Мультимедиялық жүйені ұйымдастыруда бағдарламалық құралдарды пайдаланып, алгоритм құру
КІРІСПЕ
І ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1. Электронды оқулықтар
1.2 Электрондық оқулықтарды жасау негіздері
1.3 Оқудың əдіснама.дидактикалық жүйелері
ІІ ОБЪЕКТІГЕ БАҒЫТТАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНДА ЖҰМЫС
2.1 Визуалды компоненттерді қолдану
2.2 Модульдер. Программаның модульдік құрылымы
2.3 Delphi.дe жасалған жұмыстар тізбегі
Қорытынды
І ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1. Электронды оқулықтар
1.2 Электрондық оқулықтарды жасау негіздері
1.3 Оқудың əдіснама.дидактикалық жүйелері
ІІ ОБЪЕКТІГЕ БАҒЫТТАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫНДА ЖҰМЫС
2.1 Визуалды компоненттерді қолдану
2.2 Модульдер. Программаның модульдік құрылымы
2.3 Delphi.дe жасалған жұмыстар тізбегі
Қорытынды
Білім берудің кез келген саласында “Мультимедиялық жүйе” пайдалану танымдық белсенділікті арттырып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Мультимедиялық жүйені қолдану сабаққа деген қызығушылықты арттырады. Сондай – ақ ұстаздар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала алады.
Қазіргі таңда мультимедиялық жүйенің қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Мультимедиялық жүйе дегеніміз – мультимедиялық оқулық, сондықтан мультимедиялық жүйенің құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс. Мультимедиялық жүйе уақыт үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және ұмытып қалған материалдарды еске түсіруге зор ықпал етеді.
Дипломдық жобаның өзектілігі: Delphi бағдарламасында қазақ тіліне құрылған мультимедиялық жүйе аз. Осыған байланыстыбағдарламалау тілдерінің маңыздылығын ашу мақсатында Delphi бағдарламасының мүмкіндіктерін пайдалана отырып, бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін көрсете алатын мультимедиялық жүйе дайындау.
Жобаның зерттеу объектісі: Turbo pascal, Delphi, Turbo C6, Borland C++ бағдарламасын қолдана отырып осы бағдарламалау тілдерінің негізгі ұғымдарын және оның әртүрлі салаларда қолданылуын оқып білу; сонымен қатар нақты есептердің шешу әдістерін меңгеру; қолайлы математикалық әдістерді және есептің шешімінің алгоритмін таңдап алу; сапалы графикалық зерттеулерді іске асыру.
Дипломдық жобаның мақсаты: Мультимедиялық жүйені ұйымдастыруда бағдарламалық құралдарды пайдаланып, алгоритм құру, жүргізілген графикалық талдау нәтижесінде бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін оқып үйрететін бағдарламалар кешенін әзірлеу.
Мультимедиялық жүйені қолдану сабаққа деген қызығушылықты арттырады. Сондай – ақ ұстаздар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала алады.
Қазіргі таңда мультимедиялық жүйенің қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Мультимедиялық жүйе дегеніміз – мультимедиялық оқулық, сондықтан мультимедиялық жүйенің құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс. Мультимедиялық жүйе уақыт үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және ұмытып қалған материалдарды еске түсіруге зор ықпал етеді.
Дипломдық жобаның өзектілігі: Delphi бағдарламасында қазақ тіліне құрылған мультимедиялық жүйе аз. Осыған байланыстыбағдарламалау тілдерінің маңыздылығын ашу мақсатында Delphi бағдарламасының мүмкіндіктерін пайдалана отырып, бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін көрсете алатын мультимедиялық жүйе дайындау.
Жобаның зерттеу объектісі: Turbo pascal, Delphi, Turbo C6, Borland C++ бағдарламасын қолдана отырып осы бағдарламалау тілдерінің негізгі ұғымдарын және оның әртүрлі салаларда қолданылуын оқып білу; сонымен қатар нақты есептердің шешу әдістерін меңгеру; қолайлы математикалық әдістерді және есептің шешімінің алгоритмін таңдап алу; сапалы графикалық зерттеулерді іске асыру.
Дипломдық жобаның мақсаты: Мультимедиялық жүйені ұйымдастыруда бағдарламалық құралдарды пайдаланып, алгоритм құру, жүргізілген графикалық талдау нәтижесінде бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін оқып үйрететін бағдарламалар кешенін әзірлеу.
1. Структурные модели в объектно – ориентированном анализе и проектировании. Йордон Э., Аргила Карл / Перевод с англ. П. Быстрова. –М.:Лори. 1999г
2. Объектно – ориентированное программирование в среде Windows MX. Эрнст Р. 1993г
3. Приемы объектно – ориентированного программирования. Гамма Э., Хелм Р., Джонсон Р., Влиссидес Дж. Питер 2001г
4. Ньюмен У., Спрулл Р. Основы интерактивной машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1976.
5. Роджерс Д. Алгоритмические основы машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1989.
6. Рустамов Н.Т., Темірбеков А.Н., Шулембаев Б.Е. Алгоритмдеу негіздері/оқу-әдістемелік құрал. – Түркістан. ХҚТУ, 2005ж. 191бет.
7. Рустамов Н.Т., Темірбеков А.Н., Ибрагимов Б.Б., Садыбеков Р.Ш. Санау жүйелерімен танысайық./Оқу құралы. –Түркістан, ХҚТУ, 2002.-840бет.
8. Темирбеков А.Н. және т.б. Алгоритмдеу және бағдарламалау бойынша жаттығулар жинағы / Оқу-әдістемелік құрал. 1-бөлім. –Түркістан, ХҚТУ, 2000.-73бет.
9. Темирбеков А.Н. және т.б. Алгоитмдеу және бағдарламалау бойынша жаттығулар жинағы./Оқу-әдістемелік құрал. 2-бөлім. –Түркістан, ХҚТУ, 2000.-71бет.
10. Темирбеков А.Н. және т.б. Алгоритмдеу және бағдарламалау жинағы./ Оқу-әдістемелік құрал. 3-бөлім. –Түркістан, ХҚТУ, 2001.-80бет.
11. Нұрмұханбетова Г.К., Әмірбекұлы А., Сүлейменова Л. Паскаль тілінен лабораториялық практикум. –Шымкент, ХҚТУ, 2002. –132бет.
12. Сыдықов Б.Д., Ажиханов Н.Т., Қойшиева Т.Қ., Еспембетова А.М. Информатика. Обьектілі-бағдарлы бағдарламалау негіздері. Оқу құралы. –Түркістан, 2008.-216бет.
13. Программалау негіздерін оқыту./Беркімбаев К.М., Сыдықов Б.Д. Әдістемелік құрал. –Алматы. АлМУ, 2002. –110бет.
2. Объектно – ориентированное программирование в среде Windows MX. Эрнст Р. 1993г
3. Приемы объектно – ориентированного программирования. Гамма Э., Хелм Р., Джонсон Р., Влиссидес Дж. Питер 2001г
4. Ньюмен У., Спрулл Р. Основы интерактивной машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1976.
5. Роджерс Д. Алгоритмические основы машинной графики. Пер. с англ. М.: Мир, 1989.
6. Рустамов Н.Т., Темірбеков А.Н., Шулембаев Б.Е. Алгоритмдеу негіздері/оқу-әдістемелік құрал. – Түркістан. ХҚТУ, 2005ж. 191бет.
7. Рустамов Н.Т., Темірбеков А.Н., Ибрагимов Б.Б., Садыбеков Р.Ш. Санау жүйелерімен танысайық./Оқу құралы. –Түркістан, ХҚТУ, 2002.-840бет.
8. Темирбеков А.Н. және т.б. Алгоритмдеу және бағдарламалау бойынша жаттығулар жинағы / Оқу-әдістемелік құрал. 1-бөлім. –Түркістан, ХҚТУ, 2000.-73бет.
9. Темирбеков А.Н. және т.б. Алгоитмдеу және бағдарламалау бойынша жаттығулар жинағы./Оқу-әдістемелік құрал. 2-бөлім. –Түркістан, ХҚТУ, 2000.-71бет.
10. Темирбеков А.Н. және т.б. Алгоритмдеу және бағдарламалау жинағы./ Оқу-әдістемелік құрал. 3-бөлім. –Түркістан, ХҚТУ, 2001.-80бет.
11. Нұрмұханбетова Г.К., Әмірбекұлы А., Сүлейменова Л. Паскаль тілінен лабораториялық практикум. –Шымкент, ХҚТУ, 2002. –132бет.
12. Сыдықов Б.Д., Ажиханов Н.Т., Қойшиева Т.Қ., Еспембетова А.М. Информатика. Обьектілі-бағдарлы бағдарламалау негіздері. Оқу құралы. –Түркістан, 2008.-216бет.
13. Программалау негіздерін оқыту./Беркімбаев К.М., Сыдықов Б.Д. Әдістемелік құрал. –Алматы. АлМУ, 2002. –110бет.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Білім берудің кез келген саласында “Мультимедиялық жүйе” пайдалану
танымдық белсенділікті арттырып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Мультимедиялық жүйені қолдану сабаққа деген қызығушылықты арттырады.
Сондай – ақ ұстаздар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші
құралдарды молынан ала алады.
Қазіргі таңда мультимедиялық жүйенің қандай екендігі туралы біртұтас ой
жоқ. Мультимедиялық жүйе дегеніміз – мультимедиялық оқулық, сондықтан
мультимедиялық жүйенің құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс.
Мультимедиялық жүйе уақыт үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай,
өтілген және ұмытып қалған материалдарды еске түсіруге зор ықпал етеді.
Дипломдық жобаның өзектілігі: Delphi бағдарламасында қазақ тіліне
құрылған мультимедиялық жүйе аз. Осыған байланыстыбағдарламалау тілдерінің
маңыздылығын ашу мақсатында Delphi бағдарламасының мүмкіндіктерін пайдалана
отырып, бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін көрсете алатын
мультимедиялық жүйе дайындау.
Жобаның зерттеу объектісі: Turbo pascal, Delphi, Turbo C6, Borland C++
бағдарламасын қолдана отырып осы бағдарламалау тілдерінің негізгі
ұғымдарын және оның әртүрлі салаларда қолданылуын оқып білу; сонымен қатар
нақты есептердің шешу әдістерін меңгеру; қолайлы математикалық әдістерді
және есептің шешімінің алгоритмін таңдап алу; сапалы графикалық
зерттеулерді іске асыру.
Дипломдық жобаның мақсаты: Мультимедиялық жүйені ұйымдастыруда
бағдарламалық құралдарды пайдаланып, алгоритм құру, жүргізілген графикалық
талдау нәтижесінде бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін оқып
үйрететін бағдарламалар кешенін әзірлеу.
Жобаның құрылымы: Дипломдық жоба кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан
және әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1. Электронды оқулықтар
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі,
айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият
қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының арасындағы
байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық бастамалардың
барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея
ұлттық қағидаға айналған. Сондықтан халықаралық ұйымдар әлем елдерінің
бәсекеге қабілеттілігінің рейтингін анықтауға кірісті. Елбасы Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты
жолдауында Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы
қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының
бірі деп атап көрсетті[1].
Қай заманда да болмасын өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық
қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді.
Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік
белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік
шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның
шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Мұғалім жеке көзқарасы бар, соны қорғай білетін жігерлі тұлға,
зерттеушілік, ойшылдық қасиеті бар маман, білімді де білікті, көп оқитын,
көп тоқитын, білімін күнделікті ісіне шебер қолдана білетін, өзінің
оқушысын өз бетінше білім алуға үйрете алатын болуы керек. Бұл - өмір
талабы. Мұғалімде ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамалық
қабілеті болуы шарт. Ол сонымен қоса ұлттық құндылықтарды, яғни
этнопедагогика, этнопсихология негіздерін меңгеру қажет. Ғаламдасуға
байланысты интернет жүйесін жетік меңгерген, әлемдік білімге сай, мәдениеті
жоғары, жеке тұлға тәрбиелей алатын ұстаз болуы қажет. Осыған қарап, ХХІ
ғасырда мұғалімге қойылатын талаптар зор екенін көреміз[2].
Бүгінгі мұғалімге тек пән мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді.
Мұғалім қоғам айнасы.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға
беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері.
Мұғалім – оқытушы, мұғалім – ұстаз, мұғалім – оқулық авторы, мұғалім –
технолог, мұғалім – жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық
білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп
отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу
үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады. Білім беру үрдісін
ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта
оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-
тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды
көздейді.
Жаңа ақпараттық технологияларға (ЖАТ) ғалымдар әр түрлі анықтама беріп
отыр. Мысалы, Н.Макарова ЖАТ – қысқаша компьютер негізіндегі технология
деп тұжырымдайды. М.И.Жильдак бұл терминнің неғұрлым кеңірек анықтамасын
береді. Ол ЖАТ – адамдардың білімін кеңейтіп, олардың техникалық және
әлеуметтік үрдістерді басқару мүмкіндігін дамытатын, ақпаратты жинау,
ұйымдастыру, сақтау, өңдеу, тасымалдау және жеткізудің техникалық құралдары
мен әдістерінің жиынтығы дейді.
Біз жоғарыдағы анықтамаларды өз іс-тәжірибемізге қолдану бағытында
оларды негізге ала отырып жұмыс істеп жатырмыз. Әсіресе ақпаратты оқушыға
компьютер арқылы әзірлеу мен тарату үрдісіне ерекше мән беріп отырамыз.
Себебі әр түрлі зерттеулерге қарағанда дәстүрлі оқыту кезінде кез келген
жақсы оқитын оқушы информатика заңдылықтарын тұжырымдайды, мысалдар
келтіреді. Оқушылардың көпшілігі алған білімдерін практикада қолдана алады.
Бұл оқушылардың оқу материалын формальды жағынан да жақсы білетінін
көрсетеді. Кез келген сабақта электронды оқулықты пайдалану оқушылардың
танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін
қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай жасайды[3].
Электронды оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз
және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін
дамыту.
Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымдық сызбасын қарастырайық(Сызба
1.1.1).
Сызба 1.1.1. Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымдық сызбасы
Оның құраушы элементтері мұғалім, оқушы, дидактикалық материалдар мен
дербес компьютер (сызба 1.1.1). Осы элементтердің барлығы да бір-біріне
өзара әсер ететін ақпараттар ағынымен байланысқан. Осы құрылымда алғашқы
маңызды аспект ролін мұғалім мен оқушының компьютерлік сауаттылығын
қамтамасыз етуі, яғни олардың компьютермен және оның сыртқы құрылымдарымен
жұмыс істей білу деңгейлері, компьютердің жалпы қызмет ету принциптерін
түсінуі, осы жүйенің жалпы мүмкіндіктерін ұғынуы саналады.
Дәстүрлі оқыту меңгерудің 4 деңгейінің (репродуктивтік, алгоритмдік,
эвристикалық, шығармашылық) тек алғашқы екеуін ғана қамтиды, нәтижесінде
материалдар жеткілікті дәреже меңгерілмейді, білімнің жүйелілігі,
беріктілігі қалыптаспайды. Компьютердің көмегімен тақырыпты оқу, зерттеу
негізінде меңгеруді эвристикалық және шығармашылық деңгейге жатқызуға
болады. Оқушылар электронды оқулықтан оқығанын, көргенін елестете отырып
тақырыпқа берілген тест сұрақтарын шешеді[2]. Ал электронды оқулықта тест
сұрақтары күрделенген тест және жеңілдетілген тест түрінде болады. Қорыта
айтқанда, компьютерді сабақта қолдану барысында оқушылар:
1. Қарастырылып отырған тақырыптың мағынасын терең түсінеді;
2. Оқушы жұмысты орындау барысында ғылыми зерттеу жұмысына тартылады,
оның бойында зерттеушілік қабілет пен ынта қалыптаса бастайды.
Кез келген пән мұғалімін компьютерлік кабинетке тартып отырған не? Ең
бірінші кезекте сабақты түрлендіру және оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын арттыру. Компьютерлік сыныпта өткен сабақта үйреншікті
тыныштық жоқ. Сабақ кезінде оқушылар проблемаларды талқылайды, сабақтың
барысын қызығушылықпен бақылайды. Бұл кезде мұғалім - оқушы арақашықтығын
ұстау болмайды.
Енді электронды оқулықты пайдаланудың тиімді және тиімсіз жақтарына
тоқталайық:
Тиімді жақтары Тиімсіз жақтары
● оқушының уақытын үнемдейді, оқу ● психология-педагогикалық
материалын іздеп отырмайды; талаптардың жоқтығы;
● оқушы оқулықты қажет етпей-ақ ● пән аралық байланыстың аздығы;
информатика негіздерінен кез келген ● көрнекілік материалдарда бірыңғай
мәліметті алып, оқып үйренуіне таңдау;
болады; ● оқып үйренудегі мамандық бойынша
● тақырыптың үлкен, қиын бөліктерін бағыты ескерілмеген.
өткенде қосымша бейнехабар, клиптер,● материалды толық қамтуы немесе
аудиохабарларды пайдаланады; оқулықтарды толық аудару;
● таңдап алған хабарды көшіруге ● оқушының жеке ерекшелігі,
мүмкіндік бар; денсаулық жағдайы ескерілмеген;
● сарамандық жұмыстар жылдам ● берілген материалдағы
түсіндіріледі; санитарлық-гигиеналық нормалардың
● бағдарламаны меңгеруге арналған сақталмауы;
тест сұрақтарымен қамтамасыз ● компьютердің графикалық
етілген; мүмкіншілігінің қолданылуының
● көрнекілік құралдарға деген нашарлығы және әлсіздігі;
мұқтаждықты азайтады; ● оқушының тіл мәдениетінің
● мұғалімге әр оқушымен дербес жеке төмендеуі, тірі қарым-қатынасқа
жұмыс жүргізуіне мүмкіндік туғызады;түсе алмауы.
● оқушының ой өрісін, дүниетанымын
кеңейтуге, тану үрдісіне ықпал
етеді;
Кесте 1.1.1. Электронды оқулықты пайдаланудың тиімді және тиімсіз
жақтары.
Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей ұсыныс
жасауға болады:
• Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану;
• Компьютерді пайдалану уақытын сақтау;
• Компьютерді пайдалануда қауіпсіздік ережесін сақтау;
• Дәстүрлі және электронды оқытуды кірістіру арқылы жүргізу. Себебі
электронды оқыту – оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын
компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу,
тестілеу т.б. Бағдарламалар жиынтығы. Электронды оқулық жай
оқулықтарға өте тиімді қосымша мүмкіндіктер береді. Атап айтқанда:
• Кері байланысты іс жүзінде тез арада қамтамасыз етеді;
• Жай оқулықтағы кездеспейтін қосымша материалдарды электронды
оқулықтардан қысқа уақытта табуға болады;
• Гипермәтінді түсіндірмелерге өту барысында уақытты үнемдеуге
көмектеседі.
Кез келген пән бойынша ең бастысы электронды оқулықтарды дайындаудың бір
жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек.
Осыған байланысты электронды оқулықтарды дайындауда мынадай дидактикалық
шарттарды ескерген жөн:
• Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған оқулықтың сол пәннің
типтік бағдарламасына сәйкес болуы;
• Электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен
тақырыптарға қатысты дәріс конспектісін қамтитын негізгі
сарамандық және тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған
қосымша материалдарға анықтама, библиографиялық көмекші, аралық
және қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест материалдарды
дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері бөлімдерін
қамтуы;
• белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен
артық болмау.
Түрлі сабақтарда электронды оқулықпен жұмыс нәтижелерін бағалау үшін
түрлі диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бар:
• Білім мониторингісі;
• Сауалнамалар;
• Түрліше тестілік бақылаулар;
• Жеке оқушылармен әңгіме, пікір алмасу т.б.;
• Оқушыларды сырттай бақылау.
Электронды оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығының күрт артқандығын жоғарыда айттық. Сондай-ақ мұғалімдер де
өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан
қолдана алады[2].
Заман табына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электронды оқулықтарды
информатика сабағында пайдалану – оқытудың жаңа технологиясының бір түрі
ретінде қарастыруға болады. Ой өрісі дамыған шетелдік білім жүйесінен
қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру жолындағы ортақ міндетті өз мәнінде
жүргізу қажет деп ойлаймыз.
Электронды оқулықтың негізгі қасиеттері:
• Жинақтылық;
• Жүйелілік;
• Эстетикалық көркемділігі;
• Жылдамдылығы және т.б.
Электронды оқулықтың құрылымы:
• Материалдың мәтін, Сурет, график, кескін, кесте және т.б. Түрде
баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді;
• Материалдың кескін түрінде баяндалуы – оқулық мазмұнының
графиктік-мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының
негізгі идеясын айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне
ыңғайлы етіп, графиктік түрде бейнелеу;
• Өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі. Онда
оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін айқындайтын
сұрақтар мен тапсырмалар беріледі.
Электронды оқулықтың құрылымдық элементтері:
• Сыртқы беті;
• Титулдық экран;
• Мазмұны;
• Аннотация;
• Оқу материалының толық баяндалуы;
• Оқу материалының қысқаша мазмұны;
• Қосымша әдебиеттер;
• Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
• Өзіндік бақылау жүйесі;
• Мәтіндік үзінділерді іздеу функциясы;
• Авторлар тізімі;
• Терминдік сөздер;
• Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
• Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі.
Электронды оқулыққа қойылатын талаптар:
• Жан-жақтылығы;
• Ізгіліктілік;
• Бейімділігі;
• Модульдік;
• Экономикалық тиімділігі;
• Тұтынушыға бағдарлау.
Электронды оқулықты құрастыру алгоритмі:
• Оқу пәнінің мазмұндық көлемін бағалау;
• Үйренушінің білімділік, икемділік дағдыларын қалыптастыру;
• Оқу материалын өзіндік білім алу деңгейіне бөлу;
• Глоссарий дайындау;
• Лекциялар конспектісін дайындау;
• Тест материалын дайындау;
• Материалдарды электрондық түрде дайындау;
• Өзіндік және практикалық сабақтардың материалын дайындау.
Электронды оқулықтың құрамы:
• Аннотация;
• Пән туралы қысқаша ақпарат;
• Жұмыс бағдарламалары;
• Электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау
туралы әдiстемелiк нұсқаулар;
• Ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
• Теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
• Теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
• Практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк
құрал;
• Практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының
тiзiмi;
• Бақылау тапсырмалары;
• Лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
• Бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар;
• Бақылау тестiлерiнiң жинағы;
• Телекоммуникациялық құрылғыларды қолдану арқылы консультация
түрлерi мен графигi;
• Глоссарий;
• Әдебиеттер тiзiмi және интернеттiң ақпараттық ресурстарына
сiлтемелер;
• Озат мұғалiмдердiң жасақтаған қосымша авторлық материалдары;
• Үйренушiнiң жұмыс папкасы;
• Мұғалiмнiң жұмыс папкасы.
Электрондық оқулықтардың маңыздылығы
Бүгінгі таңда адамзат әртүрлі сферада жаңа ақпараттық технология
кұралдарын қолданып, соның ішінде білім беру саласында көптеген өзекті
маңыздылыққа қол жеткізуде. Отандық және шетелдік оқу процесіндегі
компьютерлендіру туралы кез-келген басылымда, кез-келген пәнді оқытудың
маңызды жақтарын қарастырған. Қазіргі қоғамда көріп отырғанымыздай
ақпараттық технологияның дамуы, білім берудегі интеграциялық процесстің
дамуы, ақпараттандырылған қоғамда қол жеткізілген нәтижесінің бірі болып
білім беруде қашықтан (дистанциялық) оқыту формасының ортаға шығуы және
оның дүниежүзіне жайылуын ортаға алып келіп отыр[3].
Жаңа ақпараттық технология арқылы білім беруде: ең жоғары университет
және институттарға ғылыми жетістіктерді және тәжірибелі ұстаздардың білімін
игеруге, жан-жақты білім алушылардың санын көбейтеді. Қазіргі таңда
шетелдерде кез-келген тақырып бойынша мәліметтерді алу үшін Интернетті
пайдалануда өте бай тәжірибеге қол жеткізген.
Білім беру мақсатындағы ақпаратты ресурстардың шарты белгілері мыналар:
• Электронды (мультимедиялық) оқулық, қашықтан оқыту курсы;
• Анықтама мәліметтері (сөздік, энциклопедия, карта, деректер базасы);
• Электронды кітапханалар: тексттік, графикалық, дыбыстық, және бейне
ақпараттары;
• Виртуалдық мұражай, көрмелер және т. б. көрнекі материалдар;
• Оқытушылар үшін методикалық мәліметтер.
Енді мультимедиа сөзіне тоқталсақ: мультимедиа ағылшын тілінде
multіmedіa латыншадан multum-көп және medіa, medіum-жинақ яғни электрондық
ақпаратты тасушы, құрамына бірнеше түрде текст, Сурет, бейне, анимация және
т. б. топтаушы.
Мультимедиа біздің түсінігіміз бойынша мыналарды білдіреді: компьютер
технологиясы, ақпаратты ұсынуды қолдану тек қана текст емес, сонымен бірге
графика, түс, дыбыс, анимация, бейне көріністер. Яғни мультимедиалық оқулық
- компьютерлік мультимедиа технологиясын пайдалану арқылы берілетін дыбыс,
графика, анимация және т. б.. Бұл анықтама оқыту бағдарламасы және
электронды оқулық терминдерімен қарама-қарсылық тудырмайды. Бірақ
электрондық оқулық мультимедиалық болмауы да мүмкін [7]. Мультимедиялық
оқулықтардың көпшілігі гипертексттік технологиясын қолдану арқылы
ұйымдасқан (технология, тексттік массивте берілген тақырыпты іздеуді
қамтамасыз етеді. Мұндағы іздеу текстердегі арнайы көрсеткіштер
(гипертекстік сілтеме) құжаттағы сөз немесе сөйлем болып, оқушының
таңдауымен басқа құжатқа өтіп оны экран бетіне шығару).
Мұндай гипертексті қолдану арқылы жасалған мультимедиалық оқулықтың
дәстүрлі қағаз бетіндегі оқулыққа қарағанда артықшылығы басым болады.
1. Мультимедиалық мүмкіншіліктерді қолдану: музыкалық немесе дикторлық
дайындау, анимация, графикалық қойылым, бейне клиптер, слайд-шоу және
тағы басқа.
2. Гиперсілтемелердің тармақталу құрылымы (анықтама, термин, атау,
түсіндіру). Гиперсілтемелер түсіндірмелер алу, анықтамалар, оқу
мәліметтеріне қосымша ақпараттар, сонымен бірге тез арада негізгі текстке
қайтуға мүмкіндік береді.
3. Бұл жүйенің басқару құрылымы - оқытушы (өз ойын, көзқарасын), өз
кезегінде материалдың ұсыныуын, әртүрлі аудиторияға бір ғана оқу
мәліметтерін ұсынуға мүмкіндік алады немесе анықтамалық жүйе ретінде де
пайдалана алады.
4. Бұл жүйенің білімді бақылауымен тез арада нәтиже алуы, орындалған
жаттығулардың бағалануы.
Сонымен қатар гипертекстік протокол (әдіс, компьютерлер арасындағы
деректердің алмасуы) www стандарты арқылы (әлемдік тор) бұл оқулық жеңіл
ғана глобалдық ақпараттық желіге (интернетке) және кеңінен қолданушылар
тобына берілуі мүмкін[7].
Бүгінгі таңдағы жаратылыстану консепциясының тәртібі бойынша электрондық
оқулықтардың компьютерлік әдістік нұсқауының негізгі бағыты бойынша 2-ге
бөлінеді:
1. Интернет технология. Гипертекстік құжат болып есептелетін Интернет-
технологиясы құрамының оқулығы болуымен қатар ол желімен HTML немесе Java
тілінің көмегімен таралады. (Интернет немесе интранет).
2. Case-технология. Ал Case-технологияның қолдануымен оқулық жеке
бағдарлама ретінде және қарапайым бағдарламалау тілдерінде жазылады.
Қолданушыға қандайда болмасын технологиямен дайындалған мультимедиалық
оқулық жеткізілуі тиіс. Оқулықты дайындау технологиясы таңдалуымен қатар
оның тұтынушыға жеткізілуі де үлкен роль ойнайды. Егер дайын болған оқулық
авторы глобалдық желіге арқа сүйей алмаса, яғни оның белгілі ақпараттың
ресурстары интернет желісіне жалғана алмаса, және де оқулықтың өзі ойға
қонымды белгілі мегабайт көлемінде болса, онда оқулықтың тұтынушыға
жеткізілуін лазерлі компакт дискілермен мүмкін болар еді. Егер де оқулықтың
сілтемелер жүйесі білім беру сайтына орналасқан болып, ол музейде экскурсия
жүргізуші секілді болса, онда мұндай оқулықтың нақты орны интернет болар
еді. Жоғарыда айтып өткеніміз бойынша мультимедиалық оқулықтарды тұтынушы
қолына жеткізілуі тиіс болды делік және бұл оқулық құралының өзінің
пайдаланушысына жетер жолдың 3 түрі бар болады[3].
Оқулықтың жеткізілу жолдары:
1. CD (лазерлі диск) да
2. Интернет сайтында
3. CD және оның Интернет сайтына да байланысы болу.
Қазіргі кезде заман талабына сай түрлі оқулықтар пайда болып, оларды
тәжірибеде қолданылып жатыр десек артық айтпаған болар едік. Сонымен
оқытушылар мен студенттер электрондық (мультимедиалық) оқулықтарға деген
өздерінің ойларын түйіп, оң көзқарастар қалыптастыруда. Оқулықтардың түрлі
тиімділігін пайдаланып, бұл күндері сапалы білім беруге деген құлшыныс
жоғарылауда. Осылайша электрондық оқулықтарға деген түсініктерді
төмендегіше тұжырымдауға болады:
• Көрнекілік материалдардың ұсынылуы (мультимедиалық технология
құжаттағы гиперсілтемелер, түсі, дыбыс, бейне т.б.)
• Жылдам әрі тез арада қайта байланыс (құрылған тест тапсырмаларымен сол
материалды қалай қабылдағанын бақылау).
• Әрдайым оқулықтың жаңа деректердің шығуымен толықтырылуы (электронды
оқулық бір жерде топтастырылады, оған көптеген адамдар жалғануына
болады. Егер бір файлды жаңартып немесе қосымша қосылса, онда
жаңартылып толықтырылған оқулыққа рұқсаты бар барлық адамдар әп сәтте-
ақ оқулықтың толыққанды түрімен қауыша алады).
1.2 Электрондық оқулықтарды жасау негіздері
МЖ ( мультимедиялық жүйе) пен МОЖ (мультимедиялық оқыту жүйесі)
ұйымдастырылған білім беруде және өзіндік білім алуда қолданыла алады.
Ұйымдастырылған білім беру сөзінің астында - әр түрлі дәрежелі білім алатын
оқу ғимараттарындағы оқу барысын, сонымен бірге салалы білімдендіру
жүйелеріне кіретін өндіріс ұйымдарындағы (оқу-тренажерлік орталық, пункт,
т.б) оқу барысы мағынасы түсіндіріледі. Ұйымдастырылған білім беру
шеңберінде келесі МЖ және МОЖ пайдаланушыларының дәрежелері айқындалады[4]:
➢ білім алушылар – оқушылар, студенттер, және оқу ғимараттарының
тыңдаушылары, сонымен бірге квалификациясын жоғарылатушы мамандар;
➢ оқытушылар (инструкторлар), МЖ және МОЖ пайдалауымен оқу шараларын
немесе дайындықтарды жүргізетін;
➢ нақты жағдайларда МЖ және МОЖ-нің жұмыс істеушілігін
қамтамасыздандыратын – жүйелік администраторлар.
Үйренушілер МЖ және МОЖ пайдаланушыларының дәрежелік қорын құрады.
Оқытушылар (инструкторлар) және жүйелік администраторлар олардың жұмысы
үшін керек - жарақтарды жасайды және оның ұйымдастырушылық, техникалық,
әдіскерлік қолдауын қамтамасыз етеді[1].
Оқытушылар (инструкторлар) мыналарды жасайды:
➢ оқушыларды бастапқы тестілендіру, дайын тапсырмалармен МЖ мен МОЖ
–сін сәйкестендіруді;
➢ МЖ және МЖС функциялануын тексеруді;
➢ тапсырманың үйренушілермен орындалуын бағдарламалық графиктермен
дайындауды;
➢ МЖ және МОЖ шеңберінде пайдаланылатын ұйымдастырылған және
әдістемелік шараларды қолдайды;
➢ үйренушілердің МЖ және МОЖ-мен жұмыс жасауын бақылауды, оның
нәтижесін талдау және бағалауды.
Жүйелік администраторлар төмендегілерді жүзеге асырады:
➢ МЖ және МОЖ-сін компьютерге жалғауды;
➢ МЖ МОЖ –сін пайдалану шартына туралауды;
➢ МЖ және МОЖ-сінің фунциялануын тексеруді;
➢ МЖ және МОЖ шеңберінде пайдаланылатын шараларға техникалық қолдау
көрсетуді;
МЖ және МОЖ-сін пайдалану шарттары осы КБА түрлерінің мүмкіндіктерімен
анықталады. Білім алушылық қажеттіліктерді қанағаттандыратын КБА түрлерін
және нақты амалдарды таңдау, оқу барысында КБА-ны пайдалануға бел буған
оқытушылар мен әдіскерлер арқылы жасалынады[1]. Егер керекті өнімдер КБА
айналымында табылмаса, жаңа КБА құрылымына тапсырыс беріледі. Қазіргі кезде
КБА-ның жаңа өнімдеріне тапсырыс беру кең көлемде, өйткені білім алушылық
қажеттіліктер өте жоғары дәрежеде, ал КБА толық тапсырмаларды шешуге
мүмкіндіктері болмағандықтан осындай түрде жаңадан сұратулар болып отырады,
жаңа өнімдерді жасау талап етіліп отырады. Бір мақсатта МЖ және МОЖ-ін
құру және пайдалануға шарттар жасайық:
МЖ үшін бес негізгі шарттар айқындалады.
1. Бүтін алғанда МЖ қандай да бір курстың теоретикалық және
технологиялық бөлімдерін қамтыған кең көлемді оқу материалдарын таныстыру
үшін қолданылады. МЖ-тың мазмұны 30 сағаттан кем емес контакттік уақытқа
сәйкес келеді.
2. МЖ көп мөлшеріне қатысты мөлшерлеп өңделеді. Осыған сай ішіндегі
көрсетілген құжаттар да аз болып мінезделмеуі керек. Сәйкесінше тәртіптер
ереже бойынша жоғарғы оқу орындарының бірінші төрт курсында оқытылады(яғни
студенттерді мамандақытарға бөлудің басында)[2].
3. Егер оқу құралдары шығарылымдарының тапшылығына әкеп соқса КО
мақсатты түрде құрылады.
4. МЖ бекем курстарды қолдау үшін пайдаланылады. Бекемділіктің астында
реттеуге керекті уақыт кезінде курс мазмұнының және структураның
өзгермейтіні түсіндіріледі. Стуктура мен мазмұнының бір қалыптылығы, яғни
өзгермейтіні олардың өз актуалдығын сақтайтынын білдіреді. Корректировкаға
қажеттілік олардың құрылуымен шақырылады және өзімен бірге МЖ-ның жаңару
қажеттілігін туғызады(оның жаңа түрінің шығуы). МЖ-та бекемділік курсының
ең аз периоды 3 жылды құрайды. Әрине бұл кезең МЖ-тың түрінің өмір сүру
уақытына бір бүтін өнім сияқты сәйкес келеді.
5. МЖ-ты оқу барысына енгізу жайлы шешім қабылдай отыра, МЖ көмегімен
үйренушінің өзіндік жұмысымен теориялық және технологиялық дайындықтың
негізгі бөлімі жасалып отырғанда оның орны бөлек екенін ескеруге болады, ал
қиындық туғызған сұрақтар қосымша семинарлар мен оқытушылардың кеңес
берулерінде шешіледі. Егер оқу барысының ұйымдастырушылары алдарына осы
тәсілдес әдістеменің жасалуын мақсат етіп қойса, МЖ-ты таңдау КБА түрі
сияқты негізделген болып табылады.
Анықталған шарттар арасындағы біріншісі және үшіншісі МЖ-тың интегралды
мінездемесінен ағым алады. Екінші және үшіншілері оның құрылымының
экономикалық мақсаты негізінде жасалынған.МЖ өңделуі – қиын және қымбат
процесс, сондықтан пайдаланушылардың қысқа айналымына немесе аз өмір
сүретін МЖ-ты тарату және қолдану өз құрылымына кеткен қаражатты
ақтамайды. Бесінші шарт МЖ-тың педогогикалық мақсатта пайдалануын
көрсетеді. Бұл шарт ДО (дистанциондық оқу) әдісімен жақсы келісетінін,
негізгі іс әрекет үйренушінің өзіндік жұмысымен жасалатынын ескере кету
керек[2].
МОЖ-нен МЖ-тың ерекшелігі мінездемесіне, оқу материалының толымдылығына,
үлгісіне байланысты шектеулер қойылмайды. МОЖ КБА-ға қарағанда көлемі
жағынан едәуір үлкен емес деп дәстүрлі қалыптасып кеткен. Ереже бойынша
оның мазмұны 15 сағат контакттік уақытқа сай келеді.
МОЖ-нің құрылуына және пайдаланылуына мақсатты түрде қойылған
тапсырмалардың келесі үш шарттарын қарастырайық.
1. МОЖ локальдық бөлімдер(тақырыбтар) курстары үшін пайдаланылады.
Локальдік деген бөлім материалы мағыналы байланыста мінезделетінін
білдіреді, бірақ басқа курс бөлімдерінің мағынасын әлсіз жасайды. МОЖ-нің
бөлімінің басқа белгісіне басқа бөлімдер шеңберінде қолданылатын әдістерден
ерекшеленетін, оның зерттеудің спецификалық әдісі жатады.
2. МОЖ-інде әр түрлі курстарда (тәртіптерде) қаралатын бөлімдер мен
тақырыбтар қамтылады.
3. МОЖ – МЖ мазмұнына қарағанда аз ұзақтылықтан (бекемділік) тұратын оқу
материалын қосады. Әдетте мұндай материал жеке мінезден тұрады, ал сәйкес
МОЖ, МЖ-пен оның өмірін ұзарта отырып байланысады. Берілген шешімнің басқа
жетістігі – көлемді МЖ-тың қайта жұмысынан МОЖ көлеміндегі кішігірім
пакеттерді жаңарту оңай.
Компьютерлiк оқып үйрету жүйесiне қойылатын негiзгi педагогикалық
талаптар. Компьютерлiк техниканың барлық салаға екпiндi енуi, соның iшiнде
бiлiм беру саласына енуi компьютерлiк оқыту технологиясын және компьютердi
бiлiм беру саласында колданудың психологиялық-педагогикалық негiзiн iргелi
зерттеудi талап етедi. Компьютермен сұхбаттасудың интерактивтiк процессiн
және компьютердiң көрнектiлiк мүмкiндiктерiн жоғары деңгейге көтеретiн жаңа
ақпараттық технологиялардың бiрi мультимедиа (multimedia) құралы екеңдiгi
белгiлi[3].
Оқып үйрету программалардың iшiнде имитациалық-моделдеушi программалары
өмiрде, табиғатта болатын кұбылыстар мен процестердi көрнектi бейнелей
алатындығы белгiлi. Оқыту процесiнде компьютерлiк оқыту программалары,
ақпаратты iздеу және ақпаратты анықтамалық, оку процесiне арналған оқытушы
орта - экспертгiк жүйелерi колданылады.
Осы күнде белгiлi компьютерлiк программаларды зерттей келе компьютерлiк
окыту жүйесi оқытушы программалардың жеке дара түрiнен ғана емес,
комплекстi, көп функционалды болу қажеттiгi, сонымен катар, компьютерлiк
оқытушы жүйеге қойылатын негiзгi талаптар анықтайды[4].
Психологиялық-педагогикалық талаптар
Психология көзқарасы түрғы-сынан қарағанда компьютерлiк оқытушы
жүйелерге қойылатын ең негiзгi талаптарға:
• Керi байланысты ұйымдастыру;
• Oқудың мотивациясын қалыптастыру;
• Kомпьютерлiк оқыту жуйесi негiзiнде жеке оқыту;
• Cұхбаттасуды жүргiзу жатады.
Оқушының компьютермен сұхбаттасуын ұйымдастыруға койылатын талаптарды
қарастырайық.
Оқушы мен компьютер арасындағы оқыту сұхбаттасуын проектiлеуде оны
симметрия параметрi бойынша бағалау маңызды. Компьютердiң функциясына оқу
бағыты мен тақырыпты анықтау, сұхбаттасуды кұрастыруды жатқызсақ,
сұхбаттасу ассиметриясы компьютердiң пайдасына шешiледi. Оқушыдан тек қана
пассивтiк жауап қайтару талап етiледi. Мұны педагогикалық тұрғыдан дұрыс
деп санауға болмайды. Сұхбаттасу қадамдарын бастауда оқушы мен компьютерге
тең мүмкiндiк берiлуi керек. Оқушының сұхбаттасуды кез-келген уақытта
бастауға мүмкiндiгi бар, ал компьютердiң кез-келген уақытта сұхбаттасуды
бастауға мүмкiндiгi жоқ. Бұл жерде оқушының сұхбаттасуға дайындығы, оның
сұхбаттасуға мұқтаждығы, сонымен бiрге компьютердiң сол сәтте сұхбаттасуды
жүргiзу мүмкiншiлiгi сияқты факторлар iске қосылады.
Сұхбаттасуды құрастыруда оқушы өзiнiң iс-әрекеттерiнiң толық
жарамдылығын түсiнiп, өз iс-әрекеттерiнiң субъектiсi ретiнде сезiнетiндей,
орындайтын iс-әрекеттерiн кеңiнен жоспарлап, қажет болғанда оны логикалық
соңына жеткiзе алатындай, немесе, ойын қандайда бiр критикалық нүктеге
жеткiзiп, үйреншiктi деңгейде өзiн бағалай алатындай болуы керек.
Оқушыны сұхбаттасуға тарту мәселесiн шешуде мiндеттi түрде окушыда сол
сәтте сұхбаттасу қажеттiлiгi бар ма екендiгiн анық-тап, сұхбаттасу оның
ойын бұзбайтындығын ескеру қажет. Сұхбаттасудың бағытын анықтауда оқушының
дайындық деңгейi ескерiлуi керек. Оқушының дайындық деңгейi тапсырманы
орындаудың қандай кезеңiнде болғандығымен анықталады. Оқушының сұхбаттасуы
өзiндiк максат емес, оның шектен тыс жиiлiгi өзiн-өзi ақтамайтындығын
ескеру керек.
Оқып үйрету жүйелерде сұхбаттасудағы өзара байланысты ұйымдастыруда
келесi ескерiлмеген жағдайлар кездеседi:
- компъютердiң шектен тыс көмек беруi, яғни оқушыға қате жiбергенде шешу
жолын толық көрсету;
- жеткiлiксiз көмек, яғни тусiнiктеменiң және көмектiң оқушыға
тусiнiксiз болуы.
Сондықтан, сұхбаттасуды ұйымдастыруда төмендегi жағдайларды ескеру
керек:
- кездесетiн қиыншылықтың ерекшелiгiн анықтап, оқушыны ескерту;
- оқытушы программаның көмек беру мумкiндiгiмен оқушыны таныстыруды iске
асыру қажет.
Оқушы мен компьютер арасындағы сұхбаттасу байланысын бұзатын негiзгi
себептердiн бiрi - бағалау пiкiрлерде адекваттықтың болмауы. Адекваттықтың
жоқтығы оқытушы программаларда оқушыны шектен тыс мақтау элементтерi. Егер
оқушы еш қиындықсыз тапсырманы орындағанда компьютер оны мақтаса, оқушының
жұмысқа жауапкершiлiгi төмендейдi.
Оқушының компьютерде беретiн жауабына қойылатын негiзгi талаптардың
лингвистикалық аспектiлерiн қарастырайық.
1. Оқушының жауабы неғурлым қысқа болып, оның клавиатурадағы жұмысы
азаюы керек, тышқан манипуляторының көмегiмен жауапқа қажеттi объектiнi
белгiлеу drag and drop арқылы iске асырылу қажет.
2. Оқытушы программаның барлық, фрагменттерiне бiрдей қысқартулар,
синтаксистiк таңбаларды қолдану, хабарды берудi шектеудiң аспектiлерi
(мысалы, зат есiмнiң аттары тек атау септiгiнде жiктеледi) анықталады. Бұл
шектеулердi оқушылар жақсы меңгеруi керек. Қысқартулар оқушыға тусiнiксiз
болғанда, жылжыма көмек iске асырылуы орынды (компъютерде ескертуi
механизмi - арқылы).
3. Жауаптарды кодтау рұқсат етiледi. Бiрақ, бұл кодтар табиғи және
тұрақты болулары керек. Қысқарту мүмкiндiгiн ескере отырып, олардың
қолданылу және ундестiрiлу мумкiндiктерiн нақты дәл айтып кету қажет.
4. Барлық форматтық ережелер алдын ала толық ескертiлiп, айтылуы керек.
Оқушы мен компьютердiң сұхбаттасуын проектiлеуде дизайн теориясы
(көркемСурет теориясының негiзгi принциптерi: пропорция, рет, акцент, бiр-
тұтастық және тепе-теңдiк) ескерiлуi керек.
Пропорция принципi объектiлердiң өлшемдерi мен олардың кеңiстiктегi
орналасуының ара қатынасына байланысты болады. Мәлiметтердi дисплей
экранында ұйымдастыра отырып, логикалык байланысқан мәлiметтер айқын
топталып, басқа мәлiметтер категориясынан ерекшеленуiне ұмтылу қажет.
Рет деп, көздiң қозғалысын ескеретiн дисплей экранындағы объектiлердiң
ұйымдастырылуын айтамыз. Оқуға әдеттенген көз, әдетте, қозғалысты сол жақ
жоғары бұрыштан, экран бойынша, оңға қарай оң жак төменгi бұрышқа дейiн
жылжиды. Сондықтан, бастапқы қабылдау нүктесi экранный сол жақ жоғары
бұрышында орналасуы керек. Ал, жылдам көретiн тiзiмдер сол жағына
келтiрiлiп вертикаль бойынша тегiстелуi керек[5].
Акцент деп, бiрiншi қабылдану керек ең маңызды объектiнi ерекшелеу
принципi. Бұл принциптi сактағанда окушының көз қарасы акцент зонасына
бағытталады. Мұндай акцент жасау үшiн әр түрлi құралдарды пайдалануға
болады: ең маңызды мәлiметтi центрге орналастыру, оларды бос кеңiстiкте
баска ақпараттан бөлек орналастыру, ашық түстердi колдану. Артық
әшекейлеуден, түстердi қажеттен тыс көп пайдаланудан, артық кодтаудан және
енгiзiлетiн акпараттың көлемi өте үлкен болуынан аулақ болып, экранның
анықталған бiр бөлiгiнде түрлi-түстi бояудың көмегiмен көмектi арнайы
ажыратқан дүрыс.
Критикалык ақпаратты, ерекше мәлiметтердi, өзгерiстi талап ететiн
элементтердi, жоғары приоритеттi мәлiметтердi, енгiзу қателерiн, команданың
салдары жайлы ескертулердi, есептi шешуге арналған нұсқауларды, ережелердi
белгiлеу керек[5].
Негiзгi объектiге оқушылардың назарын аудару үшiн түстi дакты қолдану
орынды, яғни, ең ашық түспен негiзгi объект, ал қосымша түспен оның қалған
бөлiктерi белгiленедi. Егер түстер гаммасы Суреттi қабылдау психологиясын
есепке алмай құрастырылса, бұл негiзгi бөлiктi белгiлеудi қиындатады, көздi
талдырады. Ашық түстер жабық фонда көрерменге жақындатылып, ал жабық
түстер, ашық фонда алыстатылып көрiнедi. Эвристикалық ұсыныстар болған
жағдайда түстi кәдiмгi бейнелеумен сәйкестендiру керек (яғни, қызыл— рұқсат
жок, жасыл - рұқсат, сары – алдын - ала ескерту).
Тұтастық принципi бейнелердiң өзара байланысты болуын, өлшемi, формасы,
түсi бойынша дәл сәйкес келуiн талап етедi. Олар тiзбектi, функционалды,
мәнi бойынша және т. б. ұйымдастырылуы мүмкiн. Мұнда окушыларды
мәлiметтердiң орналасу принциптерiмен таныстырып өткен дұрыс. Бiркелкi
мәлiметтер дараланған түрде, әр жоспарлы мәлiметтер әр түрлi көрсетулерi
керек. Шек қою үшiн қарама-қарсы түстердi, ал ұксастықты беру үшiн ұқсас,
бiрақ әртүрлi түстердi қолдану қажет. Берiлетiн ақпараттар дараланған және
логикалы болу керек.
Тепе-теңдiк (баланс) принципi. бейнелердiң оптикалық салмағының бiркелкi
таралуын талап етедi. Кейбiр объектiлер көзге ең ауыр болып, ал
кейбiреулерi ең жеңiл болып көрiнгендiктен, бейнелеудiң екi жағына бұл
оптикалық салмақты тең қылып бөлу керек. Ақпарат экранның бiр жағына
жинақталмау керек, ақпараттың логикалык топтары кеңiстiкте дұрыс орналасып,
тақырыптары центрленген болуы керек. Керi байланысты ұйымдастыруға
қойылатын талаптарды қарастырайық. Компьютерлiк оқыту программаларында керi
байланыстың негiзгi функциялары: оқушыны жiберген қатесi жайлы хабардар
ету: қатенi түзету үшiн қажет көмек беру; оқушының жұмысының нәтижесiн
бағалай отырып, оның мотивациясын арттыру функциялары жатады[6].
Оқу себептерiн қалыптастыруға қойылатын талаптар
Компьютерлiк оқытушы программаларға қойылатын негiзгi талаптардың бiрi —
мақтау мен үялту ара қатынастары психологиялық дұрыс болу керек. Оқушының
iс-әрекетiн бағалаудың шешушi мәнi бар. Оқушының мотивациялық сферасына
оқудағы жетiстiктер мен сәтсiздiктер үлкен әсер етедi.
Оку есептерiн дүрыс шешу оқушы үшiн үлкен бiр жетiстiк болып қабылдана
бермейдi. Егер ол қиыншылықты жеңумен байланысты болса және ол сәтсiздiк
жағдайды сезiнсе, окушылардың мотивациялық сферасының дамуына игiлiктi әсер
етедi. Сондықтан, тапсырмаға берiлген дұрыс жауапқа мақтау киыншылықты
туғызбайды дегенге негiз жок. Ол кейбiр кезде окуға керi әсер етуi мүмкiн.
Әсiресе, оқушы жауапты бiрден бермей, тек бiрнеше қате жiберiп, оған сәйкес
көмек көрсетiлгеннен кейiн ғана дүрыс жауапты бергенде мактаудан сак болу
керек. Алайда, оқушыны қатесi үшiн шектен тыс көп ұялтуға да болмайды. Ол
оқушылардың танымдылық белсендiлiгiн тежеуi мүмкiн. Әсiресе, бағалаудағы
дәстүрлi — бiр немесе екi деген баға қоюдан аулақ болу керек. Оқушының
беделiне нұқсан келтiрмей отырып, егер мүмкiншiлiктер көп болса жiберген
қателердi көрсету керек және оларды жою үшiн көмектесу керек[6].
Компьютерлiк оқытушы программа көмегiмен жеке оқыту
Қазiргi кезде компьютерлiк оқытуды ұйымдастыруда жеке оқытудың үш түрi
бар:
бiрiншi - дәстүрлi оқыту, ерекшелiгi: оқытушылық әсер етудi тандау
компьютермен анықталады.
екiншi - оқушылардың өзi өздерiне ұнайтын оқыту басқаруын таңдайды. Бұл
жол оқушылар өздерiне қандай көмек керек, канша есеп шығару керек және
қандай қиыншылықтарды жеңу керек және т. б. Компьютерде қарағанда жақсы
анықтайды деген ұйғарымға негiзделедi.
үшiншi - аралас басқару: оқушылардың өзiнiң үйрену стратегиясын
белгiлейдi. Егер оқушылар оқу тапсырмаларын нашар орындаса, онда оқытуды
баскару процесiн компьютер толығымен өзiне алады.
Оқушылардың өздерiне шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру: мы-салы, жаңа
материалды оқуға кiрiсу немесе жаттығуларды өткен тақырып бойынша
жалғастыру, сонымен бiрге түсiндiрудiң күрделiлiгi және көмектесудiң түрi
жайлы шешiм материалдарды дұрыс түсiнуге мүмкiндiк туғызады. Оқыту жолын
тандау оқушыға берiлген адаптивтi программаны iске асыруға жеңiл. Сонымен
қатар мынандай жағдайларды ескеру қажет: оқушының өзi жайлы ойы адекватты
емес, өздiк бағасы көбiнесе не төмендетiлген, не мүлдем жоғары болуы
мүмкiн. Оқушылар оқытудың мақсатын дұрыс интерпретациялай алмауы мүмкiн
және өздерiне оқытудың тиiмдi стратегиясын тандай алмауы мүмкiн. Олардың
көпшiлiгi барлық күшiмен жұмыс iстемеуi мүмкiн. Кейбiр оқулықтарда
материалды беру ретi қатал сақталғандықган оның мазмұнын беру ретiн бұзуға
болмайды[6].
Жоғарыдағы жағдайларды тұжырымдай келе ескеру керек:
- оқушылардың дайындығы өте жоғары болған сайын, олардың қабiлетi де
күштi, оқу процесiн басқарудың көп функцияларын оларға жүктеуге болады және
оданда күрделi оқу мақсаттарын қоюға болады;
- егер оқушылар оқытудың жеңiл жолын жүйелi таңдаса, бұл олардың күрделi
оқу тапсырмаларын орындай алмайды дегендi бiлдiрмейдi, бұл жағдайда аралас
басқаруға өту тиiмдi, берiлетiн есептердi бiртiндеп қиындатып, көмек берудi
азайту керек;
- егер оқушылар күрделi жолды тандап берiлген оқу есептерiн шығара
алмаса, аралас басқаруға көшулерi керек, оқытушы программаның қадам өлшемiн
азайтып, көмектi молайту керек.
Компьютерлiк оқытушы программа әсерлi емес, тиiмдi болу керек. Ол үшiн
программа:
1. Педагогикалық психология мен дидактиканың негiзгi прин-циптерiн
ескере отырып оқытудың мазмұнын құруға мүмкiндiк бередi;
2. Бiр жағынан компьютерлiк оқытушы программаны жасау-шылардың
теоретикалық танымымен, екiншi жағынан оқытудың мақсатымен қамтамасыз
етiлген оқытуды баскару әдiсiн рүқсат ету керек;
3. Негiзгi алыс және жақын оқу мақсаттарына қажет оқушылардың
продуктивтiк, танымдық белсендiлiгiн арттыру қажет;
4. Компьютерге деген қызығушылық есебiнен емес, оқушылардың оқу
мотивациясын дамытуға жағдай жасау керек;
5. Оқу материалының мазмұнымен оқу мақсатында оқушылардың алған
бiлiмдерiн, бiлiктерiн, икемдiлiктерiн ескеру керек;
6. Сыртқы және iшкi сұхбаттасуды қамтамасыз ету керек, оның iшiнде
сұхбаттасудың келесi функцияларын орындау керек: оқушыларды ойлауға
кiрiстiре отырып, танымдық белсендiлiгiн арттыру керек; үйлесiмдi
әрекеттердi моделдеу; текстi түсiнуге жағдай жасау; оқу пәнiнiң мазмұнының
адекваттылығын қамтамасыз ету және жеке оқу есептерiн оқушылардың жас
ерекшелiктерiне және жеке басының бейiмдiлiгiне байланысты камтамасыз ету;
педагогикалық дәлелденген керi байланыспен қамтамасыз ету жiберiлген
қателер жөнiнде мәлiмет беру, олардың қателерiн түзейтiн мәлiметтердi
сақтау; жеке оқыту мақсатымен оқушыларға диагностика жасау, сонымен қатар,
қажет көмектi көрсету; жауаптарды енгiзуде арнайы бiлiм мен арнайы күш
салуды талап етпеу керек;
7. Оқу есептерiн шешуде педагогикалық негiзделген көмек берудi
қамтамасыз ете отырып, есептi шешу үшiн жеткiлiктi көмек көрсету және
оларды шешу жолдарын меңгеру;
8. Оқушыларды оқу мақсатымен, оған жетуде қаншалықты алға жылжыды, оның
негiзгi кемшiлiктерiн қайталанатын қателердiң түрлерi жайлы хабардар ету;
9. Оқушыларға көмектесу кезiнде оларға достық ықылас таныту;
10. Жеке оқытуға рұқсат беру, оқу стратегиясы, көмектесу түрi және т.б.
жөнiнде оқушыға шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру;
11. Ақпаратты текст, график, бейне, соның iшiнде қозғалыстағы бейне,
дыбыс және түс түрiндегi берiлу тәсiлдерiн адекватты қол-дану;
12. Тек компьютерге ғана сұхбатты жүргiзуге мүмкiндiк бермей, оқушыға да
сұрақ қоюға рұқсат беру;
13. Оқушыларға программаның кез-келген нүктесiнде оған кiруге және
шығуға мүмкiндiк туғызу, бұрынғы өткен материалдардан мағлұмат алуға жағдай
жасау;
14. Оқытушы программада эргономикалық талаптардың орындалуына жағдай
жасау.
Электрондық оқытудың мәні мен маңызы
Электрондық оқыту - кешенді емес біртұтас, дидактикалық, әдістемелік,
интерактивті бағдарламалық жүйе және ол оқу материалынан кездесетін
қиындықтарды артта қалдырады әрі мультимедианың соңғы мүмкіндіктерін
қолданып, ғылыми зерттеу әдістерін толықтырады. Бұл жерде оқытудың
түсінікті, кең көлемде қарастырылған материалы қолданылады. Дидактикалық
зандастырылған жалпы білім әдістемелік аспектілер, арнайылап оқыту, негізгі
пән немесе пәндер тобы және электрондық оқытудың бағдарламалық нақтылығымен
өзара тығыз байланысты болады. Электрондық оқыту - бағдарламалық-
әдістемелік кешен, өзіндік немесе мұғалімнің көмегімен білім курсындағы
бөлімнің мүмкіңдігін электрондық түрде қамтиды[8].
Электрондық оқыту, негізінен, үш бөліктен құрастырылады: негізгі
ақпараттық курс бөлімінен тұратын презентациялық бөлім, алған білімдері
бойынша бекітілетін жаттығулар, оқушының білімін көлемді түрде бағалау үшін
тестер. Компьютерлік оқыту негізгі оқулықты, анықтаманы, есептеуішті,
зертханалық жұмыстарды бір-бірімен байланыстырады.
Электрондық оқыту - таныстыратын теориялық материал, білімнің
көрсеткішіне қарай біліммен жаттықтыруды қамтамасыз ететін, оқу үрдісін
үзіліссіз дидактикалық материалдармен қамтамасыздаңдыратын, сонымен қатар
ақпараттық іздеу, математикалық және компьютерлік визуалдаумен имитациялық
моделдеу интерактивті кері байланыстармен шарт бойынша функцияларды
үйренуге арналған бағдарламалық кешендік жүйе. Электрондық оқыту барлық
негізгі функцияларды, теориялық материалдарды көрсету, бірінші білімді алып
қабылдауды көрсету, өзіндік білім алудың жаттығулары мен бақылау
көрсеткіштерін қамтамасыз етеді. Дидактикалық цикл үрдісін бірыңғай
компьютердің көмегімен оку үрдісін ұйымдастырып, оқушылардың білім алуда
уақыттарын үнемдеп, автоматты түрде дидактикалық циклді бір ғана жұмыспен -
электрондық оқулықпен орындау керек. Оқыту үрдісін жаңаша түрде орындау
үшін компьютермен диалогтық қатынасты дұрыс орынға қою керек.
Мультимедианың әдістемелік күші оқушыны дыбыспен, көрермендік бейнемен тез
қызықтырып, ақпараттық және көңіл күйіне де көмек береді[8].
Қазіргі кездегі қоғамның ақпараттану жағдайында ақпараттық
технологиялардың қарқынды дамуы адам өмірінің әртүрлі саласына біртіндеп
өзгерістер енгізуде. Ақпараттандыру ісі Қазақстанның білім беру жүйесінің
даму жолына да ықпалын тигізуде. Ақпараттық технологияның қарқынды дамуына
сәйкес электрондық оқыту деп аталатын оқытудың жаңа технологиясы қалыптасып
нығая түсуде. Сондықтан педагогика ғылымының алдында электрондық оқытудың
жүйе құраушы факторлары мен негізгі педагогикалық ұстанымдарын анықтау және
айқындауға байланысты бірқатар міңдеттер қойылды. Сонымен қатар электрондық
оқыту құрылымы мен мазмұнына, оқыту әдістеріне, оқытудың формасына және
құрамына қойылатын кешен талаптарды анықтау қажеттігінен электрондық
оқытудың әдістемелік жүйесін қалыптастыру мақсаты туындап отыр.
Әдістемелік жүйенің бөліктерін электрондық оқытуға сәйкес толығырақ
қарастырсақ, оны мына сызбадан көруге болады
Сызба 1.2.1. Оқыту мақсаты
Оқыту мақсаттары мен міндеттеріне білім беру, біліктілік пен дағдыны
қалыптастыру, тәжірибе алмасу, алынған білім, біліктілік пен дағдыны
тексеруді жалпылай жатқызамыз. Электроңдық оқыту жағдайында осы мақсат-
міндеттерге жету келесі электрондық оқыту түрлері мен жабдықтарының
көмегімен іске асырылады.
Оқыту мазмұнының құрамына әрдайым теория, білімді тәжірибелік бекіту
және білімді тексеру кіреді.
Электрондық оқытудың әдістемелік оқыту моделіңде оқыту құралдарының орын
алуы өзгерді. Олар оқыту құрылымы мен мазмұнының әдістерін және оқытудың
формаларын анықтайды. Енді бүгінгі күнде электрондық оқыту шеңберіңде жиі
қолданылатын оқыту әдістері мен формаларына тоқтала кетейік. Электрондық
оқытудың әдістеріне топтық әдіс және жеке дара оқыту әдісі жатады. Бұларды
кеңінен тараған оқыту формаларына жатқызуға болады.
Электрондық оқыту құралдарына оқытуды ұйымдастыру және жүргізу үшін
арналған бағдарламалық өнімдерді жатқызамыз. Электрондық оқыту жағдайында
әртүрлі оқыту формалары мен әдістеріне мазмұнын қалыптастыру мүмкіндіктерін
анықтау үшін оқыту құралдарын салыстыру және оларды бағалаудың негізгі
бағыттарын ескеру қажет. Яғни, жасау және қолдану технологиясы, ұсынылатын
аспаптар жиынтығы, ұсынылатын қызметтің іске асырылу деңгейі.
Сурет 1.2.2 . Электрондық оқулық құралдары
Оқушыларға білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану, инновациялық
бағытта жұмыс жасау заман ағымына сай талап етілуде. Оқу үрдісіңде
компьютерді тиімді пайлалану және қолдану кейінгі жылдары айтарлықтай оң
тәжірибе беріп отыр. Атап айтсақ, мектеп оқушыларының өз бетімен ізденісі
пәнге деген қызығуын арттырып, шығармашылығын дамытуға, оқу қызметінің
мәдениетін қалыптастыруға, дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше қолайлы
жағдай туғызып отыр.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушылар
бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар
орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша тапсырмалар орындап,
тестілер шешіп, карта және сызбалармен жұмыс жасауға дағдыланады.
Электрондық оқулық арқылы түрлі Суреттер, видео көріністер, дыбыс және
музыка тыңдатып көрсетуте болады. Бұл, әрине, мұғалімнің тақтаға жазып
түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды
компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың
құштарлығы оянады.
Біртұтас педагогикалық процесті құраушы екі басты бірліктің біреуі – оқу
процесі. Бұл процесс өте күрделі, сипаты жағынан ол тек тəрбие жəне даму
процестерінен кейін тұруы мүмкін. Сондықтан оған толық та жан-жақты
анықтама беру қиынға соғады. Оқу процесі əр текті жəне табиғаты жағынан
əртүрлі көптеген жағдаяттардың мың санды байланыстары мен қатынастарын
қамтиды. Процесс анықтамаларының көптігі де осыдан болар.
Ежелгі жəне ортағасырлық ойшылдардың шығармаларында “оқу”, “оқу процесі”
ең алдымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Білім берудің кез келген саласында “Мультимедиялық жүйе” пайдалану
танымдық белсенділікті арттырып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Мультимедиялық жүйені қолдану сабаққа деген қызығушылықты арттырады.
Сондай – ақ ұстаздар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші
құралдарды молынан ала алады.
Қазіргі таңда мультимедиялық жүйенің қандай екендігі туралы біртұтас ой
жоқ. Мультимедиялық жүйе дегеніміз – мультимедиялық оқулық, сондықтан
мультимедиялық жүйенің құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс.
Мультимедиялық жүйе уақыт үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай,
өтілген және ұмытып қалған материалдарды еске түсіруге зор ықпал етеді.
Дипломдық жобаның өзектілігі: Delphi бағдарламасында қазақ тіліне
құрылған мультимедиялық жүйе аз. Осыған байланыстыбағдарламалау тілдерінің
маңыздылығын ашу мақсатында Delphi бағдарламасының мүмкіндіктерін пайдалана
отырып, бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін көрсете алатын
мультимедиялық жүйе дайындау.
Жобаның зерттеу объектісі: Turbo pascal, Delphi, Turbo C6, Borland C++
бағдарламасын қолдана отырып осы бағдарламалау тілдерінің негізгі
ұғымдарын және оның әртүрлі салаларда қолданылуын оқып білу; сонымен қатар
нақты есептердің шешу әдістерін меңгеру; қолайлы математикалық әдістерді
және есептің шешімінің алгоритмін таңдап алу; сапалы графикалық
зерттеулерді іске асыру.
Дипломдық жобаның мақсаты: Мультимедиялық жүйені ұйымдастыруда
бағдарламалық құралдарды пайдаланып, алгоритм құру, жүргізілген графикалық
талдау нәтижесінде бағдарламалау тілдерінің графикалық мүмкіндіктерін оқып
үйрететін бағдарламалар кешенін әзірлеу.
Жобаның құрылымы: Дипломдық жоба кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан
және әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
1.1. Электронды оқулықтар
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі,
айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият
қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының арасындағы
байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық бастамалардың
барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея
ұлттық қағидаға айналған. Сондықтан халықаралық ұйымдар әлем елдерінің
бәсекеге қабілеттілігінің рейтингін анықтауға кірісті. Елбасы Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты
жолдауында Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы
қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының
бірі деп атап көрсетті[1].
Қай заманда да болмасын өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық
қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді.
Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік
белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік
шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның
шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Мұғалім жеке көзқарасы бар, соны қорғай білетін жігерлі тұлға,
зерттеушілік, ойшылдық қасиеті бар маман, білімді де білікті, көп оқитын,
көп тоқитын, білімін күнделікті ісіне шебер қолдана білетін, өзінің
оқушысын өз бетінше білім алуға үйрете алатын болуы керек. Бұл - өмір
талабы. Мұғалімде ұйымдастырушылық, құрылымдық, бейімділік, сараптамалық
қабілеті болуы шарт. Ол сонымен қоса ұлттық құндылықтарды, яғни
этнопедагогика, этнопсихология негіздерін меңгеру қажет. Ғаламдасуға
байланысты интернет жүйесін жетік меңгерген, әлемдік білімге сай, мәдениеті
жоғары, жеке тұлға тәрбиелей алатын ұстаз болуы қажет. Осыған қарап, ХХІ
ғасырда мұғалімге қойылатын талаптар зор екенін көреміз[2].
Бүгінгі мұғалімге тек пән мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді.
Мұғалім қоғам айнасы.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға
беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері.
Мұғалім – оқытушы, мұғалім – ұстаз, мұғалім – оқулық авторы, мұғалім –
технолог, мұғалім – жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық
білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп
отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу
үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады. Білім беру үрдісін
ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта
оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-
тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды
көздейді.
Жаңа ақпараттық технологияларға (ЖАТ) ғалымдар әр түрлі анықтама беріп
отыр. Мысалы, Н.Макарова ЖАТ – қысқаша компьютер негізіндегі технология
деп тұжырымдайды. М.И.Жильдак бұл терминнің неғұрлым кеңірек анықтамасын
береді. Ол ЖАТ – адамдардың білімін кеңейтіп, олардың техникалық және
әлеуметтік үрдістерді басқару мүмкіндігін дамытатын, ақпаратты жинау,
ұйымдастыру, сақтау, өңдеу, тасымалдау және жеткізудің техникалық құралдары
мен әдістерінің жиынтығы дейді.
Біз жоғарыдағы анықтамаларды өз іс-тәжірибемізге қолдану бағытында
оларды негізге ала отырып жұмыс істеп жатырмыз. Әсіресе ақпаратты оқушыға
компьютер арқылы әзірлеу мен тарату үрдісіне ерекше мән беріп отырамыз.
Себебі әр түрлі зерттеулерге қарағанда дәстүрлі оқыту кезінде кез келген
жақсы оқитын оқушы информатика заңдылықтарын тұжырымдайды, мысалдар
келтіреді. Оқушылардың көпшілігі алған білімдерін практикада қолдана алады.
Бұл оқушылардың оқу материалын формальды жағынан да жақсы білетінін
көрсетеді. Кез келген сабақта электронды оқулықты пайдалану оқушылардың
танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін
қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай жасайды[3].
Электронды оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз
және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін
дамыту.
Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымдық сызбасын қарастырайық(Сызба
1.1.1).
Сызба 1.1.1. Компьютерлік оқыту үрдісінің құрылымдық сызбасы
Оның құраушы элементтері мұғалім, оқушы, дидактикалық материалдар мен
дербес компьютер (сызба 1.1.1). Осы элементтердің барлығы да бір-біріне
өзара әсер ететін ақпараттар ағынымен байланысқан. Осы құрылымда алғашқы
маңызды аспект ролін мұғалім мен оқушының компьютерлік сауаттылығын
қамтамасыз етуі, яғни олардың компьютермен және оның сыртқы құрылымдарымен
жұмыс істей білу деңгейлері, компьютердің жалпы қызмет ету принциптерін
түсінуі, осы жүйенің жалпы мүмкіндіктерін ұғынуы саналады.
Дәстүрлі оқыту меңгерудің 4 деңгейінің (репродуктивтік, алгоритмдік,
эвристикалық, шығармашылық) тек алғашқы екеуін ғана қамтиды, нәтижесінде
материалдар жеткілікті дәреже меңгерілмейді, білімнің жүйелілігі,
беріктілігі қалыптаспайды. Компьютердің көмегімен тақырыпты оқу, зерттеу
негізінде меңгеруді эвристикалық және шығармашылық деңгейге жатқызуға
болады. Оқушылар электронды оқулықтан оқығанын, көргенін елестете отырып
тақырыпқа берілген тест сұрақтарын шешеді[2]. Ал электронды оқулықта тест
сұрақтары күрделенген тест және жеңілдетілген тест түрінде болады. Қорыта
айтқанда, компьютерді сабақта қолдану барысында оқушылар:
1. Қарастырылып отырған тақырыптың мағынасын терең түсінеді;
2. Оқушы жұмысты орындау барысында ғылыми зерттеу жұмысына тартылады,
оның бойында зерттеушілік қабілет пен ынта қалыптаса бастайды.
Кез келген пән мұғалімін компьютерлік кабинетке тартып отырған не? Ең
бірінші кезекте сабақты түрлендіру және оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын арттыру. Компьютерлік сыныпта өткен сабақта үйреншікті
тыныштық жоқ. Сабақ кезінде оқушылар проблемаларды талқылайды, сабақтың
барысын қызығушылықпен бақылайды. Бұл кезде мұғалім - оқушы арақашықтығын
ұстау болмайды.
Енді электронды оқулықты пайдаланудың тиімді және тиімсіз жақтарына
тоқталайық:
Тиімді жақтары Тиімсіз жақтары
● оқушының уақытын үнемдейді, оқу ● психология-педагогикалық
материалын іздеп отырмайды; талаптардың жоқтығы;
● оқушы оқулықты қажет етпей-ақ ● пән аралық байланыстың аздығы;
информатика негіздерінен кез келген ● көрнекілік материалдарда бірыңғай
мәліметті алып, оқып үйренуіне таңдау;
болады; ● оқып үйренудегі мамандық бойынша
● тақырыптың үлкен, қиын бөліктерін бағыты ескерілмеген.
өткенде қосымша бейнехабар, клиптер,● материалды толық қамтуы немесе
аудиохабарларды пайдаланады; оқулықтарды толық аудару;
● таңдап алған хабарды көшіруге ● оқушының жеке ерекшелігі,
мүмкіндік бар; денсаулық жағдайы ескерілмеген;
● сарамандық жұмыстар жылдам ● берілген материалдағы
түсіндіріледі; санитарлық-гигиеналық нормалардың
● бағдарламаны меңгеруге арналған сақталмауы;
тест сұрақтарымен қамтамасыз ● компьютердің графикалық
етілген; мүмкіншілігінің қолданылуының
● көрнекілік құралдарға деген нашарлығы және әлсіздігі;
мұқтаждықты азайтады; ● оқушының тіл мәдениетінің
● мұғалімге әр оқушымен дербес жеке төмендеуі, тірі қарым-қатынасқа
жұмыс жүргізуіне мүмкіндік туғызады;түсе алмауы.
● оқушының ой өрісін, дүниетанымын
кеңейтуге, тану үрдісіне ықпал
етеді;
Кесте 1.1.1. Электронды оқулықты пайдаланудың тиімді және тиімсіз
жақтары.
Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей ұсыныс
жасауға болады:
• Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану;
• Компьютерді пайдалану уақытын сақтау;
• Компьютерді пайдалануда қауіпсіздік ережесін сақтау;
• Дәстүрлі және электронды оқытуды кірістіру арқылы жүргізу. Себебі
электронды оқыту – оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын
компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу,
тестілеу т.б. Бағдарламалар жиынтығы. Электронды оқулық жай
оқулықтарға өте тиімді қосымша мүмкіндіктер береді. Атап айтқанда:
• Кері байланысты іс жүзінде тез арада қамтамасыз етеді;
• Жай оқулықтағы кездеспейтін қосымша материалдарды электронды
оқулықтардан қысқа уақытта табуға болады;
• Гипермәтінді түсіндірмелерге өту барысында уақытты үнемдеуге
көмектеседі.
Кез келген пән бойынша ең бастысы электронды оқулықтарды дайындаудың бір
жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек.
Осыған байланысты электронды оқулықтарды дайындауда мынадай дидактикалық
шарттарды ескерген жөн:
• Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған оқулықтың сол пәннің
типтік бағдарламасына сәйкес болуы;
• Электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен
тақырыптарға қатысты дәріс конспектісін қамтитын негізгі
сарамандық және тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған
қосымша материалдарға анықтама, библиографиялық көмекші, аралық
және қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест материалдарды
дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері бөлімдерін
қамтуы;
• белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен
артық болмау.
Түрлі сабақтарда электронды оқулықпен жұмыс нәтижелерін бағалау үшін
түрлі диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бар:
• Білім мониторингісі;
• Сауалнамалар;
• Түрліше тестілік бақылаулар;
• Жеке оқушылармен әңгіме, пікір алмасу т.б.;
• Оқушыларды сырттай бақылау.
Электронды оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығының күрт артқандығын жоғарыда айттық. Сондай-ақ мұғалімдер де
өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан
қолдана алады[2].
Заман табына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электронды оқулықтарды
информатика сабағында пайдалану – оқытудың жаңа технологиясының бір түрі
ретінде қарастыруға болады. Ой өрісі дамыған шетелдік білім жүйесінен
қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру жолындағы ортақ міндетті өз мәнінде
жүргізу қажет деп ойлаймыз.
Электронды оқулықтың негізгі қасиеттері:
• Жинақтылық;
• Жүйелілік;
• Эстетикалық көркемділігі;
• Жылдамдылығы және т.б.
Электронды оқулықтың құрылымы:
• Материалдың мәтін, Сурет, график, кескін, кесте және т.б. Түрде
баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді;
• Материалдың кескін түрінде баяндалуы – оқулық мазмұнының
графиктік-мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының
негізгі идеясын айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне
ыңғайлы етіп, графиктік түрде бейнелеу;
• Өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі. Онда
оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін айқындайтын
сұрақтар мен тапсырмалар беріледі.
Электронды оқулықтың құрылымдық элементтері:
• Сыртқы беті;
• Титулдық экран;
• Мазмұны;
• Аннотация;
• Оқу материалының толық баяндалуы;
• Оқу материалының қысқаша мазмұны;
• Қосымша әдебиеттер;
• Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
• Өзіндік бақылау жүйесі;
• Мәтіндік үзінділерді іздеу функциясы;
• Авторлар тізімі;
• Терминдік сөздер;
• Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
• Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі.
Электронды оқулыққа қойылатын талаптар:
• Жан-жақтылығы;
• Ізгіліктілік;
• Бейімділігі;
• Модульдік;
• Экономикалық тиімділігі;
• Тұтынушыға бағдарлау.
Электронды оқулықты құрастыру алгоритмі:
• Оқу пәнінің мазмұндық көлемін бағалау;
• Үйренушінің білімділік, икемділік дағдыларын қалыптастыру;
• Оқу материалын өзіндік білім алу деңгейіне бөлу;
• Глоссарий дайындау;
• Лекциялар конспектісін дайындау;
• Тест материалын дайындау;
• Материалдарды электрондық түрде дайындау;
• Өзіндік және практикалық сабақтардың материалын дайындау.
Электронды оқулықтың құрамы:
• Аннотация;
• Пән туралы қысқаша ақпарат;
• Жұмыс бағдарламалары;
• Электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау
туралы әдiстемелiк нұсқаулар;
• Ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
• Теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
• Теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
• Практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк
құрал;
• Практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының
тiзiмi;
• Бақылау тапсырмалары;
• Лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
• Бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар;
• Бақылау тестiлерiнiң жинағы;
• Телекоммуникациялық құрылғыларды қолдану арқылы консультация
түрлерi мен графигi;
• Глоссарий;
• Әдебиеттер тiзiмi және интернеттiң ақпараттық ресурстарына
сiлтемелер;
• Озат мұғалiмдердiң жасақтаған қосымша авторлық материалдары;
• Үйренушiнiң жұмыс папкасы;
• Мұғалiмнiң жұмыс папкасы.
Электрондық оқулықтардың маңыздылығы
Бүгінгі таңда адамзат әртүрлі сферада жаңа ақпараттық технология
кұралдарын қолданып, соның ішінде білім беру саласында көптеген өзекті
маңыздылыққа қол жеткізуде. Отандық және шетелдік оқу процесіндегі
компьютерлендіру туралы кез-келген басылымда, кез-келген пәнді оқытудың
маңызды жақтарын қарастырған. Қазіргі қоғамда көріп отырғанымыздай
ақпараттық технологияның дамуы, білім берудегі интеграциялық процесстің
дамуы, ақпараттандырылған қоғамда қол жеткізілген нәтижесінің бірі болып
білім беруде қашықтан (дистанциялық) оқыту формасының ортаға шығуы және
оның дүниежүзіне жайылуын ортаға алып келіп отыр[3].
Жаңа ақпараттық технология арқылы білім беруде: ең жоғары университет
және институттарға ғылыми жетістіктерді және тәжірибелі ұстаздардың білімін
игеруге, жан-жақты білім алушылардың санын көбейтеді. Қазіргі таңда
шетелдерде кез-келген тақырып бойынша мәліметтерді алу үшін Интернетті
пайдалануда өте бай тәжірибеге қол жеткізген.
Білім беру мақсатындағы ақпаратты ресурстардың шарты белгілері мыналар:
• Электронды (мультимедиялық) оқулық, қашықтан оқыту курсы;
• Анықтама мәліметтері (сөздік, энциклопедия, карта, деректер базасы);
• Электронды кітапханалар: тексттік, графикалық, дыбыстық, және бейне
ақпараттары;
• Виртуалдық мұражай, көрмелер және т. б. көрнекі материалдар;
• Оқытушылар үшін методикалық мәліметтер.
Енді мультимедиа сөзіне тоқталсақ: мультимедиа ағылшын тілінде
multіmedіa латыншадан multum-көп және medіa, medіum-жинақ яғни электрондық
ақпаратты тасушы, құрамына бірнеше түрде текст, Сурет, бейне, анимация және
т. б. топтаушы.
Мультимедиа біздің түсінігіміз бойынша мыналарды білдіреді: компьютер
технологиясы, ақпаратты ұсынуды қолдану тек қана текст емес, сонымен бірге
графика, түс, дыбыс, анимация, бейне көріністер. Яғни мультимедиалық оқулық
- компьютерлік мультимедиа технологиясын пайдалану арқылы берілетін дыбыс,
графика, анимация және т. б.. Бұл анықтама оқыту бағдарламасы және
электронды оқулық терминдерімен қарама-қарсылық тудырмайды. Бірақ
электрондық оқулық мультимедиалық болмауы да мүмкін [7]. Мультимедиялық
оқулықтардың көпшілігі гипертексттік технологиясын қолдану арқылы
ұйымдасқан (технология, тексттік массивте берілген тақырыпты іздеуді
қамтамасыз етеді. Мұндағы іздеу текстердегі арнайы көрсеткіштер
(гипертекстік сілтеме) құжаттағы сөз немесе сөйлем болып, оқушының
таңдауымен басқа құжатқа өтіп оны экран бетіне шығару).
Мұндай гипертексті қолдану арқылы жасалған мультимедиалық оқулықтың
дәстүрлі қағаз бетіндегі оқулыққа қарағанда артықшылығы басым болады.
1. Мультимедиалық мүмкіншіліктерді қолдану: музыкалық немесе дикторлық
дайындау, анимация, графикалық қойылым, бейне клиптер, слайд-шоу және
тағы басқа.
2. Гиперсілтемелердің тармақталу құрылымы (анықтама, термин, атау,
түсіндіру). Гиперсілтемелер түсіндірмелер алу, анықтамалар, оқу
мәліметтеріне қосымша ақпараттар, сонымен бірге тез арада негізгі текстке
қайтуға мүмкіндік береді.
3. Бұл жүйенің басқару құрылымы - оқытушы (өз ойын, көзқарасын), өз
кезегінде материалдың ұсыныуын, әртүрлі аудиторияға бір ғана оқу
мәліметтерін ұсынуға мүмкіндік алады немесе анықтамалық жүйе ретінде де
пайдалана алады.
4. Бұл жүйенің білімді бақылауымен тез арада нәтиже алуы, орындалған
жаттығулардың бағалануы.
Сонымен қатар гипертекстік протокол (әдіс, компьютерлер арасындағы
деректердің алмасуы) www стандарты арқылы (әлемдік тор) бұл оқулық жеңіл
ғана глобалдық ақпараттық желіге (интернетке) және кеңінен қолданушылар
тобына берілуі мүмкін[7].
Бүгінгі таңдағы жаратылыстану консепциясының тәртібі бойынша электрондық
оқулықтардың компьютерлік әдістік нұсқауының негізгі бағыты бойынша 2-ге
бөлінеді:
1. Интернет технология. Гипертекстік құжат болып есептелетін Интернет-
технологиясы құрамының оқулығы болуымен қатар ол желімен HTML немесе Java
тілінің көмегімен таралады. (Интернет немесе интранет).
2. Case-технология. Ал Case-технологияның қолдануымен оқулық жеке
бағдарлама ретінде және қарапайым бағдарламалау тілдерінде жазылады.
Қолданушыға қандайда болмасын технологиямен дайындалған мультимедиалық
оқулық жеткізілуі тиіс. Оқулықты дайындау технологиясы таңдалуымен қатар
оның тұтынушыға жеткізілуі де үлкен роль ойнайды. Егер дайын болған оқулық
авторы глобалдық желіге арқа сүйей алмаса, яғни оның белгілі ақпараттың
ресурстары интернет желісіне жалғана алмаса, және де оқулықтың өзі ойға
қонымды белгілі мегабайт көлемінде болса, онда оқулықтың тұтынушыға
жеткізілуін лазерлі компакт дискілермен мүмкін болар еді. Егер де оқулықтың
сілтемелер жүйесі білім беру сайтына орналасқан болып, ол музейде экскурсия
жүргізуші секілді болса, онда мұндай оқулықтың нақты орны интернет болар
еді. Жоғарыда айтып өткеніміз бойынша мультимедиалық оқулықтарды тұтынушы
қолына жеткізілуі тиіс болды делік және бұл оқулық құралының өзінің
пайдаланушысына жетер жолдың 3 түрі бар болады[3].
Оқулықтың жеткізілу жолдары:
1. CD (лазерлі диск) да
2. Интернет сайтында
3. CD және оның Интернет сайтына да байланысы болу.
Қазіргі кезде заман талабына сай түрлі оқулықтар пайда болып, оларды
тәжірибеде қолданылып жатыр десек артық айтпаған болар едік. Сонымен
оқытушылар мен студенттер электрондық (мультимедиалық) оқулықтарға деген
өздерінің ойларын түйіп, оң көзқарастар қалыптастыруда. Оқулықтардың түрлі
тиімділігін пайдаланып, бұл күндері сапалы білім беруге деген құлшыныс
жоғарылауда. Осылайша электрондық оқулықтарға деген түсініктерді
төмендегіше тұжырымдауға болады:
• Көрнекілік материалдардың ұсынылуы (мультимедиалық технология
құжаттағы гиперсілтемелер, түсі, дыбыс, бейне т.б.)
• Жылдам әрі тез арада қайта байланыс (құрылған тест тапсырмаларымен сол
материалды қалай қабылдағанын бақылау).
• Әрдайым оқулықтың жаңа деректердің шығуымен толықтырылуы (электронды
оқулық бір жерде топтастырылады, оған көптеген адамдар жалғануына
болады. Егер бір файлды жаңартып немесе қосымша қосылса, онда
жаңартылып толықтырылған оқулыққа рұқсаты бар барлық адамдар әп сәтте-
ақ оқулықтың толыққанды түрімен қауыша алады).
1.2 Электрондық оқулықтарды жасау негіздері
МЖ ( мультимедиялық жүйе) пен МОЖ (мультимедиялық оқыту жүйесі)
ұйымдастырылған білім беруде және өзіндік білім алуда қолданыла алады.
Ұйымдастырылған білім беру сөзінің астында - әр түрлі дәрежелі білім алатын
оқу ғимараттарындағы оқу барысын, сонымен бірге салалы білімдендіру
жүйелеріне кіретін өндіріс ұйымдарындағы (оқу-тренажерлік орталық, пункт,
т.б) оқу барысы мағынасы түсіндіріледі. Ұйымдастырылған білім беру
шеңберінде келесі МЖ және МОЖ пайдаланушыларының дәрежелері айқындалады[4]:
➢ білім алушылар – оқушылар, студенттер, және оқу ғимараттарының
тыңдаушылары, сонымен бірге квалификациясын жоғарылатушы мамандар;
➢ оқытушылар (инструкторлар), МЖ және МОЖ пайдалауымен оқу шараларын
немесе дайындықтарды жүргізетін;
➢ нақты жағдайларда МЖ және МОЖ-нің жұмыс істеушілігін
қамтамасыздандыратын – жүйелік администраторлар.
Үйренушілер МЖ және МОЖ пайдаланушыларының дәрежелік қорын құрады.
Оқытушылар (инструкторлар) және жүйелік администраторлар олардың жұмысы
үшін керек - жарақтарды жасайды және оның ұйымдастырушылық, техникалық,
әдіскерлік қолдауын қамтамасыз етеді[1].
Оқытушылар (инструкторлар) мыналарды жасайды:
➢ оқушыларды бастапқы тестілендіру, дайын тапсырмалармен МЖ мен МОЖ
–сін сәйкестендіруді;
➢ МЖ және МЖС функциялануын тексеруді;
➢ тапсырманың үйренушілермен орындалуын бағдарламалық графиктермен
дайындауды;
➢ МЖ және МОЖ шеңберінде пайдаланылатын ұйымдастырылған және
әдістемелік шараларды қолдайды;
➢ үйренушілердің МЖ және МОЖ-мен жұмыс жасауын бақылауды, оның
нәтижесін талдау және бағалауды.
Жүйелік администраторлар төмендегілерді жүзеге асырады:
➢ МЖ және МОЖ-сін компьютерге жалғауды;
➢ МЖ МОЖ –сін пайдалану шартына туралауды;
➢ МЖ және МОЖ-сінің фунциялануын тексеруді;
➢ МЖ және МОЖ шеңберінде пайдаланылатын шараларға техникалық қолдау
көрсетуді;
МЖ және МОЖ-сін пайдалану шарттары осы КБА түрлерінің мүмкіндіктерімен
анықталады. Білім алушылық қажеттіліктерді қанағаттандыратын КБА түрлерін
және нақты амалдарды таңдау, оқу барысында КБА-ны пайдалануға бел буған
оқытушылар мен әдіскерлер арқылы жасалынады[1]. Егер керекті өнімдер КБА
айналымында табылмаса, жаңа КБА құрылымына тапсырыс беріледі. Қазіргі кезде
КБА-ның жаңа өнімдеріне тапсырыс беру кең көлемде, өйткені білім алушылық
қажеттіліктер өте жоғары дәрежеде, ал КБА толық тапсырмаларды шешуге
мүмкіндіктері болмағандықтан осындай түрде жаңадан сұратулар болып отырады,
жаңа өнімдерді жасау талап етіліп отырады. Бір мақсатта МЖ және МОЖ-ін
құру және пайдалануға шарттар жасайық:
МЖ үшін бес негізгі шарттар айқындалады.
1. Бүтін алғанда МЖ қандай да бір курстың теоретикалық және
технологиялық бөлімдерін қамтыған кең көлемді оқу материалдарын таныстыру
үшін қолданылады. МЖ-тың мазмұны 30 сағаттан кем емес контакттік уақытқа
сәйкес келеді.
2. МЖ көп мөлшеріне қатысты мөлшерлеп өңделеді. Осыған сай ішіндегі
көрсетілген құжаттар да аз болып мінезделмеуі керек. Сәйкесінше тәртіптер
ереже бойынша жоғарғы оқу орындарының бірінші төрт курсында оқытылады(яғни
студенттерді мамандақытарға бөлудің басында)[2].
3. Егер оқу құралдары шығарылымдарының тапшылығына әкеп соқса КО
мақсатты түрде құрылады.
4. МЖ бекем курстарды қолдау үшін пайдаланылады. Бекемділіктің астында
реттеуге керекті уақыт кезінде курс мазмұнының және структураның
өзгермейтіні түсіндіріледі. Стуктура мен мазмұнының бір қалыптылығы, яғни
өзгермейтіні олардың өз актуалдығын сақтайтынын білдіреді. Корректировкаға
қажеттілік олардың құрылуымен шақырылады және өзімен бірге МЖ-ның жаңару
қажеттілігін туғызады(оның жаңа түрінің шығуы). МЖ-та бекемділік курсының
ең аз периоды 3 жылды құрайды. Әрине бұл кезең МЖ-тың түрінің өмір сүру
уақытына бір бүтін өнім сияқты сәйкес келеді.
5. МЖ-ты оқу барысына енгізу жайлы шешім қабылдай отыра, МЖ көмегімен
үйренушінің өзіндік жұмысымен теориялық және технологиялық дайындықтың
негізгі бөлімі жасалып отырғанда оның орны бөлек екенін ескеруге болады, ал
қиындық туғызған сұрақтар қосымша семинарлар мен оқытушылардың кеңес
берулерінде шешіледі. Егер оқу барысының ұйымдастырушылары алдарына осы
тәсілдес әдістеменің жасалуын мақсат етіп қойса, МЖ-ты таңдау КБА түрі
сияқты негізделген болып табылады.
Анықталған шарттар арасындағы біріншісі және үшіншісі МЖ-тың интегралды
мінездемесінен ағым алады. Екінші және үшіншілері оның құрылымының
экономикалық мақсаты негізінде жасалынған.МЖ өңделуі – қиын және қымбат
процесс, сондықтан пайдаланушылардың қысқа айналымына немесе аз өмір
сүретін МЖ-ты тарату және қолдану өз құрылымына кеткен қаражатты
ақтамайды. Бесінші шарт МЖ-тың педогогикалық мақсатта пайдалануын
көрсетеді. Бұл шарт ДО (дистанциондық оқу) әдісімен жақсы келісетінін,
негізгі іс әрекет үйренушінің өзіндік жұмысымен жасалатынын ескере кету
керек[2].
МОЖ-нен МЖ-тың ерекшелігі мінездемесіне, оқу материалының толымдылығына,
үлгісіне байланысты шектеулер қойылмайды. МОЖ КБА-ға қарағанда көлемі
жағынан едәуір үлкен емес деп дәстүрлі қалыптасып кеткен. Ереже бойынша
оның мазмұны 15 сағат контакттік уақытқа сай келеді.
МОЖ-нің құрылуына және пайдаланылуына мақсатты түрде қойылған
тапсырмалардың келесі үш шарттарын қарастырайық.
1. МОЖ локальдық бөлімдер(тақырыбтар) курстары үшін пайдаланылады.
Локальдік деген бөлім материалы мағыналы байланыста мінезделетінін
білдіреді, бірақ басқа курс бөлімдерінің мағынасын әлсіз жасайды. МОЖ-нің
бөлімінің басқа белгісіне басқа бөлімдер шеңберінде қолданылатын әдістерден
ерекшеленетін, оның зерттеудің спецификалық әдісі жатады.
2. МОЖ-інде әр түрлі курстарда (тәртіптерде) қаралатын бөлімдер мен
тақырыбтар қамтылады.
3. МОЖ – МЖ мазмұнына қарағанда аз ұзақтылықтан (бекемділік) тұратын оқу
материалын қосады. Әдетте мұндай материал жеке мінезден тұрады, ал сәйкес
МОЖ, МЖ-пен оның өмірін ұзарта отырып байланысады. Берілген шешімнің басқа
жетістігі – көлемді МЖ-тың қайта жұмысынан МОЖ көлеміндегі кішігірім
пакеттерді жаңарту оңай.
Компьютерлiк оқып үйрету жүйесiне қойылатын негiзгi педагогикалық
талаптар. Компьютерлiк техниканың барлық салаға екпiндi енуi, соның iшiнде
бiлiм беру саласына енуi компьютерлiк оқыту технологиясын және компьютердi
бiлiм беру саласында колданудың психологиялық-педагогикалық негiзiн iргелi
зерттеудi талап етедi. Компьютермен сұхбаттасудың интерактивтiк процессiн
және компьютердiң көрнектiлiк мүмкiндiктерiн жоғары деңгейге көтеретiн жаңа
ақпараттық технологиялардың бiрi мультимедиа (multimedia) құралы екеңдiгi
белгiлi[3].
Оқып үйрету программалардың iшiнде имитациалық-моделдеушi программалары
өмiрде, табиғатта болатын кұбылыстар мен процестердi көрнектi бейнелей
алатындығы белгiлi. Оқыту процесiнде компьютерлiк оқыту программалары,
ақпаратты iздеу және ақпаратты анықтамалық, оку процесiне арналған оқытушы
орта - экспертгiк жүйелерi колданылады.
Осы күнде белгiлi компьютерлiк программаларды зерттей келе компьютерлiк
окыту жүйесi оқытушы программалардың жеке дара түрiнен ғана емес,
комплекстi, көп функционалды болу қажеттiгi, сонымен катар, компьютерлiк
оқытушы жүйеге қойылатын негiзгi талаптар анықтайды[4].
Психологиялық-педагогикалық талаптар
Психология көзқарасы түрғы-сынан қарағанда компьютерлiк оқытушы
жүйелерге қойылатын ең негiзгi талаптарға:
• Керi байланысты ұйымдастыру;
• Oқудың мотивациясын қалыптастыру;
• Kомпьютерлiк оқыту жуйесi негiзiнде жеке оқыту;
• Cұхбаттасуды жүргiзу жатады.
Оқушының компьютермен сұхбаттасуын ұйымдастыруға койылатын талаптарды
қарастырайық.
Оқушы мен компьютер арасындағы оқыту сұхбаттасуын проектiлеуде оны
симметрия параметрi бойынша бағалау маңызды. Компьютердiң функциясына оқу
бағыты мен тақырыпты анықтау, сұхбаттасуды кұрастыруды жатқызсақ,
сұхбаттасу ассиметриясы компьютердiң пайдасына шешiледi. Оқушыдан тек қана
пассивтiк жауап қайтару талап етiледi. Мұны педагогикалық тұрғыдан дұрыс
деп санауға болмайды. Сұхбаттасу қадамдарын бастауда оқушы мен компьютерге
тең мүмкiндiк берiлуi керек. Оқушының сұхбаттасуды кез-келген уақытта
бастауға мүмкiндiгi бар, ал компьютердiң кез-келген уақытта сұхбаттасуды
бастауға мүмкiндiгi жоқ. Бұл жерде оқушының сұхбаттасуға дайындығы, оның
сұхбаттасуға мұқтаждығы, сонымен бiрге компьютердiң сол сәтте сұхбаттасуды
жүргiзу мүмкiншiлiгi сияқты факторлар iске қосылады.
Сұхбаттасуды құрастыруда оқушы өзiнiң iс-әрекеттерiнiң толық
жарамдылығын түсiнiп, өз iс-әрекеттерiнiң субъектiсi ретiнде сезiнетiндей,
орындайтын iс-әрекеттерiн кеңiнен жоспарлап, қажет болғанда оны логикалық
соңына жеткiзе алатындай, немесе, ойын қандайда бiр критикалық нүктеге
жеткiзiп, үйреншiктi деңгейде өзiн бағалай алатындай болуы керек.
Оқушыны сұхбаттасуға тарту мәселесiн шешуде мiндеттi түрде окушыда сол
сәтте сұхбаттасу қажеттiлiгi бар ма екендiгiн анық-тап, сұхбаттасу оның
ойын бұзбайтындығын ескеру қажет. Сұхбаттасудың бағытын анықтауда оқушының
дайындық деңгейi ескерiлуi керек. Оқушының дайындық деңгейi тапсырманы
орындаудың қандай кезеңiнде болғандығымен анықталады. Оқушының сұхбаттасуы
өзiндiк максат емес, оның шектен тыс жиiлiгi өзiн-өзi ақтамайтындығын
ескеру керек.
Оқып үйрету жүйелерде сұхбаттасудағы өзара байланысты ұйымдастыруда
келесi ескерiлмеген жағдайлар кездеседi:
- компъютердiң шектен тыс көмек беруi, яғни оқушыға қате жiбергенде шешу
жолын толық көрсету;
- жеткiлiксiз көмек, яғни тусiнiктеменiң және көмектiң оқушыға
тусiнiксiз болуы.
Сондықтан, сұхбаттасуды ұйымдастыруда төмендегi жағдайларды ескеру
керек:
- кездесетiн қиыншылықтың ерекшелiгiн анықтап, оқушыны ескерту;
- оқытушы программаның көмек беру мумкiндiгiмен оқушыны таныстыруды iске
асыру қажет.
Оқушы мен компьютер арасындағы сұхбаттасу байланысын бұзатын негiзгi
себептердiн бiрi - бағалау пiкiрлерде адекваттықтың болмауы. Адекваттықтың
жоқтығы оқытушы программаларда оқушыны шектен тыс мақтау элементтерi. Егер
оқушы еш қиындықсыз тапсырманы орындағанда компьютер оны мақтаса, оқушының
жұмысқа жауапкершiлiгi төмендейдi.
Оқушының компьютерде беретiн жауабына қойылатын негiзгi талаптардың
лингвистикалық аспектiлерiн қарастырайық.
1. Оқушының жауабы неғурлым қысқа болып, оның клавиатурадағы жұмысы
азаюы керек, тышқан манипуляторының көмегiмен жауапқа қажеттi объектiнi
белгiлеу drag and drop арқылы iске асырылу қажет.
2. Оқытушы программаның барлық, фрагменттерiне бiрдей қысқартулар,
синтаксистiк таңбаларды қолдану, хабарды берудi шектеудiң аспектiлерi
(мысалы, зат есiмнiң аттары тек атау септiгiнде жiктеледi) анықталады. Бұл
шектеулердi оқушылар жақсы меңгеруi керек. Қысқартулар оқушыға тусiнiксiз
болғанда, жылжыма көмек iске асырылуы орынды (компъютерде ескертуi
механизмi - арқылы).
3. Жауаптарды кодтау рұқсат етiледi. Бiрақ, бұл кодтар табиғи және
тұрақты болулары керек. Қысқарту мүмкiндiгiн ескере отырып, олардың
қолданылу және ундестiрiлу мумкiндiктерiн нақты дәл айтып кету қажет.
4. Барлық форматтық ережелер алдын ала толық ескертiлiп, айтылуы керек.
Оқушы мен компьютердiң сұхбаттасуын проектiлеуде дизайн теориясы
(көркемСурет теориясының негiзгi принциптерi: пропорция, рет, акцент, бiр-
тұтастық және тепе-теңдiк) ескерiлуi керек.
Пропорция принципi объектiлердiң өлшемдерi мен олардың кеңiстiктегi
орналасуының ара қатынасына байланысты болады. Мәлiметтердi дисплей
экранында ұйымдастыра отырып, логикалык байланысқан мәлiметтер айқын
топталып, басқа мәлiметтер категориясынан ерекшеленуiне ұмтылу қажет.
Рет деп, көздiң қозғалысын ескеретiн дисплей экранындағы объектiлердiң
ұйымдастырылуын айтамыз. Оқуға әдеттенген көз, әдетте, қозғалысты сол жақ
жоғары бұрыштан, экран бойынша, оңға қарай оң жак төменгi бұрышқа дейiн
жылжиды. Сондықтан, бастапқы қабылдау нүктесi экранный сол жақ жоғары
бұрышында орналасуы керек. Ал, жылдам көретiн тiзiмдер сол жағына
келтiрiлiп вертикаль бойынша тегiстелуi керек[5].
Акцент деп, бiрiншi қабылдану керек ең маңызды объектiнi ерекшелеу
принципi. Бұл принциптi сактағанда окушының көз қарасы акцент зонасына
бағытталады. Мұндай акцент жасау үшiн әр түрлi құралдарды пайдалануға
болады: ең маңызды мәлiметтi центрге орналастыру, оларды бос кеңiстiкте
баска ақпараттан бөлек орналастыру, ашық түстердi колдану. Артық
әшекейлеуден, түстердi қажеттен тыс көп пайдаланудан, артық кодтаудан және
енгiзiлетiн акпараттың көлемi өте үлкен болуынан аулақ болып, экранның
анықталған бiр бөлiгiнде түрлi-түстi бояудың көмегiмен көмектi арнайы
ажыратқан дүрыс.
Критикалык ақпаратты, ерекше мәлiметтердi, өзгерiстi талап ететiн
элементтердi, жоғары приоритеттi мәлiметтердi, енгiзу қателерiн, команданың
салдары жайлы ескертулердi, есептi шешуге арналған нұсқауларды, ережелердi
белгiлеу керек[5].
Негiзгi объектiге оқушылардың назарын аудару үшiн түстi дакты қолдану
орынды, яғни, ең ашық түспен негiзгi объект, ал қосымша түспен оның қалған
бөлiктерi белгiленедi. Егер түстер гаммасы Суреттi қабылдау психологиясын
есепке алмай құрастырылса, бұл негiзгi бөлiктi белгiлеудi қиындатады, көздi
талдырады. Ашық түстер жабық фонда көрерменге жақындатылып, ал жабық
түстер, ашық фонда алыстатылып көрiнедi. Эвристикалық ұсыныстар болған
жағдайда түстi кәдiмгi бейнелеумен сәйкестендiру керек (яғни, қызыл— рұқсат
жок, жасыл - рұқсат, сары – алдын - ала ескерту).
Тұтастық принципi бейнелердiң өзара байланысты болуын, өлшемi, формасы,
түсi бойынша дәл сәйкес келуiн талап етедi. Олар тiзбектi, функционалды,
мәнi бойынша және т. б. ұйымдастырылуы мүмкiн. Мұнда окушыларды
мәлiметтердiң орналасу принциптерiмен таныстырып өткен дұрыс. Бiркелкi
мәлiметтер дараланған түрде, әр жоспарлы мәлiметтер әр түрлi көрсетулерi
керек. Шек қою үшiн қарама-қарсы түстердi, ал ұксастықты беру үшiн ұқсас,
бiрақ әртүрлi түстердi қолдану қажет. Берiлетiн ақпараттар дараланған және
логикалы болу керек.
Тепе-теңдiк (баланс) принципi. бейнелердiң оптикалық салмағының бiркелкi
таралуын талап етедi. Кейбiр объектiлер көзге ең ауыр болып, ал
кейбiреулерi ең жеңiл болып көрiнгендiктен, бейнелеудiң екi жағына бұл
оптикалық салмақты тең қылып бөлу керек. Ақпарат экранның бiр жағына
жинақталмау керек, ақпараттың логикалык топтары кеңiстiкте дұрыс орналасып,
тақырыптары центрленген болуы керек. Керi байланысты ұйымдастыруға
қойылатын талаптарды қарастырайық. Компьютерлiк оқыту программаларында керi
байланыстың негiзгi функциялары: оқушыны жiберген қатесi жайлы хабардар
ету: қатенi түзету үшiн қажет көмек беру; оқушының жұмысының нәтижесiн
бағалай отырып, оның мотивациясын арттыру функциялары жатады[6].
Оқу себептерiн қалыптастыруға қойылатын талаптар
Компьютерлiк оқытушы программаларға қойылатын негiзгi талаптардың бiрi —
мақтау мен үялту ара қатынастары психологиялық дұрыс болу керек. Оқушының
iс-әрекетiн бағалаудың шешушi мәнi бар. Оқушының мотивациялық сферасына
оқудағы жетiстiктер мен сәтсiздiктер үлкен әсер етедi.
Оку есептерiн дүрыс шешу оқушы үшiн үлкен бiр жетiстiк болып қабылдана
бермейдi. Егер ол қиыншылықты жеңумен байланысты болса және ол сәтсiздiк
жағдайды сезiнсе, окушылардың мотивациялық сферасының дамуына игiлiктi әсер
етедi. Сондықтан, тапсырмаға берiлген дұрыс жауапқа мақтау киыншылықты
туғызбайды дегенге негiз жок. Ол кейбiр кезде окуға керi әсер етуi мүмкiн.
Әсiресе, оқушы жауапты бiрден бермей, тек бiрнеше қате жiберiп, оған сәйкес
көмек көрсетiлгеннен кейiн ғана дүрыс жауапты бергенде мактаудан сак болу
керек. Алайда, оқушыны қатесi үшiн шектен тыс көп ұялтуға да болмайды. Ол
оқушылардың танымдылық белсендiлiгiн тежеуi мүмкiн. Әсiресе, бағалаудағы
дәстүрлi — бiр немесе екi деген баға қоюдан аулақ болу керек. Оқушының
беделiне нұқсан келтiрмей отырып, егер мүмкiншiлiктер көп болса жiберген
қателердi көрсету керек және оларды жою үшiн көмектесу керек[6].
Компьютерлiк оқытушы программа көмегiмен жеке оқыту
Қазiргi кезде компьютерлiк оқытуды ұйымдастыруда жеке оқытудың үш түрi
бар:
бiрiншi - дәстүрлi оқыту, ерекшелiгi: оқытушылық әсер етудi тандау
компьютермен анықталады.
екiншi - оқушылардың өзi өздерiне ұнайтын оқыту басқаруын таңдайды. Бұл
жол оқушылар өздерiне қандай көмек керек, канша есеп шығару керек және
қандай қиыншылықтарды жеңу керек және т. б. Компьютерде қарағанда жақсы
анықтайды деген ұйғарымға негiзделедi.
үшiншi - аралас басқару: оқушылардың өзiнiң үйрену стратегиясын
белгiлейдi. Егер оқушылар оқу тапсырмаларын нашар орындаса, онда оқытуды
баскару процесiн компьютер толығымен өзiне алады.
Оқушылардың өздерiне шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру: мы-салы, жаңа
материалды оқуға кiрiсу немесе жаттығуларды өткен тақырып бойынша
жалғастыру, сонымен бiрге түсiндiрудiң күрделiлiгi және көмектесудiң түрi
жайлы шешiм материалдарды дұрыс түсiнуге мүмкiндiк туғызады. Оқыту жолын
тандау оқушыға берiлген адаптивтi программаны iске асыруға жеңiл. Сонымен
қатар мынандай жағдайларды ескеру қажет: оқушының өзi жайлы ойы адекватты
емес, өздiк бағасы көбiнесе не төмендетiлген, не мүлдем жоғары болуы
мүмкiн. Оқушылар оқытудың мақсатын дұрыс интерпретациялай алмауы мүмкiн
және өздерiне оқытудың тиiмдi стратегиясын тандай алмауы мүмкiн. Олардың
көпшiлiгi барлық күшiмен жұмыс iстемеуi мүмкiн. Кейбiр оқулықтарда
материалды беру ретi қатал сақталғандықган оның мазмұнын беру ретiн бұзуға
болмайды[6].
Жоғарыдағы жағдайларды тұжырымдай келе ескеру керек:
- оқушылардың дайындығы өте жоғары болған сайын, олардың қабiлетi де
күштi, оқу процесiн басқарудың көп функцияларын оларға жүктеуге болады және
оданда күрделi оқу мақсаттарын қоюға болады;
- егер оқушылар оқытудың жеңiл жолын жүйелi таңдаса, бұл олардың күрделi
оқу тапсырмаларын орындай алмайды дегендi бiлдiрмейдi, бұл жағдайда аралас
басқаруға өту тиiмдi, берiлетiн есептердi бiртiндеп қиындатып, көмек берудi
азайту керек;
- егер оқушылар күрделi жолды тандап берiлген оқу есептерiн шығара
алмаса, аралас басқаруға көшулерi керек, оқытушы программаның қадам өлшемiн
азайтып, көмектi молайту керек.
Компьютерлiк оқытушы программа әсерлi емес, тиiмдi болу керек. Ол үшiн
программа:
1. Педагогикалық психология мен дидактиканың негiзгi прин-циптерiн
ескере отырып оқытудың мазмұнын құруға мүмкiндiк бередi;
2. Бiр жағынан компьютерлiк оқытушы программаны жасау-шылардың
теоретикалық танымымен, екiншi жағынан оқытудың мақсатымен қамтамасыз
етiлген оқытуды баскару әдiсiн рүқсат ету керек;
3. Негiзгi алыс және жақын оқу мақсаттарына қажет оқушылардың
продуктивтiк, танымдық белсендiлiгiн арттыру қажет;
4. Компьютерге деген қызығушылық есебiнен емес, оқушылардың оқу
мотивациясын дамытуға жағдай жасау керек;
5. Оқу материалының мазмұнымен оқу мақсатында оқушылардың алған
бiлiмдерiн, бiлiктерiн, икемдiлiктерiн ескеру керек;
6. Сыртқы және iшкi сұхбаттасуды қамтамасыз ету керек, оның iшiнде
сұхбаттасудың келесi функцияларын орындау керек: оқушыларды ойлауға
кiрiстiре отырып, танымдық белсендiлiгiн арттыру керек; үйлесiмдi
әрекеттердi моделдеу; текстi түсiнуге жағдай жасау; оқу пәнiнiң мазмұнының
адекваттылығын қамтамасыз ету және жеке оқу есептерiн оқушылардың жас
ерекшелiктерiне және жеке басының бейiмдiлiгiне байланысты камтамасыз ету;
педагогикалық дәлелденген керi байланыспен қамтамасыз ету жiберiлген
қателер жөнiнде мәлiмет беру, олардың қателерiн түзейтiн мәлiметтердi
сақтау; жеке оқыту мақсатымен оқушыларға диагностика жасау, сонымен қатар,
қажет көмектi көрсету; жауаптарды енгiзуде арнайы бiлiм мен арнайы күш
салуды талап етпеу керек;
7. Оқу есептерiн шешуде педагогикалық негiзделген көмек берудi
қамтамасыз ете отырып, есептi шешу үшiн жеткiлiктi көмек көрсету және
оларды шешу жолдарын меңгеру;
8. Оқушыларды оқу мақсатымен, оған жетуде қаншалықты алға жылжыды, оның
негiзгi кемшiлiктерiн қайталанатын қателердiң түрлерi жайлы хабардар ету;
9. Оқушыларға көмектесу кезiнде оларға достық ықылас таныту;
10. Жеке оқытуға рұқсат беру, оқу стратегиясы, көмектесу түрi және т.б.
жөнiнде оқушыға шешiм қабылдауға мүмкiндiк беру;
11. Ақпаратты текст, график, бейне, соның iшiнде қозғалыстағы бейне,
дыбыс және түс түрiндегi берiлу тәсiлдерiн адекватты қол-дану;
12. Тек компьютерге ғана сұхбатты жүргiзуге мүмкiндiк бермей, оқушыға да
сұрақ қоюға рұқсат беру;
13. Оқушыларға программаның кез-келген нүктесiнде оған кiруге және
шығуға мүмкiндiк туғызу, бұрынғы өткен материалдардан мағлұмат алуға жағдай
жасау;
14. Оқытушы программада эргономикалық талаптардың орындалуына жағдай
жасау.
Электрондық оқытудың мәні мен маңызы
Электрондық оқыту - кешенді емес біртұтас, дидактикалық, әдістемелік,
интерактивті бағдарламалық жүйе және ол оқу материалынан кездесетін
қиындықтарды артта қалдырады әрі мультимедианың соңғы мүмкіндіктерін
қолданып, ғылыми зерттеу әдістерін толықтырады. Бұл жерде оқытудың
түсінікті, кең көлемде қарастырылған материалы қолданылады. Дидактикалық
зандастырылған жалпы білім әдістемелік аспектілер, арнайылап оқыту, негізгі
пән немесе пәндер тобы және электрондық оқытудың бағдарламалық нақтылығымен
өзара тығыз байланысты болады. Электрондық оқыту - бағдарламалық-
әдістемелік кешен, өзіндік немесе мұғалімнің көмегімен білім курсындағы
бөлімнің мүмкіңдігін электрондық түрде қамтиды[8].
Электрондық оқыту, негізінен, үш бөліктен құрастырылады: негізгі
ақпараттық курс бөлімінен тұратын презентациялық бөлім, алған білімдері
бойынша бекітілетін жаттығулар, оқушының білімін көлемді түрде бағалау үшін
тестер. Компьютерлік оқыту негізгі оқулықты, анықтаманы, есептеуішті,
зертханалық жұмыстарды бір-бірімен байланыстырады.
Электрондық оқыту - таныстыратын теориялық материал, білімнің
көрсеткішіне қарай біліммен жаттықтыруды қамтамасыз ететін, оқу үрдісін
үзіліссіз дидактикалық материалдармен қамтамасыздаңдыратын, сонымен қатар
ақпараттық іздеу, математикалық және компьютерлік визуалдаумен имитациялық
моделдеу интерактивті кері байланыстармен шарт бойынша функцияларды
үйренуге арналған бағдарламалық кешендік жүйе. Электрондық оқыту барлық
негізгі функцияларды, теориялық материалдарды көрсету, бірінші білімді алып
қабылдауды көрсету, өзіндік білім алудың жаттығулары мен бақылау
көрсеткіштерін қамтамасыз етеді. Дидактикалық цикл үрдісін бірыңғай
компьютердің көмегімен оку үрдісін ұйымдастырып, оқушылардың білім алуда
уақыттарын үнемдеп, автоматты түрде дидактикалық циклді бір ғана жұмыспен -
электрондық оқулықпен орындау керек. Оқыту үрдісін жаңаша түрде орындау
үшін компьютермен диалогтық қатынасты дұрыс орынға қою керек.
Мультимедианың әдістемелік күші оқушыны дыбыспен, көрермендік бейнемен тез
қызықтырып, ақпараттық және көңіл күйіне де көмек береді[8].
Қазіргі кездегі қоғамның ақпараттану жағдайында ақпараттық
технологиялардың қарқынды дамуы адам өмірінің әртүрлі саласына біртіндеп
өзгерістер енгізуде. Ақпараттандыру ісі Қазақстанның білім беру жүйесінің
даму жолына да ықпалын тигізуде. Ақпараттық технологияның қарқынды дамуына
сәйкес электрондық оқыту деп аталатын оқытудың жаңа технологиясы қалыптасып
нығая түсуде. Сондықтан педагогика ғылымының алдында электрондық оқытудың
жүйе құраушы факторлары мен негізгі педагогикалық ұстанымдарын анықтау және
айқындауға байланысты бірқатар міңдеттер қойылды. Сонымен қатар электрондық
оқыту құрылымы мен мазмұнына, оқыту әдістеріне, оқытудың формасына және
құрамына қойылатын кешен талаптарды анықтау қажеттігінен электрондық
оқытудың әдістемелік жүйесін қалыптастыру мақсаты туындап отыр.
Әдістемелік жүйенің бөліктерін электрондық оқытуға сәйкес толығырақ
қарастырсақ, оны мына сызбадан көруге болады
Сызба 1.2.1. Оқыту мақсаты
Оқыту мақсаттары мен міндеттеріне білім беру, біліктілік пен дағдыны
қалыптастыру, тәжірибе алмасу, алынған білім, біліктілік пен дағдыны
тексеруді жалпылай жатқызамыз. Электроңдық оқыту жағдайында осы мақсат-
міндеттерге жету келесі электрондық оқыту түрлері мен жабдықтарының
көмегімен іске асырылады.
Оқыту мазмұнының құрамына әрдайым теория, білімді тәжірибелік бекіту
және білімді тексеру кіреді.
Электрондық оқытудың әдістемелік оқыту моделіңде оқыту құралдарының орын
алуы өзгерді. Олар оқыту құрылымы мен мазмұнының әдістерін және оқытудың
формаларын анықтайды. Енді бүгінгі күнде электрондық оқыту шеңберіңде жиі
қолданылатын оқыту әдістері мен формаларына тоқтала кетейік. Электрондық
оқытудың әдістеріне топтық әдіс және жеке дара оқыту әдісі жатады. Бұларды
кеңінен тараған оқыту формаларына жатқызуға болады.
Электрондық оқыту құралдарына оқытуды ұйымдастыру және жүргізу үшін
арналған бағдарламалық өнімдерді жатқызамыз. Электрондық оқыту жағдайында
әртүрлі оқыту формалары мен әдістеріне мазмұнын қалыптастыру мүмкіндіктерін
анықтау үшін оқыту құралдарын салыстыру және оларды бағалаудың негізгі
бағыттарын ескеру қажет. Яғни, жасау және қолдану технологиясы, ұсынылатын
аспаптар жиынтығы, ұсынылатын қызметтің іске асырылу деңгейі.
Сурет 1.2.2 . Электрондық оқулық құралдары
Оқушыларға білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану, инновациялық
бағытта жұмыс жасау заман ағымына сай талап етілуде. Оқу үрдісіңде
компьютерді тиімді пайлалану және қолдану кейінгі жылдары айтарлықтай оң
тәжірибе беріп отыр. Атап айтсақ, мектеп оқушыларының өз бетімен ізденісі
пәнге деген қызығуын арттырып, шығармашылығын дамытуға, оқу қызметінің
мәдениетін қалыптастыруға, дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше қолайлы
жағдай туғызып отыр.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушылар
бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар
орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша тапсырмалар орындап,
тестілер шешіп, карта және сызбалармен жұмыс жасауға дағдыланады.
Электрондық оқулық арқылы түрлі Суреттер, видео көріністер, дыбыс және
музыка тыңдатып көрсетуте болады. Бұл, әрине, мұғалімнің тақтаға жазып
түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды
компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың
құштарлығы оянады.
Біртұтас педагогикалық процесті құраушы екі басты бірліктің біреуі – оқу
процесі. Бұл процесс өте күрделі, сипаты жағынан ол тек тəрбие жəне даму
процестерінен кейін тұруы мүмкін. Сондықтан оған толық та жан-жақты
анықтама беру қиынға соғады. Оқу процесі əр текті жəне табиғаты жағынан
əртүрлі көптеген жағдаяттардың мың санды байланыстары мен қатынастарын
қамтиды. Процесс анықтамаларының көптігі де осыдан болар.
Ежелгі жəне ортағасырлық ойшылдардың шығармаларында “оқу”, “оқу процесі”
ең алдымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz