Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауы
1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауын жүзеге асырудың тиімді жолдары және олардың дидактикалық ерекшеліктері
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауын жүзеге асырудың жолдары
1.2 Айналамен таныстыру сабағын техникалық оқу құралдарымен байланыстыра өтудің дидактикалық ерекшеліктері
2.Табиғатты көркем көрсетілімдер арқылы таныту және оны ұйымдастыру әдістемесі
2.1 Табиғат жайлы көркем көрсетілімдер, оларды іріктеу және даярлау
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалаларға табиғатты танытуда көркем көрсетілімдерді қолдану әдістемесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауын жүзеге асырудың жолдары
1.2 Айналамен таныстыру сабағын техникалық оқу құралдарымен байланыстыра өтудің дидактикалық ерекшеліктері
2.Табиғатты көркем көрсетілімдер арқылы таныту және оны ұйымдастыру әдістемесі
2.1 Табиғат жайлы көркем көрсетілімдер, оларды іріктеу және даярлау
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалаларға табиғатты танытуда көркем көрсетілімдерді қолдану әдістемесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Тәуелсiз Қазақстан мемлекетiнiң қазiргi кезеңiндегi қоғамның түрлi сфераларының құрылуы мен тұлғаның белсендiлiгiнiң жоғарылауы арасында байланыс айқындала түсуде. Осыған байланысты балалардың танымдық әрекетiн белсендiру, оны тиiмдi басқару және дамыту, әдiстемелiк, ұйымдастырушылық және моральдiк – психологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету күрделi педагогикалық мәселе ғана емес, маңызды әлеуметтiк мәселе болып табылады.
Психологиялық – педагогикалық әдебиеттердегi талдауда көрсетiлгендей «танымдық белсендiлiк» терминiнiң негiзiнде белсендiлiк жөнiнде түсiнiк жатыр. Ол әр түрлi салада талдауды талап етушi көп аспектiлi феномен ретiнде көрiнедi:
-биологиялық (П.К.Анохин, В.М. Бехтерев, Н.А.Бернштейн, А.Илиади);
-психологиялық (Б.Г. Ананьев, М.Я. Басов, Л.С. Выготский, Б.Ф. Ломов т.б.);
-педагогикалық (Ш.А.Амоношвили, Я.А.Коменский, Д.Локк) [2 ].
Биологиялық аспект – белсендiлiк мәселелерi түсiнiгiмен байланысты белсендi бастама адамда энергияның жиналуының нәтижесi болып табылатындығы жөнiнде түсiнiкпен тығыз байланысты. Ол өзiн – өзi ретке келтiрумен негiзделедi. Биологиялық белсендiлiк адамның ортаға бейiмделуiн қамтамасыз ететiн оған тән тұқым қуалау қасиетi. Оны өзара қарым – қатынас кезiнде ағза мен оның тiршiлiк ету шарттарымен аралығында туатын қарама – қайшылықты жоюға бағытталған физиологиялық механизмдер ғана туып қоймайды, сонымен қатар осы әсердi жоюға мүмкiндiк беретiн және мiнез – құлық құруға өткен оқиға емес, алдағы оқиғаға бағытталған мүмкiндiк беретiн физиологиялық механизмдер де туып отырады [3].
Белсендiлiк бейне белгiсiн тұрақтандырушы сапа болып табылады, бұл тiрi материяның iштей детерминацияланған iс – әрекетiнiң бiр түрi болып табылады.
Психологиялық аспект - тұрғысынан белсендiлiк С.Л. Рубинштейн көзқарасындағы жалпы психика жөнiндегi детерминистiк түсiнiк беру сұрағының бiр бөлiгi ретiнде қарастырылады. Мұнда белсендiлiк iшкi шарттар арқылы болатын сыртқы себептерiнiң әрекетiнде көрiнедi, сыртқы шарттардың нәтижесi және ол iшкi сапаларға тәуелдi. Iшкi мен сыртқының қарым – қатынасы өзбеттiлiктiң және сыртқы әсер жауап беру белсендiлiгiнiң өсуiнде көрiнетiн күрделi шарттардың жоғарылауына сай өзгерiп отырады.
Белсендiлiк адамның жаңа қарым – қатынасына айналады, бұл – адам жеке тұлға ретiнде көрiнгенде және белсендi әрекет қарым – қатынас иесi болған жағдайда болады.
Психологиялық – педагогикалық әдебиеттердегi талдауда көрсетiлгендей «танымдық белсендiлiк» терминiнiң негiзiнде белсендiлiк жөнiнде түсiнiк жатыр. Ол әр түрлi салада талдауды талап етушi көп аспектiлi феномен ретiнде көрiнедi:
-биологиялық (П.К.Анохин, В.М. Бехтерев, Н.А.Бернштейн, А.Илиади);
-психологиялық (Б.Г. Ананьев, М.Я. Басов, Л.С. Выготский, Б.Ф. Ломов т.б.);
-педагогикалық (Ш.А.Амоношвили, Я.А.Коменский, Д.Локк) [2 ].
Биологиялық аспект – белсендiлiк мәселелерi түсiнiгiмен байланысты белсендi бастама адамда энергияның жиналуының нәтижесi болып табылатындығы жөнiнде түсiнiкпен тығыз байланысты. Ол өзiн – өзi ретке келтiрумен негiзделедi. Биологиялық белсендiлiк адамның ортаға бейiмделуiн қамтамасыз ететiн оған тән тұқым қуалау қасиетi. Оны өзара қарым – қатынас кезiнде ағза мен оның тiршiлiк ету шарттарымен аралығында туатын қарама – қайшылықты жоюға бағытталған физиологиялық механизмдер ғана туып қоймайды, сонымен қатар осы әсердi жоюға мүмкiндiк беретiн және мiнез – құлық құруға өткен оқиға емес, алдағы оқиғаға бағытталған мүмкiндiк беретiн физиологиялық механизмдер де туып отырады [3].
Белсендiлiк бейне белгiсiн тұрақтандырушы сапа болып табылады, бұл тiрi материяның iштей детерминацияланған iс – әрекетiнiң бiр түрi болып табылады.
Психологиялық аспект - тұрғысынан белсендiлiк С.Л. Рубинштейн көзқарасындағы жалпы психика жөнiндегi детерминистiк түсiнiк беру сұрағының бiр бөлiгi ретiнде қарастырылады. Мұнда белсендiлiк iшкi шарттар арқылы болатын сыртқы себептерiнiң әрекетiнде көрiнедi, сыртқы шарттардың нәтижесi және ол iшкi сапаларға тәуелдi. Iшкi мен сыртқының қарым – қатынасы өзбеттiлiктiң және сыртқы әсер жауап беру белсендiлiгiнiң өсуiнде көрiнетiн күрделi шарттардың жоғарылауына сай өзгерiп отырады.
Белсендiлiк адамның жаңа қарым – қатынасына айналады, бұл – адам жеке тұлға ретiнде көрiнгенде және белсендi әрекет қарым – қатынас иесi болған жағдайда болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Н.Ә.Назарбаев , 2006ж
2 Мұсаева С.А., Бегелиева Г.Б. Жас ерекшеліктері педагогикасы. Астана: Фолиант, 2006.
3 Анохин Т. Философские аспекты теорин функцеональной системы / Избр. Труды. – М.: Педагогика, 1978.
4 Бержанов Қ ., Мусин. Педагогика тарихы. – Алматы: Мектеп, 1986.
5 Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1993.
6 Коменский Я.А. Великая дидактика / В кн.: Коменский Я.А., Локк Д., Руссо Ж. -Ж.; Песталоцци И.Г. Педагогическое наследие / Сост. В.М.Кларин.- М.: педагогика, 1989. – С.6-106.
7 Ушинский К.Д. Избр. Пед. Соч. В 2т. – М.:Педагогика, 1988.
8 Горошенко В.П., Степанов И.А. Методика преподования природоведения (қазақ тілінде) Алматы: «Мектеп», 1981.-167 б.
9 Аймағанбетова Қ.А. Бастауыш кластарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы: «Мектеп»,1974ж.
10 Сихымбаева С.М. Дүниетануды оқыту теориясы мен технологиясы.. Шымкент: Нұрлы бейне, 2008ж,-148б.
11 Қалиева М. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. Алматы, 2002 ж
12 Бабанский Ю.К. Современные методы обучения в общеобразователь-
ной школе. –М.: 1988.
13 Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 1978.
14 Әлімов А. Интербелсенді әдістерді қолдану. Алматы, 2009ж
15 Дәстүрлі және электрондық оқытуды кіріктіру. Қазақстан мектебі, №7,8 – 2006
16 Омарбекова Т. Техникалық құралдар арқылы сабақ өту. // Бастауыш мектеп // №8-9, 2002ж
17 Аманбаева А. Табиғат жайлы көрсетілмдер жиынтығы // Бастауыш мектеп №12, 2005ж
18 Төленова Ұ. Электрондық оқулықтар құрастыру. // Бастауыш мектеп №5, 2006ж
19 Абубаева А. Электронды оқулықтарды пайдалану. // Информатика негіздері, №4 - 2006ж
20 Бейсенова Г.Жаңа ақпараттық технологиялардың тиімділігі.// Қазақстан мектебі №6 - 2006ж
21 Мұратәлиева Н. Жаңа формациядағы ұстаз, оның кәсіби мәдениеті. Мектеп директоры №3 – 2006ж. және т.б.
1 Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Н.Ә.Назарбаев , 2006ж
2 Мұсаева С.А., Бегелиева Г.Б. Жас ерекшеліктері педагогикасы. Астана: Фолиант, 2006.
3 Анохин Т. Философские аспекты теорин функцеональной системы / Избр. Труды. – М.: Педагогика, 1978.
4 Бержанов Қ ., Мусин. Педагогика тарихы. – Алматы: Мектеп, 1986.
5 Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1993.
6 Коменский Я.А. Великая дидактика / В кн.: Коменский Я.А., Локк Д., Руссо Ж. -Ж.; Песталоцци И.Г. Педагогическое наследие / Сост. В.М.Кларин.- М.: педагогика, 1989. – С.6-106.
7 Ушинский К.Д. Избр. Пед. Соч. В 2т. – М.:Педагогика, 1988.
8 Горошенко В.П., Степанов И.А. Методика преподования природоведения (қазақ тілінде) Алматы: «Мектеп», 1981.-167 б.
9 Аймағанбетова Қ.А. Бастауыш кластарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы: «Мектеп»,1974ж.
10 Сихымбаева С.М. Дүниетануды оқыту теориясы мен технологиясы.. Шымкент: Нұрлы бейне, 2008ж,-148б.
11 Қалиева М. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. Алматы, 2002 ж
12 Бабанский Ю.К. Современные методы обучения в общеобразователь-
ной школе. –М.: 1988.
13 Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 1978.
14 Әлімов А. Интербелсенді әдістерді қолдану. Алматы, 2009ж
15 Дәстүрлі және электрондық оқытуды кіріктіру. Қазақстан мектебі, №7,8 – 2006
16 Омарбекова Т. Техникалық құралдар арқылы сабақ өту. // Бастауыш мектеп // №8-9, 2002ж
17 Аманбаева А. Табиғат жайлы көрсетілмдер жиынтығы // Бастауыш мектеп №12, 2005ж
18 Төленова Ұ. Электрондық оқулықтар құрастыру. // Бастауыш мектеп №5, 2006ж
19 Абубаева А. Электронды оқулықтарды пайдалану. // Информатика негіздері, №4 - 2006ж
20 Бейсенова Г.Жаңа ақпараттық технологиялардың тиімділігі.// Қазақстан мектебі №6 - 2006ж
21 Мұратәлиева Н. Жаңа формациядағы ұстаз, оның кәсіби мәдениеті. Мектеп директоры №3 – 2006ж. және т.б.
1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауын жүзеге асырудың тиімді жолдары және олардың дидактикалық ерекшеліктері
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауын жүзеге асырудың жолдары
Тәуелсiз Қазақстан мемлекетiнiң қазiргi кезеңiндегi қоғамның түрлi сфераларының құрылуы мен тұлғаның белсендiлiгiнiң жоғарылауы арасында байланыс айқындала түсуде. Осыған байланысты балалардың танымдық әрекетiн белсендiру, оны тиiмдi басқару және дамыту, әдiстемелiк, ұйымдастырушылық және моральдiк - психологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету күрделi педагогикалық мәселе ғана емес, маңызды әлеуметтiк мәселе болып табылады.
Психологиялық - педагогикалық әдебиеттердегi талдауда көрсетiлгендей танымдық белсендiлiк терминiнiң негiзiнде белсендiлiк жөнiнде түсiнiк жатыр. Ол әр түрлi салада талдауды талап етушi көп аспектiлi феномен ретiнде көрiнедi:
-биологиялық (П.К.Анохин, В.М. Бехтерев, Н.А.Бернштейн, А.Илиади);
-психологиялық (Б.Г. Ананьев, М.Я. Басов, Л.С. Выготский, Б.Ф. Ломов т.б.);
-педагогикалық (Ш.А.Амоношвили, Я.А.Коменский, Д.Локк) [2 ].
Биологиялық аспект - белсендiлiк мәселелерi түсiнiгiмен байланысты белсендi бастама адамда энергияның жиналуының нәтижесi болып табылатындығы жөнiнде түсiнiкпен тығыз байланысты. Ол өзiн - өзi ретке келтiрумен негiзделедi. Биологиялық белсендiлiк адамның ортаға бейiмделуiн қамтамасыз ететiн оған тән тұқым қуалау қасиетi. Оны өзара қарым - қатынас кезiнде ағза мен оның тiршiлiк ету шарттарымен аралығында туатын қарама - қайшылықты жоюға бағытталған физиологиялық механизмдер ғана туып қоймайды, сонымен қатар осы әсердi жоюға мүмкiндiк беретiн және мiнез - құлық құруға өткен оқиға емес, алдағы оқиғаға бағытталған мүмкiндiк беретiн физиологиялық механизмдер де туып отырады [3].
Белсендiлiк бейне белгiсiн тұрақтандырушы сапа болып табылады, бұл тiрi материяның iштей детерминацияланған iс - әрекетiнiң бiр түрi болып табылады.
Психологиялық аспект - тұрғысынан белсендiлiк С.Л. Рубинштейн көзқарасындағы жалпы психика жөнiндегi детерминистiк түсiнiк беру сұрағының бiр бөлiгi ретiнде қарастырылады. Мұнда белсендiлiк iшкi шарттар арқылы болатын сыртқы себептерiнiң әрекетiнде көрiнедi, сыртқы шарттардың нәтижесi және ол iшкi сапаларға тәуелдi. Iшкi мен сыртқының қарым - қатынасы өзбеттiлiктiң және сыртқы әсер жауап беру белсендiлiгiнiң өсуiнде көрiнетiн күрделi шарттардың жоғарылауына сай өзгерiп отырады.
Белсендiлiк адамның жаңа қарым - қатынасына айналады, бұл - адам жеке тұлға ретiнде көрiнгенде және белсендi әрекет қарым - қатынас иесi болған жағдайда болады.
С.Л.Рубинштейн адамның белсендiлiгiн былай түсiндiредi: Сыртқы себептер мен сыртқы әсерлер әрқашан iшкi шарттар арқылы әрекет жасайды. Практикалық әрекеттiң жүру барысында субъект қоршаған әлемге әсер етедi, таниды,өз қажеттiлiктерi мен мақсаттарына сәйкес құрады.
Әлеуметтiк тұлғалық аспект мәселелерi iс - әрекет кезiндегi тұлғаның белсендiлiгiн зерттеумен байланысты. тұлғалық белсендiлiк - адамның тек табиғи қасиетi ғана емес дегенге сүйенедi. Бұл орайда субъект белсендiлiгi сыртқы материалды iшкi психикалық әрекетi өз қатарына қосатын iс - әрекеттiң бiрдей жүйесi болып табылады [4]. тұлға белсендiлiктiң өзiне ғана тән түрiне ие - әлеуметтiк өзiндiк әрекет, мұнда ол белгiлi әрекетке жетедi. Бұл әрекет өз жеке тұлғасының өзгеруiмен және әлеуметтiк ортаның өзгеруiмен байланысты өзгеруi мүмкiн. Белсендiлiк тұлғаның әлеуметтiк сапасы деп қарастырсақ, оны әрекеттiң қысқа сипаттамасында қарастырып көрген дұрыс. Әрекет бұл адамның қоршаған ортаның меңгеруiнiң және құрылуының бiр түрi. Жеке тұлға әрекет барысында қалыптасады, дамиды. Тұлғаның әрекетке қарым - қатынасына байланысты, әрекет мақсатқа жете алуы бойынша әртүрлi болуы мүмкiн.
Ұғымның пайда болуы және оның сөз ретінде сыртқа шығуы қоршаған дүниемен бала үнемі кездесіп, сезініп, қабылдауынан барып пайда болады- деп жазады М.Жұмабаев [5]. Ол сондай-ақ, пайымдаудың сенімге негізделетінін, ал сену үшін ол заттың қоршаған дүниеде болу керектігін, сол жағдайда ғана қабылданған зат не құбылыс туралы пікір айтуға мәжбүр ететіндігі жайындағы қағидасы оқушыларға қоршаған ортадан білім беруде ең тиімді және тірек етуге тұрарлық психологиялық процесс екендігін көрсетеді.
Әсерлену, суреттеу, еске түсіру, қиял жүргізу арқылы бір затты түгелімен білеміз-десе, балада болатын сезімдер әсерін талдай келіп, сыртқы дүниені, заттың, құбылыстың ішкі сырын білудің бірден - бір жолы - бала сезіміне жол табу керектігін айтады. Барлық білімнің төрттен үш бөлігін көру сезімі арқылы аламыз. Басқа сезімдер арқылы алған әсерленуді көру арқылы анықтауға ұмтыламыз [5, 21].
Сондай-ақ есту сезімі өте құдіретті. Бізді сыртқы жаратылыспен таныстыратын да осы есту сезімі. Біз егер жануарлардың шуылын, бұлттың күркіреуін, судың сылдырын, жаратылыстың тағы басқа дыбысын, үнін естімесек, жаратылыс бізге мылқау болып көрінер еді - деген пікірлері қазіргі ғалымдардың балаларды психологиялық ерекшеліктерін зерттеу барысындағы пікірлерімен астасып жатады.
М.Жұмабаев: ой - ұғымдар жиынтығы болса, ұғым ойдың ісі екенін, ұғымды оймен ғана жасауға болатынын да психологиялық тұрғыда талдайды. Ғылыми деректер арқылы ғана жастардың дүниетанымын қалыптастырып қоймай ортаның бүкіл тамашасынан білім бере білу керек - деп насихаттайды [5, 21].
Қоршаған дүние обьективті түрде өмір сүретін болғандықтан, ондағы заттар мен құбылыстары алдымен санада бейнеленеді. Көру, сезіну, түйсіну арқылы сезім мүшелерге материалдық түрде әсер етеді де біз оларды қабылдаймыз. Қабылдау барысында сыртқы сезім мен ішкі сезімдер біріге отырып танымды нақтылай түседі. Сезім арқылы таныған дүниені ғылыми біліммен байланыстырғанда ғана білім қалыптасады.
Адам баласы таным арқылы білмеуден білуге көшеді, сол затты немесе құбылысты танығаннан кейін таныс еместерін білуге ұмтылады, ізденеді. Таным арқылы заттар мен құбылыстардың басты белгілері, ұқсастықтары мен айырмашылықтары жайындағы бейнелі қабылдау нәтижесінде ұғым туады. Осылайша таным нақты дүниеге, қоршаған ортадағы бар заттарға негізделсе ғана белгілі мазмұнға ие болады, оны өз мәнінде танып білу үшін ғылым керек.
Сезімді тәрбиелеу- яғни баланы қоғамдық мәні бар, адамдарға жақсылық ететін құлық-қасиеттерден рахат, қуаныш табуға баулу деген сөз.
Оқыту жүйесінде негізгі деп саналатын принцип- көрнекілік принципі. Егер балаларға нақты шынайы білім беруге ниеттенсек, онда біз барлығын жеке бақылауымыз бен сезім көрнекілігі арқылы оқытуға ұмтылуымыз керек,-деген А.Я.Коменскийдің пікірі дәлелдейді [6]. Сондай-ақ, К.Д.Ушинский қандай да бір жағдайды қабылдауға сезім мүшелері қанша көп қатысса, ол біздің есімізде сонша берік сақталады,-деген [7].
Кез келген ғылым мен оқу пәні логикалық бірізділікпен дамитын ұғымдар жүйесі. Айналамен танысу бойынша білім игеру мынандай кезеңдерден тұрады . Білім игерудің бірінші кезеңі жеке табиғат құбылыстарын немесе фактілерді қабылдау болып табылады. Балалардың білім игеру кезіндегі белсенділігі олардың алдына мұндай құбылыс неліктен болады? Оны қалай түсіндіруге болады? Қандай пайдасы бар? - деген нақтылы сұрақтар қою арқылы артады.
Проблемалық жағдай көбіне тәрбиешінің табиғаттағы бақылаулары кезінде, тәжірибе немесе практикалық жұмыстар жүзіндегі дұрыс қойылған сұрақтар мен тапсырмалардан тұрады. Тәрбиешілер жаңа материалды өткенде табиғаттың бұл құбылысы немесе заты туралы не білетінін міндетті түрде анықтауы керек. Кіші сәби тобындағы балалар көпшілік жағдайда құбылыстың тек сыртқы не мәнсіз белгілерін байқайды. Баланың жаңа затты немесе құбылысты көруге, оны бақылауға туа біткен талпынысы қабылдаудың бастапқы негізін құрайды. Балаларда обьекті немесе табиғат құбылыстарының сыртқы түрі туралы алғашқы түсінік туады. Түсінік бала санасында көрнекі бейнелер түрінде және олар нақтылы сипатта болады, бірақ бұл түсінік қарапайым, жалпылама түрінде қалыптасады. Тәрбиеші түсінікті тереңдету және кеңейту үшін балалардың алдына сол заттың немесе құбылыстың негізгі қасиеттерін анықтайтын нақты сұрақтар қояды. Мысалы, жапырақтың ағаштан түсу кезінде қандай өзгерістер болады? жапырақ қандай ағаштардан түседі? Мұғалім жапырақ арқылы оларға тамырдан діңді бойлай жүретін ылғалдың болатынын түсіндіреді. Егер қыста жапырақ түспесе оларға келіп тұрған су аяздан қатып қалады да өсімдік тіршілігін жояды. Неліктен шырша мен қарағай қылқанын тастамайды? Өйткені қылқан арқылы су аз буланады. Яғни жапырақты ағаштардың қысқы суықтарға дайындықтары. Міне, осы сияқты сұрақтар төңірегіндегі сұрақ-жауаптан соң мұғалім балаларды заттардың немесе құбылыстардың нақты белгілері мен қасиеттерін ажыратуға, оны бірнеше заттардың немесе құбылыстардың белгілері мен қасиеттерін салыстырып, маңызды ерекшеліктерін анықтауға үйрету керек. К.Д.Ушинский: салыстыру - кез келген ұғымның және ойлаудың негізі болып табылады деген [8].
Түсініктерді қалыптастырудағы маңызды қадам - балалардың заттың ең ерекше белгілерін айыра білуі болып табылады. Айталық, тәрбиеші заттың бір немесе бірнеше ерекше белгілерін атай отырып, балаларға заттың өзін атауды талап етеді. Маңызды белгілер мен қасиеттерді анықтауға байланысты жүйелі жұмыс жүргізу балалардың жеке табиғат обьектілері туралы саналы түсініктерінің қалыптасуына зор мүмкіндік береді.
Жұмыстың келесі кезеңі - балаларда белгілі ұғымдардың қалыптасуы. Балаларда айқын және дәл түсініктердің болуы бұл ұғымдарды қалыптастырады.
Ұғымның белгілі бір мазмұны мен көлемі болады. Ұғымның мазмұнына заттың немесе табиғат құбылысының оны басқалардан ажырататын маңызды белгілері кіреді. Ұғымның мазмұнын дәл ашуды анықтама деп атайды. Ұғымға байланысты жұмыс әрқашанда баланың сөздік қорын молайтумен ұштасып отырады. Әр жаңа ұғымға байланысты сөзді әңгімелеу барысында қолдануды міндетті етіп санау бала санасында, сөздік қорында нақты толық орын алуына септігін тигізеді. Сондай-ақ бала санасындағы жаңа ұғым кеңейіп және тереңдеп отыру үшін мұғалім сабақта сол ұғымға бірнеше қайтара соғып, жаңа мазмұнымен байытып, тереңдетіп, кеңейтіп қайталап отыруы қажет. Сонымен біртіндеп сезім мен қабылдаудан түсінікке, түсініктен ұғымға жетелейтін жол - бала санасында болмыстың маңызды, заңды байланыстары мен қатынастарын қоса толық бейнелеуге баратын жол болып табылады [9].
Ұғымдар - қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын ойша елестете алу. Табиғат туралы ұғымдардың қалыптасуы - жаратылыстанудың аса маңызды міндеті, өйткені адам ойының негізінде әрқашан бейнелер жатыр. Біз орман деген сәтте оны қандайда бір түрде көз алдымызға елестетеміз.
Бейнелердің жасалу тәсілдеріне орай ұғымдар есте сақтау және елестету ұғымдары болып бөлінеді. Есте сақтау ұғымдары табиғат обьектілері мен суреттер, бейнелі құралдар арқылы оқыту, көріністерді тікелей бақылау, көру негізінде пайда болады. Көрініс обьектінің немесе құбылыстың сыртқы кейпін қалай дәл берсе, ол туралы ұғым соғұрлым нақты болады. Тәрбиеші баланың назарын сұрақ қою арқылы зейінде тұрған нәрсенің қайсыбір нақты белгісіне аударған кезде пайымдау немесе ұғымдар пайда болады.
Елестету ұғымдары - бұл обьектіні тікелей бақыламаған сәтте пайда болады. Олардың негізінде ауызша немесе жазбаша сипаттау жатады. Елестету ұғымдары әрқашан шашыраңқы келеді, есте сақтау ұғымдарына қарағанда оқушының обьектіні сипаттауда қабылдау ерекшілігін көбірек көрсетеді.
Ересек топ балаларының ойлау жүйесіне негізінде сезіну, сезімдік, көрнекілік басым болатынын ескерсек, балаларда ұғымдарды қалыптастыру аса маңызды міндет, жауапты процесс болып табылады.
Сезіну - бұл заттар мен құбылыстардың тікелей сезіну нүктелеріне әсер ететін жекелеген қасиеттерінің көрінісі. Демек, анализаторлар бақыланып отырған нәрсені қабылдау кезінде неғұрлым көп іске қосылса пайда болған бейне соғұрлым толық әрі дұрыс болады. Дегенмен балаларда қалыптасқан ұғымдар әрқашан дербес, жеке болып келеді. Олар - обьективті әлемнің субьективті бейнесі, біздің барлық біліміміздің алғашы кезеңі [10].
Ұғымдар түсініктерді қалыптастыру кезінде қажет. Түсініктер заттар мен құбылыстардың елеулі қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын көрсетеді. Түсінікті меңгеру процесі жалпыны бөліп көрсетуден тұрады. Түсінікке ұғымдарға қарағанда абстракцияның жоғарғы деңгейі тән, осыған байланысты төменгі топ балаларының ойлау ерекшеліктерін ескерсек, оларда түсініктің қалыптасуы айтарлықтай қиындық туғызады.
Обьектілер мен құбылыстар туралы ұғымдар мен түсініктерден басқа обьектінің шамасы, оның пішіні, т.б. кеңістік ұғымдары қалыптасады. Түсініктер мен ұғымдардың қалыптасу кезінде балалардың дағдысы маңызда роль атқарады. Бұл оқи білу, бақылау жасау, практикалық жұмыстар, тәжірибе жасау сияқты әрекеттерін меңгеру.
Түсініктер мен ұғымдарды қалыптастырудың екі жолы белгілі:- тікелей және жанама. Табиғатты таныту кезінде екінші жол көбірек жүзеге асады, өйткені ол қысқа әрі үнемді. Іс жүзінде екі жолда бір мезгілде пайдаланылады, бір-бірін толықтырады, алайда екіншінің үлес салмағы әлдеқайда басым. Мысал, көл деген жалпы түсінігін қалыптастыру үшін барлық көлге ортақ белгіні атау керек - бұл тұйық формадағы су кеңістігі. Басқа қалған белгілер (тереңдігі, тұздылығы, температурасы, жағасының биіктігі, қазаншұңқырының пішіні, т.б.) өзгеріп отырады және олар жалпы түсінікті қалыптастыру кезінде пайдаланылмайды. Ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыру кезінде тікелей және жанама жолдарды ұштастыру, әсіресе бастауыш класта қажет. Ол үш факторға байланысты: нақты обьектілердің мысалы, шөлдің бақылауға алынуының қиындығы; балалардың бақылауға алған нақты обьекті немесе құбылыстардың басты және өзгермелі белгілерін оңайлықпен бөліп көрсете алмауы. Балалар картиналарды немесе өзге де нақты заттарды сипаттау кезінде осы түсінік үшін қандай белгі басты (маңызды ) болып табылатынын, ал қандай белгі жанама болатынын айтуы қажет. Тек осы жағдайда ғана бала өзі көрген зат немесе сурет осы жалпы түсінікке қатысты барлығын түсінеді.
Ұғымдарды қалыптастыру мақсатында балаларға өздері бұрын көрген затты немесе суреттің есте қалған бейнесі бойынша салуды, ауызша сипаттауды талап етуге болады. Егер сурет затты ақиқат бейнелесе, онда балада ол туралы ұғымы дұрыс болады. Басты белгілерді көрнекі түрде беру бейнені түсінікпен байланыстырады, оны жалпы түсініктің тасмалдаушысы етеді. Бұл бала санасына қабылданады, яғни бейне мен сөз арасында байланыс жүзеге асады. Сөз белгілі бір мәнге ие болады, нақты мазмұнмен толығады.
Ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыру еңбекті көп қажет ететін ұзақ процесс. Табиғатты танытудың бүкіл кезеңінде бұрын меңгерген ұғымдар мен түсініктер кеңейіп, тереңдеп отырады және олардың негізінде жаңалары енгізіледі.
Тәрбиешінің оқыту әрекеті табысты болуы үшін ол терең білімділігімен қатар, шешендікпен, айшықты бейнелілікпен, әсерлі сезімталдықпен, ұнамды дикция мен көркем ауызды дауыспен, қажетті сөздерді тауып, саралап сабақ түсіндіре білу сияқты педагогикалық қаруды игеруі абзал.
Тәрбиеші оқыту үрдісін тиімді өткізіп, оқушылардың белсенділігін тудыру үшін сабаққа қойылатын төмендегі талаптарды ескереді:
-дидактикалық талаптың (сабақтың тақырыбы, мақсаты, мазмұнының бағдарламаға сайлығы, игерілетін іскерлік, дағдыларының айқындығы, қабылдауға әзірлеу, түсіну, ой елегінен өткізу);
-дамытушылық талаптың (дамытушылық мақсатынынң айқындығы, танымдық қызығушылығының, бастамшылдығын,өздігінен іздену, білімін толықтыру, ой еңбегінің мәдениеті мен іскерлік, дағдысын қалыптастыру, ақыл-ойын дамыту)
-тәрбиелік талаптың (тәрбиелік мақсатының нақтылығы, білім мазмұны арқылы көзқарасын, эстетикалық сезімі мен адамгершілік қасиеттерін, жүйелі еңбегін қалыптастыру)
психологиялық талаптың (білімге ынталандыру), танымдық белсенділігін арттыру, эмоциялық көңіл күйін тудыру.
Қазіргі заманғы педагог мамандар игеруге тиісті білім, біліктілік және дағды мазмұндары мен көлемдері үздіксіз ұлғаюда. Білім беруді барлық сфераларында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқыту сапасын арттыру тәсілдерін іздестіру жүргізілуде. Оқыту үрдісінде ақпараттық технологияларды қолдану педагогикалық практикада оқытудың қарқындылығын арттырып, дамыта оқыту деяларын іске асыруға негіз болатын психологиялық-педагогикалық жабдықтарды жасауға мүмкіндік береді [11].
Ақпараттық технологиялардың адам әрекетінің құралы және оқытудың жаңа ортасы ретіндегі мүмкіндіктері жаңа оқыту әдістері мен оқытудың ұйымдастырылған формаларының пайда болуына, оларды жылдам оқыту үрдісіне ендіруге әкеледі. Осы бағытта педагогикалық үрдістің дидактикалық қамсыздандырылуын, оқу-тәрбие үрдісі мен оқыту жүйесін ақпараттандыру аспектілерін, оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану мәселелерін қарастыратын Ю.К.Бабанскийдің, Т.С.Сабыровтың, А. Әлімовтың, В.М.Монаховтың ғылыми еңбектерін атауға болады [12-14]. Ақпараттың жалпы қасиеттерін, оның түрлері мен функцияларын, адамды дамыту және тәрбиелеудегі ықпалын талдау негізінде- ақпарат оқу үрдісінің нақты сатысында, бала мен тәрбиеші әрекеттерінің әрбір мезетінде ықпалды қолданылуы тиіс екендігі айқындалады.
А.В.Горячев, А.Л.Семенов, С.А.Бешенкова, Ж.Қараев, А.Байдібекова, К.З.Халықова т.б. мектепке дейінгі оқыту үрдісінде жаңа ақпараттық технологияны пайдалану туралы құнды зерттеулер жүргізген [15].
В.Грищенко мен Б.Паньшин Ақпараттық технологияны әлеуметтік ортаның заңдылықтарына сәйкес және мейілінше аз шығынмен ақпаратты жасап, сақтап, таратуды қамтамасыз ететін құралдар мен әдістердің жиынтығы дейді. Ал, Н.Макарова бұл терминді қысқаша компьютер негізіндегі технология деп тұжырымдайды. И.Роберттің айтуынша, Ақпараттық технология - есептеуіш техника негізінде қызмет ететін бағдарламалық құрылғылар, сонымен бірге ақпаратты таратуды, өңдеуді, сақтауды, жинақтауды қамтамасыз ететін құралдар мен ақпарат айырбастау жүйелері болып табылады. В.Извозчиковтың анықтауынша, білім берудегі Ақпараттық технология - оқытудың жаңа электрондық құралдарын, ең алдымен компьютерді оқу-тәрбие үрдісін де пайдаланудың әдіснамасы мен технологиясы [16].
Жаңа ақпараттық технологиялары оқытудағы түрлі аспектілері мынадай педагогтардың еңбектерінде көрініс тапты: А.П.Ершова, Ю.А.Первин, А.А.Кузнецов осы мәселенің психологиялық- педагогикалық аспектілері Е.И.Машбиц, В.В.Давыдова, И.А.Сасова еңбектерінде көрсетілген, дидактика лық және методологиялық аспектілеріН.В.Макарова, Ю.А.Первин, Н.В.Апатова еңбектерінде қарастырылған [17].
1.2 Айналамен таныстыру сабағын техникалық оқу құралдарымен байланыстыра өтудің дидактикалық ерекшеліктері
Тәрбиешінің оқыту әрекеті саналы болуы үшін ол педагогика ғылымының заңдылықтарын, тәрбие міндетінің қоғамның мақсаты мен талап-тілегінен туындайтынын, теория мен тәжірибенің бірлігін, әрекет дамудың көзі екендігін, қарама қайшылықсыз дамудың жоқтығын, оқытудың білімдік, дамытушылық, тәрбиелік сипатын, тәрбиенің білімдік, дамытушылық сипатын, оқыту мазмұны мен жоспары, бағдарламаның оқу тәрбие мазмұны мен жоспары, бағдарламаның оқу-тәрбие мақсатымен сәйкестігін, т.б. нақты білуі керек. Бұл білімдер тәрбиешінің педагогикалық процесте қателіксіз еңбек етуіне мүмкіндік жасайды.
Қазіргі оқыту технологиялары тірбиешінің дайын білімді баяндауымен байланысты. Балалардың танымдық білімі мен білігін қалыптастыру мақсаты арнайы үш әдістемелік ұсыныс жүйесінің негізінде ұйымдастырылуы тиіс: жаңа білім беруге дайындық, жаңа білім беру және жаңа білімді бекіту. Бұл ұсыныстар оқытудың әдіс-тәсілдерін құралдары мен түрлерін жетілдіру, қазіргі технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Осының арқасында жаңа сабақ түсіндіру, бекіту, қайталау сияқты кезеңдерден тұратын дәстүрлі сабақтардың орнына оқу процесінің кезеңдерінен тұратын қазіргі заманда жаңа талапқа сай жаңа технологиялар пайда бола бастады. Бұлар - кабельдік және спутниктік теледидарлар, бейнеконференциялар, телефорумдар, телемарафон дар, партфолио, интербелсенді тақта, электрондық оқулықтар.
Ақпараттық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар байланыс арқылы білім беруді көздейді [18]. Ақпараттық - коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан - жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап көрсетті.ХХІ ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Ақпараттық қоғамның негізгі талабы - балаларға ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық - құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Интерактивті құралдардың көмегі баланың шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашылып отыр. Білім берудегі интерактивті технология - мұндағы интерактивті сөзі- inter (бірлесу), act (әрекет жасау) ұғымын білдіреді, ұйымдастырылған оқу іс әрекет барысында баланың топпен жұмыс жасауға қатыспауы мүмкін емес, бірін-бір толықтыратын, ұйымдастырылған оқу іс әрекет барысында барлық балалардың қатысуын ұйымдастыратын оқыту барысы [19].
Интерактивті тақта - бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін: ақпараттың кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал. Бүгінгі күні бірнеше ИТ түрлері бар. ACTIVboard (Promethean компаниясы) - ACTIVstudio программасы арқылы іске қосылады. Бұл құрылғы компьютер, мультимедиялық проектор және ақпараттарды енгізуге арналған активті қаламнан тұрады.
Интерактивті тақта - дегеніміз не?
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет деп, Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор [20].
2.Табиғатты көркем көрсетілімдер арқылы таныту және оны ұйымдастыру әдістемесі
2.1 Табиғат жайлы көркем көрсетілімдер, оларды іріктеу және даярлау
Айналамен таныстыру пәнін ақпараттық технологиялар негізімен байланыстыра оқыту барысында әрбір баланың дара ерекшелігін ескере отырып, олармен жекелеп топтап оқытуды ұйымдастырады. Балалардың жеке еркшелігін ескеру әрбір тәрбиешінің міндеті. Айналамен танысу ұйымдастырылған оқу іс әрекетінде ақпараттық технологиялар негізімен оқытуды жүзеге асыру үшін тәрбиеші топ балаларының білім деңгейін, олардың жеке бас еркшелігін, білім алудағы қабілетін, сабаққа деген зейінін, қабылдау, ой қорыту дәрежелерін жақсы ажырата білу қажет. Сондай жағдайда тапсырма берудің түрлерін қолдануға мүмкіндік туады. Айналамен таныстыру пәнін ақпараттық технологиялар арқылы оқыту сабақтың барлық кезеңінде жүзеге асады. Үй тапсырмасын беру кезінде де оқушылардың қызығушылық, ынталылық, өзіндік ізденушілік деңгейлерін ескере отырып жеңіл және күрделі тапсырмалар саралап беріледі.
Айналамен таныстыру сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану- балалардың танымдық әрекетін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді, өзіндік әрекетін шыңдай түседі, ізденушілігін арттырап, белсенділігін күшейтеді. Ақпараттық технологияны сабақта өз дәрежесінде ұйымдастырса ғана нәтижесін көруге болады.
Соңғы кездерде тәрбиешілер айналамен таныстыру сабақтарында экрандық құралдарды (кинофильмдер, диафильмдер, эпифильмдер, диапозитивтер, кодоскоп транспоранттары) барған сайын кең қолдануда, бұл құралдар методикалық тұрғыдан дұрыс қолданылса, балалардың танымдық әрекетін жұмылдыруға себін тигізеді. Олар оқытуда көрнекілікті арттырып балалар табиғаттан тікелей бақылай алмайтын құбылыстармен ерте көктемде аңдар ұрпағының пайда болуы, гүлдердің біртіндеп ашылуы, бақалар мен кесірткелердің насекомдарды аулауы т.б.) танысуына мүмкіндік жасайды; экран табиғат нәрселері мен құбылыстары туралы өте дәл және толық мағлұмат беруге мүмкіндік туғызады [21].
Экрандық құралдарды сабақтың барлық кезеңдерінде пайдалануға болады, бірақ тәрбиеші оларды басқа құралдармен үйлестіре отырып, табиғаттану сабағының белгілі бөлігінде өткізу қажеттігін ескеруі керек. Тәрбиеші ұйымдастырылған оқу іс әрекетте міндетті түрде балалардың демонстрацияланған материалдың мазмұнын қаншалықты саналы түрде түсініп алып, ұғынғанын тексеруге тиіс. Мәселен Табиғаттағы қысқы құбылыстар тақырыбы бойынша өткізілген сабақта қыс туралы әңгімелесудің соңынан, кинофильмді көрсетуден бұрын тәрбиеші балаларға 2-4 сұрақтар қойып,, соңынан Қыс кинофильмін көрсетеді де көрсету кезінде балалар қыстағы өлі және тірі табиғатта болып жатқан өзгерістерді қадағалайды. Балалар киноны көрген соң қойылған сұрақтарға жауап береді. Бұл қысқы бақылау программасын белгілеп, табиғаттағы күзгі өзгерістерді қысқы өзгерістермен салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда фильм балаларды жаңа тақырыпты оқып үйренуге кірістіреді.
Балабақшада оқу кинофильмі кең пайдаланылады, ол балалардың табиғатпен танысуына шексіз мүмкіндіктер жасайды. Бәрінен де бұрын кинофильмдегілердің барлығы қозғалысты көрсетіледі, ал басқа көрнекі құралдарда объектілер қимылдамайды.
Кинофильм көркем мәнерлі құрал болуы арқасында балалардың эстетикалық сезімдерін дамыта отырып, үлкен тәрбиелік маңызға ие болады. Ол біздің табиғаттың байлығы мен әдемілігін ашып көрсетеді; оны аялап, қорғауға ұмтылуға үйретеді; балалардың ой өрісін дамытып, материалистік көзқарас негіздерінің қалыптасуына себепкер болады;
Тәрбиеші жаңа материалды оқыту кезінде көбінесе бастапқыда шағын кіріспе әңгімелесу өткізеді, соңынан экранды және қосымша құралдарды (ең алдымен табиғи, сондай-ақ картина, таблицалар) пайдалана отырып, балалардың назарын берілген объектіге аударады, оған тән белгілерді айқындап,оның басқа табиғи нәрселер мен құбылыстар арасындағы орнын белгілейді. Тек осыдан кейін ғана объекті бойынша тікелей әңгімелесу өткізіп, балалардың жаңа сабақта қандай жаңалық білгенін айқындайды. Мысалы, балалар заттық сабақта танысып , грниттің, қасиеттерін білгенмен де оны қалай өндіретінін нашар түсінеді, сондықтан Гранит диафильмін көрсеткенде балалардың жаңа мағлұматтар алуына мүмкіндік болады.
Балалардың ойлау қабілетін жандандыру үшін сабақта экрандық құралдарды пайдалану программасын ойластырып, оның көрсету уақытын белгілеу керек, басқа да көрнекі құралдарды іріктеп алып, оларды пайдаланудың сан алуан әдістерін ойлау қажет. Қарап шыққан материалдар мен балалардың жеке тәжірбибесі негізінде тәрбиешінің міндеті- оларды қажетті қорытындылар жасауға және жинақтап қорытуға итермелеу.
Қорытындылаушы сабақта экрандық құралдарды пайдалану, алған білімді есте сақтауға мүмкіндік беріп, оның нығайтып, кеңейе түсуіне ықпал жасайды, логикалық ойлау әрекетін дамытуға септігін тигізеді.
Тәрбиеші маусымдағы бақылауларды жинақтап қорыта келіп, оларды кинофильмдер мен диафильмдер көру есебінен кеңітеді. Мысалы, 8 естияр топ Отанымыздың табиғатының алуан түрлілігі тақырыбы бойынша өткізілетін қорытындылау сабағында Еліміздің солтүстік және оңтүстік аймағының табиғаты диафильмін пайдалануға болады. Тәрбиеші жеке кадрлардағы түсіндірме сөздерді жауып қойып, мына сұрақтар бойынша әңгімелеседі. Солтүстікте тапал қайыңдардың өсетіні неліктен? Солтүстіктегі жануарлар қатал жағдайларда тіршілік етуге қалай бейімделген? Еліміздің оңтүстігінде өсімдіктер байлығының мол болуы неліктен?
Сонымен экрандық құралдарды оқу процесінде барлық кезеңдерде іскерлікпен пайдалану сабақтың сапасын едәуір арттырып, балалардың ойлау әрекетін жандандыра түсуге мүмкіндік береді.
Диафильмдерді сабақта пайдалану тәсілдері сан алуан. Тәрбиеші диафильмді толық немесе жеке кадрларын көрсете отырып, балалармен әңгімелесе алады, мүмкіндігі болғанда кадрдың тексін толықтырады. Әдетте балалардың көңілін алаңдатпай, кадр мазмұнын дұрыс қабылдап, дұрыс түсіндіре білуге үйрету үшін тексті мұғалімнің өзі оқиды. Диафильмді қайтадан қайталағанда тексті көрсетпей-ақ, кадр мазмұнын балалардың өздері әңгімелеуіне немесе тәрбиешінің сұрақтарына жауап беруге мүмкіндік беру керек.
Тәрбиеші білімді жүйеге келтіріп, бекіту кезінде диафильмдер мен диапозитивтерді пайдалана отырып, оларды көрсетуден бұрын бөлмеге сұрақтар қояды, балалар оларға кадрлерді көргенне кейін жауап береді. Көргендерін қысқаша айтып, талдау жасау балалардың байқампаздығын дамытуға жәрдемдеседі.
Айналамен таныстыру сабағында иллюстрациялық материалды көрсетуде эпидиаскоп тамаша құрал болып табылады. Суреттерден, фотосуреттерден, кітаптар мен журналдардан алынған иллюстрациялардан толық эпифильмдер жасауға болады, онда тәрбиеші іріктелген материалды кез келген тәртіпте орналастырады [10].
Қазіргі кезде баспалар тірі және өлі табиғатқа арналған түрлі-түсті открыткаларды өте көп шығарып жүр, оларды эпифильмдер жасауға және жаңа білімді хабарлау кезінде ғана емес, материалды сұрау, пысықтау және бекіту кезінде де сабақтарда көрсету үшін пайдалануға болады. Эпифильмдерді музыкамен сүйемелдеп көрсетсе, балалар көріп отырғанын әсерлене қабылдайды.
Соңғы кездерде техникалық құралдар жүйесі жаңа проекциялық аппараттармен- кодоскоппен (оптикалық класс тақтасы) толықтырылды. Кодоскоптың жұмыс істеу принципі диапроектр тәрізді, алайда мол жарықпен жарақталу есебінен экранда табиғи объектілерді, сондай-ақ жазбаларды, чертеждерді, схемаларды класты қараңғыламай-ақ көрсетуге мүмкіндік береді. Мұнда экрандағы жарық информациясын күнделікті оқу құралдаымен ( картинкалар, табиғи объектілер, карта және т.б.) үйлестіру мүмкіндігі пайда болады. Транспоранттарды (мөлдір пленкаға салынған суреттер, схемаларды) процестердің әрқайсысының реті бойынша бірінің үстіне бірін салып қояды. Тәрбиеші фиксажбен өңсіздендірілген әдеттегі фотопленканы пайдалана отырып, транспоранттарды өзі сурет салып, жасай алады. Табиғаттағы су тақырыбы бойынша жасалған транспорантарды бір кадрдың үстіне екіншісін салу арқылы бұлақтың пайда болу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сезімдік қабылдауын жүзеге асырудың жолдары
Тәуелсiз Қазақстан мемлекетiнiң қазiргi кезеңiндегi қоғамның түрлi сфераларының құрылуы мен тұлғаның белсендiлiгiнiң жоғарылауы арасында байланыс айқындала түсуде. Осыған байланысты балалардың танымдық әрекетiн белсендiру, оны тиiмдi басқару және дамыту, әдiстемелiк, ұйымдастырушылық және моральдiк - психологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету күрделi педагогикалық мәселе ғана емес, маңызды әлеуметтiк мәселе болып табылады.
Психологиялық - педагогикалық әдебиеттердегi талдауда көрсетiлгендей танымдық белсендiлiк терминiнiң негiзiнде белсендiлiк жөнiнде түсiнiк жатыр. Ол әр түрлi салада талдауды талап етушi көп аспектiлi феномен ретiнде көрiнедi:
-биологиялық (П.К.Анохин, В.М. Бехтерев, Н.А.Бернштейн, А.Илиади);
-психологиялық (Б.Г. Ананьев, М.Я. Басов, Л.С. Выготский, Б.Ф. Ломов т.б.);
-педагогикалық (Ш.А.Амоношвили, Я.А.Коменский, Д.Локк) [2 ].
Биологиялық аспект - белсендiлiк мәселелерi түсiнiгiмен байланысты белсендi бастама адамда энергияның жиналуының нәтижесi болып табылатындығы жөнiнде түсiнiкпен тығыз байланысты. Ол өзiн - өзi ретке келтiрумен негiзделедi. Биологиялық белсендiлiк адамның ортаға бейiмделуiн қамтамасыз ететiн оған тән тұқым қуалау қасиетi. Оны өзара қарым - қатынас кезiнде ағза мен оның тiршiлiк ету шарттарымен аралығында туатын қарама - қайшылықты жоюға бағытталған физиологиялық механизмдер ғана туып қоймайды, сонымен қатар осы әсердi жоюға мүмкiндiк беретiн және мiнез - құлық құруға өткен оқиға емес, алдағы оқиғаға бағытталған мүмкiндiк беретiн физиологиялық механизмдер де туып отырады [3].
Белсендiлiк бейне белгiсiн тұрақтандырушы сапа болып табылады, бұл тiрi материяның iштей детерминацияланған iс - әрекетiнiң бiр түрi болып табылады.
Психологиялық аспект - тұрғысынан белсендiлiк С.Л. Рубинштейн көзқарасындағы жалпы психика жөнiндегi детерминистiк түсiнiк беру сұрағының бiр бөлiгi ретiнде қарастырылады. Мұнда белсендiлiк iшкi шарттар арқылы болатын сыртқы себептерiнiң әрекетiнде көрiнедi, сыртқы шарттардың нәтижесi және ол iшкi сапаларға тәуелдi. Iшкi мен сыртқының қарым - қатынасы өзбеттiлiктiң және сыртқы әсер жауап беру белсендiлiгiнiң өсуiнде көрiнетiн күрделi шарттардың жоғарылауына сай өзгерiп отырады.
Белсендiлiк адамның жаңа қарым - қатынасына айналады, бұл - адам жеке тұлға ретiнде көрiнгенде және белсендi әрекет қарым - қатынас иесi болған жағдайда болады.
С.Л.Рубинштейн адамның белсендiлiгiн былай түсiндiредi: Сыртқы себептер мен сыртқы әсерлер әрқашан iшкi шарттар арқылы әрекет жасайды. Практикалық әрекеттiң жүру барысында субъект қоршаған әлемге әсер етедi, таниды,өз қажеттiлiктерi мен мақсаттарына сәйкес құрады.
Әлеуметтiк тұлғалық аспект мәселелерi iс - әрекет кезiндегi тұлғаның белсендiлiгiн зерттеумен байланысты. тұлғалық белсендiлiк - адамның тек табиғи қасиетi ғана емес дегенге сүйенедi. Бұл орайда субъект белсендiлiгi сыртқы материалды iшкi психикалық әрекетi өз қатарына қосатын iс - әрекеттiң бiрдей жүйесi болып табылады [4]. тұлға белсендiлiктiң өзiне ғана тән түрiне ие - әлеуметтiк өзiндiк әрекет, мұнда ол белгiлi әрекетке жетедi. Бұл әрекет өз жеке тұлғасының өзгеруiмен және әлеуметтiк ортаның өзгеруiмен байланысты өзгеруi мүмкiн. Белсендiлiк тұлғаның әлеуметтiк сапасы деп қарастырсақ, оны әрекеттiң қысқа сипаттамасында қарастырып көрген дұрыс. Әрекет бұл адамның қоршаған ортаның меңгеруiнiң және құрылуының бiр түрi. Жеке тұлға әрекет барысында қалыптасады, дамиды. Тұлғаның әрекетке қарым - қатынасына байланысты, әрекет мақсатқа жете алуы бойынша әртүрлi болуы мүмкiн.
Ұғымның пайда болуы және оның сөз ретінде сыртқа шығуы қоршаған дүниемен бала үнемі кездесіп, сезініп, қабылдауынан барып пайда болады- деп жазады М.Жұмабаев [5]. Ол сондай-ақ, пайымдаудың сенімге негізделетінін, ал сену үшін ол заттың қоршаған дүниеде болу керектігін, сол жағдайда ғана қабылданған зат не құбылыс туралы пікір айтуға мәжбүр ететіндігі жайындағы қағидасы оқушыларға қоршаған ортадан білім беруде ең тиімді және тірек етуге тұрарлық психологиялық процесс екендігін көрсетеді.
Әсерлену, суреттеу, еске түсіру, қиял жүргізу арқылы бір затты түгелімен білеміз-десе, балада болатын сезімдер әсерін талдай келіп, сыртқы дүниені, заттың, құбылыстың ішкі сырын білудің бірден - бір жолы - бала сезіміне жол табу керектігін айтады. Барлық білімнің төрттен үш бөлігін көру сезімі арқылы аламыз. Басқа сезімдер арқылы алған әсерленуді көру арқылы анықтауға ұмтыламыз [5, 21].
Сондай-ақ есту сезімі өте құдіретті. Бізді сыртқы жаратылыспен таныстыратын да осы есту сезімі. Біз егер жануарлардың шуылын, бұлттың күркіреуін, судың сылдырын, жаратылыстың тағы басқа дыбысын, үнін естімесек, жаратылыс бізге мылқау болып көрінер еді - деген пікірлері қазіргі ғалымдардың балаларды психологиялық ерекшеліктерін зерттеу барысындағы пікірлерімен астасып жатады.
М.Жұмабаев: ой - ұғымдар жиынтығы болса, ұғым ойдың ісі екенін, ұғымды оймен ғана жасауға болатынын да психологиялық тұрғыда талдайды. Ғылыми деректер арқылы ғана жастардың дүниетанымын қалыптастырып қоймай ортаның бүкіл тамашасынан білім бере білу керек - деп насихаттайды [5, 21].
Қоршаған дүние обьективті түрде өмір сүретін болғандықтан, ондағы заттар мен құбылыстары алдымен санада бейнеленеді. Көру, сезіну, түйсіну арқылы сезім мүшелерге материалдық түрде әсер етеді де біз оларды қабылдаймыз. Қабылдау барысында сыртқы сезім мен ішкі сезімдер біріге отырып танымды нақтылай түседі. Сезім арқылы таныған дүниені ғылыми біліммен байланыстырғанда ғана білім қалыптасады.
Адам баласы таным арқылы білмеуден білуге көшеді, сол затты немесе құбылысты танығаннан кейін таныс еместерін білуге ұмтылады, ізденеді. Таным арқылы заттар мен құбылыстардың басты белгілері, ұқсастықтары мен айырмашылықтары жайындағы бейнелі қабылдау нәтижесінде ұғым туады. Осылайша таным нақты дүниеге, қоршаған ортадағы бар заттарға негізделсе ғана белгілі мазмұнға ие болады, оны өз мәнінде танып білу үшін ғылым керек.
Сезімді тәрбиелеу- яғни баланы қоғамдық мәні бар, адамдарға жақсылық ететін құлық-қасиеттерден рахат, қуаныш табуға баулу деген сөз.
Оқыту жүйесінде негізгі деп саналатын принцип- көрнекілік принципі. Егер балаларға нақты шынайы білім беруге ниеттенсек, онда біз барлығын жеке бақылауымыз бен сезім көрнекілігі арқылы оқытуға ұмтылуымыз керек,-деген А.Я.Коменскийдің пікірі дәлелдейді [6]. Сондай-ақ, К.Д.Ушинский қандай да бір жағдайды қабылдауға сезім мүшелері қанша көп қатысса, ол біздің есімізде сонша берік сақталады,-деген [7].
Кез келген ғылым мен оқу пәні логикалық бірізділікпен дамитын ұғымдар жүйесі. Айналамен танысу бойынша білім игеру мынандай кезеңдерден тұрады . Білім игерудің бірінші кезеңі жеке табиғат құбылыстарын немесе фактілерді қабылдау болып табылады. Балалардың білім игеру кезіндегі белсенділігі олардың алдына мұндай құбылыс неліктен болады? Оны қалай түсіндіруге болады? Қандай пайдасы бар? - деген нақтылы сұрақтар қою арқылы артады.
Проблемалық жағдай көбіне тәрбиешінің табиғаттағы бақылаулары кезінде, тәжірибе немесе практикалық жұмыстар жүзіндегі дұрыс қойылған сұрақтар мен тапсырмалардан тұрады. Тәрбиешілер жаңа материалды өткенде табиғаттың бұл құбылысы немесе заты туралы не білетінін міндетті түрде анықтауы керек. Кіші сәби тобындағы балалар көпшілік жағдайда құбылыстың тек сыртқы не мәнсіз белгілерін байқайды. Баланың жаңа затты немесе құбылысты көруге, оны бақылауға туа біткен талпынысы қабылдаудың бастапқы негізін құрайды. Балаларда обьекті немесе табиғат құбылыстарының сыртқы түрі туралы алғашқы түсінік туады. Түсінік бала санасында көрнекі бейнелер түрінде және олар нақтылы сипатта болады, бірақ бұл түсінік қарапайым, жалпылама түрінде қалыптасады. Тәрбиеші түсінікті тереңдету және кеңейту үшін балалардың алдына сол заттың немесе құбылыстың негізгі қасиеттерін анықтайтын нақты сұрақтар қояды. Мысалы, жапырақтың ағаштан түсу кезінде қандай өзгерістер болады? жапырақ қандай ағаштардан түседі? Мұғалім жапырақ арқылы оларға тамырдан діңді бойлай жүретін ылғалдың болатынын түсіндіреді. Егер қыста жапырақ түспесе оларға келіп тұрған су аяздан қатып қалады да өсімдік тіршілігін жояды. Неліктен шырша мен қарағай қылқанын тастамайды? Өйткені қылқан арқылы су аз буланады. Яғни жапырақты ағаштардың қысқы суықтарға дайындықтары. Міне, осы сияқты сұрақтар төңірегіндегі сұрақ-жауаптан соң мұғалім балаларды заттардың немесе құбылыстардың нақты белгілері мен қасиеттерін ажыратуға, оны бірнеше заттардың немесе құбылыстардың белгілері мен қасиеттерін салыстырып, маңызды ерекшеліктерін анықтауға үйрету керек. К.Д.Ушинский: салыстыру - кез келген ұғымның және ойлаудың негізі болып табылады деген [8].
Түсініктерді қалыптастырудағы маңызды қадам - балалардың заттың ең ерекше белгілерін айыра білуі болып табылады. Айталық, тәрбиеші заттың бір немесе бірнеше ерекше белгілерін атай отырып, балаларға заттың өзін атауды талап етеді. Маңызды белгілер мен қасиеттерді анықтауға байланысты жүйелі жұмыс жүргізу балалардың жеке табиғат обьектілері туралы саналы түсініктерінің қалыптасуына зор мүмкіндік береді.
Жұмыстың келесі кезеңі - балаларда белгілі ұғымдардың қалыптасуы. Балаларда айқын және дәл түсініктердің болуы бұл ұғымдарды қалыптастырады.
Ұғымның белгілі бір мазмұны мен көлемі болады. Ұғымның мазмұнына заттың немесе табиғат құбылысының оны басқалардан ажырататын маңызды белгілері кіреді. Ұғымның мазмұнын дәл ашуды анықтама деп атайды. Ұғымға байланысты жұмыс әрқашанда баланың сөздік қорын молайтумен ұштасып отырады. Әр жаңа ұғымға байланысты сөзді әңгімелеу барысында қолдануды міндетті етіп санау бала санасында, сөздік қорында нақты толық орын алуына септігін тигізеді. Сондай-ақ бала санасындағы жаңа ұғым кеңейіп және тереңдеп отыру үшін мұғалім сабақта сол ұғымға бірнеше қайтара соғып, жаңа мазмұнымен байытып, тереңдетіп, кеңейтіп қайталап отыруы қажет. Сонымен біртіндеп сезім мен қабылдаудан түсінікке, түсініктен ұғымға жетелейтін жол - бала санасында болмыстың маңызды, заңды байланыстары мен қатынастарын қоса толық бейнелеуге баратын жол болып табылады [9].
Ұғымдар - қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын ойша елестете алу. Табиғат туралы ұғымдардың қалыптасуы - жаратылыстанудың аса маңызды міндеті, өйткені адам ойының негізінде әрқашан бейнелер жатыр. Біз орман деген сәтте оны қандайда бір түрде көз алдымызға елестетеміз.
Бейнелердің жасалу тәсілдеріне орай ұғымдар есте сақтау және елестету ұғымдары болып бөлінеді. Есте сақтау ұғымдары табиғат обьектілері мен суреттер, бейнелі құралдар арқылы оқыту, көріністерді тікелей бақылау, көру негізінде пайда болады. Көрініс обьектінің немесе құбылыстың сыртқы кейпін қалай дәл берсе, ол туралы ұғым соғұрлым нақты болады. Тәрбиеші баланың назарын сұрақ қою арқылы зейінде тұрған нәрсенің қайсыбір нақты белгісіне аударған кезде пайымдау немесе ұғымдар пайда болады.
Елестету ұғымдары - бұл обьектіні тікелей бақыламаған сәтте пайда болады. Олардың негізінде ауызша немесе жазбаша сипаттау жатады. Елестету ұғымдары әрқашан шашыраңқы келеді, есте сақтау ұғымдарына қарағанда оқушының обьектіні сипаттауда қабылдау ерекшілігін көбірек көрсетеді.
Ересек топ балаларының ойлау жүйесіне негізінде сезіну, сезімдік, көрнекілік басым болатынын ескерсек, балаларда ұғымдарды қалыптастыру аса маңызды міндет, жауапты процесс болып табылады.
Сезіну - бұл заттар мен құбылыстардың тікелей сезіну нүктелеріне әсер ететін жекелеген қасиеттерінің көрінісі. Демек, анализаторлар бақыланып отырған нәрсені қабылдау кезінде неғұрлым көп іске қосылса пайда болған бейне соғұрлым толық әрі дұрыс болады. Дегенмен балаларда қалыптасқан ұғымдар әрқашан дербес, жеке болып келеді. Олар - обьективті әлемнің субьективті бейнесі, біздің барлық біліміміздің алғашы кезеңі [10].
Ұғымдар түсініктерді қалыптастыру кезінде қажет. Түсініктер заттар мен құбылыстардың елеулі қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын көрсетеді. Түсінікті меңгеру процесі жалпыны бөліп көрсетуден тұрады. Түсінікке ұғымдарға қарағанда абстракцияның жоғарғы деңгейі тән, осыған байланысты төменгі топ балаларының ойлау ерекшеліктерін ескерсек, оларда түсініктің қалыптасуы айтарлықтай қиындық туғызады.
Обьектілер мен құбылыстар туралы ұғымдар мен түсініктерден басқа обьектінің шамасы, оның пішіні, т.б. кеңістік ұғымдары қалыптасады. Түсініктер мен ұғымдардың қалыптасу кезінде балалардың дағдысы маңызда роль атқарады. Бұл оқи білу, бақылау жасау, практикалық жұмыстар, тәжірибе жасау сияқты әрекеттерін меңгеру.
Түсініктер мен ұғымдарды қалыптастырудың екі жолы белгілі:- тікелей және жанама. Табиғатты таныту кезінде екінші жол көбірек жүзеге асады, өйткені ол қысқа әрі үнемді. Іс жүзінде екі жолда бір мезгілде пайдаланылады, бір-бірін толықтырады, алайда екіншінің үлес салмағы әлдеқайда басым. Мысал, көл деген жалпы түсінігін қалыптастыру үшін барлық көлге ортақ белгіні атау керек - бұл тұйық формадағы су кеңістігі. Басқа қалған белгілер (тереңдігі, тұздылығы, температурасы, жағасының биіктігі, қазаншұңқырының пішіні, т.б.) өзгеріп отырады және олар жалпы түсінікті қалыптастыру кезінде пайдаланылмайды. Ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыру кезінде тікелей және жанама жолдарды ұштастыру, әсіресе бастауыш класта қажет. Ол үш факторға байланысты: нақты обьектілердің мысалы, шөлдің бақылауға алынуының қиындығы; балалардың бақылауға алған нақты обьекті немесе құбылыстардың басты және өзгермелі белгілерін оңайлықпен бөліп көрсете алмауы. Балалар картиналарды немесе өзге де нақты заттарды сипаттау кезінде осы түсінік үшін қандай белгі басты (маңызды ) болып табылатынын, ал қандай белгі жанама болатынын айтуы қажет. Тек осы жағдайда ғана бала өзі көрген зат немесе сурет осы жалпы түсінікке қатысты барлығын түсінеді.
Ұғымдарды қалыптастыру мақсатында балаларға өздері бұрын көрген затты немесе суреттің есте қалған бейнесі бойынша салуды, ауызша сипаттауды талап етуге болады. Егер сурет затты ақиқат бейнелесе, онда балада ол туралы ұғымы дұрыс болады. Басты белгілерді көрнекі түрде беру бейнені түсінікпен байланыстырады, оны жалпы түсініктің тасмалдаушысы етеді. Бұл бала санасына қабылданады, яғни бейне мен сөз арасында байланыс жүзеге асады. Сөз белгілі бір мәнге ие болады, нақты мазмұнмен толығады.
Ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыру еңбекті көп қажет ететін ұзақ процесс. Табиғатты танытудың бүкіл кезеңінде бұрын меңгерген ұғымдар мен түсініктер кеңейіп, тереңдеп отырады және олардың негізінде жаңалары енгізіледі.
Тәрбиешінің оқыту әрекеті табысты болуы үшін ол терең білімділігімен қатар, шешендікпен, айшықты бейнелілікпен, әсерлі сезімталдықпен, ұнамды дикция мен көркем ауызды дауыспен, қажетті сөздерді тауып, саралап сабақ түсіндіре білу сияқты педагогикалық қаруды игеруі абзал.
Тәрбиеші оқыту үрдісін тиімді өткізіп, оқушылардың белсенділігін тудыру үшін сабаққа қойылатын төмендегі талаптарды ескереді:
-дидактикалық талаптың (сабақтың тақырыбы, мақсаты, мазмұнының бағдарламаға сайлығы, игерілетін іскерлік, дағдыларының айқындығы, қабылдауға әзірлеу, түсіну, ой елегінен өткізу);
-дамытушылық талаптың (дамытушылық мақсатынынң айқындығы, танымдық қызығушылығының, бастамшылдығын,өздігінен іздену, білімін толықтыру, ой еңбегінің мәдениеті мен іскерлік, дағдысын қалыптастыру, ақыл-ойын дамыту)
-тәрбиелік талаптың (тәрбиелік мақсатының нақтылығы, білім мазмұны арқылы көзқарасын, эстетикалық сезімі мен адамгершілік қасиеттерін, жүйелі еңбегін қалыптастыру)
психологиялық талаптың (білімге ынталандыру), танымдық белсенділігін арттыру, эмоциялық көңіл күйін тудыру.
Қазіргі заманғы педагог мамандар игеруге тиісті білім, біліктілік және дағды мазмұндары мен көлемдері үздіксіз ұлғаюда. Білім беруді барлық сфераларында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқыту сапасын арттыру тәсілдерін іздестіру жүргізілуде. Оқыту үрдісінде ақпараттық технологияларды қолдану педагогикалық практикада оқытудың қарқындылығын арттырып, дамыта оқыту деяларын іске асыруға негіз болатын психологиялық-педагогикалық жабдықтарды жасауға мүмкіндік береді [11].
Ақпараттық технологиялардың адам әрекетінің құралы және оқытудың жаңа ортасы ретіндегі мүмкіндіктері жаңа оқыту әдістері мен оқытудың ұйымдастырылған формаларының пайда болуына, оларды жылдам оқыту үрдісіне ендіруге әкеледі. Осы бағытта педагогикалық үрдістің дидактикалық қамсыздандырылуын, оқу-тәрбие үрдісі мен оқыту жүйесін ақпараттандыру аспектілерін, оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану мәселелерін қарастыратын Ю.К.Бабанскийдің, Т.С.Сабыровтың, А. Әлімовтың, В.М.Монаховтың ғылыми еңбектерін атауға болады [12-14]. Ақпараттың жалпы қасиеттерін, оның түрлері мен функцияларын, адамды дамыту және тәрбиелеудегі ықпалын талдау негізінде- ақпарат оқу үрдісінің нақты сатысында, бала мен тәрбиеші әрекеттерінің әрбір мезетінде ықпалды қолданылуы тиіс екендігі айқындалады.
А.В.Горячев, А.Л.Семенов, С.А.Бешенкова, Ж.Қараев, А.Байдібекова, К.З.Халықова т.б. мектепке дейінгі оқыту үрдісінде жаңа ақпараттық технологияны пайдалану туралы құнды зерттеулер жүргізген [15].
В.Грищенко мен Б.Паньшин Ақпараттық технологияны әлеуметтік ортаның заңдылықтарына сәйкес және мейілінше аз шығынмен ақпаратты жасап, сақтап, таратуды қамтамасыз ететін құралдар мен әдістердің жиынтығы дейді. Ал, Н.Макарова бұл терминді қысқаша компьютер негізіндегі технология деп тұжырымдайды. И.Роберттің айтуынша, Ақпараттық технология - есептеуіш техника негізінде қызмет ететін бағдарламалық құрылғылар, сонымен бірге ақпаратты таратуды, өңдеуді, сақтауды, жинақтауды қамтамасыз ететін құралдар мен ақпарат айырбастау жүйелері болып табылады. В.Извозчиковтың анықтауынша, білім берудегі Ақпараттық технология - оқытудың жаңа электрондық құралдарын, ең алдымен компьютерді оқу-тәрбие үрдісін де пайдаланудың әдіснамасы мен технологиясы [16].
Жаңа ақпараттық технологиялары оқытудағы түрлі аспектілері мынадай педагогтардың еңбектерінде көрініс тапты: А.П.Ершова, Ю.А.Первин, А.А.Кузнецов осы мәселенің психологиялық- педагогикалық аспектілері Е.И.Машбиц, В.В.Давыдова, И.А.Сасова еңбектерінде көрсетілген, дидактика лық және методологиялық аспектілеріН.В.Макарова, Ю.А.Первин, Н.В.Апатова еңбектерінде қарастырылған [17].
1.2 Айналамен таныстыру сабағын техникалық оқу құралдарымен байланыстыра өтудің дидактикалық ерекшеліктері
Тәрбиешінің оқыту әрекеті саналы болуы үшін ол педагогика ғылымының заңдылықтарын, тәрбие міндетінің қоғамның мақсаты мен талап-тілегінен туындайтынын, теория мен тәжірибенің бірлігін, әрекет дамудың көзі екендігін, қарама қайшылықсыз дамудың жоқтығын, оқытудың білімдік, дамытушылық, тәрбиелік сипатын, тәрбиенің білімдік, дамытушылық сипатын, оқыту мазмұны мен жоспары, бағдарламаның оқу тәрбие мазмұны мен жоспары, бағдарламаның оқу-тәрбие мақсатымен сәйкестігін, т.б. нақты білуі керек. Бұл білімдер тәрбиешінің педагогикалық процесте қателіксіз еңбек етуіне мүмкіндік жасайды.
Қазіргі оқыту технологиялары тірбиешінің дайын білімді баяндауымен байланысты. Балалардың танымдық білімі мен білігін қалыптастыру мақсаты арнайы үш әдістемелік ұсыныс жүйесінің негізінде ұйымдастырылуы тиіс: жаңа білім беруге дайындық, жаңа білім беру және жаңа білімді бекіту. Бұл ұсыныстар оқытудың әдіс-тәсілдерін құралдары мен түрлерін жетілдіру, қазіргі технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Осының арқасында жаңа сабақ түсіндіру, бекіту, қайталау сияқты кезеңдерден тұратын дәстүрлі сабақтардың орнына оқу процесінің кезеңдерінен тұратын қазіргі заманда жаңа талапқа сай жаңа технологиялар пайда бола бастады. Бұлар - кабельдік және спутниктік теледидарлар, бейнеконференциялар, телефорумдар, телемарафон дар, партфолио, интербелсенді тақта, электрондық оқулықтар.
Ақпараттық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар байланыс арқылы білім беруді көздейді [18]. Ақпараттық - коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан - жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап көрсетті.ХХІ ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Ақпараттық қоғамның негізгі талабы - балаларға ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық - құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Интерактивті құралдардың көмегі баланың шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашылып отыр. Білім берудегі интерактивті технология - мұндағы интерактивті сөзі- inter (бірлесу), act (әрекет жасау) ұғымын білдіреді, ұйымдастырылған оқу іс әрекет барысында баланың топпен жұмыс жасауға қатыспауы мүмкін емес, бірін-бір толықтыратын, ұйымдастырылған оқу іс әрекет барысында барлық балалардың қатысуын ұйымдастыратын оқыту барысы [19].
Интерактивті тақта - бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін: ақпараттың кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал. Бүгінгі күні бірнеше ИТ түрлері бар. ACTIVboard (Promethean компаниясы) - ACTIVstudio программасы арқылы іске қосылады. Бұл құрылғы компьютер, мультимедиялық проектор және ақпараттарды енгізуге арналған активті қаламнан тұрады.
Интерактивті тақта - дегеніміз не?
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет деп, Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор [20].
2.Табиғатты көркем көрсетілімдер арқылы таныту және оны ұйымдастыру әдістемесі
2.1 Табиғат жайлы көркем көрсетілімдер, оларды іріктеу және даярлау
Айналамен таныстыру пәнін ақпараттық технологиялар негізімен байланыстыра оқыту барысында әрбір баланың дара ерекшелігін ескере отырып, олармен жекелеп топтап оқытуды ұйымдастырады. Балалардың жеке еркшелігін ескеру әрбір тәрбиешінің міндеті. Айналамен танысу ұйымдастырылған оқу іс әрекетінде ақпараттық технологиялар негізімен оқытуды жүзеге асыру үшін тәрбиеші топ балаларының білім деңгейін, олардың жеке бас еркшелігін, білім алудағы қабілетін, сабаққа деген зейінін, қабылдау, ой қорыту дәрежелерін жақсы ажырата білу қажет. Сондай жағдайда тапсырма берудің түрлерін қолдануға мүмкіндік туады. Айналамен таныстыру пәнін ақпараттық технологиялар арқылы оқыту сабақтың барлық кезеңінде жүзеге асады. Үй тапсырмасын беру кезінде де оқушылардың қызығушылық, ынталылық, өзіндік ізденушілік деңгейлерін ескере отырып жеңіл және күрделі тапсырмалар саралап беріледі.
Айналамен таныстыру сабақтарында ақпараттық технологияларды қолдану- балалардың танымдық әрекетін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді, өзіндік әрекетін шыңдай түседі, ізденушілігін арттырап, белсенділігін күшейтеді. Ақпараттық технологияны сабақта өз дәрежесінде ұйымдастырса ғана нәтижесін көруге болады.
Соңғы кездерде тәрбиешілер айналамен таныстыру сабақтарында экрандық құралдарды (кинофильмдер, диафильмдер, эпифильмдер, диапозитивтер, кодоскоп транспоранттары) барған сайын кең қолдануда, бұл құралдар методикалық тұрғыдан дұрыс қолданылса, балалардың танымдық әрекетін жұмылдыруға себін тигізеді. Олар оқытуда көрнекілікті арттырып балалар табиғаттан тікелей бақылай алмайтын құбылыстармен ерте көктемде аңдар ұрпағының пайда болуы, гүлдердің біртіндеп ашылуы, бақалар мен кесірткелердің насекомдарды аулауы т.б.) танысуына мүмкіндік жасайды; экран табиғат нәрселері мен құбылыстары туралы өте дәл және толық мағлұмат беруге мүмкіндік туғызады [21].
Экрандық құралдарды сабақтың барлық кезеңдерінде пайдалануға болады, бірақ тәрбиеші оларды басқа құралдармен үйлестіре отырып, табиғаттану сабағының белгілі бөлігінде өткізу қажеттігін ескеруі керек. Тәрбиеші ұйымдастырылған оқу іс әрекетте міндетті түрде балалардың демонстрацияланған материалдың мазмұнын қаншалықты саналы түрде түсініп алып, ұғынғанын тексеруге тиіс. Мәселен Табиғаттағы қысқы құбылыстар тақырыбы бойынша өткізілген сабақта қыс туралы әңгімелесудің соңынан, кинофильмді көрсетуден бұрын тәрбиеші балаларға 2-4 сұрақтар қойып,, соңынан Қыс кинофильмін көрсетеді де көрсету кезінде балалар қыстағы өлі және тірі табиғатта болып жатқан өзгерістерді қадағалайды. Балалар киноны көрген соң қойылған сұрақтарға жауап береді. Бұл қысқы бақылау программасын белгілеп, табиғаттағы күзгі өзгерістерді қысқы өзгерістермен салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда фильм балаларды жаңа тақырыпты оқып үйренуге кірістіреді.
Балабақшада оқу кинофильмі кең пайдаланылады, ол балалардың табиғатпен танысуына шексіз мүмкіндіктер жасайды. Бәрінен де бұрын кинофильмдегілердің барлығы қозғалысты көрсетіледі, ал басқа көрнекі құралдарда объектілер қимылдамайды.
Кинофильм көркем мәнерлі құрал болуы арқасында балалардың эстетикалық сезімдерін дамыта отырып, үлкен тәрбиелік маңызға ие болады. Ол біздің табиғаттың байлығы мен әдемілігін ашып көрсетеді; оны аялап, қорғауға ұмтылуға үйретеді; балалардың ой өрісін дамытып, материалистік көзқарас негіздерінің қалыптасуына себепкер болады;
Тәрбиеші жаңа материалды оқыту кезінде көбінесе бастапқыда шағын кіріспе әңгімелесу өткізеді, соңынан экранды және қосымша құралдарды (ең алдымен табиғи, сондай-ақ картина, таблицалар) пайдалана отырып, балалардың назарын берілген объектіге аударады, оған тән белгілерді айқындап,оның басқа табиғи нәрселер мен құбылыстар арасындағы орнын белгілейді. Тек осыдан кейін ғана объекті бойынша тікелей әңгімелесу өткізіп, балалардың жаңа сабақта қандай жаңалық білгенін айқындайды. Мысалы, балалар заттық сабақта танысып , грниттің, қасиеттерін білгенмен де оны қалай өндіретінін нашар түсінеді, сондықтан Гранит диафильмін көрсеткенде балалардың жаңа мағлұматтар алуына мүмкіндік болады.
Балалардың ойлау қабілетін жандандыру үшін сабақта экрандық құралдарды пайдалану программасын ойластырып, оның көрсету уақытын белгілеу керек, басқа да көрнекі құралдарды іріктеп алып, оларды пайдаланудың сан алуан әдістерін ойлау қажет. Қарап шыққан материалдар мен балалардың жеке тәжірбибесі негізінде тәрбиешінің міндеті- оларды қажетті қорытындылар жасауға және жинақтап қорытуға итермелеу.
Қорытындылаушы сабақта экрандық құралдарды пайдалану, алған білімді есте сақтауға мүмкіндік беріп, оның нығайтып, кеңейе түсуіне ықпал жасайды, логикалық ойлау әрекетін дамытуға септігін тигізеді.
Тәрбиеші маусымдағы бақылауларды жинақтап қорыта келіп, оларды кинофильмдер мен диафильмдер көру есебінен кеңітеді. Мысалы, 8 естияр топ Отанымыздың табиғатының алуан түрлілігі тақырыбы бойынша өткізілетін қорытындылау сабағында Еліміздің солтүстік және оңтүстік аймағының табиғаты диафильмін пайдалануға болады. Тәрбиеші жеке кадрлардағы түсіндірме сөздерді жауып қойып, мына сұрақтар бойынша әңгімелеседі. Солтүстікте тапал қайыңдардың өсетіні неліктен? Солтүстіктегі жануарлар қатал жағдайларда тіршілік етуге қалай бейімделген? Еліміздің оңтүстігінде өсімдіктер байлығының мол болуы неліктен?
Сонымен экрандық құралдарды оқу процесінде барлық кезеңдерде іскерлікпен пайдалану сабақтың сапасын едәуір арттырып, балалардың ойлау әрекетін жандандыра түсуге мүмкіндік береді.
Диафильмдерді сабақта пайдалану тәсілдері сан алуан. Тәрбиеші диафильмді толық немесе жеке кадрларын көрсете отырып, балалармен әңгімелесе алады, мүмкіндігі болғанда кадрдың тексін толықтырады. Әдетте балалардың көңілін алаңдатпай, кадр мазмұнын дұрыс қабылдап, дұрыс түсіндіре білуге үйрету үшін тексті мұғалімнің өзі оқиды. Диафильмді қайтадан қайталағанда тексті көрсетпей-ақ, кадр мазмұнын балалардың өздері әңгімелеуіне немесе тәрбиешінің сұрақтарына жауап беруге мүмкіндік беру керек.
Тәрбиеші білімді жүйеге келтіріп, бекіту кезінде диафильмдер мен диапозитивтерді пайдалана отырып, оларды көрсетуден бұрын бөлмеге сұрақтар қояды, балалар оларға кадрлерді көргенне кейін жауап береді. Көргендерін қысқаша айтып, талдау жасау балалардың байқампаздығын дамытуға жәрдемдеседі.
Айналамен таныстыру сабағында иллюстрациялық материалды көрсетуде эпидиаскоп тамаша құрал болып табылады. Суреттерден, фотосуреттерден, кітаптар мен журналдардан алынған иллюстрациялардан толық эпифильмдер жасауға болады, онда тәрбиеші іріктелген материалды кез келген тәртіпте орналастырады [10].
Қазіргі кезде баспалар тірі және өлі табиғатқа арналған түрлі-түсті открыткаларды өте көп шығарып жүр, оларды эпифильмдер жасауға және жаңа білімді хабарлау кезінде ғана емес, материалды сұрау, пысықтау және бекіту кезінде де сабақтарда көрсету үшін пайдалануға болады. Эпифильмдерді музыкамен сүйемелдеп көрсетсе, балалар көріп отырғанын әсерлене қабылдайды.
Соңғы кездерде техникалық құралдар жүйесі жаңа проекциялық аппараттармен- кодоскоппен (оптикалық класс тақтасы) толықтырылды. Кодоскоптың жұмыс істеу принципі диапроектр тәрізді, алайда мол жарықпен жарақталу есебінен экранда табиғи объектілерді, сондай-ақ жазбаларды, чертеждерді, схемаларды класты қараңғыламай-ақ көрсетуге мүмкіндік береді. Мұнда экрандағы жарық информациясын күнделікті оқу құралдаымен ( картинкалар, табиғи объектілер, карта және т.б.) үйлестіру мүмкіндігі пайда болады. Транспоранттарды (мөлдір пленкаға салынған суреттер, схемаларды) процестердің әрқайсысының реті бойынша бірінің үстіне бірін салып қояды. Тәрбиеші фиксажбен өңсіздендірілген әдеттегі фотопленканы пайдалана отырып, транспоранттарды өзі сурет салып, жасай алады. Табиғаттағы су тақырыбы бойынша жасалған транспорантарды бір кадрдың үстіне екіншісін салу арқылы бұлақтың пайда болу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz