Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
• Авторлық құқық
• Шығармашылық
• Интеллектуалдық меншік құқығы
3. Қорытынды
4. Қолданылған әдебиеттер
2. Негізгі бөлім
• Авторлық құқық
• Шығармашылық
• Интеллектуалдық меншік құқығы
3. Қорытынды
4. Қолданылған әдебиеттер
«Меншік» ұғымы әрбір экономикалық жүйенің фундаменті болып табылады. Ол тарихи түрде адаммен, қоғаммен бірге пайда болады. Сонымен, меншік дегеніміз өндіріс құрал жабдықтарын және өндірілген өнімдерді иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын қоғамдық қатынастар. Ол адам және заттың арасындағы қатынастар болып табылады. Оның өз даму тарихы бар. Онымен адамдардың өте қуатты экономикалық, кәсіпкерлік әрекеттері, мақсатты қозғалыс жүйесі,тағыда басқа әр түрлі экономикалық мүдделері,шаруашылық жүргізу формалары мен тәсілдеріне байланысты. Дүниежүзілік тәжірибенің дәлелдегені меншіктің аса маңыздылығы жалпы адамзаттың маңызды бағалылығына жатады.
Меншік қатынастарының ерекшелігі , ол , бір жағынан өте қарапайым, ал екінші жағынан, өте күрделі де. Қарапайымдылығы әр адам онымен күнделікті кездеседі және оны жиі сезіне отырып , ол туралы белгілі бір деректер алып отырады. Күрделігі оның тасасында тұрған адамдар арасындағы өзара қарым қатынастарды бейнелейтін көп қырлы мазмұны .Бұл қарым қатынастар әлеуметтік экономикалық жүйенің эволюциясында анықтаушы рөл атқаратын адамдардың меншікке қатысты қарым қатынастары.
Экономикалық мағынасында меншік бүкіл шаруашылық процесін қамтып,пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу , айырбастау мен тұтыну қатынастарын білдіреді.Бұл дегеніміз өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы күрделі шаруашылық өндіру адамдардың өз қажетіне қарай табиғат байлығы мен жұмыс күшін иемдену болып табылады. Меншік қатынастары: А)иемдену бұл нақты қоғамдық затты иелену әдісі. Б)материалдық ресурстарды тиімді пайдалану мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алу, сондай ақ одан пайда табу. В) материалдық ресурстарды тұтыну, яғни өз игіліктеріне байланысты жүзеге асырудың экономикалық сипатын анықтау процесіндегі қарым қатынастарды қамтиды.
Меншік субъектілері жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық, басқару органдары бола алады. Меншік объектілері : өндіріс құралдары, мүлік, ақша, құнды қағаздар, ақпарат, интеллект, жұмыс күші болып табылады
Меншік қатынастарының ерекшелігі , ол , бір жағынан өте қарапайым, ал екінші жағынан, өте күрделі де. Қарапайымдылығы әр адам онымен күнделікті кездеседі және оны жиі сезіне отырып , ол туралы белгілі бір деректер алып отырады. Күрделігі оның тасасында тұрған адамдар арасындағы өзара қарым қатынастарды бейнелейтін көп қырлы мазмұны .Бұл қарым қатынастар әлеуметтік экономикалық жүйенің эволюциясында анықтаушы рөл атқаратын адамдардың меншікке қатысты қарым қатынастары.
Экономикалық мағынасында меншік бүкіл шаруашылық процесін қамтып,пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу , айырбастау мен тұтыну қатынастарын білдіреді.Бұл дегеніміз өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы күрделі шаруашылық өндіру адамдардың өз қажетіне қарай табиғат байлығы мен жұмыс күшін иемдену болып табылады. Меншік қатынастары: А)иемдену бұл нақты қоғамдық затты иелену әдісі. Б)материалдық ресурстарды тиімді пайдалану мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алу, сондай ақ одан пайда табу. В) материалдық ресурстарды тұтыну, яғни өз игіліктеріне байланысты жүзеге асырудың экономикалық сипатын анықтау процесіндегі қарым қатынастарды қамтиды.
Меншік субъектілері жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық, басқару органдары бола алады. Меншік объектілері : өндіріс құралдары, мүлік, ақша, құнды қағаздар, ақпарат, интеллект, жұмыс күші болып табылады
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (ҚР- ның 2004 жылғы 11мамырдағы №552-ІІ Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулар)- Алматы: ЮРИСТ, 2004.- 309б.
2. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Қазақстан Республикасынын Заңы 10.06.1996, №6-І
3. Қазақстан Республикасының Патент заңы
Арнайы әдебиеттер тізімі:
1. Мэггс П.Б., Сергеев А.П. Интелектуальная собственность.- М.: Юристь,2000.
2. Гражданское право. Учебник. Часть ІІІ / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. – М.: Проспект, 1998
2. «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Қазақстан Республикасынын Заңы 10.06.1996, №6-І
3. Қазақстан Республикасының Патент заңы
Арнайы әдебиеттер тізімі:
1. Мэггс П.Б., Сергеев А.П. Интелектуальная собственность.- М.: Юристь,2000.
2. Гражданское право. Учебник. Часть ІІІ / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. – М.: Проспект, 1998
Мазмұны
1. Кіріспе
3
2. Негізгі бөлім
4
* Авторлық құқық
5
* Шығармашылық
8
* Интеллектуалдық меншік құқығы
12
3. Қорытынды
15
4. Қолданылған әдебиеттер
16
Кіріспе
Меншік ұғымы әрбір экономикалық жүйенің фундаменті болып табылады. Ол тарихи түрде адаммен, қоғаммен бірге пайда болады. Сонымен, меншік дегеніміз өндіріс құрал жабдықтарын және өндірілген өнімдерді иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын қоғамдық қатынастар. Ол адам және заттың арасындағы қатынастар болып табылады. Оның өз даму тарихы бар. Онымен адамдардың өте қуатты экономикалық, кәсіпкерлік әрекеттері, мақсатты қозғалыс жүйесі,тағыда басқа әр түрлі экономикалық мүдделері,шаруашылық жүргізу формалары мен тәсілдеріне байланысты. Дүниежүзілік тәжірибенің дәлелдегені меншіктің аса маңыздылығы жалпы адамзаттың маңызды бағалылығына жатады.
Меншік қатынастарының ерекшелігі , ол , бір жағынан өте қарапайым, ал екінші жағынан, өте күрделі де. Қарапайымдылығы әр адам онымен күнделікті кездеседі және оны жиі сезіне отырып , ол туралы белгілі бір деректер алып отырады. Күрделігі оның тасасында тұрған адамдар арасындағы өзара қарым қатынастарды бейнелейтін көп қырлы мазмұны .Бұл қарым қатынастар әлеуметтік экономикалық жүйенің эволюциясында анықтаушы рөл атқаратын адамдардың меншікке қатысты қарым қатынастары.
Экономикалық мағынасында меншік бүкіл шаруашылық процесін қамтып,пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу , айырбастау мен тұтыну қатынастарын білдіреді.Бұл дегеніміз өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы күрделі шаруашылық өндіру адамдардың өз қажетіне қарай табиғат байлығы мен жұмыс күшін иемдену болып табылады. Меншік қатынастары: А)иемдену бұл нақты қоғамдық затты иелену әдісі. Б)материалдық ресурстарды тиімді пайдалану мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алу, сондай ақ одан пайда табу. В) материалдық ресурстарды тұтыну, яғни өз игіліктеріне байланысты жүзеге асырудың экономикалық сипатын анықтау процесіндегі қарым қатынастарды қамтиды.
Меншік субъектілері жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық, басқару органдары бола алады. Меншік объектілері : өндіріс құралдары, мүлік, ақша, құнды қағаздар, ақпарат, интеллект, жұмыс күші болып табылады
Меншік тек экономикалық мағынада емес, құқылық формада да дами алады. Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық өкілдіктермен сипатталады . Меншік құқықтары бұл адамдар арасындағы экономикалық пайдалануына байланысты қалыптасатын билік ету құқықтарының санкцияланған тәртіп қатынастарының жиынтығы.
Негізгі бөлім
Күнделікті өмірімізде біз интеллектуалдық меншік немесе интеллектуалдық меншік құқығы деген сөздерді жиі болмаса да естіп жатамыз. Егер бұл сөздерге ден қойып көңіл аударар болсақ, оның мәні тереңде жатканын аңғарамыз. Интеллектуалдық меншіктің нақты аныңтамасы Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген заңдарда берілмесе де Қазақстан Республикасының Азаматтык кодексінің 125-бабында көрсетілгендей: Осы кодексте белгіленген реттер мен тәртіп бойынша азаматтық немесе заңды тұлғаның шығармашылық интеллектуалдық қызметінің нәтижелеріне және оларға теңестірілген заңды тұлғаны дараландыру құралдарына, жеке немесе заңды тұлғаның өзі орындайтын жұмысының немесе қызметі өнімдеріне (фирмалық атау, тауар белгісі, қызмет кәрсету белгісі және т. б. ) ерекше құқығы танылады. Мұны біз заңдық тұрғыда бекітілген интеллектуалдық меншіктің анықтамасы ретінде қабылдаймыз.
Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері алуан түрлі болып келеді. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
:: интеллектуалдық қызметтің туындылары;
:: ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
:: өнертабыс, үлгі, өндірістік үлгілер;
:: фирмалық атаулар;
:: тауарлық белгілері және т. б.
Объектілерді интеллектуалдык шығармашылык қызметтің нәтижесі және азаматтық айналымға қатысушылардың даралану кұралы деп екіге бөліп карастыруға болады.
Жоғарыда көрсетілген интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелері, біріншіден, адамның ой еңбегінің, қиялының, идеясының жетістігі, яғни шығарма- шылықтың нәтижесі. Сонымен қатар ол тек идея күйінде ғана емес, нақты өмірде материалдық сипатқа ие болуы керек. Мысалы, кітапта, киноөнерде, көркемсуретте және т. б. көрініс табуы қажет.
Интеллектуалдық меншік құқығы объектілерінің екінші тобы азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет көрсетулерді дараландыру құралдарының түрлері: фирмалық атаулар коммерциялық сипаттағы заңды тұлғалардың ресми атаулары болып тибылады. Мысалы, Эйр Казахстан әуе компаниясы; Бахус АҚ-ы; Глотур фирмасы, т.б., тауарлық белгілер бір шаруашылық субъектілерінің тауарлары мен кызметтерін екіншілерінен ажырату үшін қолданылады.
Интеллектуалдық меншік құқық объектілеріне интеллектуалдық меншік объектілерін кұру фактісі және тәртіп бойынша өкілетті мемлекеттік органның құқықтық қорғауды і беруі нөтижесінен туындайды.
Суретші сурет салды, автор кітап жазды. Бұл жердегі сурет пен интеллектуалдық меншік құқығы негізінде заңды дәлел болып табылады.
Интеллектуалдық меншік құқығы объектілеріне байланысты мүліктік емес (абыройын қорғау құқытғы, т.б.) және мүліктік (басу, жалға беру, т.б.) құқықтар болуы мүмкін. Бұл жерде интеллектуалдық меншік субъектісін екіге бөліп қарастыруға болады: автормен объектіге құқығы бар иеленуші. Интеллектуалдық қызмет нәтижелерінің авторларына жеке мүліктік емес және мүліктік құқыктар да тиесілі болады. Мүліктік құқығын басқа адамдарға берген жағдайда да авторда жеке мүліктік емес құқықтар әр уақытта сақталады. Тауарлық белгілердің иегерлеріне тек мүліктік кұқықтар ғана тиесілі.
Интеллектуалдық меншік объектілеріне қатысты күңделікті қолданылып жүрген затқа, мүлікке, меншіктік құқығын қолдануға болмайды. Оған интеллектуалдық меншіктің өзіндік табиғатының ерекшелігі мүмкіндік бермейді. Сондықтан да қолданыста жүрген заңнамада интеллектуалдық меншік объектілерше айрықша құкықтар қолданылады.
:: Айрықша құқық меншік иесінің интеллектуалдық шығармашылықтың объектісін өз қалауы бойынша кез келген өдіспен пайдалануға мүліктік құқығы интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқық болып танылады. Оны пайдалану тек құқықиесінің келісімі арқылы ғана жүзеге асады.
Интеллектуалдық меншік объектісін уақытша пайдалану лицензиялық шарт арқылы жүзеге асырылады.
:: Лицензиялық шарт бойынша интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқықты иеленуші тарапына (лицензиар) екінші тарал (лицензиатқа) интеллектуалдық меншіктің тиісті объектісін белгілі бір әдіспен уақытша пайдалану құқығын береді.
Авторлық құқық
Авторлық құқық шығармашылық қызметтің нәтижесі ретінде ғылым, әдебиет және өнер туындыларына оның мақсатына, мазмұнына және абыройына, сонымен бірге оны жеткізудің әдістеріне қарамастан тарайды.
Авторлық кұқық жарық көрген (жарияланған, шығырылған) және әлі жарық көрмеген (жазбаша немесе ауызшн таспаға басылған шығармалар, бейнежазбалар, мүсін өнері ғимарат, үлгі және т.б.) туындыларға беріледі.
Авторлық құқық өзіндік идеяларға, тұжырымдамаға қағидаларға, әдістерге, жүйелерге, үрдістерге, жаңалықтарға, айғақтарға тарамайды.
Авторлық кұқықтың объектілеріне мыналар жатады:
:: әдеби шығармалар;
:: драма және музыкалыдрамалық шығармалар;
:: мәтінмен және мәтінсіз музыкалық шығармалар;
:: қолданбалы өнер шығармалары;
:: фотографиялық шығармалар;
:: сахналық туындылар;
:: карталар, эскиздер, иллюстрациялар мен үш өлшемді шығармалар;
:: энциклопедиялар, антологиялар, мәліметтер базасы;
:: хореография және пантомимді шығармалар;
:: кино, теле, бейне (видео) жәнө диафильмдер;
:: ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар;
:: архитектура, қалақұрылыс және бақша-саябақ өнерінің шығармалары;
:: жасанды шығармалар (аудармалар, рефераттар, түйіндер, музыкалық оранжировкалар, және т.б.)
Ресми құжаттар, мемлекеттік символдар, халық шығармашылығының туындылары, оқиғалар мен айғақтарды хабарлау авторлық құкықтық объектілеріне жатпайды.
Нағыз пиццаның дәмі -- миландық пиццаның дәмі дейді Солтүстік Италияның Милан қаласының тұрғындары. Миландық 4 растораторлар пиццаның дөңгеленген пішінін деріптеп, оның бірненше қоспасын жаңартып жаппай өндіріске қосып, өздеріне йшорлық құқық жариялап үлгіреді. Дегенмен де, оңтүстіктегілер пиццаны олардың ата-бабалары ойлап тапқанын алға тартуда. Істің мәнжайы былай өрбіген болатын. Бұдан бірнеше жүз жыл бұрын неопалитандық кедей шаруалар күн көріс қамын ойпан үш қоспадан тұратын дөңгелек шелпек жасайды. Үнды т іпн суына қосып илеп, одан соң оны отқа қояды. Оған зәйтүн майы мен азғана қызанақ пастасын қосады. Ал, сыр, саңырауқұлақ немесе тұздалған балық қосу кейіннен пайда болған. Неопольде, Римде немесе Генуде пиццаның дәмін татпау италиядықтар үшін бір күнді бекер өткізгенмен бірдей.
Автор өзінің шығармасын пайдаланғаны үшін оның авторлыған талап етуге құқылы. Сонымен бірге ол өзінің шығармасындамда бөтен немесе жалған есімді пайдалануға, оған өзгерістер мен қосымшалар енгізуге құқылы. Автор қайтыс болған соң, оның авторлық құқығын қорғау өсиетте тұлғаға, автордың мұрагерлеріне немесе мемлекетке жүктеледі.
Автор үшінші тұлғаларға өзінің шығармаларын шығаруға; тұпнұскаларды немесе көшірмелерді таратуға; сатуға, айырбастауға, жалға беруге; шығарманы көпшілікке көрсетуге; шығарманы аударуға және т.б. әрекеттерді жасауға рұқсат беруі немесе оған тыйым салуы мүмкін.
Авторлық құқық автордың көзі тірі кезінде және ол қайтыс болғаннан кейін елу жыл әрекет етеді. Авторлық құқықтың мерзімі біткен соң кітап қоғамның байлығына айналады.
Авторлық құқықты қорғау coт арқылы жүзеге асырылады.Сонымен, интеллектуалдық меншік дегеніміз -- шығармашылық қызметтің нәтижесі. Интеллектуалдық меншіктің объектісі ретінде интеллектуалдық қызметтің нетижесі және азаматтық айналымның қатысушыларын дараландыратын тауарлар, жүмыстар және қызметтер жатады.
Интеллектуалдық меншікке қатысты заңдарда оны айрықша құқық деп түсінеді. Айрықша қуқық интеллектуалдық меншікті лицензиялық келісімшарт негізінде үшінші тұлғалардың уақытша пайдалануына мүмкіндік береді.
Авторлық құқық интеллектуалдық меншікке жатады және сотпен қорғалады. Интеллектуалдық меншік қуқығы бұзылғанда, оны қорғау сот арқылы жүзеге асырылады.
Авторлық құқығы қорғалған тұлғалар және олардың мұрагерлері мен мирасқорлары құқық иелерінде ҚР Авторлық құқық және аралас құқық туралы Заңына сәйкес белгілі бір құқықтары болады. Олар келісілген мерзім бойынша басқаларға туындыларын пайдалануға немесе беруге айрықша құқығы болады. Құқық иелері мыналарға тыйым салуы немесе рұқсат ете алуы мүмкін:
-- туындыларды қайта жаңғыртуға (қайта жаңғырту құқығы);
-- кез келген тәсілмен туындылар түпнұсқаларын немесе даналарын таратуға: сатуға, айырбастауға, жалға беруге (жалға), басқа операциялар жасауға (тарату құқығына);
-- тарату мақсатында туындылар даналарын, автордың рұқсат етуімен немесе басқа авторлық құқық иелерінің рұқсат етуімен дайындалған даналарды импорттауға (импорттау құқығы);
-- туындыларды жариялап көрсетуге (жариялап көрсету құқығы);
-- туындыларды жариялап орындауға (жариялап орындау құқығы);
-- туындыларды жариялап хабарлауға (барлық мәліметтер үшін туындыларды хабарлауға), соның ішінде эфирден немесе кабель бойынша таратуға (жариялы хабарлауға);
-- туындыларды эфирден хабарлауға, жалпы мәліметтер үшін эфирде бірінші және (немесе) соңғы хабарлау (эфирде хабарлау құқығы);
-- туындыларды кабель бойынша хабарлауға, жалпы мәліметтер үшін кабель бойынша бірінші және (немесе) соңғы хабарлау (кабель бойынша хабарлау құқығы);
-- туындыларды аудару (аудару құқығы);
-- туындыларды қайта жасауға, өңдеуге немесе басқа түрде қайта жасауға (қайта өңдеу құқығы).
Жазу және қайтадан өндіру сияқты құқықтар аралас құқықтармен қорғалады.
Авторлық және аралас құқықтар туралы заңдармен қорғалатын жұмыстың көптеген түрлері оларды табысты тарату үшін қаржылық инвестиция және жаппай таратуды талап етеді (мысалы, жарияланымдар, дыбыс жазбалары, фильмдер); сондықтан, авторлар туындыларының құқығын, көбінесе компанияларға береді, онда сыйақының орнына туындыларды дамыту мен сатуға қабілетті.
Авторлық құқықтың әрекет ету мерзімі оның берілген күнінен басталады, автордың бүкіл өміріне және қайтыс болғаннан кейін 50 жыл мерзімге дейін созылады. Бұл қорғау мерзімі авторларға, мұрагерлерге бірқатар уақыт аралығында материалдық пайда табуға мүмкіндік береді. Аралас құқықтың әрекет ету мерзімі авторлар оны орындаған немесе қойған кезден бастап 70 жыл неғұрлым қысқа уақытқа созылады. Авторлық құқық -- орындаушыларды қорғау, сондай-ақ, сол жұмысқа авторлығын мойындауды талап ету құқығын, кез келген өзгерістерге, жұмыстың бұрмалануына қарсы әрекет ету құқығын енгізеді
Шығармашылық
Әр қоғам өмірінде материалдық өндірістен өзге рухани өмір маңызды орынға ие болады.
Адам тумысынан ойлау және сөйлеу қабілетіне ие болады, ол ғылым мен мәдениет туындыларын құру қабілетіне ие болады.Мұндай қызмет нәтижелері әр елдің, мемлекеттің және түгелдей адамзаттың рухани және интеллектуалдық потенциалын құрып, оны өсіреді.Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық саясатпен қатар қоғамның өз алдына қойылған міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді.Ол Қазақстан үшін аса міндетті, себебі мұнда ғылыми күрделі өндірістерді дамыту қажет, еңбекті әлемдік технологиялық бөлудегі өз орнын табу қажет, яғни тек энергияны алып жүрушілер мен шикізаттың шығарылуына ғана сеніп отырмай. Өз азаматтары мен фирмаларының шығармашылық интеллектуалдық қызметінің ән мен әуен, фильмдер мен кітаптар, күрделі химиялық өнімдері, дәрі-дәрмектер мен тамақ қапалары, үнемді эқологиялық таза технологиялар, интегралды тапалар және ЭЕМ үшін бағдарламалық өнімдер сияқты нәтижелерімен сауда жоғары дамыған елдердің табысының басты көзі болып табылады.Бұл қатынаста АҚШ тәжірибесін айтута болады, онда бизнестің мыңдаған бағыттары ішінде табыстылығы бойынша бесінші орында жыл сайын 80 миллиард долларға жуық табыс алып келетін шоу-индустрия тұр.Бірқатар бағалаулар бойынша Құрама Штаттардың патент, тауар белгілері, авторлық құқық сияқты шығармашылық қызмет нәтижелерін рұқсатсыз пайдалану салдарынан 300 миллиард долларды құрайды.
Шығармашылықтағы тұлғалар ғылыми, технологиялық, венчурлық фирмалар, университеттер мен лабораториялар өз туындылары мен шығармаларын материалдық объектілерді қорғауда қалай мұқтаж болса, солай мұқтаж болады. Ол объектілердің нақты тұлғаларға тиесілігінің белгілі бір дәрежесін белгілеу үшін шамамен 100-150 жыл бұрын интеллектуалдық меншік ұғымын заң ғылыми мен тәжірибесін өңдеп шығарды. Жиырмасыншы ғасыр бойы ол термин құқықтық қолдануға сіңіп кетті, ол батыс елдерінде орын алған, ал біздің ел үшін ол жаңа болып табылады.
Бұрынғы әрекеттегі Азаматтық кодекс интеллектуалдық меншік ұғымын білмеген, оның бір басты себебі ретінде бұрынғы Қазақ ССР-да, барлық Кеңес Одағында сияқты интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижесінің абсолютті көбісін пайдалану жалпыланған және ол түгелімен мемлекетке және мемлекеттік ұйымдарға тиесілі болды. Яғни ол заманда мемлекетке тиесіліден басқа меншік жөнінде айту орын алмаған, ал интеллектуалдық меншік термині буржуазиялық құқық белгісі ретінде келтірілген. Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерінің құқықтық режиміне қатынас республика егемендікке ие болған кезден бастап өзгерді. 1991 жылғы 31 мамырдағы КСР Одағы және республикалар заңнамасының негіздері туындыны және шығармаларды шығарушылардың құқықтарын оқшаулау үшін интеллектуалдық меншік ұғымын енгізді және оны қорғау бойынша жалпы шаралар белгіледі. Кейіннен интеллектуалдық меншікті қорғау бойынша Қазақстандық заңнама қалыптасты.
Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерін құқықтық реттеу және қорғау ерекше мәнге ие болады. Мәселен, интеллектуалдық меншікті тиісті қорғау жөніндегі мәселе экономикалық сипаттағы барлық мемлекетаралық және үкіметаралық келісімдердің маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Байланысты интеллектуалдық меншік қорғалмайтын ел ескірген техника мен технологияға ғана ие болады.Мемлекеттің өзге елдердің азаматтарына тиесілі интеллектуалдық меншікке қатынасы ол елдермен сауданың көлемі мен тиімділігіне тікелей әсер етеді. Мысалы, пират болып жарияланған (интеллектуалдық меншік құқығын бұзушыларға ешқандай шаралар қолданбайтын ел) және интеллектуалдық меншік құқықтары иелерінің Американдық Ассоцияциясымен ондай елдердің тиісті тізіміне енгізілген ел АҚШ нарығына алып келінетін ол елдің барлық тауарларына қатысты тиімділік режимінен айырыла алады. Ондай құқықтық қорғау деңгейі әр елдің имиджіне, оның халықаралық беделіне үлкен әсерін тигізеді. Интеллектуалдық меншікке құқықтардың қорғалуы дәрежесі ел нарығын өркениеттілігін көрсетеді және заңдылық пен құқық тәртіптің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
3
2. Негізгі бөлім
4
* Авторлық құқық
5
* Шығармашылық
8
* Интеллектуалдық меншік құқығы
12
3. Қорытынды
15
4. Қолданылған әдебиеттер
16
Кіріспе
Меншік ұғымы әрбір экономикалық жүйенің фундаменті болып табылады. Ол тарихи түрде адаммен, қоғаммен бірге пайда болады. Сонымен, меншік дегеніміз өндіріс құрал жабдықтарын және өндірілген өнімдерді иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын қоғамдық қатынастар. Ол адам және заттың арасындағы қатынастар болып табылады. Оның өз даму тарихы бар. Онымен адамдардың өте қуатты экономикалық, кәсіпкерлік әрекеттері, мақсатты қозғалыс жүйесі,тағыда басқа әр түрлі экономикалық мүдделері,шаруашылық жүргізу формалары мен тәсілдеріне байланысты. Дүниежүзілік тәжірибенің дәлелдегені меншіктің аса маңыздылығы жалпы адамзаттың маңызды бағалылығына жатады.
Меншік қатынастарының ерекшелігі , ол , бір жағынан өте қарапайым, ал екінші жағынан, өте күрделі де. Қарапайымдылығы әр адам онымен күнделікті кездеседі және оны жиі сезіне отырып , ол туралы белгілі бір деректер алып отырады. Күрделігі оның тасасында тұрған адамдар арасындағы өзара қарым қатынастарды бейнелейтін көп қырлы мазмұны .Бұл қарым қатынастар әлеуметтік экономикалық жүйенің эволюциясында анықтаушы рөл атқаратын адамдардың меншікке қатысты қарым қатынастары.
Экономикалық мағынасында меншік бүкіл шаруашылық процесін қамтып,пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу , айырбастау мен тұтыну қатынастарын білдіреді.Бұл дегеніміз өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы күрделі шаруашылық өндіру адамдардың өз қажетіне қарай табиғат байлығы мен жұмыс күшін иемдену болып табылады. Меншік қатынастары: А)иемдену бұл нақты қоғамдық затты иелену әдісі. Б)материалдық ресурстарды тиімді пайдалану мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алу, сондай ақ одан пайда табу. В) материалдық ресурстарды тұтыну, яғни өз игіліктеріне байланысты жүзеге асырудың экономикалық сипатын анықтау процесіндегі қарым қатынастарды қамтиды.
Меншік субъектілері жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық, басқару органдары бола алады. Меншік объектілері : өндіріс құралдары, мүлік, ақша, құнды қағаздар, ақпарат, интеллект, жұмыс күші болып табылады
Меншік тек экономикалық мағынада емес, құқылық формада да дами алады. Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық өкілдіктермен сипатталады . Меншік құқықтары бұл адамдар арасындағы экономикалық пайдалануына байланысты қалыптасатын билік ету құқықтарының санкцияланған тәртіп қатынастарының жиынтығы.
Негізгі бөлім
Күнделікті өмірімізде біз интеллектуалдық меншік немесе интеллектуалдық меншік құқығы деген сөздерді жиі болмаса да естіп жатамыз. Егер бұл сөздерге ден қойып көңіл аударар болсақ, оның мәні тереңде жатканын аңғарамыз. Интеллектуалдық меншіктің нақты аныңтамасы Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген заңдарда берілмесе де Қазақстан Республикасының Азаматтык кодексінің 125-бабында көрсетілгендей: Осы кодексте белгіленген реттер мен тәртіп бойынша азаматтық немесе заңды тұлғаның шығармашылық интеллектуалдық қызметінің нәтижелеріне және оларға теңестірілген заңды тұлғаны дараландыру құралдарына, жеке немесе заңды тұлғаның өзі орындайтын жұмысының немесе қызметі өнімдеріне (фирмалық атау, тауар белгісі, қызмет кәрсету белгісі және т. б. ) ерекше құқығы танылады. Мұны біз заңдық тұрғыда бекітілген интеллектуалдық меншіктің анықтамасы ретінде қабылдаймыз.
Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері алуан түрлі болып келеді. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
:: интеллектуалдық қызметтің туындылары;
:: ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
:: өнертабыс, үлгі, өндірістік үлгілер;
:: фирмалық атаулар;
:: тауарлық белгілері және т. б.
Объектілерді интеллектуалдык шығармашылык қызметтің нәтижесі және азаматтық айналымға қатысушылардың даралану кұралы деп екіге бөліп карастыруға болады.
Жоғарыда көрсетілген интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелері, біріншіден, адамның ой еңбегінің, қиялының, идеясының жетістігі, яғни шығарма- шылықтың нәтижесі. Сонымен қатар ол тек идея күйінде ғана емес, нақты өмірде материалдық сипатқа ие болуы керек. Мысалы, кітапта, киноөнерде, көркемсуретте және т. б. көрініс табуы қажет.
Интеллектуалдық меншік құқығы объектілерінің екінші тобы азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет көрсетулерді дараландыру құралдарының түрлері: фирмалық атаулар коммерциялық сипаттағы заңды тұлғалардың ресми атаулары болып тибылады. Мысалы, Эйр Казахстан әуе компаниясы; Бахус АҚ-ы; Глотур фирмасы, т.б., тауарлық белгілер бір шаруашылық субъектілерінің тауарлары мен кызметтерін екіншілерінен ажырату үшін қолданылады.
Интеллектуалдық меншік құқық объектілеріне интеллектуалдық меншік объектілерін кұру фактісі және тәртіп бойынша өкілетті мемлекеттік органның құқықтық қорғауды і беруі нөтижесінен туындайды.
Суретші сурет салды, автор кітап жазды. Бұл жердегі сурет пен интеллектуалдық меншік құқығы негізінде заңды дәлел болып табылады.
Интеллектуалдық меншік құқығы объектілеріне байланысты мүліктік емес (абыройын қорғау құқытғы, т.б.) және мүліктік (басу, жалға беру, т.б.) құқықтар болуы мүмкін. Бұл жерде интеллектуалдық меншік субъектісін екіге бөліп қарастыруға болады: автормен объектіге құқығы бар иеленуші. Интеллектуалдық қызмет нәтижелерінің авторларына жеке мүліктік емес және мүліктік құқыктар да тиесілі болады. Мүліктік құқығын басқа адамдарға берген жағдайда да авторда жеке мүліктік емес құқықтар әр уақытта сақталады. Тауарлық белгілердің иегерлеріне тек мүліктік кұқықтар ғана тиесілі.
Интеллектуалдық меншік объектілеріне қатысты күңделікті қолданылып жүрген затқа, мүлікке, меншіктік құқығын қолдануға болмайды. Оған интеллектуалдық меншіктің өзіндік табиғатының ерекшелігі мүмкіндік бермейді. Сондықтан да қолданыста жүрген заңнамада интеллектуалдық меншік объектілерше айрықша құкықтар қолданылады.
:: Айрықша құқық меншік иесінің интеллектуалдық шығармашылықтың объектісін өз қалауы бойынша кез келген өдіспен пайдалануға мүліктік құқығы интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқық болып танылады. Оны пайдалану тек құқықиесінің келісімі арқылы ғана жүзеге асады.
Интеллектуалдық меншік объектісін уақытша пайдалану лицензиялық шарт арқылы жүзеге асырылады.
:: Лицензиялық шарт бойынша интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижесіне немесе дараландыру құралына айрықша құқықты иеленуші тарапына (лицензиар) екінші тарал (лицензиатқа) интеллектуалдық меншіктің тиісті объектісін белгілі бір әдіспен уақытша пайдалану құқығын береді.
Авторлық құқық
Авторлық құқық шығармашылық қызметтің нәтижесі ретінде ғылым, әдебиет және өнер туындыларына оның мақсатына, мазмұнына және абыройына, сонымен бірге оны жеткізудің әдістеріне қарамастан тарайды.
Авторлық кұқық жарық көрген (жарияланған, шығырылған) және әлі жарық көрмеген (жазбаша немесе ауызшн таспаға басылған шығармалар, бейнежазбалар, мүсін өнері ғимарат, үлгі және т.б.) туындыларға беріледі.
Авторлық құқық өзіндік идеяларға, тұжырымдамаға қағидаларға, әдістерге, жүйелерге, үрдістерге, жаңалықтарға, айғақтарға тарамайды.
Авторлық кұқықтың объектілеріне мыналар жатады:
:: әдеби шығармалар;
:: драма және музыкалыдрамалық шығармалар;
:: мәтінмен және мәтінсіз музыкалық шығармалар;
:: қолданбалы өнер шығармалары;
:: фотографиялық шығармалар;
:: сахналық туындылар;
:: карталар, эскиздер, иллюстрациялар мен үш өлшемді шығармалар;
:: энциклопедиялар, антологиялар, мәліметтер базасы;
:: хореография және пантомимді шығармалар;
:: кино, теле, бейне (видео) жәнө диафильмдер;
:: ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар;
:: архитектура, қалақұрылыс және бақша-саябақ өнерінің шығармалары;
:: жасанды шығармалар (аудармалар, рефераттар, түйіндер, музыкалық оранжировкалар, және т.б.)
Ресми құжаттар, мемлекеттік символдар, халық шығармашылығының туындылары, оқиғалар мен айғақтарды хабарлау авторлық құкықтық объектілеріне жатпайды.
Нағыз пиццаның дәмі -- миландық пиццаның дәмі дейді Солтүстік Италияның Милан қаласының тұрғындары. Миландық 4 растораторлар пиццаның дөңгеленген пішінін деріптеп, оның бірненше қоспасын жаңартып жаппай өндіріске қосып, өздеріне йшорлық құқық жариялап үлгіреді. Дегенмен де, оңтүстіктегілер пиццаны олардың ата-бабалары ойлап тапқанын алға тартуда. Істің мәнжайы былай өрбіген болатын. Бұдан бірнеше жүз жыл бұрын неопалитандық кедей шаруалар күн көріс қамын ойпан үш қоспадан тұратын дөңгелек шелпек жасайды. Үнды т іпн суына қосып илеп, одан соң оны отқа қояды. Оған зәйтүн майы мен азғана қызанақ пастасын қосады. Ал, сыр, саңырауқұлақ немесе тұздалған балық қосу кейіннен пайда болған. Неопольде, Римде немесе Генуде пиццаның дәмін татпау италиядықтар үшін бір күнді бекер өткізгенмен бірдей.
Автор өзінің шығармасын пайдаланғаны үшін оның авторлыған талап етуге құқылы. Сонымен бірге ол өзінің шығармасындамда бөтен немесе жалған есімді пайдалануға, оған өзгерістер мен қосымшалар енгізуге құқылы. Автор қайтыс болған соң, оның авторлық құқығын қорғау өсиетте тұлғаға, автордың мұрагерлеріне немесе мемлекетке жүктеледі.
Автор үшінші тұлғаларға өзінің шығармаларын шығаруға; тұпнұскаларды немесе көшірмелерді таратуға; сатуға, айырбастауға, жалға беруге; шығарманы көпшілікке көрсетуге; шығарманы аударуға және т.б. әрекеттерді жасауға рұқсат беруі немесе оған тыйым салуы мүмкін.
Авторлық құқық автордың көзі тірі кезінде және ол қайтыс болғаннан кейін елу жыл әрекет етеді. Авторлық құқықтың мерзімі біткен соң кітап қоғамның байлығына айналады.
Авторлық құқықты қорғау coт арқылы жүзеге асырылады.Сонымен, интеллектуалдық меншік дегеніміз -- шығармашылық қызметтің нәтижесі. Интеллектуалдық меншіктің объектісі ретінде интеллектуалдық қызметтің нетижесі және азаматтық айналымның қатысушыларын дараландыратын тауарлар, жүмыстар және қызметтер жатады.
Интеллектуалдық меншікке қатысты заңдарда оны айрықша құқық деп түсінеді. Айрықша қуқық интеллектуалдық меншікті лицензиялық келісімшарт негізінде үшінші тұлғалардың уақытша пайдалануына мүмкіндік береді.
Авторлық құқық интеллектуалдық меншікке жатады және сотпен қорғалады. Интеллектуалдық меншік қуқығы бұзылғанда, оны қорғау сот арқылы жүзеге асырылады.
Авторлық құқығы қорғалған тұлғалар және олардың мұрагерлері мен мирасқорлары құқық иелерінде ҚР Авторлық құқық және аралас құқық туралы Заңына сәйкес белгілі бір құқықтары болады. Олар келісілген мерзім бойынша басқаларға туындыларын пайдалануға немесе беруге айрықша құқығы болады. Құқық иелері мыналарға тыйым салуы немесе рұқсат ете алуы мүмкін:
-- туындыларды қайта жаңғыртуға (қайта жаңғырту құқығы);
-- кез келген тәсілмен туындылар түпнұсқаларын немесе даналарын таратуға: сатуға, айырбастауға, жалға беруге (жалға), басқа операциялар жасауға (тарату құқығына);
-- тарату мақсатында туындылар даналарын, автордың рұқсат етуімен немесе басқа авторлық құқық иелерінің рұқсат етуімен дайындалған даналарды импорттауға (импорттау құқығы);
-- туындыларды жариялап көрсетуге (жариялап көрсету құқығы);
-- туындыларды жариялап орындауға (жариялап орындау құқығы);
-- туындыларды жариялап хабарлауға (барлық мәліметтер үшін туындыларды хабарлауға), соның ішінде эфирден немесе кабель бойынша таратуға (жариялы хабарлауға);
-- туындыларды эфирден хабарлауға, жалпы мәліметтер үшін эфирде бірінші және (немесе) соңғы хабарлау (эфирде хабарлау құқығы);
-- туындыларды кабель бойынша хабарлауға, жалпы мәліметтер үшін кабель бойынша бірінші және (немесе) соңғы хабарлау (кабель бойынша хабарлау құқығы);
-- туындыларды аудару (аудару құқығы);
-- туындыларды қайта жасауға, өңдеуге немесе басқа түрде қайта жасауға (қайта өңдеу құқығы).
Жазу және қайтадан өндіру сияқты құқықтар аралас құқықтармен қорғалады.
Авторлық және аралас құқықтар туралы заңдармен қорғалатын жұмыстың көптеген түрлері оларды табысты тарату үшін қаржылық инвестиция және жаппай таратуды талап етеді (мысалы, жарияланымдар, дыбыс жазбалары, фильмдер); сондықтан, авторлар туындыларының құқығын, көбінесе компанияларға береді, онда сыйақының орнына туындыларды дамыту мен сатуға қабілетті.
Авторлық құқықтың әрекет ету мерзімі оның берілген күнінен басталады, автордың бүкіл өміріне және қайтыс болғаннан кейін 50 жыл мерзімге дейін созылады. Бұл қорғау мерзімі авторларға, мұрагерлерге бірқатар уақыт аралығында материалдық пайда табуға мүмкіндік береді. Аралас құқықтың әрекет ету мерзімі авторлар оны орындаған немесе қойған кезден бастап 70 жыл неғұрлым қысқа уақытқа созылады. Авторлық құқық -- орындаушыларды қорғау, сондай-ақ, сол жұмысқа авторлығын мойындауды талап ету құқығын, кез келген өзгерістерге, жұмыстың бұрмалануына қарсы әрекет ету құқығын енгізеді
Шығармашылық
Әр қоғам өмірінде материалдық өндірістен өзге рухани өмір маңызды орынға ие болады.
Адам тумысынан ойлау және сөйлеу қабілетіне ие болады, ол ғылым мен мәдениет туындыларын құру қабілетіне ие болады.Мұндай қызмет нәтижелері әр елдің, мемлекеттің және түгелдей адамзаттың рухани және интеллектуалдық потенциалын құрып, оны өсіреді.Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық саясатпен қатар қоғамның өз алдына қойылған міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді.Ол Қазақстан үшін аса міндетті, себебі мұнда ғылыми күрделі өндірістерді дамыту қажет, еңбекті әлемдік технологиялық бөлудегі өз орнын табу қажет, яғни тек энергияны алып жүрушілер мен шикізаттың шығарылуына ғана сеніп отырмай. Өз азаматтары мен фирмаларының шығармашылық интеллектуалдық қызметінің ән мен әуен, фильмдер мен кітаптар, күрделі химиялық өнімдері, дәрі-дәрмектер мен тамақ қапалары, үнемді эқологиялық таза технологиялар, интегралды тапалар және ЭЕМ үшін бағдарламалық өнімдер сияқты нәтижелерімен сауда жоғары дамыған елдердің табысының басты көзі болып табылады.Бұл қатынаста АҚШ тәжірибесін айтута болады, онда бизнестің мыңдаған бағыттары ішінде табыстылығы бойынша бесінші орында жыл сайын 80 миллиард долларға жуық табыс алып келетін шоу-индустрия тұр.Бірқатар бағалаулар бойынша Құрама Штаттардың патент, тауар белгілері, авторлық құқық сияқты шығармашылық қызмет нәтижелерін рұқсатсыз пайдалану салдарынан 300 миллиард долларды құрайды.
Шығармашылықтағы тұлғалар ғылыми, технологиялық, венчурлық фирмалар, университеттер мен лабораториялар өз туындылары мен шығармаларын материалдық объектілерді қорғауда қалай мұқтаж болса, солай мұқтаж болады. Ол объектілердің нақты тұлғаларға тиесілігінің белгілі бір дәрежесін белгілеу үшін шамамен 100-150 жыл бұрын интеллектуалдық меншік ұғымын заң ғылыми мен тәжірибесін өңдеп шығарды. Жиырмасыншы ғасыр бойы ол термин құқықтық қолдануға сіңіп кетті, ол батыс елдерінде орын алған, ал біздің ел үшін ол жаңа болып табылады.
Бұрынғы әрекеттегі Азаматтық кодекс интеллектуалдық меншік ұғымын білмеген, оның бір басты себебі ретінде бұрынғы Қазақ ССР-да, барлық Кеңес Одағында сияқты интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижесінің абсолютті көбісін пайдалану жалпыланған және ол түгелімен мемлекетке және мемлекеттік ұйымдарға тиесілі болды. Яғни ол заманда мемлекетке тиесіліден басқа меншік жөнінде айту орын алмаған, ал интеллектуалдық меншік термині буржуазиялық құқық белгісі ретінде келтірілген. Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерінің құқықтық режиміне қатынас республика егемендікке ие болған кезден бастап өзгерді. 1991 жылғы 31 мамырдағы КСР Одағы және республикалар заңнамасының негіздері туындыны және шығармаларды шығарушылардың құқықтарын оқшаулау үшін интеллектуалдық меншік ұғымын енгізді және оны қорғау бойынша жалпы шаралар белгіледі. Кейіннен интеллектуалдық меншікті қорғау бойынша Қазақстандық заңнама қалыптасты.
Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерін құқықтық реттеу және қорғау ерекше мәнге ие болады. Мәселен, интеллектуалдық меншікті тиісті қорғау жөніндегі мәселе экономикалық сипаттағы барлық мемлекетаралық және үкіметаралық келісімдердің маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Байланысты интеллектуалдық меншік қорғалмайтын ел ескірген техника мен технологияға ғана ие болады.Мемлекеттің өзге елдердің азаматтарына тиесілі интеллектуалдық меншікке қатынасы ол елдермен сауданың көлемі мен тиімділігіне тікелей әсер етеді. Мысалы, пират болып жарияланған (интеллектуалдық меншік құқығын бұзушыларға ешқандай шаралар қолданбайтын ел) және интеллектуалдық меншік құқықтары иелерінің Американдық Ассоцияциясымен ондай елдердің тиісті тізіміне енгізілген ел АҚШ нарығына алып келінетін ол елдің барлық тауарларына қатысты тиімділік режимінен айырыла алады. Ондай құқықтық қорғау деңгейі әр елдің имиджіне, оның халықаралық беделіне үлкен әсерін тигізеді. Интеллектуалдық меншікке құқықтардың қорғалуы дәрежесі ел нарығын өркениеттілігін көрсетеді және заңдылық пен құқық тәртіптің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz