Шәкәрім Құдайбердіұлы еңбектері

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Шәкәрім Құдайбердіұлы (1858-1931)
Шәкәрім ХХ ғасырдың басындағы қазақтың қоғамдық-әлеуметтік, мәдени-
әдеби өміріне белсене араласып, туған халқына ізгілік пен имандылық, ғылыми
ағартушылық идеяны тарату жолында ұлы Абайдың ұлттық нақышқа толы
пәлсапалық-психологиялық дәстүрін әрмен қарай жалғастырып, халқына мол
мәдени мұра қалдырған ғұлама. Шәкәрім көптеген жан сыры туралы (көбісі
өлеңмен жазылған) шығармаларының авторы. Ал, ән мен күй, музыка саласында
жазған еңбектернің өз бір төбе. Шәкәрім шығармаларында адамның жан мен тән,
адам психологиясы туралы айтылған сындарлы ғылыми ой-пікірлер көптеп
кездеседі. Мәселен, ақынның психологияға байланысты көзқарасын Анық пен
қанық, Қазақ айнасы, Мұсылмандық шарт т.б. шығармаларынан
кездестіреміз. Бұларда ғұлама адамдарға сыртқы дүниенің, қоршаған
табиғаттың жұмбақ сырын ұқ, танып-біл оның өлшеусіз байлығын мұратыңа,
қасиетіңе жарат, бұл үшін Алла тағала адамға ми береді, білу, нану, ұғыну,
тану – бәрі ақыл ісі, олар мидан шығады деп тұжырым жасайды.
Тән сезіп, құлақ естіп, көзбен кқрмек,
Мұрын иіс, тіл дәмін хабар бермек.
Бесеуінен мидағы ой хабар айтып,
Жақсы-жаман өр істі сол тексермек.
Шәкәрім адам жанының әртүрлі жағдайда көрінетінін айтады. Өзінше
бұлардан орысша-қазақша термин жасағысы келеді. ... Инстинкт – сезімді
жан, созание – аңғарлық жан, мысль – ойлайтын жан, ум – ақылды жан
дегендей әртүрлі қасиеттерді тізбектейді. Дене әр түрлі түскен сияқты жан
да өсіп, өніп, жоғарылайды ... толық терең ақыл адамнан шығады... Совесть
(ұждан) – жанның тірегі .. ми, жұлын – жанның тұрағы, ол бұзылса, электрия
сияқты жан да кетеді, дейді.
Ақын ми қызметі адамның сезім мүшелерінің әрекеті арқылы іске асады
дей отыра, кісінің ойға алған ісін жүзеге асыруы, оынң әділетті, әділетсіз
болуы, ізгілікті қуу немесе жауыздық жолға түсуі, ақыл мен жүректің қызметі
(Фараби мен Абай да осылай тұжырымдаған – Қ.Ж.) екендігін дәлелдегісі
келеді. Сөйтіп, ол жанның миған байланысты екенін мойындағанымен оның
мәңгібақи өлмейтіндігіне сенеді. Осыған орай ол былай дейді: Мен жан жоқ,
өлген соң өмірі жоқ дегенге таң қаламын... жанның барлығын, өлген соң да
жоғалмайтындығына ... қанып қалған әдет, .. ақыл ісі ме?... Жан екі өмірде
бірдей керек таяныш екеніне нана алмаған кісінің жүрегін ешбір ғылым, өнер,
ешбір жол, заң тазарта алмайды. Сондықтан ақыл мен жүректің жетегіндегі
адам тіршіліктері барлық нәрсені сарапқа салып, байыбына барып, терең
ойлап, топшалап ақылмен іс қылу, адамдықтың басты парызы дейді. Шәкәрім
өзінің пәлсапалық сипаттағы ой-пікірлерін әрмен қарай жалғастырып, жер
жүзінде неше түрлі халық бар, олардың бәрі-бәрі де жаратылыстың ішкі сырын
ұғып-білуге ынтық, бір дүниені жаратушы тәңірі – күн тіршілік күн нұрынан
жаралады десе, енді бірі Құдай жоқ деп жар салады, үшіншісі – көп құдайға
табынса, төртіншісі – міне, құдай деп суретке табыны, ойын он саққа
жүгіртеді, осының бәрі дүние сырын білуге ұмтылушылық, - дейді де, өз ойын,
- нағыз тәңірі жолы – қиянатсыз ақ жүрекпен ақ адал еңбек ету, - деп
түйіндейді. Ақын Тәңірі мен жан деген өлеңінде туу, өсу, өлу, сондай-ақ
өлген жанның топыраққа, өсімдікке нәр болып тіршілікке қайта айналып келуі
табиғи құбылыс, бар зат мүлде жоғалып кетпейді, жоқтан бар пайда болмайды,
тек заттың, құбылыстың түрі ғана өзгереді, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.