Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекттік әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы
Кіріспе
І.Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.1 Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.2. Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының ұйымдық құрылымы, міндеттері мен құқықтары
1.3. Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер
1.4 Салық жүйесінің мәні мен мазмұны
ІІ. Қазақстан Республикасында салық жүйесін талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесіндегі кейбір
мәселелер
2.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері
ІІІ.Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасы Салық жүйесін жетілдірудің ақпараттық бағдарламалары
3.2 Қазіргі заманның Қазақстан экономикасынық фискальдық саясатынық ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І.Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.1 Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.2. Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының ұйымдық құрылымы, міндеттері мен құқықтары
1.3. Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер
1.4 Салық жүйесінің мәні мен мазмұны
ІІ. Қазақстан Республикасында салық жүйесін талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесіндегі кейбір
мәселелер
2.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері
ІІІ.Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасы Салық жүйесін жетілдірудің ақпараттық бағдарламалары
3.2 Қазіргі заманның Қазақстан экономикасынық фискальдық саясатынық ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар ел экономикасын қайта құрып, оның дамуына, ұлғаюына, саяси әлеуметтік істердің толығымен іске асуына мүкідік туғызады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмететуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекет пен тұлғалар арасында бюджетке төленетін міндетті төлемдер, сондай-ақ салық салу әдістері мен тәсілдері, салық салу актілері мен заңдары және салық қызметтері құрайды. Қазақстан Республикасында 1991 жылы 25-желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасындағы «Салық жүйесі туралың заңы тәуелсіз еліміздің салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің бірегейі болып табылады. Соған байланысты еліміздің экономикасында елімзіде бұрын болмаған жаңа құрылыстар мен өзгерістер енгізіле бастады. Оларды атап айтатын болсақ шаруашылық жүргізу еркіндігі, меншік түрлерінің бір-бірімен теңдігі, шаруашылық жүргізушімен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізі жүргізілді. Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерінің салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат болып табылады.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері республикалық және жергілікті органдардың салыққа байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын белгіленді. 1995 жылдан бастап салық жүйесіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. 1995 жыл сәуір айында Қазақстан Республикасы Президентінің қабылдауымен заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралың жарлығы қабылданып, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 1шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекттік әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің барлық кезеңдеріне тән құбылыс. Олардың басты міндеті - әр қоғамның дамуын қамтамасыз ететін өндірістік емес саланы қаржыландыру болып табылады.Сонымен бірге салық жаңадан құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық күйіне шешуші әсер жасайды.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмететуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекет пен тұлғалар арасында бюджетке төленетін міндетті төлемдер, сондай-ақ салық салу әдістері мен тәсілдері, салық салу актілері мен заңдары және салық қызметтері құрайды. Қазақстан Республикасында 1991 жылы 25-желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасындағы «Салық жүйесі туралың заңы тәуелсіз еліміздің салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің бірегейі болып табылады. Соған байланысты еліміздің экономикасында елімзіде бұрын болмаған жаңа құрылыстар мен өзгерістер енгізіле бастады. Оларды атап айтатын болсақ шаруашылық жүргізу еркіндігі, меншік түрлерінің бір-бірімен теңдігі, шаруашылық жүргізушімен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізі жүргізілді. Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерінің салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат болып табылады.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері республикалық және жергілікті органдардың салыққа байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын белгіленді. 1995 жылдан бастап салық жүйесіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. 1995 жыл сәуір айында Қазақстан Республикасы Президентінің қабылдауымен заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралың жарлығы қабылданып, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 1шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекттік әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің барлық кезеңдеріне тән құбылыс. Олардың басты міндеті - әр қоғамның дамуын қамтамасыз ететін өндірістік емес саланы қаржыландыру болып табылады.Сонымен бірге салық жаңадан құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық күйіне шешуші әсер жасайды.
1. Ермекбаева Б «Жалпы мемлекеттік салықтарң Алматы 1997жыл
2.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер (Салық кодексі) 2004жыл 1 қаңтарға
3. ИНИС РК Налогового комитета Алматы 2001 ж
4. ИС НДС Налогового комитета Алматы 2001 ж
5. Сайты Министерства Финансов и Налогового комитета
6. Вестник Налоговой службы 2003 № 3-4
7. Қаржы-қаражат 2001 №4
2.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер (Салық кодексі) 2004жыл 1 қаңтарға
3. ИНИС РК Налогового комитета Алматы 2001 ж
4. ИС НДС Налогового комитета Алматы 2001 ж
5. Сайты Министерства Финансов и Налогового комитета
6. Вестник Налоговой службы 2003 № 3-4
7. Қаржы-қаражат 2001 №4
Жоспар
Кіріспе
І.Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.1 Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.2. Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының ұйымдық құрылымы,
міндеттері мен құқықтары
1.3. Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер
1.4 Салық жүйесінің мәні мен мазмұны
ІІ. Қазақстан Республикасында салық жүйесін талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесіндегі кейбір
мәселелер
2.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері
ІІІ.Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасы Салық жүйесін жетілдірудің ақпараттық
бағдарламалары
3.2 Қазіргі заманның Қазақстан экономикасынық фискальдық саясатынық
ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар ел экономикасын қайта құрып, оның дамуына, ұлғаюына, саяси
әлеуметтік істердің толығымен іске асуына мүкідік туғызады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмететуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекет пен тұлғалар арасында бюджетке төленетін міндетті төлемдер,
сондай-ақ салық салу әдістері мен тәсілдері, салық салу актілері мен
заңдары және салық қызметтері құрайды. Қазақстан Республикасында 1991 жылы
25-желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі
туралың заңы тәуелсіз еліміздің салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы
болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің
бірегейі болып табылады. Соған байланысты еліміздің экономикасында елімзіде
бұрын болмаған жаңа құрылыстар мен өзгерістер енгізіле бастады. Оларды атап
айтатын болсақ шаруашылық жүргізу еркіндігі, меншік түрлерінің бір-бірімен
теңдігі, шаруашылық жүргізушімен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық
негізі жүргізілді. Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерінің
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлерін,
олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат болып
табылады.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының
құқықтары мен міндеттері республикалық және жергілікті органдардың салыққа
байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын белгіленді. 1995
жылдан бастап салық жүйесіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар
енгізілді. 1995 жыл сәуір айында Қазақстан Республикасы Президентінің
қабылдауымен заң күші бар Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер
туралың жарлығы қабылданып, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
1шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі
біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп халықаралық
тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекттік
әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Салықтар мемлекеттің өмір
сүруінің барлық кезеңдеріне тән құбылыс. Олардың басты міндеті - әр
қоғамның дамуын қамтамасыз ететін өндірістік емес саланы қаржыландыру болып
табылады.Сонымен бірге салық жаңадан құрылған қосымша құнды алудың тәсілі
ретінде салық төлеушілердің қаржылық күйіне шешуші әсер жасайды. Салықтың
мәні әлеуметтік-экономикалық мәні мен құрылымы мен рөлі қоғамның
экономикалық және саяси құрылысымен, сондай-ақ мемлекеттің табиғаты және
қызметімен анықталады.салықтар қоғамдық өнімнің бір бөлігі ретінде
мемлекеттік бюджеттің кірістерінің негізгі қайнар көзі ретінде құрылуы,
ертеден келе жатқан дәстүрлердің бірі және бұл дәстүр нарықтық экономикада
да әрекет етеді.
І. Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
Салық мемлекеттік бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекеттің
әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Сонымен бірге жаңадан
құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық
күйіне шешуші әсер жасайды. Салық заңын реформалау кезінде біз басты
міндетімізге қазіргі салық жүйесін ықшамдауды, салық төлеушілермен әділ
қарым-қатынастарды ендіруді алдық, сөйтіп тауар өндірушілер өндірісті
инвестендіруге жеткілікті саладағы қаржы ресурстарын бағыттауға қажетті
мүмкіндікке ие болды. Сондай-ақ әділеттік принциптік қамтамасыз ету
мақсатымен көптеген, тіпті еш негізделмеген жеңілдіктер қайта қарастырлыды.
Қабылданған салық кодексінің қимылын зерттеу стратегиялық жоспар бойынша
есептеулердің ақтайтынын көрсетті. Біз болжаған бюджет жоғалтулары салық
кодексінде ескерілген қосымша шығындармен жабылады. Жаңа салық заңының
негізгі мақсаты шаруашылық субъектілеріне салық ауыртпалығын азайтуды
қамтамасыз ету болатын. Бұл жағдайға сан алуан мақсаттық қорларға
қаржыларды тартуды қысқарту, сондай-ақ өз күшіндегі салық санын кеміту
жолымен қол жеткізілді.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғанындай, салықты реттеу несие-
қаржылық реттеумен бірігіп әрекет еткенде нарықтық экономиканы жүргізудің
аса тиімді үлгісі болып табылады. Сондай-ақ салықтардың әлеуметтік
теңдікті, оған қоса реформалардың тиімділігін қамтамасыз етудегі маңызы да
ерекше. Қазіогі кезеңдегі жағдайлардасалықтардың мәні мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етудің шекарасынан шығып отыр.
Енді салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің маңызды құралы бола
бастады. Экономикалық реформа мақсаттарының бірішаруашылық жүргізуші
субъектілерге түсетін салықауыртпалығын жеңілдетуге, қолданылып жүрген
салықтар мен төлемдерді реттеуге келіп сияды.
Схема 1. Қазақстан Республикасы Салық комитетінің ұйымдық
құрылымы
Шымкент қалалық Салық комитетінің ұйымдық құрылымы
1.2. Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының ұйымдық құрылымы,
міндеттері мен құқықтары
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге
асыру жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
органдарынан тұрады.
Салық органдарына аймақаралық салық комитеттері, облыстар, Астана және
Алматы қалалары бойынша салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері,
аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері
жатады.
Салық органдары тиісті жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті
атқарушы органдарға жатпайды.
Салық қызметі органдарының міндеттері:
1. Салық қызметі органдары:
1) салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
2) мемлекеттің мүдделерін қорғауға;
3) салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына, сондай-ақ
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер
кезінде ұсталуына және аударылуына салық бақылауын жүзеге асыруға;
4) салық төлеушілердің, салық салу обьектілері мен салық салуға
байланысты обьектілердің есебінен, есептелген және төленген салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін
белгіленген тәртіппен жүргізуге ;
5) белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін
түсіндіруге;
6) салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
7) салық кодекс ережелеріне сәйкес салық құпиясын сақтауға;
8) салық кодексте көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге
салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде хабарлама тапсыруға;
9) салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының
жай-күйі туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;
10) салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін
растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын
қамтамасыз етуге;
11) мемлекет меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу тәртібінің сақталуын, сондай-ақ оны сатудан түскен
ақшаның бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге
асыруға;
12) салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін
қолдануға және салық төлеушіден салық берешегін Салық Кодексіне
сәйкес мәжбүрлеп өндіріп алуға;
13) Қазақстан Республикасның Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне
сәйкес салық төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.
2. Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ
қылмыс белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері
анықталған кезде, салық органдары Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес іс жүргізу шешімін қабылдау үшін тиісті құқық
қорғау органдарының тергеуіне жататын материалдарды жібереді.
3. Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының салық заңдарымен
көзделген өзге де міндеттерді орындайды.
Салық қызметі органдары лауазымды адамдарының жақын туысы
(ата-анасы, жұбайы (зайыбы), аға-інілері, апа-қарындастар, ата-анасы
мен балалары болып табылатын және басқа қаржылық жағынан тікелей немесе
жанама мүдделігі бар салық төлеушіге қатысты мұндай лауазымды адамның
қызметтік міндеттерін жүзеге асыруына тыйым салынады.
Салық қызметі органдарының құқықтары
1. Салық қызметі органдары:
1) Салық Кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге
және бекітуге;
2) өз құзіреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен
тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме
беруге;
3) Салық Кодексінде белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге
асыруға;
4) Салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына,
есептеріне, сметаларына, ақшасының бар- жоғына, бағалы қағаздарына,
есеп айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін
орындауға байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының
белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;
5) Салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген нысандар
бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
есептеу мен төлеу (ұстау мен аудару) жөнінде құжаттар, оларды
толтыру жөнінде түсіндірмелер, сондай-ақ салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің, жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дұрыс есептелінгенін және
дер кезінде төленгендігін (ұсталғандығын және аударылғандығын )
растайтын құжаттар беруді талап етуге;
6) Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен
салық тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар
жасалынғанын айғақтайтын қжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;
7) Орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланатын кез
келген салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты
обьектілерді тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне (тұрғын үй-
жайлардан басқа) түгендеу жүргізуге;
8) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілетті
мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен салық төлеушіден электрондық
құжаттар түріндегі ақпарат алуға;
9) Тексерілетін салық төлеушіге заңды тұлға мен жеке кәсіпкерге салық
салуға байланысты мәселелер бойынша коммерциялық, банктік және
заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге
Қазақсан Республикасының заң актілерімен белгіленген талаптарды
сақтай отырып, банктерден немесе банк операцияларының жекелеген
түрлерінен жүзеге асыратын ұйымдардан оның банк шоттарының бар-жоғын
және олардың нөмірлері туралы, мәліметтер алуға;
10) Салық Кодексінің ерекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық
төлеушінің салық міндеттемесін жанама әдіспен айқындауға;
11) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға;
12) Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің көзделген заң
актілерінің негізінде заңды тұлғаны тарату туралы сотқа талап- арыз
беруге құқылы.
2. Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң
актілерімен көзделген өзге құқықтары бар.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша салық комитетінің құрылымы
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша салық комитетін төраға
басқарады. Төрағаның үш орынбасары және аудит басқармасыбар, аудит
басқармасы тек Төрағаның тікелей басшылығында болады, Төраға
орынбасарларына бағынышты емес. Төраға орынбасарлары өздеріне жүктелген
басқармаларды басқарады атап көрсететін болсақ:
1. Төраға орынбасары: Аналитикалық басқармасы; Жанама салықтар
басқармасы; Ақпараттық технологиялар басқармасы:
1. Жанама салық салымы сұрағы бойынша салық заңдылықтарының және
нормативтік актілерінің орындалуына бақылау және талдау жасай
отырып іске асыру;
2. Қазақстан Республикасының этил спиртінің, алкогольдік өнімдерді
шығару және айналымда болуын мемлекеттік реттеу заңы бойынша жанама
салықтың бюджетке уақытылы, толық түсуін және дұрыс түсуін
қамтамасыз ету;
3. жанама салықтардың толық уақытылы түсуіне талдау және бақылау жасап
отыру;
4. басқа мемлекеттік органдармен, қоғамдық мекемелерімен жанама салық
жинақтау сұрағы бойынша қарым-қатынаста болу;
Міндеттері:
- Салық Комитетінің басшысының және жоғарғы органдардың тапсырмасын
уақытылы орындау;
- Салық Комитетінің ішкі еңбек тәрбиесін бұзбау;
- Компитенциялық салық төлеушілерге салық заңдылықтарын түсіндіру;
- Методикалық және консультативтік көмек көрсету;
Бөлім қызметкерлерінің жауапкершілігі:
- Қызмет нұсқауындағы тапсырылған салаға;
- Мемлекеттік, қызмет бабындағы құпияны сақтау;
- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызметі туралы заңы және
Коррупциямен күрес туралы Қазақстан Республикасының заңын орындау.
Салықтық аудит бөлімі
Аудит бөлімінің қызметі заңды және жеке тұлғалардың қызметтерінің
құжаттық, рейдтік, телематикалық тексерулерін жүргізу жүзеге асыру.
Комералдық тексерулерді жүзеге асыру және тағы өздеріне жүктелген және де
жоспарлық тексерулерді ұйымдастыру.
Бұл бөлім бойынша тексеру барысында келесі құжаттар қолданылады:
- салықтар мен төлемдердің декларациялары мен төлемдердің
есептеулері;
- бас және кассалық кітаптар;
- бухгалтерлік және банкілік құжаттар;
- жарғы және басқа да заңды құжаттар.
- Аналитикалық басқарма екі бөлімді басқарады:
1) төлемдердің түсімін есептеу және талдау бөлімі
2) ірі салық төлеушілер мониторингі бөлімі
- жанама салықтар басқармасы екі бөлімді басқарады:
1) ҚҚС бөлімі
2) Акциздер бөлімі
- ақпараттық технологиялар басқармасы екі бөлімді басқарады:
1) ақпараттық жүйелерді ендіру және сүйемелдеу бөлімі
2) ақпараттық жүйедегі мәліметтерді бақылау бөлімі
2. Төраға орынбасары: Бейөндірістік төлемдер басқармасы; салық
төлеушілермен жұмыс жүргізу басқармасы;
- бейөндірістік төлемдер басқармасы екі бөлімді басқарады:
1) салыққа жататын бейөндірістік төлемдер бөлімі
2) салыққа жатпайтын бейөндірістік төлемдер бөлімі
- салық төлеушілермен жұмыс жүргізу басқармасы үш бөлімді басқарады:
1) салық төлеушілермен жұмыс жүргізу бөлімі
2) кіші бизнес субьектілерімен жұмыс жүргізу бөлімі
3) халықаралық салықтар бөлімі
3. Төраға орынбасары: ұйымдастыру басқармасы; құқықтық қамтамасыз ету
басқармасы:
- ұйымдастыру басқармасы төрт бөлімді басқарады:
1) ұйымдастыру бөлімі
2) кадрлар бөлімі
3) қаржымен қамтамасыз ету және мемлекеттік сатып алу бөлімі
4) мобильдік топтарды ұйымдастыру бөлімі
- құқықтық қамтамасыз ету басқармасы үш бөлімді басқарады:
1) құқықтық қамтамасыз ету бөлімі
2) салықтық аппеляция бөлімі
3) салық қарыздарымен жұмыс жүргізу бөлімі
Жанама салықтар бөлімі
Бөлімнің негізгі мақсаты мен функциясы:
Қазақстан Республикасының Салық Заңының орындалуын қамтамасыз ету және
тиімділігін зерттеу;
• жанама салықтың бюджетке толық түсуін және бақылау арқылы
қамтамасыз ету;
• жанама салықтың бюджетке толық және уақытылы түсуін дұрыстығын
құжаттық және тематикалық тексеруге қатысу және ұйымдастыру.
1.3 Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер.
Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы.
Қазақстан Республикасы кодексінің 1-бабына сәйкес салық кодексі
салықтармен бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдерді есептеумен
төлеудің тәртібін белгілеу енгізу бойынша билік қатнастарын сондай-
ақ салық міндеттемелерін орындаумен байланысты мемлекет пен салық
төлеуші арасындағы қатынасты реттейді. Заң шығарушы уәкілетті
мемлекеттік орган тұлғасында салық төлеуші мен мемлекет арасындағы
билік қатнастарын реттейтін салық заңдарын айқындайды. Биліктлік
мемлекет атынан шығатын басқалардың тарапынан салық қатнастарының
бірі мемлекеттік билік нұсқаларының жүйесінде негізделетн салық
заңдамасын реттеу жүйесін қалыптастыруға басты тәсілді айқындайды.
Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті құқықтық актіні-
салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің тізбесін енгізу, есептеу
мен оларды төлеу тәртібі берілетін салық кодексін қабылдау. Салық
кодексінің 10-бабына сәйкес салық және бюджетке басқада міндетті
төлемдер түсінігі мыналарды қарастырады.
1. Салықтар-бұл қайтарымсыз және өтемсіз сипаттап белгілі мөлшерде
жүргізілетін, мемлекет біржақты міндетті тәртіпте заңды белгілеген
бюджетке міндетті ақша төленеді.
2. Бюджетке басқа да міндетті төлемдері-белгілі мөлшерде
жүргізілетін бюджетке міндетті ақша аударымдары. Салық кодексінің 2-
бабына мыналарды анық айқындайды.
1. Салық кодексімен көзделген салықтармен бюджетке басқа да
міндетті төлемдерді төлеу бойынша жауапкершілік ешкімге жүктелуі
мүмкін емес.
2. Салықтармен бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер салық
кодексімен белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді,
енгізіледі, өзгертіледі немесе жойылады. Қазақстан Республикасының
қолданылып жүрген заңдары бойынша қазіргі уақытта бюджетке түсетін
салықтың емес сипаттағы басқа да міндетті төлемдер Қазақстан Республикасы
Үкіметінің әртүрлі заңдары және қаулыларымен реттеледі. Қандай да бір
төлемдер мен алымдарды белгілеу бір ғана тәсілмен, салық кодексіне
түзетушілерді енгізу жолымен мүмкін. Салық кодекснен салық қатынастарын
айқындайтын және белгілейтін акті болып салық кодексі және болуы мүмкін.
Салық кодексінің 60-64 баптарында салықтардың 9 түрі, алымдардың 13 түрі,
төлемдердің 9 түрі, кеден төлемдері мен баждардың 4 түрі белгіленген. Бұл
ретте, салықтардың мынадай түрлері белгіленген:
1. Коперативтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салық.
9. Мүлік салығы.
Бюджеттік басқа да міндетті салықтар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке және олармен мәмілерлерге құқықтарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
4. Радио электр құралдары мен жоғары жиілікті құрылғыларды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркеушілерді мемлекеттік тіркеу үшін
алым.
6. Теңіз, өзен және шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
9. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп
өтуі үшін алым.
10. Аукциондардын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Қызметтің кейбір түрлерімен айналысуға құқық үшін лицензиялық алым.
13. Теледидарлық және радиотарату ұйымдарына радио жиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
14. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем.
15. Жер үсті көздерінен су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
16. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем.
17. Жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін төлем.
18. Орман пайдаланулары үшін төлем.
19. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлем.
20. Радио жиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлем.
21. Кеме жүретін су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
22. Сыртқы жарнаманы орналастыруға төлем.
23. Мемлекеттік баж.
24. Кеден төлемдері.
25. Төлем.
26. Алымдар.
Бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті төлемдерді
есептеуді салық төлеушінің есепке тіркелген орны бойынша тікелей салық
органы жүргізеді. Әрбір салық төлеуші бойынша жеке және салық төлеушінің
жеке шоты арқылы іске асырылады. Салық төлеушінің жеке шотында:
салық және басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасы;
салық тексерісі нәтижесі бойынша салық органы есептеген бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы;
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің төленген сомасы;
төлемдердің, өсімпұлдар мен айыппұлдардың сомасы.
Бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті төлемдерді салық
төлеушінің жеке шоты арқылы есептеу бойынша, салық бақылауын жүргізу салық
қызметі органдарының бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасының бюджетке түскен не түспегендігін қадағалап және тиісті
шаралар қолдануға мүмкіндік береді. Салық төлеушінің жеке шотында берешегі
болған жағдайда, салық органы мынандай шаралар қолданылады:
1) салық міндеттемесін мерзімде орындалмағанын қамтамасыз ету
бойынша, қолданытын шаралар туралы, төмендегіні қарастыратын хабарлама
жібереді:
төленбеген күнен бастап есептелген өсімпұлдар күні мен, бюджетке төленетін
салық берешегін жойығанға дейін;
төлеу мерзімі белгіленген күнен бастап 30 жұмыс күні біткенге дейін банк
шоты бойынша, шығыс операцияларын жасауға тоқтату жөніндегі үшін шығарған
күні;
төлеу мерзімі белгіленген күнен бастап 10 жұмыс күні біткенге дейін банк
шоты бойынша, шығыс операцияларын жасауды тоқтату, билік ету мүмкін салық
берешегінің есебіне шектеу жөніндегі үкім шығарған күні;
2) салық берешегін мәжбүрлі өндіріп алуға қабылданатын шаралар туралы,
төмендегіні қарастыратын хабарлама жібереді:
банктік шоттарындағы ақша есебінен өндіріп алу;
қолма –қол ақша есебінен өндіріп алу;
дебиторлар есебінен өндіріп алу;
билік ету мүмкін салық берешегінің есебіне шектеуді жүзеге асыру есебінен
өндіріп алу;
қосымша акция эмиссиясын шығаруға мәжбүр ету;
банкрот процедурасын қолдану.
Салық кодексінің нормаларына сәйкес салық төлеуші салық міндеттемрінің
орындалуы жөнінде хабарлама алуға, ал салық органдары осы кодекстің 17-
бабына сәйкес салық төлеушінің өтініші бойынша 3 күн мерзімнен кешіктірмей
салық міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-
күйі туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге міндетті. Ол көшірмеден
салық төлеуші бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті
төлемдері бойынша қарызының бар-жоқтығын біле алады. Бюджетке
төленетін салық сомасы және басқа да міндетті төлемдері салық органдары
бірегей бюджет сынаптамасымен жүргізеді. Бюджетке төленетін салық сомасы
және басқа да міндетті төлемдердің есебін бұзғандығын анықтағанда, салық
қызметі органдары салық төлеушіге салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің сомасы туралы оны анықтаған күнен бастап 5 жұмыс күнен
кешіктірмей хабарлама жіберуге міндетті. Бұл жағдайда салық төлеушінің
салық берешегін жоюдың белгіленген тәртібін бұзуы болып табылуы мүмкін.
2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық төлеуші салық берешегін жою мына
тәртіпте жүргізіледі:
бірінші кезекте есептелген өсімақылар;
екінші кезекте есептелген айыппұлдар;
үшінші кезекте берешек сомасы.
Салық бақылауын жүзеге асыру белгіленген салық берешегін өтеу
тәртібінің кезектілігіне сәйкес салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер сомасының түсінік есепке енгізуге бақылау жасауға жол
береді.
Салық кодексінде салық қызметі органы салықтардың және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасын салық кезеңі
аяқталмағаннан кейін бес жыл ішінде есептей алады немесе қайта қарай
алатындығы айқын белгіленген.
1.4 Салық жүйесінің мәні мен мазмұны
Салық – құрылған және анықталған заңмен бекітілген тәртіп бойынша
мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъект табысының бір
бөлігі. Салық салу- бұл табысты және қайнар көздерді, мемлекеттік
құралдарды толықтыру үшін реттеуші құрал. Мемлекет пайда болысымен тарихи
салық та пайда болды. Салық неше ғасыр бойы өмір сүреді, соншама
экономикалық теория оптималды салық салу қағидасын іздеуді алғаш рет А.
Смит қалыптастырған. Оның көзқарасы бойынша қазіргі уақытта салық салудың
екі пікірі бар пайда болды.
Бірінің мәні мынада: салық, салық тжөлеушіге мемлекет тарапынан
көрсетілген қызмет көрсетуінен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиіс.
Екіншінің мәні: салық табыс мөлшеріне байланысты.
Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше қағиданы қолданады: жалпылай, яғни
табыс табатын барлық экономикалық тұлғаларды қамту.
Тұрақтылық, яғни уақытында салық мөлшері мен салық түрінің тұрақтылығы.
Тең күштеу, яғни салықты салу барлық салық төлеуші үшін бірдей болуы керек.
Міндеттеме, яғни салық мөлшері және салық жеңілдігін құру, бұл аз табысты
кәсіпорынға, халыққа аяушылық ықпал жасау. Салық жүйесі мемлекеттік заң
актілерінде негізделеді, мұнда салық элементтері құралады. Осыған
кіретіндер: салық тұлғасы немесе салық төлеуші, яғни салық төлеу міндеті
арттырылған тұлға, ол заңды немесе жеке тұлға баға алады.
Салық нысаны, яғни табыс және мүлік, осылардан салық есептеледі. Салық
көзі – бұл қоғамның таза табысы, нысандарының тәуелсіздігіне байланыссыз
салық салу. Салық ставкасы – салық өлшем бірлігіне сәйкес келетін заң
бойынша белгіленген салықтық мөлшер. Салықтық жеңілдіктер – салықтық заңға
сәйкес белгіленген салық төлеушілердің салық төлеуден босатылуы. Салқ салу
мерзімі- салық төлеудің заңды уақыты.
Салық жүйесін мемлекетпен және заңды тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастарының жиынтығы, салықтар мен алымдар, салық салу әдістері мен
тәсілдері, салық заңдары мен салыққа катысты актілер, салық салу органдары
мен салық қызметі жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралың Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін құрудың алғашқы бастамасы болып табылады. Міне,
дәл осы кезде дле салық комитетінің құрылу тарихы да өз бастауын алады. Бұл
еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің бірегейі. Осы мезгілден
бастап ел экономикасында бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске бастады.
Оларды атап айтсақ: шаруашылықты жүргізудің еркіндігі; меншік түрлерінің
бір-біріне өзара тепе-теңдігі; шаруашылық жүргізуші субьектілер мен
мемлекет арасындағы қатыстардың құқықтық негізде жүргізілуі т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып есептеледі.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқықтары
мен міндеттері, республикалық және жергілікті басқару органдарының да
салыққа байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын бекітілді.
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
концепциясын қабылдады. Бұл құжатта негізінен, салық жүйесін салық
заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес қызмет
етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан Республикасы
Президентінің 24.04.95 жылы қабылданған Заң күші бар Салық және бюджетке
төленетін басқа міндетті төлемдер туралың жарлығы болып табылады. Қазақстан
Республикасында 1995 жылдың бірінші шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі
іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршамаболса да нарықтық қатынастар
талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Алғашқында салық комитеті Мемлекеттік кіріс министрлігінің құрамында болса,
кейін 2001 жылы Қаржы министрлігінің құрамына дербес комитет болып кірді.
2. Қазақстан Республикасында салық жүйесін талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесіндегі кейбір
мәселелер.
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі
қызметті атқарады. Біріншісі фискальды қызмет болса, екіншісі реттеуші
қызметі. Фискалды қызмет ешкімді де алаңдата қоймайды себебі кез
келген мемлекеттің өмір сүруі үшін қаражаттың қажеттілігі өте
маңызды нәрсе. Реттеуші қызмет әркімнің, пейлін мемлекеттің немесе
кәсіпкерлердің болсын,аса қызықтыратын мәселесі болып табылады.
Баршамызға белгілі таразының екі жағы бар, біріншісі мемлекеттің
қажеттілігінен туындаса,ал екіншісі еркін кәсіпкерлікті ұстағандардың
мүдделерінен шығады. Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеушісі
қызметіне кеңінен тоқталсақ.
Салықтардың реттеушілік ролі негізінен мынадай шарттарға жауап
беруі қажет: Мемлекеттік бюджетке түсетін кіріс мөлшерінің белгісі
бір деңгейін ұстап отыру және кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға
салынатын салықтардың ауыртпалығын реттестіру.
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы
мемлекетіміздің негізгі байлық көзі шикізаттты,соның ішінде ең
біріншіден мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сәйкес, салық
жүйесінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты
экспорттаушыларға салынатын салықтардың тиімділігін арттыру болып
табылады. 1999 жылдың қорытындысы бойынша, мұнайды экспорттаудан тек
салық түрінде ғана мемлекеттік бюджетімізге 500 миллион АҚШ доллары
шамасындағы қаржы түспей қалған. Мұндай көлемдегі қаржы республикалық
бюджетіміздің төрттен бір бөлігіндей мөлшерін құрайды. Салық
салынатын базаның кемуінен, экспорттаушы емес экономиканың басқа
салаларында қызмет атқарып отырған кәсіпорындарға жүктелетін салық
ауыртпалығы арта түсуде.
Жер қайнауындағы табиғи байлықтарды өндірушілердің табыстары
әлемдік бағаға байланысты екенін ескере отырып,оларға салынатын
табыс салығына прогрессивті ставканы енгізген дұрыс болар еді. Егер
шикізаттың қалыптасқан бағасы орташа көрсеткіштен жоғары болып
қалыптаса,онда осындай шикізатты экспорттаушы кәсіпкерлер бағаның
артық мөлшеріндегідей пайызда қосымша табыс табады. Аталған
кемшіліктерді жою үшін шикізатты өндірушілерге салынатын табыс
салығының базасын кәсіпорынның ішкі пайда нормасынан шикізаттың
сатылу уақытындағы қалыптасқан әлемдік бағасы мен шикізатты өндіру
мен тасымалдауға кеткен шығындардың айырмасына ауыстыру керек. Кез
келген шикізатты болсын,дайын өнімдерді болсын экспорттаушы
кәсіпорындар сатылу бағасын жасалған келісім шарттарында төмендетіп
жазып, табыс мөлшерін азайтып көрсетуі әбден мүмкін,ал белгілі
бір уақытта қалыптасқан шикізат бағасын кемітіп көрсету мүмкін
емес және оның дұрыстығын тексеру онша қиынға соқпайды. Сонымен
қатар шикізаттың өзіндік құны мен тасымалдау шығынын анықтау көп
жағдайда тұрақты болып қалады. Бұл арада экспорттаушы
кәсіпорындардың келіспейтін жақтары орын алуы мүмкін, мәселен,
Қазақстан шикізаты сапасының төмендігі. Әлемдік бағаның төмендеуіне
қарамастан шикізатты экспорттау еліміз үшін маңызды болып қала
берсе,онда өндіруші кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмек көрсету
аса қажет. Салық салу жағынан шикізатты экспорттаушылар үшін
көмекті табыс салығы ставкасын төмендеген сайын пропорционалды
түрде табыс салығы ставкасын да азайту керек. Мұндай әрекет
шикізатты өндірушілер мен экспорттаушылар үшін едәуір көмек болар
еді. Сонымен, шикізатты экспорттаушыларға қолданылып келген үстеме
пайдаға салынатын салықты алып тастап, бір ғана прогрессивті табыс
салығын қолданған дұрыс болар еді. Осы аталған салық төлеушілер
мен еліміздің экономикасында орын алып отырған монополиялық
кәсіпорындарды теңестіріп қарауға болады. Өйткені монополиялық
кәсіпорындар өз кезегінде үстеме пайда табу үшін өздерінің тауар
немесе қызмет бағаларын қайта-қайта көбейтуге құштар болып отыр.
Бағаның тұрақты жағдайда болуын ынталандыратын салықтың
қажеттілігінде болып отыр. Кейбір экономикасы дамыған батыс
елдерінде,тұрғындардың өміріне аса қажетті салалардағы кәсіпорындар
үшін пайда нормасы мемлекет тарапынан 12% шамасында етіп қойылған.
Яғни кәсіпорын осы нормадан артық тапқан табысын салық түрінде
түгелдей мемлекет бюджетіне өткізуі тиіс. Қазақстан жағдайында
халыққа комуналды қызметтер көрсетіп отырған жеке және мемлекеттік
кәсіпорындар үшін мемлекет тарапынан мұндай қысымдық көрсету
көптеген қиыншылықтарға алып келуі мүмкін. Мысалы, инвестиция жасаған
компания атанған саладан өз қаржысын алып, пайда, нормасы жоғары
болатын салаға ауысып кетуі әбден мүмкін. Сондықтан Қазақстан-дық
кәсіпорындар үшін ішкі пайда нормасын инфляциалық пайызды ескере
отырып, 20-25%-ға дейін көтеруге болады.
Аса бір ойландырып жүрген мәселенің бірі-жеке тұлғалардың
табысына салынатын салықтардың мөлшері. Кәзіргі таңда кәсіпорындарда
қызмет атқаратын жеке тұлғалардың жалақыларына екі түрлі табыс
салығы және әлеуметтік салық салынады. Сонымен бірге міндетті түрде
жалақының он пайызы зейнетақы қорына аударылады. Мәселенің жайын
жалақыны төлейтін заңды тұлғалар жағынан қарайтын болсақ, онда
жалақы.
Үлестіру барысында кәсіпорындардың қосымша қаржыға шығын-
далуын байқаймыз. Жалақы қоры неғұрлым көбейген сайын кәсіпорындар
әлеуметтік салықты соғұрлым көп төлейді. Бұл қызметкерлердің еңбек
ақысын көтеруге кәсіпорындар мүдделі емес деген сөз. Жалақы
мөлшерін көбейткен күннің өзінде кәсіпорындар әр түрлі жолдармен
нақты жалақы мөлшерін азайтып көрсетуде. Осыған байланысты Қазақстан
салық жүйесінің алдында қалайша еліміздің азаматтарының орташа
жалақы мөлшерін көтеруге болады және кәсіпорындарды қандай
жолдармен жалақыны көтеруге ынталандыруға болады деген мәселелер
тұр.
Қазақстан салық жүйесінде орын алып отырған әлеуметтік салық
Компания қожайындарының өз қызметкерлерінің жалақы мөлшерін көбейтуін
ынталандыру тұрмақ, керісінше бұл салықтан қалай құтылуды ойлап,
бастарын қатыруға итеріп отыр. Мәселе тек әлеуметтік салық
ставкасының жоғарылығында ғана болып отырған жоқ,сонымен қатар бұл
салық салынатын базада да болып отыр.
Дамыған мемлекеттердегі әлеуметтік салықтың ставкасы 4-12 пайыз
аралығында болып,оны тек компаниялардың өздері емес, жалақы
алушылармен бөлісіп төлейді. Қазақстанның жалақы алушы азаматтары
әлеуметтік салықтың ауыртпалығынан құтылғанымен, жалақы төлеуші
компанияларға үлкен ауыртпалық жүктеліп отыр. Себебі жылдық жалпы
жалақы қоры орташа есеппен алғанда компаниялар пайдасының 40-70
пайызын құрайды,ал осы уақытқа дейін әлеуметтік салық ставкасы 26
пайызды құраған болса, кәсіпорындар өз пайдаларының 18 пайызына
дейінгі мөлшерін мемлекетке әлеуметтік салық түрінде төлеуге мәжбүр
болады екен. Бұған 30 пайыздық заңды тұлғаларға салынатын табыс
салығын қосатын болсақ, компанияларға жүктелетін салық ауыртпалығының
жоғары екенін көруге болады.
Казіргі таңда республика Президентінің басшылығымен әлеуметтік
салық ставкасы 26 пайыздан 21 пайызға дейін төмендетілді. Сонымен
әлеуметтік,салық бойынша аталған өзгерістердің нәтижесінде
мемлекетке, компанияларға, әсіресе еліміздің азаматтарына келер пайда
айтарлықтай болар еді. Республикамызда өмір сүріп отырған жалақылары
төмен азаматтар үшін салық заңымызда жеңілдіктер қарастырылмаған
деуге болады. Мысалы, салық заңында жеке тұлғалардың табыстарына
қолданылатын шегерімдердің мөлшері барлық жеке тұлғалар үшін бірде
бір айлық есептеу көрсеткіші деңгейінде жеке әрбір бір айлық
есептеу көрсеткішінен төмен табыс табатын немесе мүлдем табысы жоқ
әрбір жанұя мүшесі үшін бір айлық есептеу көрсеткіші мөлшерінде
шегерім жасауға рұқсат етілді, яғни жалақы мөлшері 45000 теңге болатын
және жалақысы 4500 теңгені құрайтын жеке тұлғалардың табыстарына
қолданылатын шегерімдердің шамасы бірдей. Бұл әрине әділдікке
жатпайды, ал салықтардың классикалық үлгісі бойынша әділдік принципі
алдыңғы орынға ие болуы қажет. Шын мәнінде жалақылары бір-бірінен
өте алшақ жатқан жеке тұлғалар үшін осы аталған шегерімдердің
қажеттілік деңгейі әр түрлі болады.
Жалақысы ең төменгі деңгейге жақынырақ болатын тұлғалар үшін
табысқа қолданылатын шегерімдердің ролі елеулі болып табылса, ал
жалақылары орта деңгейден жоғары тұрғандар үшін шегерімдердің бары
не,жоғы не, бәрібір. Обьективті және субьективті жақтарды ескере
отырып, келесі ұсыныстарды қозғауға болады. Біріншісі, жеке тұлғаларға
қолданылатын шегерімнің мөлшерін өзгерту және оны тек табысы
төменгілерге ғана қолдану, екіншісі, табыс салығынан ең төменгі
жалақы алушыларды босату. Қолданылып жүрген шегерімнің өзі өте
елеусіз болғандықтан,бір айлық есептеу көрсеткіші ешкімге де
айтарлықтай көмек бола алмайды. Сондықтан жеке тұлғалардың табыс
салығына қолданылатын шегерімнің мөлшерін кем дегенде ең төменгі
жалақы 4500 теңгені құрайтын болса, осындай мөлшерде жалақы
алатындар мүлдем табыс салығымен босатылады деген сөз. Ал орташа
және жоғары деңгейдегі мөлшерде жалақы алатындар үшін
қолданылатын шегерімді қысқарту қажет. Егер Қазақстандағы орташа
жалақы 15000 теңгені құрайтын болса,онда осы мөлшерге дейінгі
жалақыға бір айлық ең төменгі жалақы деңгейінде шегерім
қолданылып, ал әрбір табысы төмен немесе мүлдем жоқ жанұя мүшелері
үшін бұрынғысынша бір айлық есептеу көрсеткіші деңгейінде шегерім
жасалғаны жөн. Қалған жеке тұлғалар үшін,яғни, орташа жалақыдан
жоғары табыс табушыларға ешқандай да шегерімдерді қолдану қажет
емес. Сонымен, егер республикамыздың салық жүйесіндегі жеке
тұлғаларға салынатын табыс салығына осындай өзгерістерді енгізетін
болсақ,табысы өте төменгі дәрежедегі азаматтарымызға едәуір көмек
жасаған болар едік. Мұндай өзгерістен кейін мемлекет ешқандай да
зардап шекпейді, керісінше, табысы орташа деңгейден жоғары болатын
салық төлеушілердің жалақыларына қолданылатын шегерімдерді алып
тастағанның арқасында мемлекетіміздің бюджетінің кіріс жағы ұлғая
түспек.
2. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму
ерекшеліктері.
Мониторинг Салық кодексінің 544- бабына сәйкес олардың анық салық
салу базасын анықтау мен тауарлардың өзіндік құнын қалыптастырудың
негіздемесіне талдау жүргізу, Қазақстан Республикасының қаржылық,
валюталық заңнамасын және қолданылатын рыноктық бағаларды қадағалау
мақсатында жүргізіледі. Салық кодексі мониторингтің екі деңгейін
айқындады. Республикалық мониторингке жататын салық төлеушілер
тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Мұндай
республикалық мониторингке жататын салық төлеушілер тізбесі ,,Ірі
салық төлеушілерге мемлекеттік мониторинг енгізу туралы” Қазақстан
Республикасының 1999 жылғы 30 қазанда № 1631 қаулысымен айқындалған.
Бүгінгі күні осы тізбе 200-ден астам салық төлеушілерді қарастырады.
Мониторингке жататын салық төлеушілер міндетті тәртіпте салық
қызметі органына салық есептемесін береді.Салық есептемесін, сондай-
ақ мониторинг жүргізуге қажетті құжаттарды бермеу, салық төлеушіні
,,Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы” Қазақстан Республикасы
Кодексінің 206-бабына сәйкес айпұл салуға әкеп соғады.
Егер ірі кәсіпорындардың ел экономикасындағы рөлі туралы
айтатын болсақ, онда мониторинг инстингне енетін 98 кәсіпорыннан
түскен салықтар мен төлемдер 1999 жылы 111 милиярд теңге немесе
бюджеттің барлық салық және салықтық емес түсімдерінің 33,7 проценті
болды. Осы кәсіпорындардың республикамыздағы өнеркәсіп өндірісінің
жалпы үлесі 92 процентті құрады. Ал 2000 жылдың бірінші тоқсанында
ірі кәсіпорындардан салық және салықтық емес түсімдердің көлемі
жалпы республикалық көрсеткіште небәрі 23,9 процент болды. Аса ірі
кәсіпорындардан салық және салықтық емес түсімдердің даму деңгейі
бюджет түсімдердің жалпы көлеміне қарағанда, оншалықты көп емес.
Қазіргі жағдайда ол бюджеттің кіріс бөлігін орындау жөнінде
тұрақтылықты бұзу рөлін атқарады. Бұған сыртқы рынокта қалыптасып
отырған баға өлшемдері белгілі бір дәрежеде әсер етіп отыр.
Алайда, егер аса ірі кәсіпорындар өндірісінің көлемі азаюының
барлық жағын талдайтын болсақ, біз салық базасын қалыптастыруға
көбінесе сыртқы экономикалық өлшемдер емес, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І.Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.1 Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
1.2. Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының ұйымдық құрылымы,
міндеттері мен құқықтары
1.3. Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер
1.4 Салық жүйесінің мәні мен мазмұны
ІІ. Қазақстан Республикасында салық жүйесін талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесіндегі кейбір
мәселелер
2.2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму ерекшеліктері
ІІІ.Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстан Республикасы Салық жүйесін жетілдірудің ақпараттық
бағдарламалары
3.2 Қазіргі заманның Қазақстан экономикасынық фискальдық саясатынық
ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар ел экономикасын қайта құрып, оның дамуына, ұлғаюына, саяси
әлеуметтік істердің толығымен іске асуына мүкідік туғызады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмететуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.
Мемлекет пен тұлғалар арасында бюджетке төленетін міндетті төлемдер,
сондай-ақ салық салу әдістері мен тәсілдері, салық салу актілері мен
заңдары және салық қызметтері құрайды. Қазақстан Республикасында 1991 жылы
25-желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі
туралың заңы тәуелсіз еліміздің салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы
болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің
бірегейі болып табылады. Соған байланысты еліміздің экономикасында елімзіде
бұрын болмаған жаңа құрылыстар мен өзгерістер енгізіле бастады. Оларды атап
айтатын болсақ шаруашылық жүргізу еркіндігі, меншік түрлерінің бір-бірімен
теңдігі, шаруашылық жүргізушімен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық
негізі жүргізілді. Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерінің
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлерін,
олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат болып
табылады.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының
құқықтары мен міндеттері республикалық және жергілікті органдардың салыққа
байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын белгіленді. 1995
жылдан бастап салық жүйесіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар
енгізілді. 1995 жыл сәуір айында Қазақстан Республикасы Президентінің
қабылдауымен заң күші бар Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер
туралың жарлығы қабылданып, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
1шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі
біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп халықаралық
тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекттік
әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Салықтар мемлекеттің өмір
сүруінің барлық кезеңдеріне тән құбылыс. Олардың басты міндеті - әр
қоғамның дамуын қамтамасыз ететін өндірістік емес саланы қаржыландыру болып
табылады.Сонымен бірге салық жаңадан құрылған қосымша құнды алудың тәсілі
ретінде салық төлеушілердің қаржылық күйіне шешуші әсер жасайды. Салықтың
мәні әлеуметтік-экономикалық мәні мен құрылымы мен рөлі қоғамның
экономикалық және саяси құрылысымен, сондай-ақ мемлекеттің табиғаты және
қызметімен анықталады.салықтар қоғамдық өнімнің бір бөлігі ретінде
мемлекеттік бюджеттің кірістерінің негізгі қайнар көзі ретінде құрылуы,
ертеден келе жатқан дәстүрлердің бірі және бұл дәстүр нарықтық экономикада
да әрекет етеді.
І. Салық жүйесінің нарықтық экономика жағдайындағы сипаты
Салық мемлекеттік бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекеттің
әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Сонымен бірге жаңадан
құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық
күйіне шешуші әсер жасайды. Салық заңын реформалау кезінде біз басты
міндетімізге қазіргі салық жүйесін ықшамдауды, салық төлеушілермен әділ
қарым-қатынастарды ендіруді алдық, сөйтіп тауар өндірушілер өндірісті
инвестендіруге жеткілікті саладағы қаржы ресурстарын бағыттауға қажетті
мүмкіндікке ие болды. Сондай-ақ әділеттік принциптік қамтамасыз ету
мақсатымен көптеген, тіпті еш негізделмеген жеңілдіктер қайта қарастырлыды.
Қабылданған салық кодексінің қимылын зерттеу стратегиялық жоспар бойынша
есептеулердің ақтайтынын көрсетті. Біз болжаған бюджет жоғалтулары салық
кодексінде ескерілген қосымша шығындармен жабылады. Жаңа салық заңының
негізгі мақсаты шаруашылық субъектілеріне салық ауыртпалығын азайтуды
қамтамасыз ету болатын. Бұл жағдайға сан алуан мақсаттық қорларға
қаржыларды тартуды қысқарту, сондай-ақ өз күшіндегі салық санын кеміту
жолымен қол жеткізілді.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғанындай, салықты реттеу несие-
қаржылық реттеумен бірігіп әрекет еткенде нарықтық экономиканы жүргізудің
аса тиімді үлгісі болып табылады. Сондай-ақ салықтардың әлеуметтік
теңдікті, оған қоса реформалардың тиімділігін қамтамасыз етудегі маңызы да
ерекше. Қазіогі кезеңдегі жағдайлардасалықтардың мәні мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етудің шекарасынан шығып отыр.
Енді салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің маңызды құралы бола
бастады. Экономикалық реформа мақсаттарының бірішаруашылық жүргізуші
субъектілерге түсетін салықауыртпалығын жеңілдетуге, қолданылып жүрген
салықтар мен төлемдерді реттеуге келіп сияды.
Схема 1. Қазақстан Республикасы Салық комитетінің ұйымдық
құрылымы
Шымкент қалалық Салық комитетінің ұйымдық құрылымы
1.2. Қазақстан Республикасының салық қызметі органдарының ұйымдық құрылымы,
міндеттері мен құқықтары
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге
асыру жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
органдарынан тұрады.
Салық органдарына аймақаралық салық комитеттері, облыстар, Астана және
Алматы қалалары бойынша салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері,
аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері
жатады.
Салық органдары тиісті жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті
атқарушы органдарға жатпайды.
Салық қызметі органдарының міндеттері:
1. Салық қызметі органдары:
1) салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
2) мемлекеттің мүдделерін қорғауға;
3) салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына, сондай-ақ
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер
кезінде ұсталуына және аударылуына салық бақылауын жүзеге асыруға;
4) салық төлеушілердің, салық салу обьектілері мен салық салуға
байланысты обьектілердің есебінен, есептелген және төленген салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін
белгіленген тәртіппен жүргізуге ;
5) белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін
түсіндіруге;
6) салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
7) салық кодекс ережелеріне сәйкес салық құпиясын сақтауға;
8) салық кодексте көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге
салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде хабарлама тапсыруға;
9) салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының
жай-күйі туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;
10) салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін
растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын
қамтамасыз етуге;
11) мемлекет меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу тәртібінің сақталуын, сондай-ақ оны сатудан түскен
ақшаның бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге
асыруға;
12) салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін
қолдануға және салық төлеушіден салық берешегін Салық Кодексіне
сәйкес мәжбүрлеп өндіріп алуға;
13) Қазақстан Республикасның Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне
сәйкес салық төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.
2. Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ
қылмыс белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері
анықталған кезде, салық органдары Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес іс жүргізу шешімін қабылдау үшін тиісті құқық
қорғау органдарының тергеуіне жататын материалдарды жібереді.
3. Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының салық заңдарымен
көзделген өзге де міндеттерді орындайды.
Салық қызметі органдары лауазымды адамдарының жақын туысы
(ата-анасы, жұбайы (зайыбы), аға-інілері, апа-қарындастар, ата-анасы
мен балалары болып табылатын және басқа қаржылық жағынан тікелей немесе
жанама мүдделігі бар салық төлеушіге қатысты мұндай лауазымды адамның
қызметтік міндеттерін жүзеге асыруына тыйым салынады.
Салық қызметі органдарының құқықтары
1. Салық қызметі органдары:
1) Салық Кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге
және бекітуге;
2) өз құзіреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен
тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме
беруге;
3) Салық Кодексінде белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге
асыруға;
4) Салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына,
есептеріне, сметаларына, ақшасының бар- жоғына, бағалы қағаздарына,
есеп айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін
орындауға байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының
белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;
5) Салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген нысандар
бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
есептеу мен төлеу (ұстау мен аудару) жөнінде құжаттар, оларды
толтыру жөнінде түсіндірмелер, сондай-ақ салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің, жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дұрыс есептелінгенін және
дер кезінде төленгендігін (ұсталғандығын және аударылғандығын )
растайтын құжаттар беруді талап етуге;
6) Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен
салық тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар
жасалынғанын айғақтайтын қжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;
7) Орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланатын кез
келген салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты
обьектілерді тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне (тұрғын үй-
жайлардан басқа) түгендеу жүргізуге;
8) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілетті
мемлекеттік орган белгіленген тәртіппен салық төлеушіден электрондық
құжаттар түріндегі ақпарат алуға;
9) Тексерілетін салық төлеушіге заңды тұлға мен жеке кәсіпкерге салық
салуға байланысты мәселелер бойынша коммерциялық, банктік және
заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге
Қазақсан Республикасының заң актілерімен белгіленген талаптарды
сақтай отырып, банктерден немесе банк операцияларының жекелеген
түрлерінен жүзеге асыратын ұйымдардан оның банк шоттарының бар-жоғын
және олардың нөмірлері туралы, мәліметтер алуға;
10) Салық Кодексінің ерекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық
төлеушінің салық міндеттемесін жанама әдіспен айқындауға;
11) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға;
12) Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің көзделген заң
актілерінің негізінде заңды тұлғаны тарату туралы сотқа талап- арыз
беруге құқылы.
2. Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң
актілерімен көзделген өзге құқықтары бар.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша салық комитетінің құрылымы
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша салық комитетін төраға
басқарады. Төрағаның үш орынбасары және аудит басқармасыбар, аудит
басқармасы тек Төрағаның тікелей басшылығында болады, Төраға
орынбасарларына бағынышты емес. Төраға орынбасарлары өздеріне жүктелген
басқармаларды басқарады атап көрсететін болсақ:
1. Төраға орынбасары: Аналитикалық басқармасы; Жанама салықтар
басқармасы; Ақпараттық технологиялар басқармасы:
1. Жанама салық салымы сұрағы бойынша салық заңдылықтарының және
нормативтік актілерінің орындалуына бақылау және талдау жасай
отырып іске асыру;
2. Қазақстан Республикасының этил спиртінің, алкогольдік өнімдерді
шығару және айналымда болуын мемлекеттік реттеу заңы бойынша жанама
салықтың бюджетке уақытылы, толық түсуін және дұрыс түсуін
қамтамасыз ету;
3. жанама салықтардың толық уақытылы түсуіне талдау және бақылау жасап
отыру;
4. басқа мемлекеттік органдармен, қоғамдық мекемелерімен жанама салық
жинақтау сұрағы бойынша қарым-қатынаста болу;
Міндеттері:
- Салық Комитетінің басшысының және жоғарғы органдардың тапсырмасын
уақытылы орындау;
- Салық Комитетінің ішкі еңбек тәрбиесін бұзбау;
- Компитенциялық салық төлеушілерге салық заңдылықтарын түсіндіру;
- Методикалық және консультативтік көмек көрсету;
Бөлім қызметкерлерінің жауапкершілігі:
- Қызмет нұсқауындағы тапсырылған салаға;
- Мемлекеттік, қызмет бабындағы құпияны сақтау;
- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызметі туралы заңы және
Коррупциямен күрес туралы Қазақстан Республикасының заңын орындау.
Салықтық аудит бөлімі
Аудит бөлімінің қызметі заңды және жеке тұлғалардың қызметтерінің
құжаттық, рейдтік, телематикалық тексерулерін жүргізу жүзеге асыру.
Комералдық тексерулерді жүзеге асыру және тағы өздеріне жүктелген және де
жоспарлық тексерулерді ұйымдастыру.
Бұл бөлім бойынша тексеру барысында келесі құжаттар қолданылады:
- салықтар мен төлемдердің декларациялары мен төлемдердің
есептеулері;
- бас және кассалық кітаптар;
- бухгалтерлік және банкілік құжаттар;
- жарғы және басқа да заңды құжаттар.
- Аналитикалық басқарма екі бөлімді басқарады:
1) төлемдердің түсімін есептеу және талдау бөлімі
2) ірі салық төлеушілер мониторингі бөлімі
- жанама салықтар басқармасы екі бөлімді басқарады:
1) ҚҚС бөлімі
2) Акциздер бөлімі
- ақпараттық технологиялар басқармасы екі бөлімді басқарады:
1) ақпараттық жүйелерді ендіру және сүйемелдеу бөлімі
2) ақпараттық жүйедегі мәліметтерді бақылау бөлімі
2. Төраға орынбасары: Бейөндірістік төлемдер басқармасы; салық
төлеушілермен жұмыс жүргізу басқармасы;
- бейөндірістік төлемдер басқармасы екі бөлімді басқарады:
1) салыққа жататын бейөндірістік төлемдер бөлімі
2) салыққа жатпайтын бейөндірістік төлемдер бөлімі
- салық төлеушілермен жұмыс жүргізу басқармасы үш бөлімді басқарады:
1) салық төлеушілермен жұмыс жүргізу бөлімі
2) кіші бизнес субьектілерімен жұмыс жүргізу бөлімі
3) халықаралық салықтар бөлімі
3. Төраға орынбасары: ұйымдастыру басқармасы; құқықтық қамтамасыз ету
басқармасы:
- ұйымдастыру басқармасы төрт бөлімді басқарады:
1) ұйымдастыру бөлімі
2) кадрлар бөлімі
3) қаржымен қамтамасыз ету және мемлекеттік сатып алу бөлімі
4) мобильдік топтарды ұйымдастыру бөлімі
- құқықтық қамтамасыз ету басқармасы үш бөлімді басқарады:
1) құқықтық қамтамасыз ету бөлімі
2) салықтық аппеляция бөлімі
3) салық қарыздарымен жұмыс жүргізу бөлімі
Жанама салықтар бөлімі
Бөлімнің негізгі мақсаты мен функциясы:
Қазақстан Республикасының Салық Заңының орындалуын қамтамасыз ету және
тиімділігін зерттеу;
• жанама салықтың бюджетке толық түсуін және бақылау арқылы
қамтамасыз ету;
• жанама салықтың бюджетке толық және уақытылы түсуін дұрыстығын
құжаттық және тематикалық тексеруге қатысу және ұйымдастыру.
1.3 Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер.
Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы.
Қазақстан Республикасы кодексінің 1-бабына сәйкес салық кодексі
салықтармен бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдерді есептеумен
төлеудің тәртібін белгілеу енгізу бойынша билік қатнастарын сондай-
ақ салық міндеттемелерін орындаумен байланысты мемлекет пен салық
төлеуші арасындағы қатынасты реттейді. Заң шығарушы уәкілетті
мемлекеттік орган тұлғасында салық төлеуші мен мемлекет арасындағы
билік қатнастарын реттейтін салық заңдарын айқындайды. Биліктлік
мемлекет атынан шығатын басқалардың тарапынан салық қатнастарының
бірі мемлекеттік билік нұсқаларының жүйесінде негізделетн салық
заңдамасын реттеу жүйесін қалыптастыруға басты тәсілді айқындайды.
Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті құқықтық актіні-
салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің тізбесін енгізу, есептеу
мен оларды төлеу тәртібі берілетін салық кодексін қабылдау. Салық
кодексінің 10-бабына сәйкес салық және бюджетке басқада міндетті
төлемдер түсінігі мыналарды қарастырады.
1. Салықтар-бұл қайтарымсыз және өтемсіз сипаттап белгілі мөлшерде
жүргізілетін, мемлекет біржақты міндетті тәртіпте заңды белгілеген
бюджетке міндетті ақша төленеді.
2. Бюджетке басқа да міндетті төлемдері-белгілі мөлшерде
жүргізілетін бюджетке міндетті ақша аударымдары. Салық кодексінің 2-
бабына мыналарды анық айқындайды.
1. Салық кодексімен көзделген салықтармен бюджетке басқа да
міндетті төлемдерді төлеу бойынша жауапкершілік ешкімге жүктелуі
мүмкін емес.
2. Салықтармен бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер салық
кодексімен белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді,
енгізіледі, өзгертіледі немесе жойылады. Қазақстан Республикасының
қолданылып жүрген заңдары бойынша қазіргі уақытта бюджетке түсетін
салықтың емес сипаттағы басқа да міндетті төлемдер Қазақстан Республикасы
Үкіметінің әртүрлі заңдары және қаулыларымен реттеледі. Қандай да бір
төлемдер мен алымдарды белгілеу бір ғана тәсілмен, салық кодексіне
түзетушілерді енгізу жолымен мүмкін. Салық кодекснен салық қатынастарын
айқындайтын және белгілейтін акті болып салық кодексі және болуы мүмкін.
Салық кодексінің 60-64 баптарында салықтардың 9 түрі, алымдардың 13 түрі,
төлемдердің 9 түрі, кеден төлемдері мен баждардың 4 түрі белгіленген. Бұл
ретте, салықтардың мынадай түрлері белгіленген:
1. Коперативтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салық.
9. Мүлік салығы.
Бюджеттік басқа да міндетті салықтар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке және олармен мәмілерлерге құқықтарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
4. Радио электр құралдары мен жоғары жиілікті құрылғыларды мемлекеттік
тіркеу үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркеушілерді мемлекеттік тіркеу үшін
алым.
6. Теңіз, өзен және шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу үшін алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін алым.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым.
9. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп
өтуі үшін алым.
10. Аукциондардын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Қызметтің кейбір түрлерімен айналысуға құқық үшін лицензиялық алым.
13. Теледидарлық және радиотарату ұйымдарына радио жиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
14. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем.
15. Жер үсті көздерінен су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
16. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем.
17. Жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін төлем.
18. Орман пайдаланулары үшін төлем.
19. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлем.
20. Радио жиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлем.
21. Кеме жүретін су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
22. Сыртқы жарнаманы орналастыруға төлем.
23. Мемлекеттік баж.
24. Кеден төлемдері.
25. Төлем.
26. Алымдар.
Бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті төлемдерді
есептеуді салық төлеушінің есепке тіркелген орны бойынша тікелей салық
органы жүргізеді. Әрбір салық төлеуші бойынша жеке және салық төлеушінің
жеке шоты арқылы іске асырылады. Салық төлеушінің жеке шотында:
салық және басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасы;
салық тексерісі нәтижесі бойынша салық органы есептеген бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы;
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің төленген сомасы;
төлемдердің, өсімпұлдар мен айыппұлдардың сомасы.
Бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті төлемдерді салық
төлеушінің жеке шоты арқылы есептеу бойынша, салық бақылауын жүргізу салық
қызметі органдарының бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасының бюджетке түскен не түспегендігін қадағалап және тиісті
шаралар қолдануға мүмкіндік береді. Салық төлеушінің жеке шотында берешегі
болған жағдайда, салық органы мынандай шаралар қолданылады:
1) салық міндеттемесін мерзімде орындалмағанын қамтамасыз ету
бойынша, қолданытын шаралар туралы, төмендегіні қарастыратын хабарлама
жібереді:
төленбеген күнен бастап есептелген өсімпұлдар күні мен, бюджетке төленетін
салық берешегін жойығанға дейін;
төлеу мерзімі белгіленген күнен бастап 30 жұмыс күні біткенге дейін банк
шоты бойынша, шығыс операцияларын жасауға тоқтату жөніндегі үшін шығарған
күні;
төлеу мерзімі белгіленген күнен бастап 10 жұмыс күні біткенге дейін банк
шоты бойынша, шығыс операцияларын жасауды тоқтату, билік ету мүмкін салық
берешегінің есебіне шектеу жөніндегі үкім шығарған күні;
2) салық берешегін мәжбүрлі өндіріп алуға қабылданатын шаралар туралы,
төмендегіні қарастыратын хабарлама жібереді:
банктік шоттарындағы ақша есебінен өндіріп алу;
қолма –қол ақша есебінен өндіріп алу;
дебиторлар есебінен өндіріп алу;
билік ету мүмкін салық берешегінің есебіне шектеуді жүзеге асыру есебінен
өндіріп алу;
қосымша акция эмиссиясын шығаруға мәжбүр ету;
банкрот процедурасын қолдану.
Салық кодексінің нормаларына сәйкес салық төлеуші салық міндеттемрінің
орындалуы жөнінде хабарлама алуға, ал салық органдары осы кодекстің 17-
бабына сәйкес салық төлеушінің өтініші бойынша 3 күн мерзімнен кешіктірмей
салық міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-
күйі туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге міндетті. Ол көшірмеден
салық төлеуші бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті
төлемдері бойынша қарызының бар-жоқтығын біле алады. Бюджетке
төленетін салық сомасы және басқа да міндетті төлемдері салық органдары
бірегей бюджет сынаптамасымен жүргізеді. Бюджетке төленетін салық сомасы
және басқа да міндетті төлемдердің есебін бұзғандығын анықтағанда, салық
қызметі органдары салық төлеушіге салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің сомасы туралы оны анықтаған күнен бастап 5 жұмыс күнен
кешіктірмей хабарлама жіберуге міндетті. Бұл жағдайда салық төлеушінің
салық берешегін жоюдың белгіленген тәртібін бұзуы болып табылуы мүмкін.
2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық төлеуші салық берешегін жою мына
тәртіпте жүргізіледі:
бірінші кезекте есептелген өсімақылар;
екінші кезекте есептелген айыппұлдар;
үшінші кезекте берешек сомасы.
Салық бақылауын жүзеге асыру белгіленген салық берешегін өтеу
тәртібінің кезектілігіне сәйкес салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер сомасының түсінік есепке енгізуге бақылау жасауға жол
береді.
Салық кодексінде салық қызметі органы салықтардың және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасын салық кезеңі
аяқталмағаннан кейін бес жыл ішінде есептей алады немесе қайта қарай
алатындығы айқын белгіленген.
1.4 Салық жүйесінің мәні мен мазмұны
Салық – құрылған және анықталған заңмен бекітілген тәртіп бойынша
мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъект табысының бір
бөлігі. Салық салу- бұл табысты және қайнар көздерді, мемлекеттік
құралдарды толықтыру үшін реттеуші құрал. Мемлекет пайда болысымен тарихи
салық та пайда болды. Салық неше ғасыр бойы өмір сүреді, соншама
экономикалық теория оптималды салық салу қағидасын іздеуді алғаш рет А.
Смит қалыптастырған. Оның көзқарасы бойынша қазіргі уақытта салық салудың
екі пікірі бар пайда болды.
Бірінің мәні мынада: салық, салық тжөлеушіге мемлекет тарапынан
көрсетілген қызмет көрсетуінен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиіс.
Екіншінің мәні: салық табыс мөлшеріне байланысты.
Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше қағиданы қолданады: жалпылай, яғни
табыс табатын барлық экономикалық тұлғаларды қамту.
Тұрақтылық, яғни уақытында салық мөлшері мен салық түрінің тұрақтылығы.
Тең күштеу, яғни салықты салу барлық салық төлеуші үшін бірдей болуы керек.
Міндеттеме, яғни салық мөлшері және салық жеңілдігін құру, бұл аз табысты
кәсіпорынға, халыққа аяушылық ықпал жасау. Салық жүйесі мемлекеттік заң
актілерінде негізделеді, мұнда салық элементтері құралады. Осыған
кіретіндер: салық тұлғасы немесе салық төлеуші, яғни салық төлеу міндеті
арттырылған тұлға, ол заңды немесе жеке тұлға баға алады.
Салық нысаны, яғни табыс және мүлік, осылардан салық есептеледі. Салық
көзі – бұл қоғамның таза табысы, нысандарының тәуелсіздігіне байланыссыз
салық салу. Салық ставкасы – салық өлшем бірлігіне сәйкес келетін заң
бойынша белгіленген салықтық мөлшер. Салықтық жеңілдіктер – салықтық заңға
сәйкес белгіленген салық төлеушілердің салық төлеуден босатылуы. Салқ салу
мерзімі- салық төлеудің заңды уақыты.
Салық жүйесін мемлекетпен және заңды тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастарының жиынтығы, салықтар мен алымдар, салық салу әдістері мен
тәсілдері, салық заңдары мен салыққа катысты актілер, салық салу органдары
мен салық қызметі жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралың Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін құрудың алғашқы бастамасы болып табылады. Міне,
дәл осы кезде дле салық комитетінің құрылу тарихы да өз бастауын алады. Бұл
еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің бірегейі. Осы мезгілден
бастап ел экономикасында бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске бастады.
Оларды атап айтсақ: шаруашылықты жүргізудің еркіндігі; меншік түрлерінің
бір-біріне өзара тепе-теңдігі; шаруашылық жүргізуші субьектілер мен
мемлекет арасындағы қатыстардың құқықтық негізде жүргізілуі т.б.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып есептеледі.
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқықтары
мен міндеттері, республикалық және жергілікті басқару органдарының да
салыққа байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын бекітілді.
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
концепциясын қабылдады. Бұл құжатта негізінен, салық жүйесін салық
заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес қызмет
етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан Республикасы
Президентінің 24.04.95 жылы қабылданған Заң күші бар Салық және бюджетке
төленетін басқа міндетті төлемдер туралың жарлығы болып табылады. Қазақстан
Республикасында 1995 жылдың бірінші шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі
іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршамаболса да нарықтық қатынастар
талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Алғашқында салық комитеті Мемлекеттік кіріс министрлігінің құрамында болса,
кейін 2001 жылы Қаржы министрлігінің құрамына дербес комитет болып кірді.
2. Қазақстан Республикасында салық жүйесін талдау
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесіндегі кейбір
мәселелер.
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі
қызметті атқарады. Біріншісі фискальды қызмет болса, екіншісі реттеуші
қызметі. Фискалды қызмет ешкімді де алаңдата қоймайды себебі кез
келген мемлекеттің өмір сүруі үшін қаражаттың қажеттілігі өте
маңызды нәрсе. Реттеуші қызмет әркімнің, пейлін мемлекеттің немесе
кәсіпкерлердің болсын,аса қызықтыратын мәселесі болып табылады.
Баршамызға белгілі таразының екі жағы бар, біріншісі мемлекеттің
қажеттілігінен туындаса,ал екіншісі еркін кәсіпкерлікті ұстағандардың
мүдделерінен шығады. Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеушісі
қызметіне кеңінен тоқталсақ.
Салықтардың реттеушілік ролі негізінен мынадай шарттарға жауап
беруі қажет: Мемлекеттік бюджетке түсетін кіріс мөлшерінің белгісі
бір деңгейін ұстап отыру және кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға
салынатын салықтардың ауыртпалығын реттестіру.
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы
мемлекетіміздің негізгі байлық көзі шикізаттты,соның ішінде ең
біріншіден мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сәйкес, салық
жүйесінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты
экспорттаушыларға салынатын салықтардың тиімділігін арттыру болып
табылады. 1999 жылдың қорытындысы бойынша, мұнайды экспорттаудан тек
салық түрінде ғана мемлекеттік бюджетімізге 500 миллион АҚШ доллары
шамасындағы қаржы түспей қалған. Мұндай көлемдегі қаржы республикалық
бюджетіміздің төрттен бір бөлігіндей мөлшерін құрайды. Салық
салынатын базаның кемуінен, экспорттаушы емес экономиканың басқа
салаларында қызмет атқарып отырған кәсіпорындарға жүктелетін салық
ауыртпалығы арта түсуде.
Жер қайнауындағы табиғи байлықтарды өндірушілердің табыстары
әлемдік бағаға байланысты екенін ескере отырып,оларға салынатын
табыс салығына прогрессивті ставканы енгізген дұрыс болар еді. Егер
шикізаттың қалыптасқан бағасы орташа көрсеткіштен жоғары болып
қалыптаса,онда осындай шикізатты экспорттаушы кәсіпкерлер бағаның
артық мөлшеріндегідей пайызда қосымша табыс табады. Аталған
кемшіліктерді жою үшін шикізатты өндірушілерге салынатын табыс
салығының базасын кәсіпорынның ішкі пайда нормасынан шикізаттың
сатылу уақытындағы қалыптасқан әлемдік бағасы мен шикізатты өндіру
мен тасымалдауға кеткен шығындардың айырмасына ауыстыру керек. Кез
келген шикізатты болсын,дайын өнімдерді болсын экспорттаушы
кәсіпорындар сатылу бағасын жасалған келісім шарттарында төмендетіп
жазып, табыс мөлшерін азайтып көрсетуі әбден мүмкін,ал белгілі
бір уақытта қалыптасқан шикізат бағасын кемітіп көрсету мүмкін
емес және оның дұрыстығын тексеру онша қиынға соқпайды. Сонымен
қатар шикізаттың өзіндік құны мен тасымалдау шығынын анықтау көп
жағдайда тұрақты болып қалады. Бұл арада экспорттаушы
кәсіпорындардың келіспейтін жақтары орын алуы мүмкін, мәселен,
Қазақстан шикізаты сапасының төмендігі. Әлемдік бағаның төмендеуіне
қарамастан шикізатты экспорттау еліміз үшін маңызды болып қала
берсе,онда өндіруші кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмек көрсету
аса қажет. Салық салу жағынан шикізатты экспорттаушылар үшін
көмекті табыс салығы ставкасын төмендеген сайын пропорционалды
түрде табыс салығы ставкасын да азайту керек. Мұндай әрекет
шикізатты өндірушілер мен экспорттаушылар үшін едәуір көмек болар
еді. Сонымен, шикізатты экспорттаушыларға қолданылып келген үстеме
пайдаға салынатын салықты алып тастап, бір ғана прогрессивті табыс
салығын қолданған дұрыс болар еді. Осы аталған салық төлеушілер
мен еліміздің экономикасында орын алып отырған монополиялық
кәсіпорындарды теңестіріп қарауға болады. Өйткені монополиялық
кәсіпорындар өз кезегінде үстеме пайда табу үшін өздерінің тауар
немесе қызмет бағаларын қайта-қайта көбейтуге құштар болып отыр.
Бағаның тұрақты жағдайда болуын ынталандыратын салықтың
қажеттілігінде болып отыр. Кейбір экономикасы дамыған батыс
елдерінде,тұрғындардың өміріне аса қажетті салалардағы кәсіпорындар
үшін пайда нормасы мемлекет тарапынан 12% шамасында етіп қойылған.
Яғни кәсіпорын осы нормадан артық тапқан табысын салық түрінде
түгелдей мемлекет бюджетіне өткізуі тиіс. Қазақстан жағдайында
халыққа комуналды қызметтер көрсетіп отырған жеке және мемлекеттік
кәсіпорындар үшін мемлекет тарапынан мұндай қысымдық көрсету
көптеген қиыншылықтарға алып келуі мүмкін. Мысалы, инвестиция жасаған
компания атанған саладан өз қаржысын алып, пайда, нормасы жоғары
болатын салаға ауысып кетуі әбден мүмкін. Сондықтан Қазақстан-дық
кәсіпорындар үшін ішкі пайда нормасын инфляциалық пайызды ескере
отырып, 20-25%-ға дейін көтеруге болады.
Аса бір ойландырып жүрген мәселенің бірі-жеке тұлғалардың
табысына салынатын салықтардың мөлшері. Кәзіргі таңда кәсіпорындарда
қызмет атқаратын жеке тұлғалардың жалақыларына екі түрлі табыс
салығы және әлеуметтік салық салынады. Сонымен бірге міндетті түрде
жалақының он пайызы зейнетақы қорына аударылады. Мәселенің жайын
жалақыны төлейтін заңды тұлғалар жағынан қарайтын болсақ, онда
жалақы.
Үлестіру барысында кәсіпорындардың қосымша қаржыға шығын-
далуын байқаймыз. Жалақы қоры неғұрлым көбейген сайын кәсіпорындар
әлеуметтік салықты соғұрлым көп төлейді. Бұл қызметкерлердің еңбек
ақысын көтеруге кәсіпорындар мүдделі емес деген сөз. Жалақы
мөлшерін көбейткен күннің өзінде кәсіпорындар әр түрлі жолдармен
нақты жалақы мөлшерін азайтып көрсетуде. Осыған байланысты Қазақстан
салық жүйесінің алдында қалайша еліміздің азаматтарының орташа
жалақы мөлшерін көтеруге болады және кәсіпорындарды қандай
жолдармен жалақыны көтеруге ынталандыруға болады деген мәселелер
тұр.
Қазақстан салық жүйесінде орын алып отырған әлеуметтік салық
Компания қожайындарының өз қызметкерлерінің жалақы мөлшерін көбейтуін
ынталандыру тұрмақ, керісінше бұл салықтан қалай құтылуды ойлап,
бастарын қатыруға итеріп отыр. Мәселе тек әлеуметтік салық
ставкасының жоғарылығында ғана болып отырған жоқ,сонымен қатар бұл
салық салынатын базада да болып отыр.
Дамыған мемлекеттердегі әлеуметтік салықтың ставкасы 4-12 пайыз
аралығында болып,оны тек компаниялардың өздері емес, жалақы
алушылармен бөлісіп төлейді. Қазақстанның жалақы алушы азаматтары
әлеуметтік салықтың ауыртпалығынан құтылғанымен, жалақы төлеуші
компанияларға үлкен ауыртпалық жүктеліп отыр. Себебі жылдық жалпы
жалақы қоры орташа есеппен алғанда компаниялар пайдасының 40-70
пайызын құрайды,ал осы уақытқа дейін әлеуметтік салық ставкасы 26
пайызды құраған болса, кәсіпорындар өз пайдаларының 18 пайызына
дейінгі мөлшерін мемлекетке әлеуметтік салық түрінде төлеуге мәжбүр
болады екен. Бұған 30 пайыздық заңды тұлғаларға салынатын табыс
салығын қосатын болсақ, компанияларға жүктелетін салық ауыртпалығының
жоғары екенін көруге болады.
Казіргі таңда республика Президентінің басшылығымен әлеуметтік
салық ставкасы 26 пайыздан 21 пайызға дейін төмендетілді. Сонымен
әлеуметтік,салық бойынша аталған өзгерістердің нәтижесінде
мемлекетке, компанияларға, әсіресе еліміздің азаматтарына келер пайда
айтарлықтай болар еді. Республикамызда өмір сүріп отырған жалақылары
төмен азаматтар үшін салық заңымызда жеңілдіктер қарастырылмаған
деуге болады. Мысалы, салық заңында жеке тұлғалардың табыстарына
қолданылатын шегерімдердің мөлшері барлық жеке тұлғалар үшін бірде
бір айлық есептеу көрсеткіші деңгейінде жеке әрбір бір айлық
есептеу көрсеткішінен төмен табыс табатын немесе мүлдем табысы жоқ
әрбір жанұя мүшесі үшін бір айлық есептеу көрсеткіші мөлшерінде
шегерім жасауға рұқсат етілді, яғни жалақы мөлшері 45000 теңге болатын
және жалақысы 4500 теңгені құрайтын жеке тұлғалардың табыстарына
қолданылатын шегерімдердің шамасы бірдей. Бұл әрине әділдікке
жатпайды, ал салықтардың классикалық үлгісі бойынша әділдік принципі
алдыңғы орынға ие болуы қажет. Шын мәнінде жалақылары бір-бірінен
өте алшақ жатқан жеке тұлғалар үшін осы аталған шегерімдердің
қажеттілік деңгейі әр түрлі болады.
Жалақысы ең төменгі деңгейге жақынырақ болатын тұлғалар үшін
табысқа қолданылатын шегерімдердің ролі елеулі болып табылса, ал
жалақылары орта деңгейден жоғары тұрғандар үшін шегерімдердің бары
не,жоғы не, бәрібір. Обьективті және субьективті жақтарды ескере
отырып, келесі ұсыныстарды қозғауға болады. Біріншісі, жеке тұлғаларға
қолданылатын шегерімнің мөлшерін өзгерту және оны тек табысы
төменгілерге ғана қолдану, екіншісі, табыс салығынан ең төменгі
жалақы алушыларды босату. Қолданылып жүрген шегерімнің өзі өте
елеусіз болғандықтан,бір айлық есептеу көрсеткіші ешкімге де
айтарлықтай көмек бола алмайды. Сондықтан жеке тұлғалардың табыс
салығына қолданылатын шегерімнің мөлшерін кем дегенде ең төменгі
жалақы 4500 теңгені құрайтын болса, осындай мөлшерде жалақы
алатындар мүлдем табыс салығымен босатылады деген сөз. Ал орташа
және жоғары деңгейдегі мөлшерде жалақы алатындар үшін
қолданылатын шегерімді қысқарту қажет. Егер Қазақстандағы орташа
жалақы 15000 теңгені құрайтын болса,онда осы мөлшерге дейінгі
жалақыға бір айлық ең төменгі жалақы деңгейінде шегерім
қолданылып, ал әрбір табысы төмен немесе мүлдем жоқ жанұя мүшелері
үшін бұрынғысынша бір айлық есептеу көрсеткіші деңгейінде шегерім
жасалғаны жөн. Қалған жеке тұлғалар үшін,яғни, орташа жалақыдан
жоғары табыс табушыларға ешқандай да шегерімдерді қолдану қажет
емес. Сонымен, егер республикамыздың салық жүйесіндегі жеке
тұлғаларға салынатын табыс салығына осындай өзгерістерді енгізетін
болсақ,табысы өте төменгі дәрежедегі азаматтарымызға едәуір көмек
жасаған болар едік. Мұндай өзгерістен кейін мемлекет ешқандай да
зардап шекпейді, керісінше, табысы орташа деңгейден жоғары болатын
салық төлеушілердің жалақыларына қолданылатын шегерімдерді алып
тастағанның арқасында мемлекетіміздің бюджетінің кіріс жағы ұлғая
түспек.
2. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму
ерекшеліктері.
Мониторинг Салық кодексінің 544- бабына сәйкес олардың анық салық
салу базасын анықтау мен тауарлардың өзіндік құнын қалыптастырудың
негіздемесіне талдау жүргізу, Қазақстан Республикасының қаржылық,
валюталық заңнамасын және қолданылатын рыноктық бағаларды қадағалау
мақсатында жүргізіледі. Салық кодексі мониторингтің екі деңгейін
айқындады. Республикалық мониторингке жататын салық төлеушілер
тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Мұндай
республикалық мониторингке жататын салық төлеушілер тізбесі ,,Ірі
салық төлеушілерге мемлекеттік мониторинг енгізу туралы” Қазақстан
Республикасының 1999 жылғы 30 қазанда № 1631 қаулысымен айқындалған.
Бүгінгі күні осы тізбе 200-ден астам салық төлеушілерді қарастырады.
Мониторингке жататын салық төлеушілер міндетті тәртіпте салық
қызметі органына салық есептемесін береді.Салық есептемесін, сондай-
ақ мониторинг жүргізуге қажетті құжаттарды бермеу, салық төлеушіні
,,Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы” Қазақстан Республикасы
Кодексінің 206-бабына сәйкес айпұл салуға әкеп соғады.
Егер ірі кәсіпорындардың ел экономикасындағы рөлі туралы
айтатын болсақ, онда мониторинг инстингне енетін 98 кәсіпорыннан
түскен салықтар мен төлемдер 1999 жылы 111 милиярд теңге немесе
бюджеттің барлық салық және салықтық емес түсімдерінің 33,7 проценті
болды. Осы кәсіпорындардың республикамыздағы өнеркәсіп өндірісінің
жалпы үлесі 92 процентті құрады. Ал 2000 жылдың бірінші тоқсанында
ірі кәсіпорындардан салық және салықтық емес түсімдердің көлемі
жалпы республикалық көрсеткіште небәрі 23,9 процент болды. Аса ірі
кәсіпорындардан салық және салықтық емес түсімдердің даму деңгейі
бюджет түсімдердің жалпы көлеміне қарағанда, оншалықты көп емес.
Қазіргі жағдайда ол бюджеттің кіріс бөлігін орындау жөнінде
тұрақтылықты бұзу рөлін атқарады. Бұған сыртқы рынокта қалыптасып
отырған баға өлшемдері белгілі бір дәрежеде әсер етіп отыр.
Алайда, егер аса ірі кәсіпорындар өндірісінің көлемі азаюының
барлық жағын талдайтын болсақ, біз салық базасын қалыптастыруға
көбінесе сыртқы экономикалық өлшемдер емес, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz