Педагогикалық шеберлік педагогикалық мәдениеттің компонентті ретінде мәні мен мазмұны
Дәріс.1. Педагогикалық шеберлік педагогикалық мәдениеттің компонентті ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары:
1. Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің компоненті ретінде.
2. Педагогикалық шеберлік компоненттері.(гуманистік бағыт, кәсіби білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
3. Педагог мамандығындағы актерлік және режиссерлік шеберлік элементтері.
4. К.С.Станиславскийдің педагогтар дайындаудағы театралдық жүйесінің принциптері.
5. Көрнекті педагогтар шеберлігі.
Дәріс.2. Тақырыбы: Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың негізгі кәсіби.педагогикалық іс.әрекет.
Жоспар:
1.Кәсіби.педагогикалық қызметтің мәні, оның құрылымы.
2.Педагог қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
3.Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, кәсіби қасиеті.
4.Педагогикалық қызметтің деңгейлері. (репродуктивтік, бейімділік, жергілікті.үлгіленген, жүйелі.үлгіленген, қызмет пен мінез.құлық).
Дәріс.3. Тақырыбы: Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары:
1.Педагогикалық мәдениеттің компоненттері (ғылыми эрудиция, құндылық бағдар).
2.Педагогтің теориялық дайындалу мазмұны. (бақылау, жобалау, ақыл рефлекциясы).
3.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
4.Шығармашылық . оқушылардың дербестігін дамыту негізі.
Дәріс.4. Тақырыбы: Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі ретінде.
Жоспары:
1.Педагогикалық техника, мұғалімнің жүріс.тұрысының формасы және оның компоненті мұғалім іс.әрекетіндегі техниканың мәні.
2.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
3.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
4.Педагогикалық қарым.қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды әдеттер.
5.Педагогтің сыртқы пішіні(киімі, тұрысы, беті, жүрісі, шашы, әсемдік бұйымдар) және сыртқы пішінің мәдениеті.
6.Мұғалімнің өзін.өзі басқара білу шеберлігі.
Дәріс.5. Тақырыбы: Педагогтің сөзі тәрбиелік ықпал ету мен мағлұматтар беру құралы ретінде.
Жоспары:
1.Педагог сөзі оның іс.әрекетінің құрылымы.
2. Тіл және сөз ерекшеліктері.
3. Сөз әрекетінің психологиялық құрылымы: мақсаты, мазмұны, формасы.
4. Сөз мәдениеті мәдениеті, оның элементтері.
5. Сөз сөйлеу техникалары(дем алу, дауыс, дикция, ырғақ).
Дәріс.6 Тақырыбы: Кәсіптік шеберліктің құрамдас бөлігі педагогикалық қарым.қатынас.
Жоспары:
1.Педагогтік жеке адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
2.Қарым.қатынас құрылымы мен функциялары.
3.Қарым.қатынас стилі және педагогикалық жетекші стилі.
4.Педагогикалық такт.
Дәріс.7 Тақырыбы: Педагогикалық қарым.қатынастың қажетті элементі педагогикалық этика мен такт.
Жоспары:
1.Педагогикалық қатынас және оның мұғалімнің кәсіби қызметіндегі орны.
2.Педагогикалық қарым.қатынас стилі.
3.Педагогикалық өзара қызметтестіктегі психологиялық кедергілер және оны жеңу жолдары.
4.Педагог этикасы мен әдептілік педагог қатынасының негізін салушы элемент.
Дәріс.8 Тақырыбы: Педагогикалық қарым.қатынастың формасы коммуникативтік іс.әрекет
Жоспары:
1.Сенім түрлері және оның классификациясы
2. Сенім сөздік формалары:команда, бұйрық, тәртәп, талқылау, әзіл.қалжын.
3.Сенім мен көз жеткізудің бір.бірімен байланысы.
Дәріс.9 Тақырыбы: Педагог.психологтің өзін.өзі тәрбиелеуі және кәсіби шеберлігін қалыптастыруы.
Жоспары:
1.Студенттердің өзін.өзі тәрбиелеуінің мақсаты мен міндеттері, оның қозғаушы күштері.
2.Студенттердің өзін.өзі тәрбиелеудің құралдары мен әдістері.
3. Студенттер мен өзін.өзі тәрбиелеу арасындағы өзара байланысы.
Дәріс.10 Тақырыбы: Жоғары және орта оқу орындарында оқу.тәрбие процесін басқарудағы оқытушының шеберлігі.
Жоспары:
1.Оқушылардың танымдық әрекетін басқарудағы оқытушы шеберлігі.
2.Оқушылардың кәсіптік қызығушылығын тудыру және зейінін қолдау шеберлігі.
3.Студенттердің өзіндік және ғылыми.зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру мен басқарудағы оқытушы шеберлігі.
4.Тәрбие жұмысын жоспарлау шеберлігі.
Жоспары:
1. Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің компоненті ретінде.
2. Педагогикалық шеберлік компоненттері.(гуманистік бағыт, кәсіби білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
3. Педагог мамандығындағы актерлік және режиссерлік шеберлік элементтері.
4. К.С.Станиславскийдің педагогтар дайындаудағы театралдық жүйесінің принциптері.
5. Көрнекті педагогтар шеберлігі.
Дәріс.2. Тақырыбы: Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың негізгі кәсіби.педагогикалық іс.әрекет.
Жоспар:
1.Кәсіби.педагогикалық қызметтің мәні, оның құрылымы.
2.Педагог қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
3.Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, кәсіби қасиеті.
4.Педагогикалық қызметтің деңгейлері. (репродуктивтік, бейімділік, жергілікті.үлгіленген, жүйелі.үлгіленген, қызмет пен мінез.құлық).
Дәріс.3. Тақырыбы: Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары:
1.Педагогикалық мәдениеттің компоненттері (ғылыми эрудиция, құндылық бағдар).
2.Педагогтің теориялық дайындалу мазмұны. (бақылау, жобалау, ақыл рефлекциясы).
3.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
4.Шығармашылық . оқушылардың дербестігін дамыту негізі.
Дәріс.4. Тақырыбы: Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі ретінде.
Жоспары:
1.Педагогикалық техника, мұғалімнің жүріс.тұрысының формасы және оның компоненті мұғалім іс.әрекетіндегі техниканың мәні.
2.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
3.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
4.Педагогикалық қарым.қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды әдеттер.
5.Педагогтің сыртқы пішіні(киімі, тұрысы, беті, жүрісі, шашы, әсемдік бұйымдар) және сыртқы пішінің мәдениеті.
6.Мұғалімнің өзін.өзі басқара білу шеберлігі.
Дәріс.5. Тақырыбы: Педагогтің сөзі тәрбиелік ықпал ету мен мағлұматтар беру құралы ретінде.
Жоспары:
1.Педагог сөзі оның іс.әрекетінің құрылымы.
2. Тіл және сөз ерекшеліктері.
3. Сөз әрекетінің психологиялық құрылымы: мақсаты, мазмұны, формасы.
4. Сөз мәдениеті мәдениеті, оның элементтері.
5. Сөз сөйлеу техникалары(дем алу, дауыс, дикция, ырғақ).
Дәріс.6 Тақырыбы: Кәсіптік шеберліктің құрамдас бөлігі педагогикалық қарым.қатынас.
Жоспары:
1.Педагогтік жеке адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
2.Қарым.қатынас құрылымы мен функциялары.
3.Қарым.қатынас стилі және педагогикалық жетекші стилі.
4.Педагогикалық такт.
Дәріс.7 Тақырыбы: Педагогикалық қарым.қатынастың қажетті элементі педагогикалық этика мен такт.
Жоспары:
1.Педагогикалық қатынас және оның мұғалімнің кәсіби қызметіндегі орны.
2.Педагогикалық қарым.қатынас стилі.
3.Педагогикалық өзара қызметтестіктегі психологиялық кедергілер және оны жеңу жолдары.
4.Педагог этикасы мен әдептілік педагог қатынасының негізін салушы элемент.
Дәріс.8 Тақырыбы: Педагогикалық қарым.қатынастың формасы коммуникативтік іс.әрекет
Жоспары:
1.Сенім түрлері және оның классификациясы
2. Сенім сөздік формалары:команда, бұйрық, тәртәп, талқылау, әзіл.қалжын.
3.Сенім мен көз жеткізудің бір.бірімен байланысы.
Дәріс.9 Тақырыбы: Педагог.психологтің өзін.өзі тәрбиелеуі және кәсіби шеберлігін қалыптастыруы.
Жоспары:
1.Студенттердің өзін.өзі тәрбиелеуінің мақсаты мен міндеттері, оның қозғаушы күштері.
2.Студенттердің өзін.өзі тәрбиелеудің құралдары мен әдістері.
3. Студенттер мен өзін.өзі тәрбиелеу арасындағы өзара байланысы.
Дәріс.10 Тақырыбы: Жоғары және орта оқу орындарында оқу.тәрбие процесін басқарудағы оқытушының шеберлігі.
Жоспары:
1.Оқушылардың танымдық әрекетін басқарудағы оқытушы шеберлігі.
2.Оқушылардың кәсіптік қызығушылығын тудыру және зейінін қолдау шеберлігі.
3.Студенттердің өзіндік және ғылыми.зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру мен басқарудағы оқытушы шеберлігі.
4.Тәрбие жұмысын жоспарлау шеберлігі.
Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің компоненті ретінде. Қазіргі әлемде шығармашылық әлеуметті тану әрі дамудың жоғары деңгейіне көтерілу үшін тұлғаға өмір бойы оқу қажеттілігін сезіне отырып, өзін-өзі дамыту үлкен мәселе болып табылады. Нәтижесінде жаңа құндылықтар пайда болды: өзін-өзі дамыту, өзін-өзі білімдендіру, өзін-өзі таныту. Олар тұлғаға бағытталған білім беру парадигмасының негізіне айналды.
Білім беру талаптарын өзгерту біліктілікті арттыру жүйесін жаңашаландыру міндетін қояды, ал оның мақсаты – кадрлардың кәсіптік жеке дамуына арналған жағдай туғызу, бұл - өзіне-өзі дамыту, бойындағы кәсіптік қасиеттерін жетілдіру үшін қайта білім алу, барлық білім беру үрдісі субъектілерінің ұстанымдары мен іс-әрекеттерінің құндылық-мәндік келісімдер механизмін меңгеру деген сөз.
Білім беру қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін арттыру және қайта даярлау үздіксіз үрдіс болып табылады.
Педагогика саласында «біліктілік» термині әр түрлі аспектіде, соның ішінде кәсіби даярлық, кәсіби шеберлік мәселелеріне жақын қарастырылады.
Н.Кузьмина «кәсіби біліктілік – іс-әрекеттің сапалылығының сипаттамасы және еңбектің ең жоғарғы бағасы, ал іс-әрекеттегі кәсіби біліктілік – бұл маманның кәсіби міндеттерді шешуде бүгінгі заманға сай мазмұн мен жаңа әдіс-құралдарды, оларды жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін меңгеру дәрежесімен сараланатын, іс-әрекеттің субъектісіне, нақты мамандық өкіліне, сапалы мінездеме мен баға беру» деп атап көрсетті.
Кәсіби біліктілік – бұл кәсіби іс-әрекеттегі субъекттің үнемі өсу үстінде болатынын өзін-өзі дамыту үрдісі. Осыдан келіп кәсіби біліктілікті іс-әрекеттегі субъекттің жеке интегративті қасиеттерінің мінездемесі ретінде қарастырудың өзектілігі туындайды.
Оқытушының кәсіби біліктілігіне сипаттама жасағанда, педагог тұлғасына тән педагогикалық міндеттерді тиімді түрде шешуге себепкер болатын немесе керісінше кедергі келтіруі мүмкін қасиеттерді ерекше атап көрсеткен жөн. Тұлғаның кәсіби шеберлігінің негізі іс жүзінде педагогиканың барысында қаланып, нақты бір педагогтың іс-тәжірибе барысында байқалады.
Біздің ойымызша, мұғалімнің «кәсіби біліктілігі» оның оқушыларға білім беру мен тәрбиелеу ісінде биік нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік беретін, әрі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерін жарыққа шығарып, педагогикалық қарым-қатынасы мен педагогикалық іс-тәжірибесін жоғары деңгейде жүзеге асыратын еңбегі болып табылады. Онымен қатар мұғалімнің біліктілігі, бір жағынан, оның кәсіби білімі мен біліктілігін, екінші жағынан, кәсіби ұстанымдары мен психологиялық қасиеттерінің, яғни оның шынайы еңбегіндегі арақатынасымен өлшенеді.
ХХІ ғасыр маманның кәсіби шеберлігіне өте жоғары талаптар қойып отыр. Қазіргі қазақстандық қоғам жаңа мыңжылдықта білім беру нарығы жағдайында жеке тұлғаның кәсіби қызметі мен детерминацияланған талаптарымен өлшенетін оның өн бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың танудың қажеттілігін айқындап берді. Бұл жерде нақты айтып өтетін болсақ, қазіргі таңда қоғам өзгеріске түсіп, адам саласы да өзгерді, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді шешудің жаңа жолдары табылады. Бұл шешімдердің қатарына жаңа технологиялар арқылы білім беру идеяларын жүзеге асыруға, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін интенсификациялауға, оның сапасы мен тиімділігін көтеруге арналған жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін қолдану жолдарын ұсынуда.
1. Мұғалімнің кәсіби білімі
Кәсіби білім беруде қашанда мұғалімдерді қалай дайындау керек деген сұрақ тұрды және ол маңызды мәселенің бірі болып саналады.
Қоғамда болып жатқан әр түрлі өзгерістерге байланысты мұғалімдерді даярлауға қойылатын талаптарды жаңарту көкейтесті мәселелердің бірі.
Мұғалімнің кәсіби қалыптасуын бейнелейтін – білім стандарты.
Соңғы жылдары мұғалімдердің біліктілігі едәуір арттырылды, қазір олардың көпшілігінде жоғары педагогикалық білім бар.
Ең бастысы, білім беру қызметкерлерінің кәсіби деңгейіндегі біліктілікті арттыру жүйесінің сапалы өзгерістеріне қол жеткізу үшін әдістемелік-ұйымдастырушылық іс-әрекеттен зерттеу-әдістемелік іс-әрекетіне көшу қажеттігі туындап отыр.
Қоғам жоғары білімді, рухани адамгершілігі мол, өзгермелі өмір жағдайында өздігінен шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа қабілетті, бейімділігімен, жылдамдығымен, ой-өрісінің нақтылығымен ерекшеленген, көп мәдениеттілікке едәуір жауапкершілік сезімі жоғары адамдарды қамтамасыз ете бастады.
2. Тұлғаны тәрбиелеудегі мұғалімнің біліктілігінің мәні
Тұлғаны жан-жақты дамыған «жеке тұлға» ретінде қалыптастыруда мұғалімнің біліктілігі, яғни оның оқу-тәрбие жұмыстарын дұрыс жүргізуде болып отыр.
Біліктілік - меңгерілген білім, дағды және тәжірибе негізінде практикалық және теориялық іс-әрекеттерді нақты және саналы түрде орындауға дайындық арқылы анықталады.
Тұлғаның, шынын айтқанда, адамзаттық позициясын, жетістіктері мен кемшіліктерін байқау, бағалау өте қиын. Тұлға көбінесе ұжымда, еңбекте іс-әрекет барысында өмірдің қиын-қыстау сәттерінде ашылады. Десекте, адамның шын бет-бейнесін көру барлық уақытта мүмкін де емес. Тұлғаны зерделей отырып, біріншіден оның психологиялық ерекшеліктерін: бағыттылығы, мінезіндегі басты ерекшелігі – табандылығын, қабілетін, идеялық және практикалық ұстанымын анықтап алу керек.
Тұлғаны тану-білу біліктілігі, оны «өз орнына» қоюдағы іс-әрекеті - педагог, ұстаз, ұйымдастырушы маманның басты таланты.
Білім беру талаптарын өзгерту біліктілікті арттыру жүйесін жаңашаландыру міндетін қояды, ал оның мақсаты – кадрлардың кәсіптік жеке дамуына арналған жағдай туғызу, бұл - өзіне-өзі дамыту, бойындағы кәсіптік қасиеттерін жетілдіру үшін қайта білім алу, барлық білім беру үрдісі субъектілерінің ұстанымдары мен іс-әрекеттерінің құндылық-мәндік келісімдер механизмін меңгеру деген сөз.
Білім беру қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін арттыру және қайта даярлау үздіксіз үрдіс болып табылады.
Педагогика саласында «біліктілік» термині әр түрлі аспектіде, соның ішінде кәсіби даярлық, кәсіби шеберлік мәселелеріне жақын қарастырылады.
Н.Кузьмина «кәсіби біліктілік – іс-әрекеттің сапалылығының сипаттамасы және еңбектің ең жоғарғы бағасы, ал іс-әрекеттегі кәсіби біліктілік – бұл маманның кәсіби міндеттерді шешуде бүгінгі заманға сай мазмұн мен жаңа әдіс-құралдарды, оларды жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін меңгеру дәрежесімен сараланатын, іс-әрекеттің субъектісіне, нақты мамандық өкіліне, сапалы мінездеме мен баға беру» деп атап көрсетті.
Кәсіби біліктілік – бұл кәсіби іс-әрекеттегі субъекттің үнемі өсу үстінде болатынын өзін-өзі дамыту үрдісі. Осыдан келіп кәсіби біліктілікті іс-әрекеттегі субъекттің жеке интегративті қасиеттерінің мінездемесі ретінде қарастырудың өзектілігі туындайды.
Оқытушының кәсіби біліктілігіне сипаттама жасағанда, педагог тұлғасына тән педагогикалық міндеттерді тиімді түрде шешуге себепкер болатын немесе керісінше кедергі келтіруі мүмкін қасиеттерді ерекше атап көрсеткен жөн. Тұлғаның кәсіби шеберлігінің негізі іс жүзінде педагогиканың барысында қаланып, нақты бір педагогтың іс-тәжірибе барысында байқалады.
Біздің ойымызша, мұғалімнің «кәсіби біліктілігі» оның оқушыларға білім беру мен тәрбиелеу ісінде биік нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік беретін, әрі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерін жарыққа шығарып, педагогикалық қарым-қатынасы мен педагогикалық іс-тәжірибесін жоғары деңгейде жүзеге асыратын еңбегі болып табылады. Онымен қатар мұғалімнің біліктілігі, бір жағынан, оның кәсіби білімі мен біліктілігін, екінші жағынан, кәсіби ұстанымдары мен психологиялық қасиеттерінің, яғни оның шынайы еңбегіндегі арақатынасымен өлшенеді.
ХХІ ғасыр маманның кәсіби шеберлігіне өте жоғары талаптар қойып отыр. Қазіргі қазақстандық қоғам жаңа мыңжылдықта білім беру нарығы жағдайында жеке тұлғаның кәсіби қызметі мен детерминацияланған талаптарымен өлшенетін оның өн бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың танудың қажеттілігін айқындап берді. Бұл жерде нақты айтып өтетін болсақ, қазіргі таңда қоғам өзгеріске түсіп, адам саласы да өзгерді, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді шешудің жаңа жолдары табылады. Бұл шешімдердің қатарына жаңа технологиялар арқылы білім беру идеяларын жүзеге асыруға, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін интенсификациялауға, оның сапасы мен тиімділігін көтеруге арналған жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін қолдану жолдарын ұсынуда.
1. Мұғалімнің кәсіби білімі
Кәсіби білім беруде қашанда мұғалімдерді қалай дайындау керек деген сұрақ тұрды және ол маңызды мәселенің бірі болып саналады.
Қоғамда болып жатқан әр түрлі өзгерістерге байланысты мұғалімдерді даярлауға қойылатын талаптарды жаңарту көкейтесті мәселелердің бірі.
Мұғалімнің кәсіби қалыптасуын бейнелейтін – білім стандарты.
Соңғы жылдары мұғалімдердің біліктілігі едәуір арттырылды, қазір олардың көпшілігінде жоғары педагогикалық білім бар.
Ең бастысы, білім беру қызметкерлерінің кәсіби деңгейіндегі біліктілікті арттыру жүйесінің сапалы өзгерістеріне қол жеткізу үшін әдістемелік-ұйымдастырушылық іс-әрекеттен зерттеу-әдістемелік іс-әрекетіне көшу қажеттігі туындап отыр.
Қоғам жоғары білімді, рухани адамгершілігі мол, өзгермелі өмір жағдайында өздігінен шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа қабілетті, бейімділігімен, жылдамдығымен, ой-өрісінің нақтылығымен ерекшеленген, көп мәдениеттілікке едәуір жауапкершілік сезімі жоғары адамдарды қамтамасыз ете бастады.
2. Тұлғаны тәрбиелеудегі мұғалімнің біліктілігінің мәні
Тұлғаны жан-жақты дамыған «жеке тұлға» ретінде қалыптастыруда мұғалімнің біліктілігі, яғни оның оқу-тәрбие жұмыстарын дұрыс жүргізуде болып отыр.
Біліктілік - меңгерілген білім, дағды және тәжірибе негізінде практикалық және теориялық іс-әрекеттерді нақты және саналы түрде орындауға дайындық арқылы анықталады.
Тұлғаның, шынын айтқанда, адамзаттық позициясын, жетістіктері мен кемшіліктерін байқау, бағалау өте қиын. Тұлға көбінесе ұжымда, еңбекте іс-әрекет барысында өмірдің қиын-қыстау сәттерінде ашылады. Десекте, адамның шын бет-бейнесін көру барлық уақытта мүмкін де емес. Тұлғаны зерделей отырып, біріншіден оның психологиялық ерекшеліктерін: бағыттылығы, мінезіндегі басты ерекшелігі – табандылығын, қабілетін, идеялық және практикалық ұстанымын анықтап алу керек.
Тұлғаны тану-білу біліктілігі, оны «өз орнына» қоюдағы іс-әрекеті - педагог, ұстаз, ұйымдастырушы маманның басты таланты.
1. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
Дәріс-1. Педагогикалық шеберлік педагогикалық мәдениеттің компонентті
ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары: 1. Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық
мәдениетінің компоненті ретінде.
2. Педагогикалық шеберлік компоненттері.(гуманистік бағыт, кәсіби білім,
педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
3. Педагог мамандығындағы актерлік және режиссерлік шеберлік элементтері.
4. К.С.Станиславскийдің педагогтар дайындаудағы театралдық жүйесінің
принциптері.
5. Көрнекті педагогтар шеберлігі.
Лекция мәтіні: 1.Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық
мәдениетінің компоненті ретінде. Қазіргі әлемде шығармашылық әлеуметті тану
әрі дамудың жоғары деңгейіне көтерілу үшін тұлғаға өмір бойы оқу
қажеттілігін сезіне отырып, өзін-өзі дамыту үлкен мәселе болып табылады.
Нәтижесінде жаңа құндылықтар пайда болды: өзін-өзі дамыту, өзін-өзі
білімдендіру, өзін-өзі таныту. Олар тұлғаға бағытталған білім беру
парадигмасының негізіне айналды.
Білім беру талаптарын өзгерту біліктілікті арттыру жүйесін жаңашаландыру
міндетін қояды, ал оның мақсаты – кадрлардың кәсіптік жеке дамуына арналған
жағдай туғызу, бұл - өзіне-өзі дамыту, бойындағы кәсіптік қасиеттерін
жетілдіру үшін қайта білім алу, барлық білім беру үрдісі субъектілерінің
ұстанымдары мен іс-әрекеттерінің құндылық-мәндік келісімдер механизмін
меңгеру деген сөз.
Білім беру қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін арттыру және қайта
даярлау үздіксіз үрдіс болып табылады.
Педагогика саласында біліктілік термині әр түрлі аспектіде, соның
ішінде кәсіби даярлық, кәсіби шеберлік мәселелеріне жақын қарастырылады.
Н.Кузьмина кәсіби біліктілік – іс-әрекеттің сапалылығының сипаттамасы
және еңбектің ең жоғарғы бағасы, ал іс-әрекеттегі кәсіби біліктілік – бұл
маманның кәсіби міндеттерді шешуде бүгінгі заманға сай мазмұн мен жаңа әдіс-
құралдарды, оларды жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін меңгеру дәрежесімен
сараланатын, іс-әрекеттің субъектісіне, нақты мамандық өкіліне, сапалы
мінездеме мен баға беру деп атап көрсетті.
Кәсіби біліктілік – бұл кәсіби іс-әрекеттегі субъекттің үнемі өсу
үстінде болатынын өзін-өзі дамыту үрдісі. Осыдан келіп кәсіби біліктілікті
іс-әрекеттегі субъекттің жеке интегративті қасиеттерінің мінездемесі
ретінде қарастырудың өзектілігі туындайды.
Оқытушының кәсіби біліктілігіне сипаттама жасағанда, педагог тұлғасына
тән педагогикалық міндеттерді тиімді түрде шешуге себепкер болатын немесе
керісінше кедергі келтіруі мүмкін қасиеттерді ерекше атап көрсеткен жөн.
Тұлғаның кәсіби шеберлігінің негізі іс жүзінде педагогиканың барысында
қаланып, нақты бір педагогтың іс-тәжірибе барысында байқалады.
Біздің ойымызша, мұғалімнің кәсіби біліктілігі оның оқушыларға білім
беру мен тәрбиелеу ісінде биік нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік
беретін, әрі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерін жарыққа шығарып,
педагогикалық қарым-қатынасы мен педагогикалық іс-тәжірибесін жоғары
деңгейде жүзеге асыратын еңбегі болып табылады. Онымен қатар мұғалімнің
біліктілігі, бір жағынан, оның кәсіби білімі мен біліктілігін, екінші
жағынан, кәсіби ұстанымдары мен психологиялық қасиеттерінің, яғни оның
шынайы еңбегіндегі арақатынасымен өлшенеді.
ХХІ ғасыр маманның кәсіби шеберлігіне өте жоғары талаптар қойып отыр.
Қазіргі қазақстандық қоғам жаңа мыңжылдықта білім беру нарығы жағдайында
жеке тұлғаның кәсіби қызметі мен детерминацияланған талаптарымен өлшенетін
оның өн бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың танудың қажеттілігін
айқындап берді. Бұл жерде нақты айтып өтетін болсақ, қазіргі таңда қоғам
өзгеріске түсіп, адам саласы да өзгерді, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді
шешудің жаңа жолдары табылады. Бұл шешімдердің қатарына жаңа технологиялар
арқылы білім беру идеяларын жүзеге асыруға, оқу-тәрбие үрдісінің барлық
деңгейлерін интенсификациялауға, оның сапасы мен тиімділігін көтеруге
арналған жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін қолдану
жолдарын ұсынуда.
1. Мұғалімнің кәсіби білімі
Кәсіби білім беруде қашанда мұғалімдерді қалай дайындау керек деген
сұрақ тұрды және ол маңызды мәселенің бірі болып саналады.
Қоғамда болып жатқан әр түрлі өзгерістерге байланысты мұғалімдерді
даярлауға қойылатын талаптарды жаңарту көкейтесті мәселелердің бірі.
Мұғалімнің кәсіби қалыптасуын бейнелейтін – білім стандарты.
Соңғы жылдары мұғалімдердің біліктілігі едәуір арттырылды, қазір олардың
көпшілігінде жоғары педагогикалық білім бар.
Ең бастысы, білім беру қызметкерлерінің кәсіби деңгейіндегі біліктілікті
арттыру жүйесінің сапалы өзгерістеріне қол жеткізу үшін әдістемелік-
ұйымдастырушылық іс-әрекеттен зерттеу-әдістемелік іс-әрекетіне көшу
қажеттігі туындап отыр.
Қоғам жоғары білімді, рухани адамгершілігі мол, өзгермелі өмір
жағдайында өздігінен шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа қабілетті,
бейімділігімен, жылдамдығымен, ой-өрісінің нақтылығымен ерекшеленген, көп
мәдениеттілікке едәуір жауапкершілік сезімі жоғары адамдарды қамтамасыз ете
бастады.
2. Тұлғаны тәрбиелеудегі мұғалімнің біліктілігінің мәні
Тұлғаны жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде қалыптастыруда мұғалімнің
біліктілігі, яғни оның оқу-тәрбие жұмыстарын дұрыс жүргізуде болып отыр.
Біліктілік - меңгерілген білім, дағды және тәжірибе негізінде
практикалық және теориялық іс-әрекеттерді нақты және саналы түрде орындауға
дайындық арқылы анықталады.
Тұлғаның, шынын айтқанда, адамзаттық позициясын, жетістіктері мен
кемшіліктерін байқау, бағалау өте қиын. Тұлға көбінесе ұжымда, еңбекте іс-
әрекет барысында өмірдің қиын-қыстау сәттерінде ашылады. Десекте, адамның
шын бет-бейнесін көру барлық уақытта мүмкін де емес. Тұлғаны зерделей
отырып, біріншіден оның психологиялық ерекшеліктерін: бағыттылығы,
мінезіндегі басты ерекшелігі – табандылығын, қабілетін, идеялық және
практикалық ұстанымын анықтап алу керек.
Тұлғаны тану-білу біліктілігі, оны өз орнына қоюдағы іс-әрекеті -
педагог, ұстаз, ұйымдастырушы маманның басты таланты.
Білік - әйтеуір бір ережеге және нақты міндеттерді шешу барысында
лайықты пайдалануға негізделген жаңа әрекетті меңгерудің нәтижесі. Білікті
әрекет іс-әрекеттің орынды тәсілдерін таңдай білуден, тек қана таңдай
білуден емес, оларды тәжірибеде орындаудан көрінеді. Біліктілік тәсілдерін
таңдай білуден басқа мақсатқа жету үшін қажетті шарттарды білуді қажет
етеді. Біліктің қалыптасуының және дамуының ең тиімділігін қамтамасыз
ететін жалпы шарттар:
- тұжырымдалған ережені түсіну;
- орындайтын, қажет әрекет бейнесін қалыптастыру;
- жаңа міндеттерді шешу барысында әрекетті орындаудың
нәтижелілігі жөнінде хабар алып отыру болады. Бұлар педагог,
студенттердің т.б., оқу-тәрбие процесіндегі біліктілігі
негіздерін құрайды.
Күрделі біліктіліктер қатарына педагогтың тек атқаратын негізгі
функциясына қатысты іс-әрекеттерден де басқа әр түрлі іс-шараларды
ұйымдастырушылығы да жатады.
Қандай да болмасын іс-шаралар жоспарлы, күн тәртібіне негізделеді.
Сондықтан да мұндай іс-шаралардың күн-тәртібінің дұрыс ұйымдастырылуы,
босқа уақыт өткізуден, жаңалықтан, формалдықтан сақтандырады. Мұндай іс-
шараларда сөз өнерінің, тілдің маңызы зор.
Көңілдегі көрікті ой ауыздан шыққанда өңі қашпас үшін, сөз сөйлей
білушілікті алдымен саналыққа бастайтынын, тіршілікке өмірлік мән
әкелетінін, өзара қарым-қатынасымыздың жанды көпірі, - деп түсінген жөн.
Дәмді сөйлеп дәйекті бол! – дейтін қағиданың да астарында қарапайым өмірлік
сыр-сабақ жатыр. Сөздің қадір-қасиетінің мәнін жоймау себебін адам
жаратылысының ұдайы саналылыққа ұмтылуымен ғана түсіндіруге болады. Ал
сөзбен іс сана мен ақылдан нәр алады.
Мұндай тіл тазалығына мән берген дұрыс, өйткені, тіл – халықтың сонау
ғасырлық сана мен зердесінен сүзіліп өтіп, шыңдалудан танбаған, тарихтың
мұратты болуы мүмкін, бірақ та табандылық көрсете алмаса оның аталмыш
қасиетінің практикалық құны бола алмайды. Сонымен қатар табандылық,
атаққұмарлық менмендікпен ұштасып, қалыптасқан бір қатар қайраткерлерде
белгілі, оның ішінде, саяси аренада көрініп жүргендері де аз емес және
олардың көбі зияннан басқа келтірері шамалы. Сондықтан, жігерлік пен
табандылықты зерделеуде, тұлғаның моралдық бағыттылығы қасиеттерін есепке
алу керек. Оның ішінде ең құндысы тұлғаның табандылығының қоғамдық
бағыттылығымен ұштасуы құнды.
Халықтардың рухани мәдениеті артқан сайын тәрбиеленушілердің мінез-
құлқына талдау жасауды олардың интеллектуалдық және эмоционалдық
(сезімталдық) ерекшеліктерін зерделеу және есепке алып отыру қажет.
Психологтар адамның интеллектуалдық ерекшеліктеріне - ой, сана сапасы
көрсеткіштерін: талғампаздығы, икемділік, өзін-өзі мінеушілігі т.б.
жатқызады. Сезімталдық ерекшеліктері жанжақты болуы мүмкін. Ең жоғары сезім
- өмірлік белсенділік ұстанымы арқылы Отанға сүйіспеншілігі, оның алдындағы
парызы. Көптеген басшыларға, педагогтарға адамдармен тәрбие жұмысы
барысында, сол сияқты өзінің әрекетіне баға беруде, жаңалықты сезіну, әзіл-
оспақты мысқылды түсіне білу жетісе бермейді.
Абайдың: адамның адамшылығы істі бастағанынан білінеді, қалайша
бітіргендігенен емес..., адам баласын замана өсіреді, кімде-кім жаман
болса, замандастарының бәрі виноват, А.Байтұрсыновтың : ...адамның мінезі
ойының түрінен, көңілінің күйінен, істеген ісінен білінеді - деген
сөздерін тіршілік қағидасына айналдырған жөн.
Әрине, әр адамның өз өмірін құруда тәрбиенің рөлі ерекше, тәрбиесіз адам
қанша білімді болғанымен, оған тәрбие керек, тәрбиені дұрыс жеткізу үшін
педагогтың біліктілігі керек.
4. Педагогикалық шеберлік және оның әлеуметтік маңызы.
Бүгінгі қоғам адамдық ресурстарды, яғни экологиялық, демографиялық және
әлеуметтік сияқты жаһандық дағдарыстарды негізгі фактор ретінде
қарастырады. Психологтар да, педагогтарда адамның рухани интеллектуальдық,
кәсіби шығармашылықпен өзін-өзі дамытуы өмірінің әр кезеңінде әр қалай деп
көрсетеді. Мысалы: әрбір маман иесі өз мамандығына сәйкес шығармашылық
жолдарда өзін-өзі анықтаудан кәсіби әрекет негіздерін меңгеріп, кәсіби
шеберліктің баспалдақтарымен өту арқылы кәсіби шығармашылықты жетілдірудің
шыңына көтеріледі. Мұнда адамдағы шығармашылық кәсіби шыңына жетеді. Бұл
ретте адам шығармашылығының даму заңдылықтарын зерттейтін жаңа интерактивті-
кешенді ғылым акмеологияның алар орны ерекше. Адамтану саласының педагогика
ғылымы мен практикасы үшін аса маңызды басылымдылықтары мен стратегиялық
бағыттары да осы акмеология болып табылады.
Халықаралық акмеология академиясының президенті Н.В. Кузмина
акмеологияны адам дамуының заңдылықтары, шығармашылық әлеуетті
жасампаздықпен жүзеге асыруда жетістіктерге жету туралы ғылым - ретінде
тануды ұсынады. Ал, белгілі ғалым В.Н. Андреев педагогикалық акмеология
деп аталатын ғылымда адамның өмірінде жеткен табыстары мен оған бастап
апаратын ішкі мүмкіндіктер мәселесі қарастырылатындығы атап өтіледі.
Сонымен қатар, мұғалімнің шығармашылық шыңға көтерілуі шеберлік пен
кәсібилік сияқты сатылардан тұратындығына тоқталады.
Кәсіби шеберліктің шыңына шығу туралы ғылым Акмеология грек тілінен
аударғанда шың, биіктік деген мағынаны береді. Демек акмеология - шың
туралы ғылым, кемел адамның дамуы мен өмірлік әрекеті барысындағы биіктерге
шығуы туралы ілім. Акмеологияда адам өзін-өзі дамыту мен шығармашылыққа
қабілетті өзінің өмірі мен кәсіби әрекетін ұйымдастыра алатын өз әрекетінің
субъектісі ретінде қарастырылады.
Мұғалім өзінің педагогикалық әрекетінде акме жағдайға:
Шеберлік кәсібилік құзырлылық
сияқты сатылардан өтуі қажет.Мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы, адамның
жан дүниесі, рухани әлеміне байлай алу өнері деп түсінген ұлы педагогтар
А.Дистервег, К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко, В.С. Сухомлинский т.б.
педагогикалық шеберліктің дамуына зор үлес қосқан. Мысалы: А.С. Макаренко
мұғалім өзінің кәсіби-шығармашылығын жүзеге асыру жолында алдымен
шеберлікке жетуі тиіс деп, шеберлік ұғымын педагогикаға қатыстыра ең
алғаш қолданған және бұл сапа жайлы Тәрбиешінің шеберлігі - айрықша
талантты қажет ететін ерекше өнер, ол дәрігер немесе музыкантты шеберлікке
үйреткендей үйрететін мамандық деген.
Педагогикалық шеберлік сан-салалы кәсіби әрекетті жүзеге асыруды
нәтижелі ету үшін еңбексүйгіштік, балаға деген сүйіспеншілік, олардың ішкі
дүниесін түсіну, жобалай алу сияқты қасиеттердің болуын талап етеді. Осы
тұрғыдан алып қарағанда педагогикалық шеберлік – кәсіби әрекетті жоғары
деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке қасиеттерінің, оның білімі мен білігінің
жүйесі.
Осы мәселеге қатысты ғалымдар Ю.Б. Иванов пен Т.В. Сорокина
педагогикалық шеберліктің құрамаларына гуманистік бағыттылық, кәсіби
білімдер, педагогикалық қабілеттер, педагогикалық техника, педагогикалық
психологияны білуді жатқызады.
Педагогикалық әрекеттің коэффициентін арттыру көп жағдайда оған өзінің
ішкі күштерін жұмылдыра алуға, өзінің психикасына әсер ете алуына
байланысты.
Педагогикалық әрекеттің шыңына апаратын келесі баспалдақ – кәсібилік.
Қоғамның жаңаруы мен қарыштап дамуы оның азаматтарының барлық саладағы
кәсібилігіне байланысты. Осы мәселені терең зерттеген А.К. Маркова
мүғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің төмендегідей психологиялық
критерийлерін анықтаған.
I. Объективті критерийлер.
Мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес әлеуметтік тәжірибеге қосар
үлесі қандай екендігі. Жоғары еңбек көрсеткіші, әртүрлі мәселелерді
шығармашылықпен шеше алу біліктері т.б. жататындығын атап өтеді.
II. Субъективті критерийлер.
Адамның мамандығы қаншалықты оның табиғатына, қабілеттері мен
қызығушылықтарына сәйкес, қаншалықты ол өз ісінен қанағат табатындығымен
байланысты. Мұғалім еңбегіндегі субъективті критерийлерге кәсіби-
педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын, оның құндылығын түсіну,
маман иесі ретінде өзіне позитивті көзқарастың болуын жатқызады.
III. Нәтижелі критерийлер.
Мұғалім өз ісіне қоғам талап етіп отырған нәтижелерге қол жеткізіп отыр
ма деген мәселе тұрғысынан қарастырады. Біреулер нәтиже ретінде оқушылардың
білімдерінің стандартқа сай болуын алса, енді біреулер олардың қарым-
қабілетін дамытуды алады, ал кейбіреулері оқушылардың өмірге дайындығын
басты назарда ұстайды.
Осы тұста өз көзқарасымызды білдіре кетсек, оқыту нәтижесі біз үшін
баланың психологиялық функцияларының жетіліп, өзінің педагогикалық әрекеті
арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге қолдана алуы. Мүны
қазір құзыреттіліктер деп атап жүрміз. Тек сонда ғана мектеп бітіруші мына
өзгермелі қоғамда өзін-өзі дамытуға, өз бетінше өмір сүруге дайын болады.
IV. Шығармашылық критерийлер.
Мұғалім өз кәсібінің шекарасынан шыға алуы, сол арқылы өз тәжірибесін,
еңбегін өзгерте алуы жатқызылады.
Шығармашыл мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз
жаңалықтарын білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алудың
шығармашылық бағыттылықтың болуының мәні зор. Тек сонда ғана ол өз
оқушыларының дамуына қол жеткізіп, өзінің кәсіп иесі ретінде
ішкі сұраныстарына жауап бере алады.
Кәсібиліктің бірден келе салмайтындығы белгілі, оны әр мұғалім ерте ме
кеш пе меңгеруі тиіс. Ал, А.К.Маркова оның кезеңдерін төмендегідей етіп
бөледі:
Мұғалімнің өз мамандығына бейімделу кезеңі
і т
Мамандықта өзін-өзі актуалдандыру кезеңі
і Т
ерекше меңгерген кезең
Мамандықты
1
Мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең.
Ғалым кәсіби кұзіреттіліктің сипаттамасын шебер-мұғалімнің, жаңашыл-
мұғалімнің, зерттеуші-мұғалімнің, кәсіби дәрежесіне көтерілген
мұғалімдердің жиынтық образы ретінде қарастырады.
Кәсіби құзіреттіліктің деңгейлерінің сипаттамалары
Ғылым мен практикаға белгілі тәсілдердің
үлгілерін
Шебер-мұғалім жоғары деңгейде меңгерген. Қалыптасқан тыс
педагогикалық міндеттерді шеше алады.
Оқушылардың дамуын ескеруге талпынады.
Тұрақты жоғары тиімділікті көрсетеді. Басқа
мұғалімдерге өз тәжірибесін таныта алады.
Жаңашыл мұғалім Тұтас ұжымды педагогикалық жүйелер немесе жеке
тапқыр тәсілдер таба, қолдана біледі.
ІПығармашылық көрсете алады. Еңбектің негізгі
нәтижесІ ретінде оқушылардың психологиялық
дамуына бағыт ұстайды. Жаңалықты іздеуде
тиімділік көрсетеді. Жеке тұлға.
Зерттеуші -мұғалімӨзінің тапқыр мәнділігін зерттеп, оған баға
беруге
ұмтылады, басқа мұғалімдердің жаңа идеяларының
тиімділігіне баға береді
Кәсібилік Психикалық жағынан өзін-өзі дамытуға ұмтылады.
деңгейіндегі Жаңаны іздеуде оқушыдан әрі қарай жүріп, оқушы
мұғалім үшін оны жүзеге асырады. Зерттеушіге тән
қасиеттер иесі, жаңаның жаңашылдығын анықтай
алады.
Мұғалімнің акме жағдайына жетудегі тағы бір басқыш - оның кәсіби
қызығушылық деңгейі. Қызығушылық ұғымының қазақ тіліндегі түсіндірмесі
жасай алу деген мағынаны білдіреді.
Кәсіби құзіреттілік:
психология әлеуметтану педагогика
ғылымдарының түйісу нүктесінде пайда болады.
Белгілі ғалым М.М. Чошанов құзырлылықты білім, білік дағдысының өзара
байланысы деп қарап, оның төмендегідей формуласын ұсынады:
білімді қолданудың жылдамдығы + әдістердің орамдылығы + ойлаудың
сынаулығы.
Н.В. Кузминаның көзқарасы бойынша бұл ұғым педагогтың басқа бір адамды
дамытуында негіз болатын білімділігі мен абыройлылығы.
Қазіргі уақытта екі типтегі мұғалімдерді бөліп қарауға болады.
Біріншілері: жаңалыққа жаны құмар, тиімді тәсілдерді таңдай алатын,
еңбекке деген жоғары мотивтері бар мұғалімдер. Олар акме жағдайға жақын
тұрғандар.
Екіншілері: оқыту мен тәрбиелеуге бір ғана өзінше дұрыс көзқарасы
қалыптасқан, оқушылармен олардың ата-аналарына әсер ете алмайтын,
психологиялық білімі төмен, өзін-өзі дамытуға қызығушылығы төмендер.
Білім беру жүйесіндегі қазіргі субъект-субъектілік жағдай басқа адамға
кәсіби құзырлылық деңгейі жоғары адам ғана әсер ете алатындығын көрсетіп
отыр. Ал мұғалімнің сапасы, тұлғаның сапасын дайындайтын кәсіби құзіретті
әрекеттің сапасы. Мұндай сапа білімнің сапасын қамтамасыз етеді деп айтуға
болады.
Білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп, мамандығы бойынша
өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына
жағдай жасай алатын, тұлғалық-гумандық бағыттылығы жоғары, педагогикалық
ақиқат пен ондағы өзінің іс-қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті
оқытудың жаңа технологияларын меңгерген және білімдік мониторинг негізінде
ақпараттарды таба, таңдай, сараптай алатын, отандық және шетелдік
тәжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін маман болуы тиіс деген
тұжырым жасалды.
Ондай мұғалім өз мамандығына жаңалық енгізеді, сол арқылы өзін жаңа
сападағы адамға айналдырады, инновациялық үрдістің алдыңғы қатарында бола
отырып, эксперимент жағдайда зерттеу жүргізеді, авторлық бағдарламалар,
технологиялар ойлап табады, оқулық жазуға қатысады.
Дегенмен, ізденімпаз өзіне талап қоя білетін, кәсіби деңгейі жоғары,
рухы биік, даралық сапалары жетілген мұғалімнің кәсіби құзырлана алуына
толығымен мүмкіндігі бар.
3. Педагог мамандығындағы актерлік режиссерлік шеберлік элементтері.
Әрине бала тәрбиесінде ата-анадан кейінгі жауапты адам – мұғалім
екендігі белгілі. Мұғалім болу балалардың болашақ өмірінің кілтін қолға
алу. Яғни оларды өмірге дайындау. Қазіргі заман мұғалімі қоғамдақ дамудың
деңгейінен көрінетін, оның әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін
жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын, педагогикалық
күрделі құбылыстарды идеялық адамгершілік тұрғысынан шеше алатын және
топпен, ата-анамен педагогикалық ынтымақтастық орнатуға бейімі бар, әрі
шығармашылық еңбек ете алатын маман болуға тиіс.
Бастауыш сынып оқушыларының ойлаулары нақты бейнеліден абстрактылы-
логикалық ойлауға қарай дамиды. Мұғалімдердің міндеті – бала интеллектісін
себеп- салдарлы байланыстарды түсіну деңгейін дамыту.
Бастауыш сынып оқушысы өз дамуының алғашқы кезеңдерінде оқу
материалын заттарды қабылдауға және олармен қимыл-қозғалыстарды орындауға
сүйене отырып меңгереді. Бұдан әрі осы жас кезеңнің соңында заттармен
әрекеттестік пен оларды қабылдауға сүйену қажеттілігі төмендеп оқушы
күрделі ұғымдарды үйренуге көшкен жағдайда ғана керек болады. Бастауыш
мектепте оқушылардың нақты және абстрактылы ойлаулары дамудың бастапқы
сатысында болады, ал оқыту оларға екі бағытта де мәнді түрде алға жылжуға
мүмкіндік береді. Бастауыш мектеп оқушыларының танымдық іс-әрекетін
жетілдіру проблемасына педагогтардың сіңірген еңбегі орасан зор.
Ы.Алтынсарин айтқандай:Мұғалімнің ең жақсы қасиеттері оқыту әдістерін, таба
білуде, балалармен дұрыс сөйлесе білуінде.
Ш.Құдайбердиев білім беруде оқушының ойлау белсенділігін, ақыл-
парасатын дамытуды басты бағдар деп таныды. Берілетін білім мен оның
тәлімдік-тәрбиелік ғибрат жолын бөлмей бірлікте қарауға ерекше мән берді.
Оқытудың әдіс-тәсілдерін уақыт деңгейі тұрғысынан қарап, білім алудың
өнегелі жолын дұрыс көрсетті. Демек,берілетін білім де, тәрбиелік тәлім де
шәкірттің шамасына үйлеспесе, нәтиже шықпайтынын дөп баса айтқан. Оқыту
мен үйрету зорлау, күштеу емес, баланың дербес ерекшелігі мен бейімділігіне
қарай жүргізілсе дұрыс болады.-деп көрсетті.
Шәкірттің танымдақ іс-әрекетте ілгері қарай басуына себепкер болатын
негізгі күш – түрлі қайшылықтыр. Бала білмеуден білуге қадам басқанда
әртүрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу
нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асады. Мұғалім шәкірттің білім, білік
деңгейлерін анықтап (дербестігін, ізденімпаздылығын, қызығушылығын,
логикалық ойлауын т.б) олармен жеке-дара жұмыстар жүйесін пайдалануы керек.
Жүйелі, дұрыс ұйымдастырылған танымдық әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің
білімі біліктілігі кеңейіп, танымды ізденімпаздығы қалыптасады. Мұғалімнің
шеберлігі сол жас буынның санаткерлік, адамгершілік және дене күштері мен
қабілеттерінің үйлесімді дамуының талаптарымен анықталатын білім мазмұны
шеңберіндегі шәкірттің оқу-танымдық іс-әрекетін шебер ұйымдастырып,
оқушының да танымдық іс-әрекеттерін өз бетімен жоспарлап, оны оңтайлы
ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін үйретеді.
4.К.С.Станиславскийдің театр жүйелерінің принциптері.
Константаин Сергеевич Станиславский ( Алексеев ) Москвада 1863 жылы
туылып, 1938 жала қайтыс болған. Совет актері, режиссер, педагог, театр
жазушысы. Станиславский сахналық реализмнің даму жолында жаңа кезең болып
табалытын мектеп пен бағыт-бағдарды қалыптастырумен қатар театр туралы
қазіргі ғылымның (Станиславский жүйесі) негізін салды. Бұл алғашында
Станиславский жүйесі тек актер мен режиссер жұмысына қажетті тәжірибе
құралы ретінде ойластырылып жасалғанымен, ол келе-келе реалистік сахна
өнерінің профессионалдық және эстетикалық негізі деген кең мағына алды.
Қазіргі театр театр тактикасы мен театр педагогикасы күнделікті
жұмыстарында Станиславский жүйесін арқау етеді.
Станиславский жүйесі өзінен бұрынғы театр жүйелері сияқты творчествоның
ақтық нәтижесін емес, керісінше сол нәтижені тудыратын себеп-салдарды жан-
жақты қарастырудан тұрады. Мұнда тұңғыш рет сананың астарындағы күңгірт
творчестволық процесті саналы жолмен игеру процесі өз шешімін табумен бірге
актердің өзі ойлайтын сахналық бейнесіне, табиғи түрде айналу жолдары
зерттеледі. Ол Станиславскийдің жеке өзімен қатар оның алдында өткендердің
өз тұрғылыстары мен дүние жүзі сахна өнерінің үздік шеберлігінің де,
творчестволық және педагогикалық тәжірибесін жинақтап қорыту нәтижесінде
өмірге келеді.
Оның эстетикалық, педагогикалық көзқарастарына А.П.Чехов, М.Горький,
Н.Гоголь және т.б. драматургиясы айрықша әсер етті.
Станиславский бұл жүйесін 1907 жылдан бастап, өмірінің соңына дейін
жүргізді.
Станиславский жүйесі сахналық творчество сәтінде актерден жай көшірме
жасауды емес, әрбір спектакль сайын кейіпкерінің алдын ала ойластырған өмір
логикасын тап қазір бастан кешіргендей әсерде болуын талап ететін
Станиславскийдің толғаныс өнері деп атаған сахналық өнердегі реалистік
бағыттың теориясы болып табылады.
Орындаушы жеке өзі және режиссердің көмегімен шығармашылық негізгі
әуенін ашып жеткізуде ол алдына идеалық-творчестволық мақсат қояды.
Станиславский бұны жоғары міндет деп атады. Жоғары міндетке жету
жолындағы әрекетті талап-ұмтылысты, ол актердің және рольдің өзекті әрекет
туралы ілім Станиславский жүйесінің негізі болып саналады. Мұның өзі
суреткердің дүние танымын басты орынға шығарып, өнердегі эстетика мен
этиканың өзара байланысын айқындай түсті.
Сахналық әрекет дегеніміз – Станиславскийдің творчестволық элементтер
деп атаған актердің бүкіл ақыл-ойы мен қайрат-жігерін, сезім-түйсігі мен
оның сыртқы – ішкі болмыс-бітімін түгел жұмсауды қажет ететін
психофизикалық процесті білдіреді. Станиславский спетакль қоюды қазақ
актерлары үшін нақтылы тәжірибелік мәні бар репетициялар жүргізу кезінде,
сондай-ақ театр жанынан студия ұйымдастырып, болашақ сахна қайраткерлерінің
актер шеберлігіне үйрету үстінде Станиславский жүйесі мен оның басты-басты
принциптерімен таныстырып отырды. Түптеп келгенде, Станиславский жүйесі
қазақ театр өнерінің прфессионалдық деңгейде қалыптасып өсуіне өлшеусіз
әсер етті.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық тәжірибенің қандай міндеттері бар?
2. Педагогикалық тәжірибе мазмұнының қандай ерекшеліктерін білесіз?
3. К.С.Станиславскийдің театр жүйелерінің принциптері.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Г.Пазылова Кәсіби біліктілікке – кең өріс Қазақстан
мектебі, №7-8, 2006 ж., 11-13 бет .
2. Ш.Кубенова Кәсіптік біліктілікті арттыру – басты мақсат
Қазақстан мектебі, №7-8, 2007 ж., 13-14 бет .
А.Байбакова Педагогтың біліктілігі Қазақстан мектебі, №5, 2008 ж.,
8 бет .
Дәріс-2. Тақырыбы: Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың
негізгі кәсіби-педагогикалық іс-әрекет.
Жоспар:
1.Кәсіби-педагогикалық қызметтің мәні, оның құрылымы.
2.Педагог қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
3.Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, кәсіби қасиеті.
4.Педагогикалық қызметтің деңгейлері. (репродуктивтік, бейімділік,
жергілікті-үлгіленген, жүйелі-үлгіленген, қызмет пен мінез-құлық).
1. Педагогикалық шеберлік және педагогикалық іс-әрекет. Тәрбие талапқа
сай тұлға қалыптастыруы керек. Әрине оқушының түсінігі,нанаымдары
емес,істеген ісі,қылығы оның тәрбиелілігін сипаттайды. Сондықтан да
қоғамдық қылық тәжірибесін қалыптастыру және педагогикалық іс-әрекет
ұйымдастыру тәрбие процесінің түбірі деп қарастырылады. Тәрбиенің құрамына
кіретін барлық әдістер оқушылардың тіжірибелік іс-әрекетіне негізделген.
Осы іс-әрекетті басқаруда педагогтар міндетті түрде олардың басқа
адамдармен жан-жақты қарым-қатынас жасауын қажет етеді.
А.В.Луначарскийдің айтуынша,мұғалім балаларға өткен ұрпақтан ең
таңдаулысыцн беруі және ескінің сарқыншағын,кемістік пен кеселді бермеуі
тиіс. Мұғалім жас ұрпақты білімге ғана емес,ғылыми-материалистік
дүниетанымды,рухани-адамгершілік тұрғысында тәрбиелейді.
Елімізде миллиондаған мұғалім бар,соның жүз мыңнан астамы-жас
мұғалімдер.
Соңғы он жылда ғана еліміздің жоғары оқу орындарында екі миллионнан
астам мұғалім даярланды. Мамандықтың бұқаралығы оның маңыздылығын
көрсетеді,дегенмен әрбір мұғалімнен пндагогикалық кәсіптің қоғамдық
мәртебесін көтеру жөнінде айрықша қамқорлықты қажет етеді.
Мұғалім-бұл болашаққа ұмтылған адам. Оның қызметі-адамды
қалыптастыруға, солардың алдағы жағдайдың өзгеруіне қарай балсенділігініңн
арттыруға бағытталған. Л.Н.Толстой былай дап жазды: Болашаққа жарамды
адамды тәрбиелеу үшін, оларды тамаша жетілген адамзат етіп тәрбиелеу қажет-
тек сонда ғана тәрбиеленуші өз ортасында өмір сүретін ұрпақтың лайықты
мүшесі бола алады.
Мұғалім ең күрделі процестерді-жеке адамды қалыптастыру процесін
басқарады. Бұл процестің күрделілігі тәрбиеленушінің жеке өзінің үнемі
өзгеріп тұратындығына байланысты. Бір өзенді екі рет өтпейтіндігі
сияқты,оқушыға әр уақытта бір өлшеммен қарауға болмайды. Мұғалім қызметтің
ерекшілігі сол,көптеген мамандықтар секілді педагогтың қолында өлшеуіш
немесе басқалай приборлар жоқ. Оның ең басты жұмысы-оқыту мен тәрбиелеу
барысында пайда болған қарым-қатынас басқару.
Түптеп келгенде,қоғам мұғалімге ерекше жауапкершілік жүктейді.
Мұғалімге үйретуге ең көнгіш кезіндегі адам тапсырылады. Мұғалім баланың
білімін, икемділігін, әдетін, мұратын және өмірлік мақсатын
қалыптастырады.мұғалім дұрысында мархабатты мамандық. Белинскийдің ойынша
тәрбие мақсаты-адамгершілік құралы-сүйіспеншілік. Педагогикадағы
адамгершілік адамдарға әрдайым риясыз пайда келтіруі, балалардың рухани
және дене саулығы таза болап өсуіне жәрдемдесуі арқылы көрінеді. Адамға тән
нәрсенің бәрі де мұғалімге жат емес. Алайда болашақ жас педагогтар үшін
өзін-өзі тәрбиелеудің кәсіптік-педагогикалық өзіндік пайдалы сипаттарые
білген жөн.
Тұйық мұғалімге өзі мен шәкірті арасындағы өзара түсінушілік пердесін
ысыруға оңайға түспейді. Оларға, үйірсек мұғалімдерге қарағанда,шәкіртінің
ішкі әлеміне енуі едәуір қиынға түседі.
өзін-өзі ұстай білу. өз эмоциясы мен сезімін меңгере білген мұғалім
жоқтан өзгеге күйглектенбейді, асығыс қорытынды менескертуді жасамайды,
яғни орынсыз жазаламайды. Сондықтан ауырамалдар әлсіз пелагогтарнға тән
деп тектен тек айтпайды. Мұғалім оқушымен жұмыс істегенде қабылдау
сергектігі мен эмоциялылығы шыдамдылықпен және өзін-өзіт ұстай білумен
үйлнсім табуы тиіс.
Мақсатқа жетудегі табандылық. Іскер мұғалімдер өзі қойған талабынан
қайтпайды. Ол: Тамщы тасты өз күшімен емес, өзінің жиі таматындығымен
теседі.,-деген мақалдың мәнін жақсы түсінеді.
Оптимимзм және әзіл. өте сыпайы әрі орынды әзіл-тәрбие процесінің
белсенділік катализаторы.
А.С.Макаренко педагогтарға балалар коллективінде сергек, қуанышты
көңіл-күй туғызу,тәрбиеленушіге оптимимстік болжамда қарау, яғни оқушының
жақсы жақтарына сену және тәрбиеде соған арқа сүйеу қажет деп үйретті.
Педагогикалық қызметтің ойдағыдай болуының қажетті шарты – баланы
жақсы көру. Балаларды жақсы көрмей тұрып, оларды адамгершілік пен адалдыққа
тәрбиелеу мүмкін емес.
Халыққа білім берудің аса көрнекті қайраткері Ы.Алтынсарин қазіргі
педагогтардың жеғке басына қойылатын жоғары талапқа ерекше көңіл бөла
отырып, осы талаптарды жүзеге асыруда мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу ролін
атап көрсетті. өзіендегі ең озық адамгершілік қасиетті дамыта білу –
мұғалімнің педагогикалық техникасы, оның оқыту және тәрбиелеу
жұмыстарындағы іскерлігі мен дағдысы жетіледі, ажарлана түседі.
Адамның күш – жігерінің мүмкіндігі ұшан-теңіз екендігі соншалық, тіпті
орташа оқитын, жәй ғана қабілеті студенттің өзі, жеке басын және кәсіптік –
педагогиклық қызметтегі талантын жан-жақты өрістете алады.
өзін-өзі тәрбиелеудің дербес мақсатының маңызы зор. Өйткені деннің
саулығы, ақылды, сезім мен ерікті жетілдіру, ақырында, педагогикалық
мамандық қызметіндегі жетістік көп жағдайда адамның өзіне байланысты,
көбінесе оның өз қолында. Адам өзімен жұмыс істеу нәтижесінде өзін
оптимистік үлгіге икемдейді, өз қызметіндегі практикалық жетістікке
талпынады, өзінің ақыл-ойы мен эстетикалық қабілетін жан-жақты дамытады
және соның нәтижесінде өмірден, адамдардың тамаша туындыларынан, өнерден,
әдебиеттен, кескіндеме мен музыкадан барынша ләззат алады,әлемнің қызықты
құбылыстарына терең бойлайды.
өзін-өзі тәрбиелеу жолымен әр адам үздік жетісікке жетпегенімен,
адамның потенциалдық күшінің зор екендігі соншалық, ол өз мүмкіндігін аша
білген жағдайда елеулі өзгеріс жасай алады.
өкінішке орай, ерекше таланты мен қабілетін көрсете қоймаған
орташалар қатарына жататын адамдар арасында өзін-өзі тәрбиелеуге
талпынбайтындығы былай тұрсын, жеткен жетістігне ғана қанағаттанып,оған
мүлде теріс қарайтындар да кездеседі.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық іс-әрекет ?
2. Педагогикалық іс-әрекеттің актерлық элементтері.
3. Педагогикалық шеберлік және шығармашылық қабілеттерді арттыруда
педагогтің рөлі?
Дәріс-3. Тақырыбы: Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық
эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары:
1.Педагогикалық мәдениеттің компоненттері (ғылыми эрудиция, құндылық
бағдар).
2.Педагогтің теориялық дайындалу мазмұны. (бақылау, жобалау, ақыл
рефлекциясы).
3.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
4.Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі.
1. Педагогикалық шеберлік- педагогикалық өнер.
Атақты педагог ғылым В.А.Сухомлинский “Мұғалімдік мамандық – бұл
адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырғы мол рухани жан
дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол
даналықты жүрекпен ұғына білу болып табылады” – деп, ұстаздық өнергеерекше
баға берген. Жас жеткіншіктерге тәрбие беру ісінде мұғалімнің атқаратын
міндеті зор . Бұл мәселе әрқашанда педагогика ғ ылымының
өзекті мәселелері болып табылады . Адамгершілік , әдептілік, имандылыққа
тәрбиелеу ісінің жеке өзіне ғана тән ерекшеліктері мен заңдылықтары
бар.
Мұғалімнің адамгершілік тұлғасының , этикалық мәдениетінің сапалық
жақтары Н.К.Крупскаяның, М.К.Калининнің, С.Г.Шацкийдің, А.Жақыповтың,
С.Ұзақбаеваның, А.С.Макаренконың, Н.И.Болдыровтың т. б. Жаңашыл
педагогтердің еңбектерінде этикалық трбиенің аса маңызды факторлары
ретінде қарастырылады.
Сондай-ақ мұғалімнің сыртқы келбет мәдениеті, өзін-өзі басқару
шеберлігі, басқару техникасы туралы сөз болғанда мұғалімнің моральдық
қасиеттеріне қойылатын талаптар да оқу-тәрбие жұмысының мазмұны мен
сипатына қарай күн өткен сайын өзгеріп, жаңарып, жаңа сипат алып
отыратындығын естен шығармауымыз керек. Мұның өзі қоғамның үздіксіз
дамуынан, ғылым мен техниканың өркендеуінен туындап отыратын нәрсе.
Оқушыларды этикалық мораль рухында тәрбиелеу ісін жетілдіру үшін
мұғалімнің, ең алдымен, этикалық мораль ұстанымдары мен нормаларын өзі
толық меңгеріп, оларды тәрбие беру ісінде ұштастырабілуі (қажет) шарт. Мұны
белгілі бір ережені жаттап алып, оны бұлжытпай іс жүзінде орындаумен
ғана тынады деп қарауға болмайды. Моральдықана қарапайым ережелердің
жиынтығы емес. Кейбір реттерде адамдардың адамгершілігі сырттай көзге
түсетін әдептілік,ұқыптылық, үлкенді сыйлап, кішілерге көмек
көрсетушілік сияқты қасиеттермен ғана бағаланады . Әрине, бұл
айтылғандар да балалардың тәртібі мен саналығын қалыптастырудың
қажетті құрамдас бөлігі. Бұлар – балалардың өсуі, жетілуі жолындағы
күрделі моральдық қасиеттерінің қалыптасуының алғы шарттары.
Алайда адамгершілікке, әдептілікке nәрбиелеу ісін тек осы
тұрғыдан қарастырсақ, моральдық тәрбие беру үщін “ Олай істе, бұлай
істе” деп үйретудің өзі-ақ жеткілікті болар еді . Ал шын мәнісінде,
мәселе бұдан әлдеқайда күрдылі. Сондықтан осы адамдардың сыртқы
бейнесі оның ішкі рухани дүниесімен іштей қабысып жатыр ма, соған
ерекше мән беруіміз керек.
Жас буын өкілдерінің арасында біздің моральға жат қылықтар
кездесе қалса, онда оны объективті және субъективті жақтарынан
түсіндіре аламыз. Бұл себептердің ішінде мұғалімнің тәрбиеші ретінде
қызметі елеулі орын алады. Мұғалімнің рухани дүнисін зерттеу, оның
қызметін жан-жақты әрі терең талдау жасау-қазіргі педагогика
ғылымының басты міндеті.
2. Мұғалімнің этикалық – эстетикалық тұлғасы. Педагогикалық жұмыста
мақсатты тәрбие ісі мұғалімнің тәрбиелік қызметі арқылы іске асады.
Ағартушы- педагог ғалымдардың (С.Қалиева, Ә.Нысынбаев, Қ.Жарықбаев,
И.М.Ломаносов, Л.И.Рувинский, Б.Барсай т.б.) еңбектеріне сүйене отырып
мұғалім мәдениеті мен шеберлігін, интеллектуалдылығын төмендегідей
бөліктерімен анықтауға болады деп есептейміз.
1. Мұғалімнің сыртқы келбет мәдениеті.
2. Мұғалімнің өзін-өзі басқару шеберлігі
3. Мұғалімнің мимика және понтамимика шараларының мәнерлі негіздері
4. Мұғалімнің мәдениеті, әдебі, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дем
алуы, дауыс дикциясы, интонация.
Бірінші мәселе бойынша сыртқы бейне мәдениетіне тоқталатын болсақ, ол
төмендегіше сипатталады.
Сыртқы бейне мәдениеті
1. Тұлға
А)тік, ә) тік және еркін отыру, б) ұқыптылық, жинақтылық.
2. Киім
А) ұқыптылық, ә) қарапайымдылық, б) түстік гармония (өзіңе жарасымды
түсетін киім кию) в) киімнің жас шамасына, сабаққа және жұмысқа сәйкестігі
, г) сән үлгілеріне сәйкес, ғ) сән үлгілеріне сәйкес (алқа, моншақ,
сақина) дұрыс пайдалану.
3. Гримм (бояну)
4. Шаш үлгісі (ұқыпты, жинақы)
5. Мимика а) Өзіне-өзі сенімділік, сабарлық, ә) сөйлескендегі
көзқарасыңызды әңгімелесушіге в) бет әлпетінің айтар ойға сәйкестігі.
6. Понтамимика
7. А) жест (табиғаттылығы), ә) жүрістің ритмикалы, жеңіл болуы, б)
қозғалыс (еркін), в) қозғалыста селсоқтықты болдырмау, әр уақытта
сергек жүру; г) иеусыз отырып, тұру.
Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті
1. қарым-қатынасқа сабырлы, мәнерлі, мейрімді тонның сақталуы.
А) әңгімелесушіні тыңдай білу
ә) сұрақ қоя білу
б) өз сөзіңді талдай білу
в) басқа адаммен бірінші болып қатынасқа түсуді үйрену
г) келесі адамды түсіне білу
ғ) кез –келген жағдаяттың қарым-қатынаста өзіңді бақылай білу
2. Көрермендермен (тыңдаушылармен ) қарым-қатынасқа түсуге үйрену
А) аудиторияға қарап жұмыс істеу
ә) тыңдаушылардың реакциясын бақылау және ұғыну
3. Өз сөзіңмен әңгімеге келесі адамды елітіп әкету
А) еркін, таза және конспектіге қарамай сөйлеуге үйрену
ә) сөйлеуге, әңгіме бастар алдында мұғалімнің сыртқы келбеті әңгімеге
дайындығының, тыңдаушының әңгімеге деген көзқарасын түсінуге ынтызарлығын
көрсетеді.
Б) өзінің сезіміңді әңгімелесушіңе немесе тыңдаушыға бере алу қабілеті.
Өзін-өзі басқару, бақылау
1. Артық, қобалжу, артық өзіңе күш түсіруден аулақ болу.
2.Сөйлер алдында пайда болатын шешімсіздіктіжеңе білу.
1. Жұмыста өзіңді іске шоғырландыру
2. Стрестік жағдайларда өзіңді өзің ұстай білу.
3. Әрдайым жақсы көңіл-күй ауаның жасауды үйрену.
Сөйлеу мәдениеті
1. Сөз екпін сақтау, сөздің граматикалық дұрыстығына көңіл бөлу.
2. Сөз лексикологиясы (сөз байлығы)
3. Сөздің мәнерлігі, бейнелігі
4. Сөйлеу техникасы
А) сөйлеудегі дауыстың маңызы, оны тәрбиелеу жолдары.
ә) дикция; б) екпін қоя білу; в) дауыс ырғағы (интонация); г) үзіліс
(пауза)
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикаға
кіріктіріп пайдаланудың өзі педагогтік әдеп болып табылады. Әдетті-әдепті
адамдарды олардың кішіпейілділік, басқаны түсіне білушілік, жылы шырайлық,
тапқырлық, елгезектік, өзгенің пікіріне құлақ асушылық, ұстамдылық,
байсалдылық, әзілкештік сияқты мінез-құлық белгілеріне қарап тануға
болады.Мұғалім жұмысында педагогтік әдеп сақталмайынша оқушылармен тіл
табысу мүмкіндік емес, ал оқушылардың тілін таппайынша оқу-тәрбие үрдісінде
ілгерлеу жоқ. Белгілі психолог М.Д.Левитов атап көрсеткендей, педагог
әдептен құр болмаса, олардың бойында кейін түзетуге қиын соғатын неше түрлі
жаман әдеп-қылықтардың пайда болуына себеп болады. Левитовтың байқауынша,
мұғалімнің әдеп әлемінен алыстығы оқушыны тұйықтыққа, сенімсіздікке, жаман
оқуға бастап, тәртіп бұзуға итермелейтін, мұғалімге өшігіп, бәрін теріс
істеуге бейім тұратын болып кетуі ықтимал.
3. Мұғалім психологиясы.
Педагогтің әдебі ілтипаттылық, сенім білдірушілік, әділдік, төзім мен
сабыр сақтау деген сияқты қасиеттермен өлщенеді. Енді осы түсініктерге
тоқталайық..
Ілтипаттылық. Әдетте оқушылар өздері өте жақсы көретін мұғалімдер оларға
дауыс көтеріп сөйлесе де көңілдеріне ауыр алып қалады. Дауыс көтеру,
жазықсыз жазғыру, әділ қойылмаған баға ғана емес, мұғалімдер көзге ілмей,
өтініштерін құлықсыз, жүрдім-бардым тыңдаса да, ең болмағанда қастарына
жақындап жап-жасар білмесе де олардың көңілдеріне келеді. Өздеріне
мұғалімнің назарын аудару үшін тәртіп бұзатын бір-екілі балалардың болатыны
да бар.
Мұғалім оқушыларға жаңа материалды түсіндірумен қатар оларға назар
аудара білуі керек. Өйткені мұғалімдер тарапынан оқушыларға ілтипат
болмаса, олардың араларына жарықшақ сызаты түседі.
Сенім. Педагогикалық әдеп мұғалімнің оқушыларға сенім арта білу
қабілетін де қамтиды. А.С.Макаренконың пайымдауынша, қателесу қаупі төніп
тұрса да, мұғалім оқуда болсын, тәлім-тәрбие жұмысында болсын оқушыларға
өзінің батыл-батыл ойларымен ықпал жасауы қажет.
Балалар өздерінің күштері мен мүмкіндіктерін толық шамалай алмайды. Олар
ересектердің бағасына, әсіресе өздерінен де артық сенетін мұғалімнің
бағасына сүйенеді. Сондықтан мұғалімдер олардың қабілеттерін бағалауда өте
сақ болғандары жөн. Оқушының қабілетін, әрине асыра бағалау дұрыс емес, ал
оларды құлдыратып бағалау одан да оғаш.
Әділдік. Мұғалімнің қандай қасиеттерін бағалайсыз деген сұраққа,
оқушылар көбіне көп: “Әділдігін” деп жауап қайтарады. Егер мұғалім әділ
болғанның үстіне әдебі мол, көңілді, жайдары болса, мектепте одан беделді
адам болмайтыны түсінікті.
Мұғалімге “Әділетсіз”деген ат оның тек әділетсіз болғандығын ғана емес,
сонымен қатар оқушылармен жұмыс барысында әдеп сақталмауынан да танылуы
мүмкін. Мұғалім оқушыларға тек қана әділ қарап қоймай, соған қоса өз ісінің
дұрыстығына иландыра білуі керек. Мұғалімнің әдеп сақтамауы оның айнымалы
мінезінен немесе өзіне-өзінің ұдайы талап қоймауынан және оқушылардың
білімін бағалай білмейтіндігінен болуы да мүмкін. Мұғалім ар ұяты кіршіксіз
болса, оқушылар оның кез-келген қатесін кешіреді. Ал мұғалім әділетсіздік
жасап, жалған мінез көрсетсе, оқушылардың көңілдері қалып, араларының
салқындауы осыдан басталады. Төзіммен сабыр сақтау. Мұғалімнің педагогтік
әдеп әлемі үшін бұл қасиеттердің маңызы үлкен, тіпті көп жағдайда шешуші
мәні бар. Бұл әрине, өртеніп жатсын, күйіп жатсын, мұғалім еш нәрсеге
ашуланбауы тиіс деген сөз емес. Ондай жағдайларда оған өзін ақылға
жеңдірмей болмайды. Ашу үстінде ешқандай шешім қабылдамау керек. Сабырлық
өзін-өзі ұстай білушілік сияқты қасиеттер ұстаздың белсенді құралы болуы
тиіс. Қай кезде, қай дәуірде болсын, адамға білім мен тәрбие беруден асқан
мұрат жоқ. Ұстаз ұрпақ тәрбиелеп өсіруші қоғам сенген адам. Ұстаздық
қызметтің қыры мен сыры мол. Сондықтан да болашақ ұстаздар өз ісінің әрбір
қыр-сырын жетік игеру жолында жоғары да көрсетілген кәсіптік сапаларды
толық меңгерсе, бүгінгі қоғамымызды байытатын, дамытатын, жаңартатын адам
тәрбиелеуге мол мүмкіндік ашылатынын күмәнсіз.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық шеберлік- педагогикалық өнер.
2. Мұғалімнің мәдениеті мен шеберлігін анықтайтын бөліктерді атаңыз?
3. Ілтипаттылық, сенім, әділдік сөзде қалай тсі қалай түсінесіз?
Дәріс-4. Тақырыбы: Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі
ретінде.
Жоспары:
1.Педагогикалық техника, мұғалімнің жүріс-тұрысының формасы және оның
компоненті мұғалім іс-әрекетіндегі техниканың мәні.
2.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
3.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
4.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды
әдеттер.
5.Педагогтің сыртқы пішіні(киімі, тұрысы, беті, жүрісі, шашы, әсемдік
бұйымдар) және сыртқы пішінің мәдениеті.
6.Мұғалімнің өзін-өзі басқара білу шеберлігі.
1. Болашақ мұғалімдердің кәсіптік бағытын қалыптастыру.Бастауыш сынып
мұғалімдеріне кәсіптік бағыт берудің теориялық негізін жасап, оның
ерекшелігін айқындау үшін танысып талдаған педагогикалық еңбектердің және
жоғарғы білім беруге арналған оқу жоапарларының мазмұнын тұжырымдау
барысында байқағанымыз, мұғалімдер дайындауға қойылатын талап, негізінен
мамандық бойынша оқылатын пәндердің мазмұны меңгертуге бағытталады. Ал,
болашақ мұғалңмдердің кәсіби шеберлігін арттыруға байланысты олардың іс-
әрекетін арнайы талдау қарастырылмайды. Бұл әрбір жеке пәндердің
әдістемесін меңгеруарқылы мұғалімдердің кәсіби шеберлігі артады деген
пікірден туындаған болар деп ойлаймыз. Маман даярлаудағы бұл көзқарастың
дұрыс теориялық еңбектерде де ашып көрсетеді. Сондықтан да болар,
Ю.К.Бабанский маман даярлау мәселесіне кешенді қарауды ұсынады. Болашақ
маман әр жеке пәннің әдістемесін және тәрбие жүйесін біртұтас қабылдап
меңгеруге тиіс деп қарайды. Педагогикалық үрдісте мұғалімнің іс-әрекеті мен
олардың кәсіби шеберлігін бағыт беру сабақтастықта жүзеге асатын жағдайда
ғана болашақ мамандарды өз дәрежесінде дайындау жүзеге аспақ. Сонымен
қорыта айтқанда қоғамдық құрылыстың жаңаруы, білім жүйесінің жаңа мазмұны,
жоғары білімді маман дайындаудың жаңа стандарты, бастауыш буынға жаңа
оқулықтардың енуі, жаңа бағытта жұмыс жасайтын жаңаша ойлайтын, жаңалықты
көре білетін бастауыш сынып мұғалімдерін дайындауда оларға жаңаша кәсіби
бағдар беруді керек етіп отыр. Бастауыш сынып мұғалімдеріне кәсіби бағыт
беру педагог – студент, студенттер ұжымы арасындағы қарым-қатынас, мұғалім
оқушы, педагогикалық ұжым, ата-ана қоғамдық талап, мұғалімге қойылатын
педагогикалық талап жүйесі арқылы дами отырып, педагогикалық практика
барысында қалыптасады. Педагогикалық іскерліктің негізгі элементі
педагогикалық техника. пЕдагогикалық техника дегеніміз – мәдениет
біліктілігі мен сырт бейнесінің сәйкестігі яғни ол әртүрлі тәсілдердің
жиынтығы. Педагогикалық техниканың негізгі құралдары- сөйлеу қатынасы мен
сөзсіз ишара арқылы қатынас жасауы.Педагогикалық техника ұғымы 2 түрлі
компоненттерден құралады.
1. Педагогтың өзін өзі басқара білуі. А) көңіл күйді игерді шығармашылық
көңіл күй орната білуі, зейінін байқау және бақылау т.б.
қабілеттіліктерін жинақтап дамыта білуі, сөйлеу техникасын игеруі.
2. Педагогиканың жеке оқушыға және оқушылар ұжымына әсер етіп алуы
ұйымдастырушылық, конструктивтік және комуникативтік қабілеті.
Социологиялық зерттеулерге қарағанда жас педагог мамандарда кездесетін
қателіктер, педагогикалық техниканы игерудегі қиындықтарға байланысты
болады. Жас мұғалімдердің педагогикалық техникасындағы кемшіліктер:
сабақ барысында қорқыныш сезім, өз сөзін, өз естуі, қолдарының ретсіз
қимылы, сөзінің жансыз сезінуі, дикциясының түсініксіздігі т.б.
Педагогтың сырт бейнесі эстетикалық жағынан мәнерлі болуы тиіс. өзіне
өзі қалай болса, солай қарамай, үлкен жауапкершілікпен қараған жөн.
Киімін шашын сәндеу, косметиканы әсемдік бұйымдарды қолдануы, өте
орынды, жарасымды, үйлесімді, болуы тиіс. Педагогтың эстетикалық
мәнерлігі бет-бейнесінің сыпайлығы, қимыл қозғалыстарының ретсіздігі
балаларға үлкен әсер тигізеді. Сыныпқа кіргеннен бастап сәлемдесуі,
орындыққа отыруы т.б. ұсақ іс-әрекеттерінің өзіне үлкен мәні беруі
қажет. Мұғалімнің сабаққа дайындығы, балалармен сөйлеу қатынасы, оның
сабаққа психологиялық бейімділігінен басталады. Ол алғашқы
сәтсіздіктерде қажымай қайғырмай жүйелі үздіксіз жұмыс жасауы қажет.
Фонтамимика – дене аяқ қимылдары олардың орынды қимылы адам образын
бейнелейді.
2. Жас мұғалімдердің педагогикалық техникасының маңыздылығы.
Педагогтың мәнері, жарасымды, әдемі тұлғасы оның жеке басының
ерекшеліктерін абыройын білдіреді, оның түзу жүрісі жинақылығы педагогтың
өзіне-өзі сенімділігін көрсетеді. Ол оқушылардың алдында дұрыс тұру мәнерін
қалыптастыра білуі қажет. Мұғалімнің барлық қимыл-қозғалыстары оқушылардың
қызықтырып өзіне тарта білуі қажет. Оның жүріс-тұрысында жағымсыз қимылдар
болмауы тиіс. Ерсілі-қарсылы жүре беру, тақырыпта түсіндіріп тұрғанда
қолында бөгде заттарды ұстап қимылдар жасауы, мұрнын, құлағын ұстай беру
т.б. осындай орынсыз қимылдары болмауы керек. Мимика-ишара бет-бейнесі
арқылы өз сезімін ойын көңіл-күйін жеткізе білуі мұғалімнің бет-бейнесінің
көрінісі оқушыға ерекше әсер етеді.мүмкін оқушылар мұғалімнің бет-бейнесін
оқи алады. Сондықтан мұғалімнің мимикасы оның көңл-күйін толық көрсетеді.
Үй шаруасындағы қақтығыстар көңілсіз жайлар мұғалім ісіне әсерін тигізбеу
керек.
3. Педагогикалық техниканың негізгі ұғымдары фонтомимика, мимика жөнінде
түсінік.
Мұғалімнің бет бейнесінің қимылы әңгіменің мазмұнына сөйлеумәнеріне
сәйкес болуы тиіс. Мимика өз ісіне сенімділікті, құртауды, қуанышты
қызығушылықты т.б. сезімдерді білдіреді. Мұғалімнің күлімдеуі оқушылар
арасында жақсы көңіл-күй тудырады. Мимиканы мәнерлі құралдары –қас, көз
қастың көтерілуі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дәріс-1. Педагогикалық шеберлік педагогикалық мәдениеттің компонентті
ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары: 1. Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық
мәдениетінің компоненті ретінде.
2. Педагогикалық шеберлік компоненттері.(гуманистік бағыт, кәсіби білім,
педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
3. Педагог мамандығындағы актерлік және режиссерлік шеберлік элементтері.
4. К.С.Станиславскийдің педагогтар дайындаудағы театралдық жүйесінің
принциптері.
5. Көрнекті педагогтар шеберлігі.
Лекция мәтіні: 1.Педагогикалық шеберлік және мұғалімнің педагогикалық
мәдениетінің компоненті ретінде. Қазіргі әлемде шығармашылық әлеуметті тану
әрі дамудың жоғары деңгейіне көтерілу үшін тұлғаға өмір бойы оқу
қажеттілігін сезіне отырып, өзін-өзі дамыту үлкен мәселе болып табылады.
Нәтижесінде жаңа құндылықтар пайда болды: өзін-өзі дамыту, өзін-өзі
білімдендіру, өзін-өзі таныту. Олар тұлғаға бағытталған білім беру
парадигмасының негізіне айналды.
Білім беру талаптарын өзгерту біліктілікті арттыру жүйесін жаңашаландыру
міндетін қояды, ал оның мақсаты – кадрлардың кәсіптік жеке дамуына арналған
жағдай туғызу, бұл - өзіне-өзі дамыту, бойындағы кәсіптік қасиеттерін
жетілдіру үшін қайта білім алу, барлық білім беру үрдісі субъектілерінің
ұстанымдары мен іс-әрекеттерінің құндылық-мәндік келісімдер механизмін
меңгеру деген сөз.
Білім беру қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін арттыру және қайта
даярлау үздіксіз үрдіс болып табылады.
Педагогика саласында біліктілік термині әр түрлі аспектіде, соның
ішінде кәсіби даярлық, кәсіби шеберлік мәселелеріне жақын қарастырылады.
Н.Кузьмина кәсіби біліктілік – іс-әрекеттің сапалылығының сипаттамасы
және еңбектің ең жоғарғы бағасы, ал іс-әрекеттегі кәсіби біліктілік – бұл
маманның кәсіби міндеттерді шешуде бүгінгі заманға сай мазмұн мен жаңа әдіс-
құралдарды, оларды жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін меңгеру дәрежесімен
сараланатын, іс-әрекеттің субъектісіне, нақты мамандық өкіліне, сапалы
мінездеме мен баға беру деп атап көрсетті.
Кәсіби біліктілік – бұл кәсіби іс-әрекеттегі субъекттің үнемі өсу
үстінде болатынын өзін-өзі дамыту үрдісі. Осыдан келіп кәсіби біліктілікті
іс-әрекеттегі субъекттің жеке интегративті қасиеттерінің мінездемесі
ретінде қарастырудың өзектілігі туындайды.
Оқытушының кәсіби біліктілігіне сипаттама жасағанда, педагог тұлғасына
тән педагогикалық міндеттерді тиімді түрде шешуге себепкер болатын немесе
керісінше кедергі келтіруі мүмкін қасиеттерді ерекше атап көрсеткен жөн.
Тұлғаның кәсіби шеберлігінің негізі іс жүзінде педагогиканың барысында
қаланып, нақты бір педагогтың іс-тәжірибе барысында байқалады.
Біздің ойымызша, мұғалімнің кәсіби біліктілігі оның оқушыларға білім
беру мен тәрбиелеу ісінде биік нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік
беретін, әрі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерін жарыққа шығарып,
педагогикалық қарым-қатынасы мен педагогикалық іс-тәжірибесін жоғары
деңгейде жүзеге асыратын еңбегі болып табылады. Онымен қатар мұғалімнің
біліктілігі, бір жағынан, оның кәсіби білімі мен біліктілігін, екінші
жағынан, кәсіби ұстанымдары мен психологиялық қасиеттерінің, яғни оның
шынайы еңбегіндегі арақатынасымен өлшенеді.
ХХІ ғасыр маманның кәсіби шеберлігіне өте жоғары талаптар қойып отыр.
Қазіргі қазақстандық қоғам жаңа мыңжылдықта білім беру нарығы жағдайында
жеке тұлғаның кәсіби қызметі мен детерминацияланған талаптарымен өлшенетін
оның өн бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың танудың қажеттілігін
айқындап берді. Бұл жерде нақты айтып өтетін болсақ, қазіргі таңда қоғам
өзгеріске түсіп, адам саласы да өзгерді, қоғамдағы өзекті деген мәселелерді
шешудің жаңа жолдары табылады. Бұл шешімдердің қатарына жаңа технологиялар
арқылы білім беру идеяларын жүзеге асыруға, оқу-тәрбие үрдісінің барлық
деңгейлерін интенсификациялауға, оның сапасы мен тиімділігін көтеруге
арналған жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін қолдану
жолдарын ұсынуда.
1. Мұғалімнің кәсіби білімі
Кәсіби білім беруде қашанда мұғалімдерді қалай дайындау керек деген
сұрақ тұрды және ол маңызды мәселенің бірі болып саналады.
Қоғамда болып жатқан әр түрлі өзгерістерге байланысты мұғалімдерді
даярлауға қойылатын талаптарды жаңарту көкейтесті мәселелердің бірі.
Мұғалімнің кәсіби қалыптасуын бейнелейтін – білім стандарты.
Соңғы жылдары мұғалімдердің біліктілігі едәуір арттырылды, қазір олардың
көпшілігінде жоғары педагогикалық білім бар.
Ең бастысы, білім беру қызметкерлерінің кәсіби деңгейіндегі біліктілікті
арттыру жүйесінің сапалы өзгерістеріне қол жеткізу үшін әдістемелік-
ұйымдастырушылық іс-әрекеттен зерттеу-әдістемелік іс-әрекетіне көшу
қажеттігі туындап отыр.
Қоғам жоғары білімді, рухани адамгершілігі мол, өзгермелі өмір
жағдайында өздігінен шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа қабілетті,
бейімділігімен, жылдамдығымен, ой-өрісінің нақтылығымен ерекшеленген, көп
мәдениеттілікке едәуір жауапкершілік сезімі жоғары адамдарды қамтамасыз ете
бастады.
2. Тұлғаны тәрбиелеудегі мұғалімнің біліктілігінің мәні
Тұлғаны жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде қалыптастыруда мұғалімнің
біліктілігі, яғни оның оқу-тәрбие жұмыстарын дұрыс жүргізуде болып отыр.
Біліктілік - меңгерілген білім, дағды және тәжірибе негізінде
практикалық және теориялық іс-әрекеттерді нақты және саналы түрде орындауға
дайындық арқылы анықталады.
Тұлғаның, шынын айтқанда, адамзаттық позициясын, жетістіктері мен
кемшіліктерін байқау, бағалау өте қиын. Тұлға көбінесе ұжымда, еңбекте іс-
әрекет барысында өмірдің қиын-қыстау сәттерінде ашылады. Десекте, адамның
шын бет-бейнесін көру барлық уақытта мүмкін де емес. Тұлғаны зерделей
отырып, біріншіден оның психологиялық ерекшеліктерін: бағыттылығы,
мінезіндегі басты ерекшелігі – табандылығын, қабілетін, идеялық және
практикалық ұстанымын анықтап алу керек.
Тұлғаны тану-білу біліктілігі, оны өз орнына қоюдағы іс-әрекеті -
педагог, ұстаз, ұйымдастырушы маманның басты таланты.
Білік - әйтеуір бір ережеге және нақты міндеттерді шешу барысында
лайықты пайдалануға негізделген жаңа әрекетті меңгерудің нәтижесі. Білікті
әрекет іс-әрекеттің орынды тәсілдерін таңдай білуден, тек қана таңдай
білуден емес, оларды тәжірибеде орындаудан көрінеді. Біліктілік тәсілдерін
таңдай білуден басқа мақсатқа жету үшін қажетті шарттарды білуді қажет
етеді. Біліктің қалыптасуының және дамуының ең тиімділігін қамтамасыз
ететін жалпы шарттар:
- тұжырымдалған ережені түсіну;
- орындайтын, қажет әрекет бейнесін қалыптастыру;
- жаңа міндеттерді шешу барысында әрекетті орындаудың
нәтижелілігі жөнінде хабар алып отыру болады. Бұлар педагог,
студенттердің т.б., оқу-тәрбие процесіндегі біліктілігі
негіздерін құрайды.
Күрделі біліктіліктер қатарына педагогтың тек атқаратын негізгі
функциясына қатысты іс-әрекеттерден де басқа әр түрлі іс-шараларды
ұйымдастырушылығы да жатады.
Қандай да болмасын іс-шаралар жоспарлы, күн тәртібіне негізделеді.
Сондықтан да мұндай іс-шаралардың күн-тәртібінің дұрыс ұйымдастырылуы,
босқа уақыт өткізуден, жаңалықтан, формалдықтан сақтандырады. Мұндай іс-
шараларда сөз өнерінің, тілдің маңызы зор.
Көңілдегі көрікті ой ауыздан шыққанда өңі қашпас үшін, сөз сөйлей
білушілікті алдымен саналыққа бастайтынын, тіршілікке өмірлік мән
әкелетінін, өзара қарым-қатынасымыздың жанды көпірі, - деп түсінген жөн.
Дәмді сөйлеп дәйекті бол! – дейтін қағиданың да астарында қарапайым өмірлік
сыр-сабақ жатыр. Сөздің қадір-қасиетінің мәнін жоймау себебін адам
жаратылысының ұдайы саналылыққа ұмтылуымен ғана түсіндіруге болады. Ал
сөзбен іс сана мен ақылдан нәр алады.
Мұндай тіл тазалығына мән берген дұрыс, өйткені, тіл – халықтың сонау
ғасырлық сана мен зердесінен сүзіліп өтіп, шыңдалудан танбаған, тарихтың
мұратты болуы мүмкін, бірақ та табандылық көрсете алмаса оның аталмыш
қасиетінің практикалық құны бола алмайды. Сонымен қатар табандылық,
атаққұмарлық менмендікпен ұштасып, қалыптасқан бір қатар қайраткерлерде
белгілі, оның ішінде, саяси аренада көрініп жүргендері де аз емес және
олардың көбі зияннан басқа келтірері шамалы. Сондықтан, жігерлік пен
табандылықты зерделеуде, тұлғаның моралдық бағыттылығы қасиеттерін есепке
алу керек. Оның ішінде ең құндысы тұлғаның табандылығының қоғамдық
бағыттылығымен ұштасуы құнды.
Халықтардың рухани мәдениеті артқан сайын тәрбиеленушілердің мінез-
құлқына талдау жасауды олардың интеллектуалдық және эмоционалдық
(сезімталдық) ерекшеліктерін зерделеу және есепке алып отыру қажет.
Психологтар адамның интеллектуалдық ерекшеліктеріне - ой, сана сапасы
көрсеткіштерін: талғампаздығы, икемділік, өзін-өзі мінеушілігі т.б.
жатқызады. Сезімталдық ерекшеліктері жанжақты болуы мүмкін. Ең жоғары сезім
- өмірлік белсенділік ұстанымы арқылы Отанға сүйіспеншілігі, оның алдындағы
парызы. Көптеген басшыларға, педагогтарға адамдармен тәрбие жұмысы
барысында, сол сияқты өзінің әрекетіне баға беруде, жаңалықты сезіну, әзіл-
оспақты мысқылды түсіне білу жетісе бермейді.
Абайдың: адамның адамшылығы істі бастағанынан білінеді, қалайша
бітіргендігенен емес..., адам баласын замана өсіреді, кімде-кім жаман
болса, замандастарының бәрі виноват, А.Байтұрсыновтың : ...адамның мінезі
ойының түрінен, көңілінің күйінен, істеген ісінен білінеді - деген
сөздерін тіршілік қағидасына айналдырған жөн.
Әрине, әр адамның өз өмірін құруда тәрбиенің рөлі ерекше, тәрбиесіз адам
қанша білімді болғанымен, оған тәрбие керек, тәрбиені дұрыс жеткізу үшін
педагогтың біліктілігі керек.
4. Педагогикалық шеберлік және оның әлеуметтік маңызы.
Бүгінгі қоғам адамдық ресурстарды, яғни экологиялық, демографиялық және
әлеуметтік сияқты жаһандық дағдарыстарды негізгі фактор ретінде
қарастырады. Психологтар да, педагогтарда адамның рухани интеллектуальдық,
кәсіби шығармашылықпен өзін-өзі дамытуы өмірінің әр кезеңінде әр қалай деп
көрсетеді. Мысалы: әрбір маман иесі өз мамандығына сәйкес шығармашылық
жолдарда өзін-өзі анықтаудан кәсіби әрекет негіздерін меңгеріп, кәсіби
шеберліктің баспалдақтарымен өту арқылы кәсіби шығармашылықты жетілдірудің
шыңына көтеріледі. Мұнда адамдағы шығармашылық кәсіби шыңына жетеді. Бұл
ретте адам шығармашылығының даму заңдылықтарын зерттейтін жаңа интерактивті-
кешенді ғылым акмеологияның алар орны ерекше. Адамтану саласының педагогика
ғылымы мен практикасы үшін аса маңызды басылымдылықтары мен стратегиялық
бағыттары да осы акмеология болып табылады.
Халықаралық акмеология академиясының президенті Н.В. Кузмина
акмеологияны адам дамуының заңдылықтары, шығармашылық әлеуетті
жасампаздықпен жүзеге асыруда жетістіктерге жету туралы ғылым - ретінде
тануды ұсынады. Ал, белгілі ғалым В.Н. Андреев педагогикалық акмеология
деп аталатын ғылымда адамның өмірінде жеткен табыстары мен оған бастап
апаратын ішкі мүмкіндіктер мәселесі қарастырылатындығы атап өтіледі.
Сонымен қатар, мұғалімнің шығармашылық шыңға көтерілуі шеберлік пен
кәсібилік сияқты сатылардан тұратындығына тоқталады.
Кәсіби шеберліктің шыңына шығу туралы ғылым Акмеология грек тілінен
аударғанда шың, биіктік деген мағынаны береді. Демек акмеология - шың
туралы ғылым, кемел адамның дамуы мен өмірлік әрекеті барысындағы биіктерге
шығуы туралы ілім. Акмеологияда адам өзін-өзі дамыту мен шығармашылыққа
қабілетті өзінің өмірі мен кәсіби әрекетін ұйымдастыра алатын өз әрекетінің
субъектісі ретінде қарастырылады.
Мұғалім өзінің педагогикалық әрекетінде акме жағдайға:
Шеберлік кәсібилік құзырлылық
сияқты сатылардан өтуі қажет.Мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы, адамның
жан дүниесі, рухани әлеміне байлай алу өнері деп түсінген ұлы педагогтар
А.Дистервег, К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко, В.С. Сухомлинский т.б.
педагогикалық шеберліктің дамуына зор үлес қосқан. Мысалы: А.С. Макаренко
мұғалім өзінің кәсіби-шығармашылығын жүзеге асыру жолында алдымен
шеберлікке жетуі тиіс деп, шеберлік ұғымын педагогикаға қатыстыра ең
алғаш қолданған және бұл сапа жайлы Тәрбиешінің шеберлігі - айрықша
талантты қажет ететін ерекше өнер, ол дәрігер немесе музыкантты шеберлікке
үйреткендей үйрететін мамандық деген.
Педагогикалық шеберлік сан-салалы кәсіби әрекетті жүзеге асыруды
нәтижелі ету үшін еңбексүйгіштік, балаға деген сүйіспеншілік, олардың ішкі
дүниесін түсіну, жобалай алу сияқты қасиеттердің болуын талап етеді. Осы
тұрғыдан алып қарағанда педагогикалық шеберлік – кәсіби әрекетті жоғары
деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке қасиеттерінің, оның білімі мен білігінің
жүйесі.
Осы мәселеге қатысты ғалымдар Ю.Б. Иванов пен Т.В. Сорокина
педагогикалық шеберліктің құрамаларына гуманистік бағыттылық, кәсіби
білімдер, педагогикалық қабілеттер, педагогикалық техника, педагогикалық
психологияны білуді жатқызады.
Педагогикалық әрекеттің коэффициентін арттыру көп жағдайда оған өзінің
ішкі күштерін жұмылдыра алуға, өзінің психикасына әсер ете алуына
байланысты.
Педагогикалық әрекеттің шыңына апаратын келесі баспалдақ – кәсібилік.
Қоғамның жаңаруы мен қарыштап дамуы оның азаматтарының барлық саладағы
кәсібилігіне байланысты. Осы мәселені терең зерттеген А.К. Маркова
мүғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің төмендегідей психологиялық
критерийлерін анықтаған.
I. Объективті критерийлер.
Мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес әлеуметтік тәжірибеге қосар
үлесі қандай екендігі. Жоғары еңбек көрсеткіші, әртүрлі мәселелерді
шығармашылықпен шеше алу біліктері т.б. жататындығын атап өтеді.
II. Субъективті критерийлер.
Адамның мамандығы қаншалықты оның табиғатына, қабілеттері мен
қызығушылықтарына сәйкес, қаншалықты ол өз ісінен қанағат табатындығымен
байланысты. Мұғалім еңбегіндегі субъективті критерийлерге кәсіби-
педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын, оның құндылығын түсіну,
маман иесі ретінде өзіне позитивті көзқарастың болуын жатқызады.
III. Нәтижелі критерийлер.
Мұғалім өз ісіне қоғам талап етіп отырған нәтижелерге қол жеткізіп отыр
ма деген мәселе тұрғысынан қарастырады. Біреулер нәтиже ретінде оқушылардың
білімдерінің стандартқа сай болуын алса, енді біреулер олардың қарым-
қабілетін дамытуды алады, ал кейбіреулері оқушылардың өмірге дайындығын
басты назарда ұстайды.
Осы тұста өз көзқарасымызды білдіре кетсек, оқыту нәтижесі біз үшін
баланың психологиялық функцияларының жетіліп, өзінің педагогикалық әрекеті
арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге қолдана алуы. Мүны
қазір құзыреттіліктер деп атап жүрміз. Тек сонда ғана мектеп бітіруші мына
өзгермелі қоғамда өзін-өзі дамытуға, өз бетінше өмір сүруге дайын болады.
IV. Шығармашылық критерийлер.
Мұғалім өз кәсібінің шекарасынан шыға алуы, сол арқылы өз тәжірибесін,
еңбегін өзгерте алуы жатқызылады.
Шығармашыл мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз
жаңалықтарын білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алудың
шығармашылық бағыттылықтың болуының мәні зор. Тек сонда ғана ол өз
оқушыларының дамуына қол жеткізіп, өзінің кәсіп иесі ретінде
ішкі сұраныстарына жауап бере алады.
Кәсібиліктің бірден келе салмайтындығы белгілі, оны әр мұғалім ерте ме
кеш пе меңгеруі тиіс. Ал, А.К.Маркова оның кезеңдерін төмендегідей етіп
бөледі:
Мұғалімнің өз мамандығына бейімделу кезеңі
і т
Мамандықта өзін-өзі актуалдандыру кезеңі
і Т
ерекше меңгерген кезең
Мамандықты
1
Мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең.
Ғалым кәсіби кұзіреттіліктің сипаттамасын шебер-мұғалімнің, жаңашыл-
мұғалімнің, зерттеуші-мұғалімнің, кәсіби дәрежесіне көтерілген
мұғалімдердің жиынтық образы ретінде қарастырады.
Кәсіби құзіреттіліктің деңгейлерінің сипаттамалары
Ғылым мен практикаға белгілі тәсілдердің
үлгілерін
Шебер-мұғалім жоғары деңгейде меңгерген. Қалыптасқан тыс
педагогикалық міндеттерді шеше алады.
Оқушылардың дамуын ескеруге талпынады.
Тұрақты жоғары тиімділікті көрсетеді. Басқа
мұғалімдерге өз тәжірибесін таныта алады.
Жаңашыл мұғалім Тұтас ұжымды педагогикалық жүйелер немесе жеке
тапқыр тәсілдер таба, қолдана біледі.
ІПығармашылық көрсете алады. Еңбектің негізгі
нәтижесІ ретінде оқушылардың психологиялық
дамуына бағыт ұстайды. Жаңалықты іздеуде
тиімділік көрсетеді. Жеке тұлға.
Зерттеуші -мұғалімӨзінің тапқыр мәнділігін зерттеп, оған баға
беруге
ұмтылады, басқа мұғалімдердің жаңа идеяларының
тиімділігіне баға береді
Кәсібилік Психикалық жағынан өзін-өзі дамытуға ұмтылады.
деңгейіндегі Жаңаны іздеуде оқушыдан әрі қарай жүріп, оқушы
мұғалім үшін оны жүзеге асырады. Зерттеушіге тән
қасиеттер иесі, жаңаның жаңашылдығын анықтай
алады.
Мұғалімнің акме жағдайына жетудегі тағы бір басқыш - оның кәсіби
қызығушылық деңгейі. Қызығушылық ұғымының қазақ тіліндегі түсіндірмесі
жасай алу деген мағынаны білдіреді.
Кәсіби құзіреттілік:
психология әлеуметтану педагогика
ғылымдарының түйісу нүктесінде пайда болады.
Белгілі ғалым М.М. Чошанов құзырлылықты білім, білік дағдысының өзара
байланысы деп қарап, оның төмендегідей формуласын ұсынады:
білімді қолданудың жылдамдығы + әдістердің орамдылығы + ойлаудың
сынаулығы.
Н.В. Кузминаның көзқарасы бойынша бұл ұғым педагогтың басқа бір адамды
дамытуында негіз болатын білімділігі мен абыройлылығы.
Қазіргі уақытта екі типтегі мұғалімдерді бөліп қарауға болады.
Біріншілері: жаңалыққа жаны құмар, тиімді тәсілдерді таңдай алатын,
еңбекке деген жоғары мотивтері бар мұғалімдер. Олар акме жағдайға жақын
тұрғандар.
Екіншілері: оқыту мен тәрбиелеуге бір ғана өзінше дұрыс көзқарасы
қалыптасқан, оқушылармен олардың ата-аналарына әсер ете алмайтын,
психологиялық білімі төмен, өзін-өзі дамытуға қызығушылығы төмендер.
Білім беру жүйесіндегі қазіргі субъект-субъектілік жағдай басқа адамға
кәсіби құзырлылық деңгейі жоғары адам ғана әсер ете алатындығын көрсетіп
отыр. Ал мұғалімнің сапасы, тұлғаның сапасын дайындайтын кәсіби құзіретті
әрекеттің сапасы. Мұндай сапа білімнің сапасын қамтамасыз етеді деп айтуға
болады.
Білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп, мамандығы бойынша
өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына
жағдай жасай алатын, тұлғалық-гумандық бағыттылығы жоғары, педагогикалық
ақиқат пен ондағы өзінің іс-қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті
оқытудың жаңа технологияларын меңгерген және білімдік мониторинг негізінде
ақпараттарды таба, таңдай, сараптай алатын, отандық және шетелдік
тәжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін маман болуы тиіс деген
тұжырым жасалды.
Ондай мұғалім өз мамандығына жаңалық енгізеді, сол арқылы өзін жаңа
сападағы адамға айналдырады, инновациялық үрдістің алдыңғы қатарында бола
отырып, эксперимент жағдайда зерттеу жүргізеді, авторлық бағдарламалар,
технологиялар ойлап табады, оқулық жазуға қатысады.
Дегенмен, ізденімпаз өзіне талап қоя білетін, кәсіби деңгейі жоғары,
рухы биік, даралық сапалары жетілген мұғалімнің кәсіби құзырлана алуына
толығымен мүмкіндігі бар.
3. Педагог мамандығындағы актерлік режиссерлік шеберлік элементтері.
Әрине бала тәрбиесінде ата-анадан кейінгі жауапты адам – мұғалім
екендігі белгілі. Мұғалім болу балалардың болашақ өмірінің кілтін қолға
алу. Яғни оларды өмірге дайындау. Қазіргі заман мұғалімі қоғамдақ дамудың
деңгейінен көрінетін, оның әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін
жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын, педагогикалық
күрделі құбылыстарды идеялық адамгершілік тұрғысынан шеше алатын және
топпен, ата-анамен педагогикалық ынтымақтастық орнатуға бейімі бар, әрі
шығармашылық еңбек ете алатын маман болуға тиіс.
Бастауыш сынып оқушыларының ойлаулары нақты бейнеліден абстрактылы-
логикалық ойлауға қарай дамиды. Мұғалімдердің міндеті – бала интеллектісін
себеп- салдарлы байланыстарды түсіну деңгейін дамыту.
Бастауыш сынып оқушысы өз дамуының алғашқы кезеңдерінде оқу
материалын заттарды қабылдауға және олармен қимыл-қозғалыстарды орындауға
сүйене отырып меңгереді. Бұдан әрі осы жас кезеңнің соңында заттармен
әрекеттестік пен оларды қабылдауға сүйену қажеттілігі төмендеп оқушы
күрделі ұғымдарды үйренуге көшкен жағдайда ғана керек болады. Бастауыш
мектепте оқушылардың нақты және абстрактылы ойлаулары дамудың бастапқы
сатысында болады, ал оқыту оларға екі бағытта де мәнді түрде алға жылжуға
мүмкіндік береді. Бастауыш мектеп оқушыларының танымдық іс-әрекетін
жетілдіру проблемасына педагогтардың сіңірген еңбегі орасан зор.
Ы.Алтынсарин айтқандай:Мұғалімнің ең жақсы қасиеттері оқыту әдістерін, таба
білуде, балалармен дұрыс сөйлесе білуінде.
Ш.Құдайбердиев білім беруде оқушының ойлау белсенділігін, ақыл-
парасатын дамытуды басты бағдар деп таныды. Берілетін білім мен оның
тәлімдік-тәрбиелік ғибрат жолын бөлмей бірлікте қарауға ерекше мән берді.
Оқытудың әдіс-тәсілдерін уақыт деңгейі тұрғысынан қарап, білім алудың
өнегелі жолын дұрыс көрсетті. Демек,берілетін білім де, тәрбиелік тәлім де
шәкірттің шамасына үйлеспесе, нәтиже шықпайтынын дөп баса айтқан. Оқыту
мен үйрету зорлау, күштеу емес, баланың дербес ерекшелігі мен бейімділігіне
қарай жүргізілсе дұрыс болады.-деп көрсетті.
Шәкірттің танымдақ іс-әрекетте ілгері қарай басуына себепкер болатын
негізгі күш – түрлі қайшылықтыр. Бала білмеуден білуге қадам басқанда
әртүрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу, жеңу
нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асады. Мұғалім шәкірттің білім, білік
деңгейлерін анықтап (дербестігін, ізденімпаздылығын, қызығушылығын,
логикалық ойлауын т.б) олармен жеке-дара жұмыстар жүйесін пайдалануы керек.
Жүйелі, дұрыс ұйымдастырылған танымдық әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің
білімі біліктілігі кеңейіп, танымды ізденімпаздығы қалыптасады. Мұғалімнің
шеберлігі сол жас буынның санаткерлік, адамгершілік және дене күштері мен
қабілеттерінің үйлесімді дамуының талаптарымен анықталатын білім мазмұны
шеңберіндегі шәкірттің оқу-танымдық іс-әрекетін шебер ұйымдастырып,
оқушының да танымдық іс-әрекеттерін өз бетімен жоспарлап, оны оңтайлы
ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін үйретеді.
4.К.С.Станиславскийдің театр жүйелерінің принциптері.
Константаин Сергеевич Станиславский ( Алексеев ) Москвада 1863 жылы
туылып, 1938 жала қайтыс болған. Совет актері, режиссер, педагог, театр
жазушысы. Станиславский сахналық реализмнің даму жолында жаңа кезең болып
табалытын мектеп пен бағыт-бағдарды қалыптастырумен қатар театр туралы
қазіргі ғылымның (Станиславский жүйесі) негізін салды. Бұл алғашында
Станиславский жүйесі тек актер мен режиссер жұмысына қажетті тәжірибе
құралы ретінде ойластырылып жасалғанымен, ол келе-келе реалистік сахна
өнерінің профессионалдық және эстетикалық негізі деген кең мағына алды.
Қазіргі театр театр тактикасы мен театр педагогикасы күнделікті
жұмыстарында Станиславский жүйесін арқау етеді.
Станиславский жүйесі өзінен бұрынғы театр жүйелері сияқты творчествоның
ақтық нәтижесін емес, керісінше сол нәтижені тудыратын себеп-салдарды жан-
жақты қарастырудан тұрады. Мұнда тұңғыш рет сананың астарындағы күңгірт
творчестволық процесті саналы жолмен игеру процесі өз шешімін табумен бірге
актердің өзі ойлайтын сахналық бейнесіне, табиғи түрде айналу жолдары
зерттеледі. Ол Станиславскийдің жеке өзімен қатар оның алдында өткендердің
өз тұрғылыстары мен дүние жүзі сахна өнерінің үздік шеберлігінің де,
творчестволық және педагогикалық тәжірибесін жинақтап қорыту нәтижесінде
өмірге келеді.
Оның эстетикалық, педагогикалық көзқарастарына А.П.Чехов, М.Горький,
Н.Гоголь және т.б. драматургиясы айрықша әсер етті.
Станиславский бұл жүйесін 1907 жылдан бастап, өмірінің соңына дейін
жүргізді.
Станиславский жүйесі сахналық творчество сәтінде актерден жай көшірме
жасауды емес, әрбір спектакль сайын кейіпкерінің алдын ала ойластырған өмір
логикасын тап қазір бастан кешіргендей әсерде болуын талап ететін
Станиславскийдің толғаныс өнері деп атаған сахналық өнердегі реалистік
бағыттың теориясы болып табылады.
Орындаушы жеке өзі және режиссердің көмегімен шығармашылық негізгі
әуенін ашып жеткізуде ол алдына идеалық-творчестволық мақсат қояды.
Станиславский бұны жоғары міндет деп атады. Жоғары міндетке жету
жолындағы әрекетті талап-ұмтылысты, ол актердің және рольдің өзекті әрекет
туралы ілім Станиславский жүйесінің негізі болып саналады. Мұның өзі
суреткердің дүние танымын басты орынға шығарып, өнердегі эстетика мен
этиканың өзара байланысын айқындай түсті.
Сахналық әрекет дегеніміз – Станиславскийдің творчестволық элементтер
деп атаған актердің бүкіл ақыл-ойы мен қайрат-жігерін, сезім-түйсігі мен
оның сыртқы – ішкі болмыс-бітімін түгел жұмсауды қажет ететін
психофизикалық процесті білдіреді. Станиславский спетакль қоюды қазақ
актерлары үшін нақтылы тәжірибелік мәні бар репетициялар жүргізу кезінде,
сондай-ақ театр жанынан студия ұйымдастырып, болашақ сахна қайраткерлерінің
актер шеберлігіне үйрету үстінде Станиславский жүйесі мен оның басты-басты
принциптерімен таныстырып отырды. Түптеп келгенде, Станиславский жүйесі
қазақ театр өнерінің прфессионалдық деңгейде қалыптасып өсуіне өлшеусіз
әсер етті.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық тәжірибенің қандай міндеттері бар?
2. Педагогикалық тәжірибе мазмұнының қандай ерекшеліктерін білесіз?
3. К.С.Станиславскийдің театр жүйелерінің принциптері.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Г.Пазылова Кәсіби біліктілікке – кең өріс Қазақстан
мектебі, №7-8, 2006 ж., 11-13 бет .
2. Ш.Кубенова Кәсіптік біліктілікті арттыру – басты мақсат
Қазақстан мектебі, №7-8, 2007 ж., 13-14 бет .
А.Байбакова Педагогтың біліктілігі Қазақстан мектебі, №5, 2008 ж.,
8 бет .
Дәріс-2. Тақырыбы: Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың
негізгі кәсіби-педагогикалық іс-әрекет.
Жоспар:
1.Кәсіби-педагогикалық қызметтің мәні, оның құрылымы.
2.Педагог қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
3.Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, кәсіби қасиеті.
4.Педагогикалық қызметтің деңгейлері. (репродуктивтік, бейімділік,
жергілікті-үлгіленген, жүйелі-үлгіленген, қызмет пен мінез-құлық).
1. Педагогикалық шеберлік және педагогикалық іс-әрекет. Тәрбие талапқа
сай тұлға қалыптастыруы керек. Әрине оқушының түсінігі,нанаымдары
емес,істеген ісі,қылығы оның тәрбиелілігін сипаттайды. Сондықтан да
қоғамдық қылық тәжірибесін қалыптастыру және педагогикалық іс-әрекет
ұйымдастыру тәрбие процесінің түбірі деп қарастырылады. Тәрбиенің құрамына
кіретін барлық әдістер оқушылардың тіжірибелік іс-әрекетіне негізделген.
Осы іс-әрекетті басқаруда педагогтар міндетті түрде олардың басқа
адамдармен жан-жақты қарым-қатынас жасауын қажет етеді.
А.В.Луначарскийдің айтуынша,мұғалім балаларға өткен ұрпақтан ең
таңдаулысыцн беруі және ескінің сарқыншағын,кемістік пен кеселді бермеуі
тиіс. Мұғалім жас ұрпақты білімге ғана емес,ғылыми-материалистік
дүниетанымды,рухани-адамгершілік тұрғысында тәрбиелейді.
Елімізде миллиондаған мұғалім бар,соның жүз мыңнан астамы-жас
мұғалімдер.
Соңғы он жылда ғана еліміздің жоғары оқу орындарында екі миллионнан
астам мұғалім даярланды. Мамандықтың бұқаралығы оның маңыздылығын
көрсетеді,дегенмен әрбір мұғалімнен пндагогикалық кәсіптің қоғамдық
мәртебесін көтеру жөнінде айрықша қамқорлықты қажет етеді.
Мұғалім-бұл болашаққа ұмтылған адам. Оның қызметі-адамды
қалыптастыруға, солардың алдағы жағдайдың өзгеруіне қарай балсенділігініңн
арттыруға бағытталған. Л.Н.Толстой былай дап жазды: Болашаққа жарамды
адамды тәрбиелеу үшін, оларды тамаша жетілген адамзат етіп тәрбиелеу қажет-
тек сонда ғана тәрбиеленуші өз ортасында өмір сүретін ұрпақтың лайықты
мүшесі бола алады.
Мұғалім ең күрделі процестерді-жеке адамды қалыптастыру процесін
басқарады. Бұл процестің күрделілігі тәрбиеленушінің жеке өзінің үнемі
өзгеріп тұратындығына байланысты. Бір өзенді екі рет өтпейтіндігі
сияқты,оқушыға әр уақытта бір өлшеммен қарауға болмайды. Мұғалім қызметтің
ерекшілігі сол,көптеген мамандықтар секілді педагогтың қолында өлшеуіш
немесе басқалай приборлар жоқ. Оның ең басты жұмысы-оқыту мен тәрбиелеу
барысында пайда болған қарым-қатынас басқару.
Түптеп келгенде,қоғам мұғалімге ерекше жауапкершілік жүктейді.
Мұғалімге үйретуге ең көнгіш кезіндегі адам тапсырылады. Мұғалім баланың
білімін, икемділігін, әдетін, мұратын және өмірлік мақсатын
қалыптастырады.мұғалім дұрысында мархабатты мамандық. Белинскийдің ойынша
тәрбие мақсаты-адамгершілік құралы-сүйіспеншілік. Педагогикадағы
адамгершілік адамдарға әрдайым риясыз пайда келтіруі, балалардың рухани
және дене саулығы таза болап өсуіне жәрдемдесуі арқылы көрінеді. Адамға тән
нәрсенің бәрі де мұғалімге жат емес. Алайда болашақ жас педагогтар үшін
өзін-өзі тәрбиелеудің кәсіптік-педагогикалық өзіндік пайдалы сипаттарые
білген жөн.
Тұйық мұғалімге өзі мен шәкірті арасындағы өзара түсінушілік пердесін
ысыруға оңайға түспейді. Оларға, үйірсек мұғалімдерге қарағанда,шәкіртінің
ішкі әлеміне енуі едәуір қиынға түседі.
өзін-өзі ұстай білу. өз эмоциясы мен сезімін меңгере білген мұғалім
жоқтан өзгеге күйглектенбейді, асығыс қорытынды менескертуді жасамайды,
яғни орынсыз жазаламайды. Сондықтан ауырамалдар әлсіз пелагогтарнға тән
деп тектен тек айтпайды. Мұғалім оқушымен жұмыс істегенде қабылдау
сергектігі мен эмоциялылығы шыдамдылықпен және өзін-өзіт ұстай білумен
үйлнсім табуы тиіс.
Мақсатқа жетудегі табандылық. Іскер мұғалімдер өзі қойған талабынан
қайтпайды. Ол: Тамщы тасты өз күшімен емес, өзінің жиі таматындығымен
теседі.,-деген мақалдың мәнін жақсы түсінеді.
Оптимимзм және әзіл. өте сыпайы әрі орынды әзіл-тәрбие процесінің
белсенділік катализаторы.
А.С.Макаренко педагогтарға балалар коллективінде сергек, қуанышты
көңіл-күй туғызу,тәрбиеленушіге оптимимстік болжамда қарау, яғни оқушының
жақсы жақтарына сену және тәрбиеде соған арқа сүйеу қажет деп үйретті.
Педагогикалық қызметтің ойдағыдай болуының қажетті шарты – баланы
жақсы көру. Балаларды жақсы көрмей тұрып, оларды адамгершілік пен адалдыққа
тәрбиелеу мүмкін емес.
Халыққа білім берудің аса көрнекті қайраткері Ы.Алтынсарин қазіргі
педагогтардың жеғке басына қойылатын жоғары талапқа ерекше көңіл бөла
отырып, осы талаптарды жүзеге асыруда мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу ролін
атап көрсетті. өзіендегі ең озық адамгершілік қасиетті дамыта білу –
мұғалімнің педагогикалық техникасы, оның оқыту және тәрбиелеу
жұмыстарындағы іскерлігі мен дағдысы жетіледі, ажарлана түседі.
Адамның күш – жігерінің мүмкіндігі ұшан-теңіз екендігі соншалық, тіпті
орташа оқитын, жәй ғана қабілеті студенттің өзі, жеке басын және кәсіптік –
педагогиклық қызметтегі талантын жан-жақты өрістете алады.
өзін-өзі тәрбиелеудің дербес мақсатының маңызы зор. Өйткені деннің
саулығы, ақылды, сезім мен ерікті жетілдіру, ақырында, педагогикалық
мамандық қызметіндегі жетістік көп жағдайда адамның өзіне байланысты,
көбінесе оның өз қолында. Адам өзімен жұмыс істеу нәтижесінде өзін
оптимистік үлгіге икемдейді, өз қызметіндегі практикалық жетістікке
талпынады, өзінің ақыл-ойы мен эстетикалық қабілетін жан-жақты дамытады
және соның нәтижесінде өмірден, адамдардың тамаша туындыларынан, өнерден,
әдебиеттен, кескіндеме мен музыкадан барынша ләззат алады,әлемнің қызықты
құбылыстарына терең бойлайды.
өзін-өзі тәрбиелеу жолымен әр адам үздік жетісікке жетпегенімен,
адамның потенциалдық күшінің зор екендігі соншалық, ол өз мүмкіндігін аша
білген жағдайда елеулі өзгеріс жасай алады.
өкінішке орай, ерекше таланты мен қабілетін көрсете қоймаған
орташалар қатарына жататын адамдар арасында өзін-өзі тәрбиелеуге
талпынбайтындығы былай тұрсын, жеткен жетістігне ғана қанағаттанып,оған
мүлде теріс қарайтындар да кездеседі.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық іс-әрекет ?
2. Педагогикалық іс-әрекеттің актерлық элементтері.
3. Педагогикалық шеберлік және шығармашылық қабілеттерді арттыруда
педагогтің рөлі?
Дәріс-3. Тақырыбы: Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық
эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары:
1.Педагогикалық мәдениеттің компоненттері (ғылыми эрудиция, құндылық
бағдар).
2.Педагогтің теориялық дайындалу мазмұны. (бақылау, жобалау, ақыл
рефлекциясы).
3.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
4.Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі.
1. Педагогикалық шеберлік- педагогикалық өнер.
Атақты педагог ғылым В.А.Сухомлинский “Мұғалімдік мамандық – бұл
адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырғы мол рухани жан
дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол
даналықты жүрекпен ұғына білу болып табылады” – деп, ұстаздық өнергеерекше
баға берген. Жас жеткіншіктерге тәрбие беру ісінде мұғалімнің атқаратын
міндеті зор . Бұл мәселе әрқашанда педагогика ғ ылымының
өзекті мәселелері болып табылады . Адамгершілік , әдептілік, имандылыққа
тәрбиелеу ісінің жеке өзіне ғана тән ерекшеліктері мен заңдылықтары
бар.
Мұғалімнің адамгершілік тұлғасының , этикалық мәдениетінің сапалық
жақтары Н.К.Крупскаяның, М.К.Калининнің, С.Г.Шацкийдің, А.Жақыповтың,
С.Ұзақбаеваның, А.С.Макаренконың, Н.И.Болдыровтың т. б. Жаңашыл
педагогтердің еңбектерінде этикалық трбиенің аса маңызды факторлары
ретінде қарастырылады.
Сондай-ақ мұғалімнің сыртқы келбет мәдениеті, өзін-өзі басқару
шеберлігі, басқару техникасы туралы сөз болғанда мұғалімнің моральдық
қасиеттеріне қойылатын талаптар да оқу-тәрбие жұмысының мазмұны мен
сипатына қарай күн өткен сайын өзгеріп, жаңарып, жаңа сипат алып
отыратындығын естен шығармауымыз керек. Мұның өзі қоғамның үздіксіз
дамуынан, ғылым мен техниканың өркендеуінен туындап отыратын нәрсе.
Оқушыларды этикалық мораль рухында тәрбиелеу ісін жетілдіру үшін
мұғалімнің, ең алдымен, этикалық мораль ұстанымдары мен нормаларын өзі
толық меңгеріп, оларды тәрбие беру ісінде ұштастырабілуі (қажет) шарт. Мұны
белгілі бір ережені жаттап алып, оны бұлжытпай іс жүзінде орындаумен
ғана тынады деп қарауға болмайды. Моральдықана қарапайым ережелердің
жиынтығы емес. Кейбір реттерде адамдардың адамгершілігі сырттай көзге
түсетін әдептілік,ұқыптылық, үлкенді сыйлап, кішілерге көмек
көрсетушілік сияқты қасиеттермен ғана бағаланады . Әрине, бұл
айтылғандар да балалардың тәртібі мен саналығын қалыптастырудың
қажетті құрамдас бөлігі. Бұлар – балалардың өсуі, жетілуі жолындағы
күрделі моральдық қасиеттерінің қалыптасуының алғы шарттары.
Алайда адамгершілікке, әдептілікке nәрбиелеу ісін тек осы
тұрғыдан қарастырсақ, моральдық тәрбие беру үщін “ Олай істе, бұлай
істе” деп үйретудің өзі-ақ жеткілікті болар еді . Ал шын мәнісінде,
мәселе бұдан әлдеқайда күрдылі. Сондықтан осы адамдардың сыртқы
бейнесі оның ішкі рухани дүниесімен іштей қабысып жатыр ма, соған
ерекше мән беруіміз керек.
Жас буын өкілдерінің арасында біздің моральға жат қылықтар
кездесе қалса, онда оны объективті және субъективті жақтарынан
түсіндіре аламыз. Бұл себептердің ішінде мұғалімнің тәрбиеші ретінде
қызметі елеулі орын алады. Мұғалімнің рухани дүнисін зерттеу, оның
қызметін жан-жақты әрі терең талдау жасау-қазіргі педагогика
ғылымының басты міндеті.
2. Мұғалімнің этикалық – эстетикалық тұлғасы. Педагогикалық жұмыста
мақсатты тәрбие ісі мұғалімнің тәрбиелік қызметі арқылы іске асады.
Ағартушы- педагог ғалымдардың (С.Қалиева, Ә.Нысынбаев, Қ.Жарықбаев,
И.М.Ломаносов, Л.И.Рувинский, Б.Барсай т.б.) еңбектеріне сүйене отырып
мұғалім мәдениеті мен шеберлігін, интеллектуалдылығын төмендегідей
бөліктерімен анықтауға болады деп есептейміз.
1. Мұғалімнің сыртқы келбет мәдениеті.
2. Мұғалімнің өзін-өзі басқару шеберлігі
3. Мұғалімнің мимика және понтамимика шараларының мәнерлі негіздері
4. Мұғалімнің мәдениеті, әдебі, сөйлеу шеберлігі, шешендік қасиеті, дем
алуы, дауыс дикциясы, интонация.
Бірінші мәселе бойынша сыртқы бейне мәдениетіне тоқталатын болсақ, ол
төмендегіше сипатталады.
Сыртқы бейне мәдениеті
1. Тұлға
А)тік, ә) тік және еркін отыру, б) ұқыптылық, жинақтылық.
2. Киім
А) ұқыптылық, ә) қарапайымдылық, б) түстік гармония (өзіңе жарасымды
түсетін киім кию) в) киімнің жас шамасына, сабаққа және жұмысқа сәйкестігі
, г) сән үлгілеріне сәйкес, ғ) сән үлгілеріне сәйкес (алқа, моншақ,
сақина) дұрыс пайдалану.
3. Гримм (бояну)
4. Шаш үлгісі (ұқыпты, жинақы)
5. Мимика а) Өзіне-өзі сенімділік, сабарлық, ә) сөйлескендегі
көзқарасыңызды әңгімелесушіге в) бет әлпетінің айтар ойға сәйкестігі.
6. Понтамимика
7. А) жест (табиғаттылығы), ә) жүрістің ритмикалы, жеңіл болуы, б)
қозғалыс (еркін), в) қозғалыста селсоқтықты болдырмау, әр уақытта
сергек жүру; г) иеусыз отырып, тұру.
Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті
1. қарым-қатынасқа сабырлы, мәнерлі, мейрімді тонның сақталуы.
А) әңгімелесушіні тыңдай білу
ә) сұрақ қоя білу
б) өз сөзіңді талдай білу
в) басқа адаммен бірінші болып қатынасқа түсуді үйрену
г) келесі адамды түсіне білу
ғ) кез –келген жағдаяттың қарым-қатынаста өзіңді бақылай білу
2. Көрермендермен (тыңдаушылармен ) қарым-қатынасқа түсуге үйрену
А) аудиторияға қарап жұмыс істеу
ә) тыңдаушылардың реакциясын бақылау және ұғыну
3. Өз сөзіңмен әңгімеге келесі адамды елітіп әкету
А) еркін, таза және конспектіге қарамай сөйлеуге үйрену
ә) сөйлеуге, әңгіме бастар алдында мұғалімнің сыртқы келбеті әңгімеге
дайындығының, тыңдаушының әңгімеге деген көзқарасын түсінуге ынтызарлығын
көрсетеді.
Б) өзінің сезіміңді әңгімелесушіңе немесе тыңдаушыға бере алу қабілеті.
Өзін-өзі басқару, бақылау
1. Артық, қобалжу, артық өзіңе күш түсіруден аулақ болу.
2.Сөйлер алдында пайда болатын шешімсіздіктіжеңе білу.
1. Жұмыста өзіңді іске шоғырландыру
2. Стрестік жағдайларда өзіңді өзің ұстай білу.
3. Әрдайым жақсы көңіл-күй ауаның жасауды үйрену.
Сөйлеу мәдениеті
1. Сөз екпін сақтау, сөздің граматикалық дұрыстығына көңіл бөлу.
2. Сөз лексикологиясы (сөз байлығы)
3. Сөздің мәнерлігі, бейнелігі
4. Сөйлеу техникасы
А) сөйлеудегі дауыстың маңызы, оны тәрбиелеу жолдары.
ә) дикция; б) екпін қоя білу; в) дауыс ырғағы (интонация); г) үзіліс
(пауза)
Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикаға
кіріктіріп пайдаланудың өзі педагогтік әдеп болып табылады. Әдетті-әдепті
адамдарды олардың кішіпейілділік, басқаны түсіне білушілік, жылы шырайлық,
тапқырлық, елгезектік, өзгенің пікіріне құлақ асушылық, ұстамдылық,
байсалдылық, әзілкештік сияқты мінез-құлық белгілеріне қарап тануға
болады.Мұғалім жұмысында педагогтік әдеп сақталмайынша оқушылармен тіл
табысу мүмкіндік емес, ал оқушылардың тілін таппайынша оқу-тәрбие үрдісінде
ілгерлеу жоқ. Белгілі психолог М.Д.Левитов атап көрсеткендей, педагог
әдептен құр болмаса, олардың бойында кейін түзетуге қиын соғатын неше түрлі
жаман әдеп-қылықтардың пайда болуына себеп болады. Левитовтың байқауынша,
мұғалімнің әдеп әлемінен алыстығы оқушыны тұйықтыққа, сенімсіздікке, жаман
оқуға бастап, тәртіп бұзуға итермелейтін, мұғалімге өшігіп, бәрін теріс
істеуге бейім тұратын болып кетуі ықтимал.
3. Мұғалім психологиясы.
Педагогтің әдебі ілтипаттылық, сенім білдірушілік, әділдік, төзім мен
сабыр сақтау деген сияқты қасиеттермен өлщенеді. Енді осы түсініктерге
тоқталайық..
Ілтипаттылық. Әдетте оқушылар өздері өте жақсы көретін мұғалімдер оларға
дауыс көтеріп сөйлесе де көңілдеріне ауыр алып қалады. Дауыс көтеру,
жазықсыз жазғыру, әділ қойылмаған баға ғана емес, мұғалімдер көзге ілмей,
өтініштерін құлықсыз, жүрдім-бардым тыңдаса да, ең болмағанда қастарына
жақындап жап-жасар білмесе де олардың көңілдеріне келеді. Өздеріне
мұғалімнің назарын аудару үшін тәртіп бұзатын бір-екілі балалардың болатыны
да бар.
Мұғалім оқушыларға жаңа материалды түсіндірумен қатар оларға назар
аудара білуі керек. Өйткені мұғалімдер тарапынан оқушыларға ілтипат
болмаса, олардың араларына жарықшақ сызаты түседі.
Сенім. Педагогикалық әдеп мұғалімнің оқушыларға сенім арта білу
қабілетін де қамтиды. А.С.Макаренконың пайымдауынша, қателесу қаупі төніп
тұрса да, мұғалім оқуда болсын, тәлім-тәрбие жұмысында болсын оқушыларға
өзінің батыл-батыл ойларымен ықпал жасауы қажет.
Балалар өздерінің күштері мен мүмкіндіктерін толық шамалай алмайды. Олар
ересектердің бағасына, әсіресе өздерінен де артық сенетін мұғалімнің
бағасына сүйенеді. Сондықтан мұғалімдер олардың қабілеттерін бағалауда өте
сақ болғандары жөн. Оқушының қабілетін, әрине асыра бағалау дұрыс емес, ал
оларды құлдыратып бағалау одан да оғаш.
Әділдік. Мұғалімнің қандай қасиеттерін бағалайсыз деген сұраққа,
оқушылар көбіне көп: “Әділдігін” деп жауап қайтарады. Егер мұғалім әділ
болғанның үстіне әдебі мол, көңілді, жайдары болса, мектепте одан беделді
адам болмайтыны түсінікті.
Мұғалімге “Әділетсіз”деген ат оның тек әділетсіз болғандығын ғана емес,
сонымен қатар оқушылармен жұмыс барысында әдеп сақталмауынан да танылуы
мүмкін. Мұғалім оқушыларға тек қана әділ қарап қоймай, соған қоса өз ісінің
дұрыстығына иландыра білуі керек. Мұғалімнің әдеп сақтамауы оның айнымалы
мінезінен немесе өзіне-өзінің ұдайы талап қоймауынан және оқушылардың
білімін бағалай білмейтіндігінен болуы да мүмкін. Мұғалім ар ұяты кіршіксіз
болса, оқушылар оның кез-келген қатесін кешіреді. Ал мұғалім әділетсіздік
жасап, жалған мінез көрсетсе, оқушылардың көңілдері қалып, араларының
салқындауы осыдан басталады. Төзіммен сабыр сақтау. Мұғалімнің педагогтік
әдеп әлемі үшін бұл қасиеттердің маңызы үлкен, тіпті көп жағдайда шешуші
мәні бар. Бұл әрине, өртеніп жатсын, күйіп жатсын, мұғалім еш нәрсеге
ашуланбауы тиіс деген сөз емес. Ондай жағдайларда оған өзін ақылға
жеңдірмей болмайды. Ашу үстінде ешқандай шешім қабылдамау керек. Сабырлық
өзін-өзі ұстай білушілік сияқты қасиеттер ұстаздың белсенді құралы болуы
тиіс. Қай кезде, қай дәуірде болсын, адамға білім мен тәрбие беруден асқан
мұрат жоқ. Ұстаз ұрпақ тәрбиелеп өсіруші қоғам сенген адам. Ұстаздық
қызметтің қыры мен сыры мол. Сондықтан да болашақ ұстаздар өз ісінің әрбір
қыр-сырын жетік игеру жолында жоғары да көрсетілген кәсіптік сапаларды
толық меңгерсе, бүгінгі қоғамымызды байытатын, дамытатын, жаңартатын адам
тәрбиелеуге мол мүмкіндік ашылатынын күмәнсіз.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық шеберлік- педагогикалық өнер.
2. Мұғалімнің мәдениеті мен шеберлігін анықтайтын бөліктерді атаңыз?
3. Ілтипаттылық, сенім, әділдік сөзде қалай тсі қалай түсінесіз?
Дәріс-4. Тақырыбы: Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі
ретінде.
Жоспары:
1.Педагогикалық техника, мұғалімнің жүріс-тұрысының формасы және оның
компоненті мұғалім іс-әрекетіндегі техниканың мәні.
2.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
3.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
4.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды
әдеттер.
5.Педагогтің сыртқы пішіні(киімі, тұрысы, беті, жүрісі, шашы, әсемдік
бұйымдар) және сыртқы пішінің мәдениеті.
6.Мұғалімнің өзін-өзі басқара білу шеберлігі.
1. Болашақ мұғалімдердің кәсіптік бағытын қалыптастыру.Бастауыш сынып
мұғалімдеріне кәсіптік бағыт берудің теориялық негізін жасап, оның
ерекшелігін айқындау үшін танысып талдаған педагогикалық еңбектердің және
жоғарғы білім беруге арналған оқу жоапарларының мазмұнын тұжырымдау
барысында байқағанымыз, мұғалімдер дайындауға қойылатын талап, негізінен
мамандық бойынша оқылатын пәндердің мазмұны меңгертуге бағытталады. Ал,
болашақ мұғалңмдердің кәсіби шеберлігін арттыруға байланысты олардың іс-
әрекетін арнайы талдау қарастырылмайды. Бұл әрбір жеке пәндердің
әдістемесін меңгеруарқылы мұғалімдердің кәсіби шеберлігі артады деген
пікірден туындаған болар деп ойлаймыз. Маман даярлаудағы бұл көзқарастың
дұрыс теориялық еңбектерде де ашып көрсетеді. Сондықтан да болар,
Ю.К.Бабанский маман даярлау мәселесіне кешенді қарауды ұсынады. Болашақ
маман әр жеке пәннің әдістемесін және тәрбие жүйесін біртұтас қабылдап
меңгеруге тиіс деп қарайды. Педагогикалық үрдісте мұғалімнің іс-әрекеті мен
олардың кәсіби шеберлігін бағыт беру сабақтастықта жүзеге асатын жағдайда
ғана болашақ мамандарды өз дәрежесінде дайындау жүзеге аспақ. Сонымен
қорыта айтқанда қоғамдық құрылыстың жаңаруы, білім жүйесінің жаңа мазмұны,
жоғары білімді маман дайындаудың жаңа стандарты, бастауыш буынға жаңа
оқулықтардың енуі, жаңа бағытта жұмыс жасайтын жаңаша ойлайтын, жаңалықты
көре білетін бастауыш сынып мұғалімдерін дайындауда оларға жаңаша кәсіби
бағдар беруді керек етіп отыр. Бастауыш сынып мұғалімдеріне кәсіби бағыт
беру педагог – студент, студенттер ұжымы арасындағы қарым-қатынас, мұғалім
оқушы, педагогикалық ұжым, ата-ана қоғамдық талап, мұғалімге қойылатын
педагогикалық талап жүйесі арқылы дами отырып, педагогикалық практика
барысында қалыптасады. Педагогикалық іскерліктің негізгі элементі
педагогикалық техника. пЕдагогикалық техника дегеніміз – мәдениет
біліктілігі мен сырт бейнесінің сәйкестігі яғни ол әртүрлі тәсілдердің
жиынтығы. Педагогикалық техниканың негізгі құралдары- сөйлеу қатынасы мен
сөзсіз ишара арқылы қатынас жасауы.Педагогикалық техника ұғымы 2 түрлі
компоненттерден құралады.
1. Педагогтың өзін өзі басқара білуі. А) көңіл күйді игерді шығармашылық
көңіл күй орната білуі, зейінін байқау және бақылау т.б.
қабілеттіліктерін жинақтап дамыта білуі, сөйлеу техникасын игеруі.
2. Педагогиканың жеке оқушыға және оқушылар ұжымына әсер етіп алуы
ұйымдастырушылық, конструктивтік және комуникативтік қабілеті.
Социологиялық зерттеулерге қарағанда жас педагог мамандарда кездесетін
қателіктер, педагогикалық техниканы игерудегі қиындықтарға байланысты
болады. Жас мұғалімдердің педагогикалық техникасындағы кемшіліктер:
сабақ барысында қорқыныш сезім, өз сөзін, өз естуі, қолдарының ретсіз
қимылы, сөзінің жансыз сезінуі, дикциясының түсініксіздігі т.б.
Педагогтың сырт бейнесі эстетикалық жағынан мәнерлі болуы тиіс. өзіне
өзі қалай болса, солай қарамай, үлкен жауапкершілікпен қараған жөн.
Киімін шашын сәндеу, косметиканы әсемдік бұйымдарды қолдануы, өте
орынды, жарасымды, үйлесімді, болуы тиіс. Педагогтың эстетикалық
мәнерлігі бет-бейнесінің сыпайлығы, қимыл қозғалыстарының ретсіздігі
балаларға үлкен әсер тигізеді. Сыныпқа кіргеннен бастап сәлемдесуі,
орындыққа отыруы т.б. ұсақ іс-әрекеттерінің өзіне үлкен мәні беруі
қажет. Мұғалімнің сабаққа дайындығы, балалармен сөйлеу қатынасы, оның
сабаққа психологиялық бейімділігінен басталады. Ол алғашқы
сәтсіздіктерде қажымай қайғырмай жүйелі үздіксіз жұмыс жасауы қажет.
Фонтамимика – дене аяқ қимылдары олардың орынды қимылы адам образын
бейнелейді.
2. Жас мұғалімдердің педагогикалық техникасының маңыздылығы.
Педагогтың мәнері, жарасымды, әдемі тұлғасы оның жеке басының
ерекшеліктерін абыройын білдіреді, оның түзу жүрісі жинақылығы педагогтың
өзіне-өзі сенімділігін көрсетеді. Ол оқушылардың алдында дұрыс тұру мәнерін
қалыптастыра білуі қажет. Мұғалімнің барлық қимыл-қозғалыстары оқушылардың
қызықтырып өзіне тарта білуі қажет. Оның жүріс-тұрысында жағымсыз қимылдар
болмауы тиіс. Ерсілі-қарсылы жүре беру, тақырыпта түсіндіріп тұрғанда
қолында бөгде заттарды ұстап қимылдар жасауы, мұрнын, құлағын ұстай беру
т.б. осындай орынсыз қимылдары болмауы керек. Мимика-ишара бет-бейнесі
арқылы өз сезімін ойын көңіл-күйін жеткізе білуі мұғалімнің бет-бейнесінің
көрінісі оқушыға ерекше әсер етеді.мүмкін оқушылар мұғалімнің бет-бейнесін
оқи алады. Сондықтан мұғалімнің мимикасы оның көңл-күйін толық көрсетеді.
Үй шаруасындағы қақтығыстар көңілсіз жайлар мұғалім ісіне әсерін тигізбеу
керек.
3. Педагогикалық техниканың негізгі ұғымдары фонтомимика, мимика жөнінде
түсінік.
Мұғалімнің бет бейнесінің қимылы әңгіменің мазмұнына сөйлеумәнеріне
сәйкес болуы тиіс. Мимика өз ісіне сенімділікті, құртауды, қуанышты
қызығушылықты т.б. сезімдерді білдіреді. Мұғалімнің күлімдеуі оқушылар
арасында жақсы көңіл-күй тудырады. Мимиканы мәнерлі құралдары –қас, көз
қастың көтерілуі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz