СҰРЫПТАЛУ, ӨЗГЕРГІШТІК. ДНҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

СҰРЫПТАЛУ, ӨЗГЕРГІШТІК. ДНҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

Мазмұны:

Кіріспе 3
Негізгі бөлім 5Табиғи сұрыпталу және қолдан сұрыптау 5Өзгергіштік 7ДНҚ құрылысы және қызметі 8

3. Қорытынды 10 4. Пайдаланылған әдебиет 11

КІРІСПЕ

Қазіргі заманғы органикалық эволюция ілімі биологиялық ғылымдардың теориялық негізі ретінде сол жеке ғылымдардың жетістіктерін жинақтауышы болып табылады. Эволюция теориясы тұрғысынан алғанда, алуан салалы тірі табиғаттың бәрі өзара байланысты үш фактордың - туқым қуалаудың, өзгергіштіктің және табиғи сұрыпталудың - әрекетінің нәтижесі болып табылады. Эволюцияның бұл үш факторын кезінде Ч. Дарвин ашты. Бірақ дарвиндік эволюция теориясынан қазіргі заманғы эволюция теориясының бірқатар айырмашылықтары бар. Мәселен, дарвиндік теория эволюцияның басталатын қарапайым құрылымдық (структуралық) негізі ретінде түрді немесе жеке организмді алған болса, қазіргі теория эволюция басталатын структуралық негіз популяция деп есептейді, өйткені эволюциялық өзгерістер түрден гөрі популяциялық деңгейде айқынырақ байқалады екен.

Қазіргі заманғы эволюциялық теорияның дарвиндік эволюция теориясынан тағы бір айырмашылығы - қазіргі теория эволюцияның элементарлык құбылысының негізі ретінде популяция генотипінің тұрақты өзгерісін алуында. Ч. Дарвин мен одан кейінгі теоретиктер атап көрсеткен эволюцияның негізгі факторларына (өзгергіштікке, тұқым қуалау және тіршілік үшін күреске) қазіргі кезде басқа көптеген негізгі емес факторларды қосты. Солардың бірі популяциялық толқын теориясы болса, екіншісі - мутацияпық процестер. Мутациялық процесс деп генетикалық биологияда гендердіц өзгерісін айтады. Мутациялық өзгерістер популяциядағы жеке организмдердің алуан түрлі болуының негізі деп саналады.

Мутация дегеніміз - организмнің бойындағы қасиеттердің, белгілер мен ерекшеліктердің өзгерістерін айқындап беретін тұқымқуалаушы өзгерістер. Мутациялар кездейсоқ пайда болатындықтан, олардыц нәтижесі айқынсыз болады. Алайда, кездейсоқ өзгерістер организм үшін пайдалы болса, онда олар қажетті қасиетке айналып, организмнің тіршлік үшін күресінде жеңіп шығуына, яғни, тірі қалуына көмектеседі. Бірнеше ұрпақтар бойы қайталана, нығая келе, ол кездейсоқ өзгерістер тірі организмдердің және олардың популяциялары құрылымының өзгерісін тудырады, сөйтіп, ақыр соңында жаңа турлердің шығуына алып келеді.

Эволюцияның жоғарыда аталған негізгі және негізгі емес факгорлары бірі мен бірі өзара әрекеттестікте және байланыста әсер етеді. Бірақ, олар жеке-дара әрекет етсе де, бірлесе әрекет етсе де, эволюциялық процестің механизмі мен қозғаушы

күшін айқындап бере алмайды. Ондай күш популяция мен сыртқы ортаның өзара әрекеттесуінің нәтижесі болып табылатын табиғи сұрыпталуда жатыр. Сұрыпталудың негізгі объектісін популяциялар құрайды, ал сыртқы орта жағдайлары мұндай сұрыпталу мүмкіндігіне шек қояды, өйткені тірі организмнің көбею мүмкіндігі аса жоғары болғанымен, сыртқы ортаның территориялық, климаттық, географиялық, қоректік және т. б. жағдайлары мардымсыз болуы мүмкін. Міне, осы сыртқы орта мен организмнің тірі қалу үшін күресі арасыңдағы ішкі қайшшылық эволюциялық дамудың мазмұнын құрайды.

Тірі системалардың ұйымдасуының түрлі деңгейлеріндегі ішкі қайшылықтар олардың дамуының қозғаушы күші болгандықтан, “тіршілік үшін күрестің” сипатын анықтап береді. Популяция деңгейінде ол қайшылықтар жеке организмдердің бірлігі мен күресі формасында көрінсе, түрлік деңгейде түрді кұрайтын популяциялар бірлігі және олардың арасындағы бәсекелестік формасында көрінеді, ал бұл - түрдің қалыптасуының себебі болуы мүмкін. Сөйтіп , табиғи сұрыпталу эволюциялық өзгеріске бағыт сілтейтін негізгі фактор болып табылады. Бұл факторлар тек популяциялық және түрлік деңгейлерде ғана емес, сондай-ақ түрден жоғары түраралық, яғни, өсу ретіндегі орналасқан деңгейлерде де әрекет етеді.

ТАБИҒИ СҰРЫПТАЛУ ЖӘНЕ ҚОЛДАН СҰРЫПТАУ

Табиғи сұрыпталу - табиғи популяцияларға тән үдеріс. Қолдан сұрыптауды адам өз мүддесі үшін жүргізеді. Чарльз Дарвин теориясының пайда болуына тарихи алдын ала жағдайлардың бірі - XIX ғасырдың басы мен ортасында Англиядағы өнеркөсіптік төңкерісі. Сол кезде ауыл шаруашылық өндіріс тұңғыш рыноктың талабына тез және тиімді жауап қайтаруға үйренді. Үй хайуанаттарының жаңа қолтұқымдары және өсімдіктер жаңа іріктемелері көптеп шығарылды. Сонымен бірге өндірушілер бір маусымда (керме аралығындағы мерзім - бір жыл) қалаған белгілері бар жануарларды немесе өсімдіктерді шығаруға қол жеткізді. Бұдан соң гүлдердің ғажап түсі мен пішіндері сәнге айнала салысымен қалаған белгілері бар толып жатқан өсімдіктер кермелерден орын алды. Жылма-жыл орасан қосымша салмак беретін ірі қаралардың бірегей қолтұқымдары шығарылды.

Сұрыптау - бұл адам басқаратын эволюция. Адам қандай да бір іріктемені (қолтұқымды) шығару үшін пайдаланатын белгілер дарақтардың жалпы тіршілікке бейімділігін едәуір төмендете алады. Көптеген қолтұқымды иттерде иммунитет әлсіреп, ауруға көбірек шалдығады. Алайда, адам олардың ата тектерін тіршілікке бейімділік дәрежесі бойынша емес, сыртқы бітім сапасы бойынша сұрыптады. Мәдени өсімдіктердің барлық түрлері адам араласпаса, тіршілік үшін күресте өздерінің жабайы туыстарынан ұтылады. Олар жеміс мөлшері немесе гүлінің сәнділігі, тағы басқа белгілері бойынша сұрыпталды. Адам жағымсыз белгілері бар өсімдіктерді іс жүзінде көбеюден үнемі толық қағыс қалдырады.

№

Белгілері

Қолдан сұрыптау

Табиғи сұрыпталу

№: 1.

Белгілері: Кім жүргізеді?

Қолдан сұрыптау: Адам

Табиғи сұрыпталу: Табиғат

№: 2.

Белгілері: Нәтижесінде қайсысы тірі қалады?

Қолдан сұрыптау: Адамға қажетті белгісі бар дарақтар

Табиғи сұрыпталу: Қоршаған орта жағдайларына жақсы бейімделетін дарақтар

№: 3.

Белгілері: Тіршілікке бейімділік дәрежесі

Қолдан сұрыптау: Төмен

Табиғи сұрыпталу: Жоғары

№: 4.

Белгілері: Үдеріс жылдамдығы

Қолдан сұрыптау: Бірнеше жылдан бірнеше ондаған жылдарға дейін

Табиғи сұрыпталу: Жүздеген немесе мыңдаған жылдар

№: 5.

Белгілері: Әр түрлі жылдамдықта болу себептері

Қолдан сұрыптау: Жағымсыз белгілері бар бірде-бір дарақ көбеюге рұқсат етілмейді

Табиғи сұрыпталу: Көбеюге ұзак уақыт жағымсыз белгілері бар дарақтар (оңай кездейсоқтық) қатыса алады

№: 6.

Белгілері: Қандай жаңа формалар түзіледі?

Қолдан сұрыптау: Әсімдіктер іріктемесі және жануарлар қолтұқымы

Табиғи сұрыпталу: Жануарлар мен өсімдіктердің жаңа түршелері және түрлері

№: 7.

Белгілері: Жаңа формалардың генетикалык дербес жекеленушілігі

Қолдан сұрыптау: Төмен. Бір түрдің әр алуан іріктемелерімен және қолтұқымдарымен арасында жұптасу (шағылысу) болады жөне тіршілікке бейім, өсімтал бұдан алынады

Табиғи сұрыпталу: Жоғары. Тіпті жақын туысты түрлер арасында жұптаса (шағылыса) алмайды немесе жұптасса (шағылысса) ұрпағы тұкым бермейді

№: 8.

Белгілері: Сұрыптауға арналған материал

Қолдан сұрыптау: Тұқым қуалайтын өзгергіштігі бар дарактар

Табиғи сұрыпталу: Тұқым қуалайтын өзгергіштіті бар дарақтар

№: 9.

Белгілері: Сұрыпталу типтері

Қолдан сұрыптау: Бір тип

Табиғи сұрыпталу: Үш тип

1-кесте. Сұрыптау түрлерін салыстыру

ӨЗГЕРГІШТІК

Өзгергіштік - организм мен сыртқы ортаның қарым-қатынасын көрсететін күрделі процесс; тірі организмдердің өсіп-дамуы барысында өзін қоршаған орта әсеріне байланысты жаңа белгі-қасиеттер түзуі немесе өзінде бұрыннан бар белгі-қасиеттерін жоғалтуы. Өзгергіштік организмнің немесе клетканың жеке дамуы барысында, сондай-ақ, ұрпақ ішіндегі организмнің бір тобының жынысты немесе жыныссыз көбеюі кезінде байқалады. Пайда болу механизміне, белгілердің өзгеру қасиетіне байланысты өзгергіштік бірнеше түрге бөлінеді. Олар: тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын өзгергіштіктер.

Тұқым қуалайтын өзгергіштік - организмде жаңа генотиптердің пайда болуы нәтижесінде фенотипте өзгерістің байқалуы. Өзгергіштіктің бұл түрін мутациялық өзгергіштік деп те атайды. Өзгергіштіктің түрлері туралы мәселе XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың бас кезінде ғана ғылыми тұрғыдан дәлелденді. «Мутация» деген терминді ең алғаш 1901 жылы Голландия ғалымы Г. де Фриз өзінің «Мутациялық теория» деп аталатын еңбегінде қолданды. Ол есек шөптің белгілерінің қалыпты жағдайдан ауытқитындығын және бұл ауытқуардың тұқым қуалайтындығын байқады. Г. де Фриздің теориясының кейбір мәселелері осы күнге дейін өз мәнін жойған жоқ. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің өзіне тән мынадай қасиеттері бар: мутациялар секірмелі, кенеттен пайда болады; тұқым қуалайды; пайдалы және зиянды болып бөлінеді; бір рет пайда болған мутация қайта өзгеріске ұшырай алады; мутация сапалы өзгергіштікке жатады .

Тұқым қуаламайтын өзгергіштік сыртқы орта факторларының әсерінен пайда болады. Бұл жағдайда белгі тұқым қуаламайды, яғни, ол сыртқы орта жағдайларының әр түрлі деңгейдегі әсерлерінен қалыптасады. Мұны модификациялық өзгергіштік деп атайды. Ондайда ДНҚ молекуласына - гендер мен хромосомаларға өзгерістің катысы болмайды.

Өзгергіштік - популяция мен түрдің тіршілік ету ортасының өзгеру жағдайына бейімделуін қамтамасыз ететін, эволюцияның маңызды факторларының бірі; ол сұрыптауға материал жеткізіп береді.

ДНҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

ДНҚ - тірі организмдердегі генетикалық ақпараттың ұрпақтан-ұрпаққа берілуін, сақталуын, дамуы мен қызметін қамтамасыз етуіне жауапты нуклеин қышқылының екі түрінің бірі. ДНҚ-ның жасушадағы басты қызметі - ұзақ мерзімге РНҚ мен ақуызға қажетті ақпаратты сақтау. ДНҚ-ның ерекшелiгi. Бiр организмнiң барлық жасушарындағы ДНҚ молекуласының құрамы, құрылымы бiрдей болады да, жасына, ортадағы жағдайына тәуелдi емес. ДНҚ молекуласының нуклеотидтiк құрамы, құрылымы, тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы организмнiң ерекше қасиетiн анықтайды.

ДНҚ молекуласының полинуклеотид тiзбегiндегi нуклеотидтердiң ретi - ұрпақтан-ұрпаққа берiлетiн генетикалық мәлiмет. Полинуклеотид тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы ДНҚ молекуласының бiрiншi реттiк құрылымы деп аталады. ДНҚ молекуласының екiншi реттiк құрылымын 1953 ж. Уотсон мен Крик анықтады. ДНҚ құрылымының анықталуы ХХ ғасырдағы биологияның ең маңызды жаңалығы деп саналады. Уотсон мен Крик теориясы бойынша, екi полинуклеотид тiзбегiнен құралған ДНҚ-ның молекуласы кеңiстiкте оң қос қабат спираль болып табылады. Қос қабат спиральдағы екi тiзбектiң жолдамасы - антипараллель, бiр тiзбектегi нуклеотидтер арасындағы байланыс 3'→5'-бағыттағы қалдықтардан түзiледi, екiншi тiзбектегi нуклеотидтер арасындағы байланыс 5'→3' бағыттағы қалдықтардан түзiледi. Екi полинуклеотидтi тiзбек өзара бұранда сияқты жалғасып, азоттық негiз арқылы байланысады. Гидрофобты азоттық негiздер спиральдiң iшiне орналасқан, ал гидрофильдi пентозды-фосфорлы қалдықтар ДНҚ молекуласының сыртқы жағына қарай бағытталған. Спиральдiң бiр айналымына азоттық негiздiң 10 жұбы келедi. Спиральдiң диаметрi 2 нм болады. Қос қабат спиральдегі азоттық негiздердің қабысуы өте ерекше. Бiр тiзбектегi аденинге - екiншi тiзбектегi тимин, ал гуанинге цитозин қарсы тұрады. Бұл - ДНҚ молекуласының құрылымының өте ерекше маңызды қасиетi. Спиральдағы азоттық негiздердiң осылай орналасуы ДНҚ тiзбегiндегi сәйкестiк-үйлесiмдiлiк (комплементарлық) деп аталады. Қос қабат спиральдi азоттық негiздердiң арасындағы сутектiк байланыс және гидрофобты әрекеттесулер бiрiктiрiп ұстап тұрады. Мұнда аденин мен тиминнiң арасында екi сутектiк байланыс түзiледi, ал гуанин мен цитозиннiң арасында үш сутектiк байланыс түзiледi. Қосақтың әрқайсысында азоттық негiздердiң пентозды-фосфорлы

керегесiмен қосатын гликозидтік байланыстарының арасындағы қашықтығы бiрдей - 1, 085 нм.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.