар,
фельетондар, өлеңдер, қабырға газеттері, колжазба журналдары т. б.)
көрмелерде көрсету, байқау сайыстарып өткізу оқушылардың қуаныш сезімін
арттырады, эстетикалық талғамып дамытады, болашақ мамандықты саналы турды
таңдап алу жайлы ой туғызады.
Көркемөнер іс-әрекеттерінің барлық түрлеріне оқушыларды жаппай тарту
үшін мектептің педагогикалық ұжымы ең алдымен оларға мүмкіншілігінше жағдай
жасаулары керек. Әрбір өнердің түріне қарай оқушылардың мұқтаждықтарын,
бейімділіктерін және қабілеттерін анықтай отырып, олардың мұндай психикалық
ерекшеліктерін дамыта және жетілдіре түсудің нақты жолдарын үнемі
іздестіріп отырулары қажет.
Қазакстан Рсспубликасында спорт жұмысының дамуына көп көңіл
аударылады. Үкімет спорт және дене шынықтыру мәселелерін үнемі өзінің
қамқорлығына алып, адамдардың жан-жақты, үйлесімі дамып калыптасуына жағдай
жасап келеді.
Мектептерде окушылардың дене шынықтыру сабақтары мен түрлі спорт, іс-
әрекеттерін ұйымдастырып жүргізудің өзі мұғалімдер ұжымдарының төл ісіне
айналады, Сабақ барысында оқушылар теориялық білім алады, түрлі
гимнастикалық жаттығуларға үйренеді. Оқыту барысында берілетін дене
тәрбиесі оқудан тыс уақытта жүргізілетін дене шынықтыру және денсаулықты
жақсарту жұмыстарымен толықтырылып отырылады. Осындай өзара байланысты
спорт іс-әрекетінің барысында бала әрі қайратты, әрі әдемі болып өседі.
Сонымен бірге оның эстетикалық талғамы және адамгершілік касиеттері
калыптасады, дене шынықтыру сабақтарында жауапкершілігі артады, еңбек
кызметіне жою Қазақстанның Қарулы Куштеріне келешек қызмет етуге дайын
болудың кажеттілігіне саналы түрде түсінеді.
Жалпы білім беретін мектептерде кеңінен тарағап спорттың түрлері бірнеше
Секцияларға бөлініп жүргізіледі. Оларга волейбол, баскетбол, бокс, күрес,
шаңғы, коньки, турист, шахмат, дойбы, акробатика, спорт және көркем
гимнастика, ескекті жеңіл қайық, бадминтон т. б. секциялары жатады.
Казіргі кезде спорт жұмыстарын одан әрі жетілдіру басты міндеттердің
бірі болып отыр. Бұл міндеттер жастарлы физкультура мен спортқа кеңінен
қатыстыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz