Тірінің құрылымдық негізгі деңгейлері

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Тірінің құрылымдық негізгі деңгейлері
2.2. Биосфера ұғымы, мәні
2.3 Ноосфера туралы ілім. Адамзат және табиғат
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиет

«Тіршілік» ұғымының анықтамасы өте көп. Филологтар олардың саны орта есеппен бес жүзге жуық деп дәлелдейді. Бұл тек биологиялық термин емес. Философия немесе діни айқындама тұрғысынан да тіршілік анықтамасы әжептеуір көп. Ең дұрыс анықтаманың бірін Фридрих Энгельс былай деп ұсынған: «Тіршілік дегеніміз – нәруыздық денелердің өмір сүру жолы…». Ғылымда күні бүгінге дейін бірде-бір «бейнәруызды тіршілік» формасы табылған жоқ. Тек қиялшыл жазушылар шығармасынан ғана «плазмалы адамдар» немесе «кремнийлі құбыжық» кейпінде кездестіруге болады.
Тірі ағзалар біржасушалы қарапайым немесе көпжасушалы ағза болғанына қарамастан, Жердегі ерекше биологиялық жүйе болып есептеледі. Тірі ағзалар микроскоппен ғана көрінетін бактериялардан бастап, өте зор сүтқоректілерге дейінгілерден құрылысы және мөлшері бойынша ерекшеленеді. Жүйе ретіндегі әрбір ағза өзара байланысты және өзара әрекеттесетін көптеген алғашқы заттардан тұрады. Ағзаның алғашқы заттары: жасушалар, ұлпалар және мүшелер. Олар тек бірімен-бірі өзара әрекеттесіп, өздігінен ұрпақ беретін және дамитын тірілік қасиеттеріне тән біртұтас ағза түзеді. Даралар популяцияларға бірігіп, популяциялар биоценозды құрып, биосфера – жердің тіршілік қабаты – жоғарғы сатыда тұрады. Сондай-ақ, ХХ ғ. Ортасынан бастап жаңа деңгей қарастырылған болатын. Ол ноосфера (гр. Νόος – сана және σφαῖρα – орта, шар) деп аталады.
“Биосфера” деген терминді тұңғыш рет 1875 жылыа встриялық геолог Э.Зюсс пайдаланған болатын. Биосфера деп барлық тірі организмдердің тіршілік ортасымен бірге алғандағы жиынтығын түсінеді. Ал “қоршаған сыртқы орта ” географиялық ортадан гөрі әлдеқайда кеңірек ұғым — оның көлеміне Жердің сырт бедерімен катар ішкі байлығы да, Күн жүйесінің адамның іс-әрекетіне қатысты бөлігі де және адамның өзі жасаған материалдық дүние де кіреді. Сыртқы ортаның құрамы үлкен екі бөліктен — табиғи және жасанды орталардан тұрады.

1. Қазіргі жаратылыстану концепциялары. Оқу құралы/ Тұрғынбаев Ә.Х. – Алматы: «Білім», 2003
2. Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы: Атамұра, 2009.
3. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет.
4. Ноосфера [Электрондық ресурс]: онлайн энциклопедия. URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/Ноосфера
5. Биосфера [Электрондық ресурс]: онлайн энциклопедия. URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/Биосфера

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Тірінің құрылымдық негізгі деңгейлері. Биосфера және ноосфера концепциялары. Биосфера мен ноосфера ұғымдары. Табиғат - биосфера- адам.
Мазмұны:
1. Кіріспе 3
2. Негізгі бөлім 5
2.1. Тірінің құрылымдық негізгі деңгейлері 5
2.2. Биосфера ұғымы, мәні 7
2.3 Ноосфера туралы ілім. Адамзат және табиғат 9
3. Қорытынды 11
4. Пайдаланылған әдебиет 12

КІРІСПЕ
Тіршілік ұғымының анықтамасы өте көп. Филологтар олардың саны орта есеппен бес жүзге жуық деп дәлелдейді. Бұл тек биологиялық термин емес. Философия немесе діни айқындама тұрғысынан да тіршілік анықтамасы әжептеуір көп. Ең дұрыс анықтаманың бірін Фридрих Энгельс былай деп ұсынған: Тіршілік дегеніміз - нәруыздық денелердің өмір сүру жолы.... Ғылымда күні бүгінге дейін бірде-бір бейнәруызды тіршілік формасы табылған жоқ. Тек қиялшыл жазушылар шығармасынан ғана плазмалы адамдар немесе кремнийлі құбыжық кейпінде кездестіруге болады.
Тірі ағзалар біржасушалы қарапайым немесе көпжасушалы ағза болғанына қарамастан, Жердегі ерекше биологиялық жүйе болып есептеледі. Тірі ағзалар микроскоппен ғана көрінетін бактериялардан бастап, өте зор сүтқоректілерге дейінгілерден құрылысы және мөлшері бойынша ерекшеленеді. Жүйе ретіндегі әрбір ағза өзара байланысты және өзара әрекеттесетін көптеген алғашқы заттардан тұрады. Ағзаның алғашқы заттары: жасушалар, ұлпалар және мүшелер. Олар тек бірімен-бірі өзара әрекеттесіп, өздігінен ұрпақ беретін және дамитын тірілік қасиеттеріне тән біртұтас ағза түзеді. Даралар популяцияларға бірігіп, популяциялар биоценозды құрып, биосфера - жердің тіршілік қабаты - жоғарғы сатыда тұрады. Сондай-ақ, ХХ ғ. Ортасынан бастап жаңа деңгей қарастырылған болатын. Ол ноосфера (гр. Νόος - сана және σφαῖρα - орта, шар) деп аталады.
"Биосфера" деген терминді тұңғыш рет 1875 жылыа встриялық геолог Э.Зюсс пайдаланған болатын. Биосфера деп барлық тірі организмдердің тіршілік ортасымен бірге алғандағы жиынтығын түсінеді. Ал "қоршаған сыртқы орта " географиялық ортадан гөрі әлдеқайда кеңірек ұғым -- оның көлеміне Жердің сырт бедерімен катар ішкі байлығы да, Күн жүйесінің адамның іс-әрекетіне қатысты бөлігі де және адамның өзі жасаған материалдық дүние де кіреді. Сыртқы ортаның құрамы үлкен екі бөліктен -- табиғи және жасанды орталардан тұрады.
Алғашында биологгар биосфера деп біздің планетамызда тіршілік ететін тірі организмдердің жиынтығын ғана түсініп келді. Биосфераның басты екі құрамдас бөлігі -- тірі организмдер және олардың тіріиілік ортасы бар екені және олар біртұтас динамикалық система құрайтын органикалық бірлікте, үздіксіз өзара
әрекеттестікте болатыны кейіннен анықталды. Биосфера -- бірнеше кіші системалардан тұратын глобальдық ірі жүйені білдіретін кең ұғым.
Биосфера туралы ілімді ғылымда жан-жақты зерттеушілердің бірі көрнекті орыс ғалымы В.И. Вернадский болды. Ол өзінен бұрынғы басқа зерттеушілер сияқты, биосфера ұғымын тек "тірі заттарга" ғана қолданып қойған жоқ. Биосфераға ол тірілердің бүкіл өмір сүру барысында жиналған өнімнің бәрін жатқызды. "Мәдени өнім" әсіресе қала өмірінде айкын көзге түседі: адамның соңғы 2-3 ғасырда салған үйлерінің негізі (фундаменті) бірнеше метр жер ішіне еніп кеткен. Қарашірікпен (гумуспен) және басқа органикалық қоректік заттармен байытылған топырақ жаңа тіршілік иелерінің пайда болып, дамуына жағдайлар жасайды.
Саналы, ақыл-парасатты тірі жан ретінде адамның пайда болуы тек биосфераны ғана емес, сондай-ақ оның планеталық сипатын да түбірлі өзгеріске ұшыратты: тірі организмнің сыртқы ортаға жай бейімделуінен ақыл-парасатты іс-әрекетке көшуі, табиғи ортаны мақсатқа сай біртіндеп өзгертуге көшу басталды. Адамның саналы іс-әрекетінің табиғатқа тигізген орасан зор әсерін зерттеудің нәтижесінде ноосфера туралы ілім пайда болды. "Ноосфера" деген терминді грек тілінен сөзбе-сөз аударғанда noos -- ақыл-ой дегенді білдіреді екен, яғни, ақыл-ойдың тараған сферасы (саласы) деген мәнді білдіреді. Бұл терминді 1927 ж. тұңғыш ғылыми терминологияға енгізген француз ғалымы Э.Леруа болды.

ТІРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ НЕГІЗГІ ДЕҢГЕЙЛЕРІ
"Тірі" категориясының мәнін дұрысырақ ұғыну үшін, оның құрылымын, оны құрайтын элементтер мен бөлшектерді талдап көрсетудің маңызы зор. Құрылымдық немесе системалык талдау тірі дүниенің аса алуан түрлілігін, яғни, оның құрылысы өте күрделі екенін көрсетті. Тірі дүниені әртүрлі белгілері бойынша түрлі деңгейлерге, немесе кіші системаларға, жіктеуге болады. Тірі табиғат құрылымының жаратылу деңгейі біркелкі қалыппен баспалдақты бейімделу арқылы құрылатын қатармен сипатталады.
Жоғарыда аталған деңгейлердің әрқайсысы түрлі құбылыстар ауқымында, жоғарыда және төменде орналасқан деңгейлердің өзара қатынас ерекшеліктеріне, түзіліс және жаратылыс ұстанымдарына байланысты өзіне тән айрықша заңдылықтармен ерекшеленеді.
Тірі ағзалар жасушалардан құралады. Жасушаның бактерия, біржасушалы балдыр, кірпікшелілер тәрізді дербес ағзалар болуы мүмкін. Бактерия жасушасы өте қарапайым, ал біржасушалы қарапайым жәндіктің құрылысы күрделі. Жасуша құрылысының қандай болғанына қарамастан тіршілік иесінің барлық қасиеттерін (тынысалу, қозғалу, қоректену, есу, даму және т. Б.) көрсетеді.
Көпжасушалы ағза құрамындағы жасушалар, ұлпалар немесе мүшелердің алғашқы заттары болғандықтан, арнаулы бағытқа катаң бағытталады. Олардың ерекшелігі -- белгілі қызмет атқарады және ағзадан тыс өмір сүре алмайды (мысалы, жүйке ұлпасының, бұлшықеттердің және т. Б. жасушалары).
Тірі табиғат - көптеген алғашқы заттардан тұратын күрделі жаралымды өкімбилікті (иерархия) жүйе. Тірі табиғат әр алуандылығына қарамастан, бірнеше тірілік құрылым деңгейлеріне бөлінеді. Олар: молекулалық, жасушалық, мүшелік-ұлпалық, ағзалық, популяциялық-түрлік, биогеноздық, биосфералық деңгейлер. Бұл жүйелерде барлық негізгі тірілік қасиеттері бола тұра өздеріне ғана тән маңызды өзгешеліктері де болады.
Тіршіліктің құрылымдық деңгейлері мынадай сатылардан тұрады (1-кесте): молекулалық, жасушалық, мүшелік-ұлпалық, ағзалық, популяциялық-түрлік, биогеноздық, биосфералық деңгейлер.
№
Деңгейлер
Құрылымы
Қай ғылым зерттейді
1.
Молекулалық, жасушалық, жасушаішілік
ағза жасушалары,сондай-ақ біржасушалардың жасушаішілік құрылымдары молекулалардан құралады
генетика, химия, физика
2.
Мүшелік-ұлпалық
көпжасушалы ағзалар мүшелер мен ұлпалардан құрылады
цитология гистология
3.
Ағзалық
жеке дарақтардан құралады
өлкетану, зоология, вирусология, анатомия, физиология, морфология
4.
Популяциялық-түрлік
белгілі бір дарақтары өзара еркін шағылысады
экология, эволюциялық ілім, математика, генетика
5.
Биогеоценоздық (шет елдерде мұны экологиялық жүйе деп те атайды)
зат алмасу және қуат алмасу негізінде тірі ағзалар мен өлі құрамдас бөліктерді мекен ету жағдайларын біріктіре зерттейтін табиғи күрделі,жүйе
экология және жалпы биологиялық ғылымдар
6.
Биосфералық
Барлық биогеоценоздардың жиынтығы. Жердегі барлық құбылыстыр кіреді
экология, физика, химия, геология, география

1-кесте. Тіршіліктің жаратылу деңгейлері
БИОСФЕРА ҰҒЫМЫ, МӘНІ
Биосфера - жердің тіршілік қабаты. Географиялық қабық - литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфераның өзара әрекеттесуі. Биосфераны ғылымға 1875ж Зюсс енгізді.
Биосфера -- тірі азғалар өмір сүретін жер қабаты. Жер бетінен 10 -- 15 км биікке көтерілгенге дейінгі және 2 -- 3 км құрғақтан немесе мұхиттардың 10 км түбіне дейінгі жерде азғалар тіршілік етеді. Биосфера және оның жер бетінде жүріп жатқан процестері туралы ілімнің негізін салған академик В.И. Вернадский болды. Осы ілім бойынша, биосфера +50 %-дан - 50% -ға дейін температурасы болатын термодинамикалық қабат болып саналады.
Биосфера негізінен үш қабаттан құрылады. Олар: атмосфера (газ күйіндегі), гидросфера (су), литосфера (қатты) қабаттар. Сондай-ақ адамның әрекетімен тікелей байланысты жаңа қабат - ноосфера туралы айта кеткені жөн, алайда оған кейін тоқталамыз.
Биосфераның бөлімдері:
1. Атмосфера;
2. Гидросфера;
3. Литосфера;
4. Ноосфера.

Атмосфера (гр. Ατμός -- ауа және гр. Σφαῖρα -- шар) - жердің ауа қабығы. Атмосфера - ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процестердің жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиацияға, жылу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қоспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылдық температура +15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.
Гидросфера (гр. Һуdor -- су, spһаіrа -- шар) -- 1) жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы, яғни жер шарындағы барлық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.