Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту
І. Кіріспе бөлім.
1. Бала тілінің дамуына әсер ететін жетекші фактор . ойын.
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру.
2. Саусақ ойын жаттығулары.
3.Ата.аналарға кеңес
ІІІ. Қорытынды бөлім.
1. Бала саусағын ойната отырып, тілін дамытайық.
2. Пайдаланылған әдебиеттер
1. Бала тілінің дамуына әсер ететін жетекші фактор . ойын.
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру.
2. Саусақ ойын жаттығулары.
3.Ата.аналарға кеңес
ІІІ. Қорытынды бөлім.
1. Бала саусағын ойната отырып, тілін дамытайық.
2. Пайдаланылған әдебиеттер
Баланың тілі негізінен мектепке дейін кезеңде қалыптасады.Бұл кезеңде ағзаның барлық бөліктері және жүйке жүйелері қарқынды дамып, баланың қалыпты дене және ой дамуына қажетті қозғалыстағы таным мен іскерлігі қалыптасады.Соңғы кезде балалар арасында сөйлеу тілінің бұзылуы жиі кездесетін құбылысқа айналып келеді. Сөйлеу тілі бұзылған баланың белсенді қозғалуына жетіспеушіліктер, соың ішінде саусақтың ұсақ маторкаларында ауытқушылықтар байқалады. Мектепке дейінгі кезеңде қолдың ұсақ моторикасы мен қимыл қозғалыстарын дамыту жұмыстары маңызды болып табылады. Адамның бас миындағы тілдің маторлы орталықтары, саусақтың маторлы орталықтарына жақын орналасқан . Ми қыртысының Брок орталығы, адамның дауыс шығарып, сөйлеу процестері осы орталықтың арқасында іске асады. Ал ми қыртысының самай бөлігіне, Вернка орталығына басқа адамның сөйлеген сөзін есітіп-түсіну қабілетін іске асыратын орталық орналасқан. Осыған байланысты адам басқа адамның сөйлеген сөзін естіп, түсінеді .Сондықтан , ұсақ қол маторкасын дамыта отырып, ішкі ағзасына ықпал етеміз.
Белгілі логопед –психолог М.И.Кольцова өз жұмыстарында ойлау қабілетін арттыру , тіл мүкісін түзету саусақтардың моторикасын дамыту арқылы болатынын дәлелдеген. Ал қазақ халық педагогикасында саусақ ойыны ұрпақтан –ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан мәдени шығармашылық болып табылады.
Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген Талпынысын, қабілетін дамытып, ынтасын арттырарын білген.
Белгілі логопед –психолог М.И.Кольцова өз жұмыстарында ойлау қабілетін арттыру , тіл мүкісін түзету саусақтардың моторикасын дамыту арқылы болатынын дәлелдеген. Ал қазақ халық педагогикасында саусақ ойыны ұрпақтан –ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан мәдени шығармашылық болып табылады.
Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген Талпынысын, қабілетін дамытып, ынтасын арттырарын білген.
1. «Отбасы және балабақша» 2002 ж №5.
2. «Логопедия» Е.Н.Краузе
3 «Дошкольное воспитание» 2003 ж. №1
4. «Дошкольное воспитание» 2000 ж. №11
5. «Отбасы және балабақша» 2000 ж. №5
6. «Отбасы және балабақша» 2010 ж. №5
2. «Логопедия» Е.Н.Краузе
3 «Дошкольное воспитание» 2003 ж. №1
4. «Дошкольное воспитание» 2000 ж. №11
5. «Отбасы және балабақша» 2000 ж. №5
6. «Отбасы және балабақша» 2010 ж. №5
Ақ желкен бастауыш-мектеп балабақша кешені
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту.
Логопед: Серікбай Н.
Жоспар:
І. Кіріспе бөлім.
1. Бала тілінің дамуына әсер ететін жетекші фактор - ойын.
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру.
2. Саусақ ойын жаттығулары.
3.Ата-аналарға кеңес
ІІІ. Қорытынды бөлім.
1. Бала саусағын ойната отырып, тілін дамытайық.
2. Пайдаланылған әдебиеттер.
Ойын баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін дамытады ойынсыз ақыл- ойдың қалыптасуы мүмкін емес.
В.А. Сухомлинский
Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту.
Баланың тілі негізінен мектепке дейін кезеңде қалыптасады.Бұл кезеңде ағзаның барлық бөліктері және жүйке жүйелері қарқынды дамып, баланың қалыпты дене және ой дамуына қажетті қозғалыстағы таным мен іскерлігі қалыптасады.Соңғы кезде балалар арасында сөйлеу тілінің бұзылуы жиі кездесетін құбылысқа айналып келеді. Сөйлеу тілі бұзылған баланың белсенді қозғалуына жетіспеушіліктер, соың ішінде саусақтың ұсақ маторкаларында ауытқушылықтар байқалады. Мектепке дейінгі кезеңде қолдың ұсақ моторикасы мен қимыл қозғалыстарын дамыту жұмыстары маңызды болып табылады. Адамның бас миындағы тілдің маторлы орталықтары, саусақтың маторлы орталықтарына жақын орналасқан . Ми қыртысының Брок орталығы, адамның дауыс шығарып, сөйлеу процестері осы орталықтың арқасында іске асады. Ал ми қыртысының самай бөлігіне, Вернка орталығына басқа адамның сөйлеген сөзін есітіп-түсіну қабілетін іске асыратын орталық орналасқан. Осыған байланысты адам басқа адамның сөйлеген сөзін естіп, түсінеді .Сондықтан , ұсақ қол маторкасын дамыта отырып, ішкі ағзасына ықпал етеміз.
Белгілі логопед - психолог М.И.Кольцова өз жұмыстарында ойлау қабілетін арттыру , тіл мүкісін түзету саусақтардың моторикасын дамыту арқылы болатынын дәлелдеген. Ал қазақ халық педагогикасында саусақ ойыны ұрпақтан - ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан мәдени шығармашылық болып табылады.
Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген Талпынысын, қабілетін дамытып, ынтасын арттырарын білген.Мысалы: Қуырмаш, Санамақтар.
Баланың саусақ қимылдарын арттыру тіл қызметінің дұрыс қалыптасуына және дамуына әсер етеді .Сондықтан баланың тілін дамыту үшін қол саусақтарының қимылын дамыту қажет( майда моторика).
Ойлау,зейін, қиял, көру қасиеттері қолдың майда моторикасымен тығыз байланысты.
Мектепке дейінгі жастағыбалалардың саусақ қимылымен қол қимыл жаттығуын дамыту баланың жан-жақты дамуында маңызды роль атқарып отыр.Өздеріңізге белгілі жаңа туған сәбидің саусақтары жұмылып мықты жұдырық түйе алады.
Саусақ қимыл жаттығуларының түрлері:
Моншақты жіпке тізу, ермексаз,құрастыру, мозайка, сиқырлы ағаштар, бұршақ, жапсыру, қуырмаш өлеңдері.
Саусақ ойындары мен жаттығуларын орындату үшін деәртүрлі тәсілдер
қолданылады.Саусақ қозғалыстары әртүрлі қысқа ырғақты тақпақтарымен айтылады.(Бейнетаспадан балалардың саусақ қимылдарын арттыруда пайдаланылған жаттығуларға назар аударыңыздар)
Саусақ жаттығулары екіге бөлінеді.
1.Отырып ойнайтын саусақ ойындары.
2.Қолдың нәзік бұлшық еттерімен бірге дененің барлық мүшелері қатысып, секіру бір орында жүгіру, қол, аяқ, бас қимылдары да бірге орындалады.
Егер ересек адам сұқсаусағын сәбдің алақанына қойса сәби оны жіберместей қысып ұстайды.
Дегенмен де, бұл амалды сәби туа біткен рефлекторлық деңгейде орындайды, оның қимылды саналы орындауға әлі м қызмет жүйесі дайын емес .Баланың қолына ұстаған затты жібермеу қабілеті,рефлекстік ұстау белгісі арқылы орындалады.
Саусақ жаттығулары жаттығуларының
түрлері
2.Қол және жалпы маторика ойындары
1.Отырып ойнайтын саусақ ойындары
Мамандардың айтуы бойынша, қол мен саусақ қимыл жаттығуы ойындары ми жүйесін керемет жағдайда ұстай отырып, ақыл-ес және дененің үйлесімді қатынасын реттейді. Саусақ ұшында көптеген акупункторлық нүктелер орналасқан.
Балабақашағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым- қатынас жасай білуге үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде Логопедтің:
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
-жаңа сөздерді меңгерту;
-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет саналады.
Осы аталған міндеттерді логопед үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын- баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол озін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Халық даналығында Ойнай білмеген, ойлай да білмейді, Ойында озган, өмірде де озады деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде де жалғасы береді. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері мен
кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін жетілдірсе, ал қарым- қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным- түсінік, мінез- құлық әдептерін бекітуіне әсер етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар алады, дүние сырын ашады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында баланың көңіл-күйін анықтап, психологиялық мотивтерді туындатып, жағымды мінез- құлық дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Психологиялық жаттығулар баланы үлкендермен және достарымен қарым- қатынас мәдениетіне тәрбиелеп, өз пікірлерін айтып жеткізе білуге көмектеседі. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік дағдыларын күнделікті іс-әрекетте қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады.
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін қолданылады.
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын, байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің жеке құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау, қалыптастыру. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол ойындардан үлкен де мәнді, мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені ең алдымен не нәрсенің болсын жөн бастар қайнар көзі болатыны белгілі. Сондықтан да ойын бала бойындағы қандай да бір өнердің бастауы деп білеміз.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді., таным белсенділіктері қалыптаса түсіп, ақыл- ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық- саусақ ойыны. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан- жануарларды, құстарды, ағаштарды т.б көптеген бейнелерді бейнелей алады.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзеті- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.
Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік шақтан бастаған дұрыс. Омыраудағы баланың өзіне саусақтағы бас миымен байланысқан активті нүктелеріне әсер ете отырып массаж жасау керек. Ерте жаста және
мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар өзіне -өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау, т.б. Ал ересек топтағы балалар үшін ұсақ моториканы дамыту және қолдың икемділігін арттыруға арналған жаттығулар мектепке дайындықтың яғни, жазу, сызуға үйренудің маңыздысы болып саналады.
Ұсақ моториканы дамытудың маңыздылығы неде? Адамның бас миында саусақ қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға әсер ете және оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз.
Педагогтар мен балалар психологының мақсаты- ата - аналарға ұсақ моториканы дамыту ойындарының маңыздылығын ұғындыру. Баланы қызықтыруда және жаңа хабарларды игеруіне көмектесуде үйретуді ойынмен алмастыру, алға қойған мақсатына жетуін, тапсырманы орындауда қиындыққа кездессе мойымауына үйрете отырып, аз мөлшердегі жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек.
Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Сондықтан ешқашан да баланы мәжбүрлеуге болмайды.
Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Қазіргі ата - аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ қой, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай жетті? Бір түсінбейтін нәрсе, осының бәрі не үшін керек?
Қазіргі кездің балаларында жалпы моторлық артта қалушық байқалады екен. Ойлап көріңізші, тіпті қазіргі балабақшадағы балалардың ешбірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиеші ге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20 жыл бұрын ата- аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолмен жасауға тура келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал қазіргі кезде осының бәрін жасайтын машина. Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады: егер тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ моториканың мәселесі.
Тіпті баланың сөйлеу тілі қалыпты болған жағдайда бұл қолын басқаруы қалыпты деген сөз емес. Егер 4 - 5 жастағы балада бау байлау қиындық келтірсе, ал, ермексаздан тек шар мен ұзынша жабыстырылса, және 6 жаста тиек тігу- орындалмас және қауіпті іс болса, онда сіздің балаңыз кінәлі емес.
Өкінішке орай көп ата- ана қолдың икемі мен ұсақ моториканың даму деңгейінің төмендігін тек мектепке барарда ғана байқайды. Бұл балаға өте ауыр жүк. Жаңа хабарларды қабылдаумен қатар, икемге келмейтін саусақтарымен қарандашпен жазып үйренуі керек.
Кішкентай ғана сәбидің қалайтыны қозғалу, қозғалыс- әлемді танудың мүмкіндігі. Яғни, бала қозғалысының дәл және нақты болса, оның әлемді ақылмен тануы да терең бола түспек.
Егер сіз бірінші сынып оқушысында жазуда қиындық болмасын десеңіз немесе 3 жастағы баланың тілінің дамуында ақау болмасын десеңіз дамыту ойын - жаттығуларын бала туылған соң екі айдан кейін бастаңыз. Ұсақ моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда өте тиімді. Омыраудағы баланың саусақтарын уқалауға болады, жас жарымдағы баламен саусақ ойындарын бастауға болады. Мысалы, баланың бас бармағын жаймен сипап отырып, оған былай деңіз: Саусақ - бала сен қайда болдың? Содан соң бас бармақты балан үйрекпен түйістіре отырып, мына саусақпен орманға бардым, ортан түйрекпен түйістіре отырып, мына саусақпен ши пісірдім,
Осылайша жалғастырып басқа саусақтармен де мына саусақпен ботқа жеп, мына саусақпен ән салдым деп аяқтайсыз. Балаларға бұл жаттығу қатты ұнайды, уақытты да көп алмайды, ал пайдасы оның өте көп, себебі ұсақ моториканы дамытып жатырмыз ғой.
Бір жастан асқан балалар үшін - саусақ бассейні әдістемесі өте пайдалы. Бір ыдысқа 1 кг бұршақты немесе фасольді төгеміз де ішіне баланы қызықтыратын бір ойыншықты көміп қоямыз. Сондан соң оны тауып беруін өтінеміз. Бұл қызықтыру жаттығуы кезінде баладан алыстап кетпеңіз. Себебі ұсақ нәрселерді аузына салып алу қаупі бар. Пассивті
сипау
Сүйемелдеусіз
Активті
Дауыстың сүйемелдеуімен
(түрлі тақпақпен, көрініспен т.б сүйемелдеу)
діріл
уқалау
Саусақ жаттығулары
Пассивті жаттығу - ұсақ моториканы дамытудың алғашқы сатысы. Саусақ жаттығуларын ең төменгі деңгейден бастаған дұрыс. Содан кейін ғана активті саусақ
жаттығуларына көшу ұсынылады. Оның
деңгейі баланың ұсақ моторикасының даму деңгейіне қарай таңдалады.
Қол саусақтарына арналған пассивті жаттығулар жасау кезінде балаға қолайсыз жағдай туғызбауын және тітіркендірмеуі қадағалаған жөн. Жаттығулардың мақсатты пайдаланылуы мынадай әдістерді ұсынады: сипау, жаймен уқалау және діріл. Массажды әрекеттер саусақ ұшынан басталып төменгі буынға қарай жалғасады.Массаж жасау кезінде жай лирикалық әуен қоюға да болады.
9 айдан жоғары сәбилерге арналған ойын- жаттығулар.
Көңілді қуыршақтар.
Қазіргі кезде ағаштан жасалған көңілді қуыршақтар жай ойыншық емес, жәдігер зат болып пайдаланылатын болды. Ал ойыншықтың бұл түрі бала саусағын басқаруы мен ойлауын шыңдайтын таптырмас ойыншық.
Алдымен екі жартыны құрастыру арқылы бір қуыршақты пайдаланыңыз. Содан соң ойынды күрделендіре түсіңіз: екі қуыршақ, үш қуыршақ. Балаға аздап қиындық келтірсе асықпаңыз. Баланың жетістікке өзі жетуіне мүмкіндік беріңіз.
Пирамидалар.
Дүкеннен пирамида ойыншығын сатып аларда дөңгелектерінің әр түрлі болғанын қадағалаңыз.
Дөңгелек диаметрі бірінен соң бірі үлкейе түсуі
керек. Мұндай ойыншық балаға саусақ қимылын ғана емес, логикалық ойлануына да жол ашады. Балаға пирамиданы жинауды ұсынасыз. Алдымен бірге жинап, содан соң өз бетімен жинауға кіріседі.
Жиек бойымен жүргізіп шық.
Бұл ойынға мақпал қағазға жабыстырылған үй, машина, гүл, кесе сияқты суретті карточкалар пайдаланылады. Ересек адам бала саусағын мақпалға тигізе отырып суретте не бейнеленгенін сұрайды. Осы сурет бойымен моншақтарды немесе бұршақтарды жүргізіп шық деген тапсырма беріледі. Жабыстырып шығу арқылы ойын жалғасады.
Ойынға пайдаланылатын барлық заттар бала өміріне қауіп төндірмеуі керек.
Адамның он екі мүшесінің тіршілікте атқарар міндеті зор. Соның ішінде екі қолға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту.
Логопед: Серікбай Н.
Жоспар:
І. Кіріспе бөлім.
1. Бала тілінің дамуына әсер ететін жетекші фактор - ойын.
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру.
2. Саусақ ойын жаттығулары.
3.Ата-аналарға кеңес
ІІІ. Қорытынды бөлім.
1. Бала саусағын ойната отырып, тілін дамытайық.
2. Пайдаланылған әдебиеттер.
Ойын баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін дамытады ойынсыз ақыл- ойдың қалыптасуы мүмкін емес.
В.А. Сухомлинский
Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту.
Баланың тілі негізінен мектепке дейін кезеңде қалыптасады.Бұл кезеңде ағзаның барлық бөліктері және жүйке жүйелері қарқынды дамып, баланың қалыпты дене және ой дамуына қажетті қозғалыстағы таным мен іскерлігі қалыптасады.Соңғы кезде балалар арасында сөйлеу тілінің бұзылуы жиі кездесетін құбылысқа айналып келеді. Сөйлеу тілі бұзылған баланың белсенді қозғалуына жетіспеушіліктер, соың ішінде саусақтың ұсақ маторкаларында ауытқушылықтар байқалады. Мектепке дейінгі кезеңде қолдың ұсақ моторикасы мен қимыл қозғалыстарын дамыту жұмыстары маңызды болып табылады. Адамның бас миындағы тілдің маторлы орталықтары, саусақтың маторлы орталықтарына жақын орналасқан . Ми қыртысының Брок орталығы, адамның дауыс шығарып, сөйлеу процестері осы орталықтың арқасында іске асады. Ал ми қыртысының самай бөлігіне, Вернка орталығына басқа адамның сөйлеген сөзін есітіп-түсіну қабілетін іске асыратын орталық орналасқан. Осыған байланысты адам басқа адамның сөйлеген сөзін естіп, түсінеді .Сондықтан , ұсақ қол маторкасын дамыта отырып, ішкі ағзасына ықпал етеміз.
Белгілі логопед - психолог М.И.Кольцова өз жұмыстарында ойлау қабілетін арттыру , тіл мүкісін түзету саусақтардың моторикасын дамыту арқылы болатынын дәлелдеген. Ал қазақ халық педагогикасында саусақ ойыны ұрпақтан - ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан мәдени шығармашылық болып табылады.
Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген Талпынысын, қабілетін дамытып, ынтасын арттырарын білген.Мысалы: Қуырмаш, Санамақтар.
Баланың саусақ қимылдарын арттыру тіл қызметінің дұрыс қалыптасуына және дамуына әсер етеді .Сондықтан баланың тілін дамыту үшін қол саусақтарының қимылын дамыту қажет( майда моторика).
Ойлау,зейін, қиял, көру қасиеттері қолдың майда моторикасымен тығыз байланысты.
Мектепке дейінгі жастағыбалалардың саусақ қимылымен қол қимыл жаттығуын дамыту баланың жан-жақты дамуында маңызды роль атқарып отыр.Өздеріңізге белгілі жаңа туған сәбидің саусақтары жұмылып мықты жұдырық түйе алады.
Саусақ қимыл жаттығуларының түрлері:
Моншақты жіпке тізу, ермексаз,құрастыру, мозайка, сиқырлы ағаштар, бұршақ, жапсыру, қуырмаш өлеңдері.
Саусақ ойындары мен жаттығуларын орындату үшін деәртүрлі тәсілдер
қолданылады.Саусақ қозғалыстары әртүрлі қысқа ырғақты тақпақтарымен айтылады.(Бейнетаспадан балалардың саусақ қимылдарын арттыруда пайдаланылған жаттығуларға назар аударыңыздар)
Саусақ жаттығулары екіге бөлінеді.
1.Отырып ойнайтын саусақ ойындары.
2.Қолдың нәзік бұлшық еттерімен бірге дененің барлық мүшелері қатысып, секіру бір орында жүгіру, қол, аяқ, бас қимылдары да бірге орындалады.
Егер ересек адам сұқсаусағын сәбдің алақанына қойса сәби оны жіберместей қысып ұстайды.
Дегенмен де, бұл амалды сәби туа біткен рефлекторлық деңгейде орындайды, оның қимылды саналы орындауға әлі м қызмет жүйесі дайын емес .Баланың қолына ұстаған затты жібермеу қабілеті,рефлекстік ұстау белгісі арқылы орындалады.
Саусақ жаттығулары жаттығуларының
түрлері
2.Қол және жалпы маторика ойындары
1.Отырып ойнайтын саусақ ойындары
Мамандардың айтуы бойынша, қол мен саусақ қимыл жаттығуы ойындары ми жүйесін керемет жағдайда ұстай отырып, ақыл-ес және дененің үйлесімді қатынасын реттейді. Саусақ ұшында көптеген акупункторлық нүктелер орналасқан.
Балабақашағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым- қатынас жасай білуге үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде Логопедтің:
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
-жаңа сөздерді меңгерту;
-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет саналады.
Осы аталған міндеттерді логопед үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын- баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол озін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Халық даналығында Ойнай білмеген, ойлай да білмейді, Ойында озган, өмірде де озады деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде де жалғасы береді. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері мен
кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін жетілдірсе, ал қарым- қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным- түсінік, мінез- құлық әдептерін бекітуіне әсер етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар алады, дүние сырын ашады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында баланың көңіл-күйін анықтап, психологиялық мотивтерді туындатып, жағымды мінез- құлық дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Психологиялық жаттығулар баланы үлкендермен және достарымен қарым- қатынас мәдениетіне тәрбиелеп, өз пікірлерін айтып жеткізе білуге көмектеседі. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік дағдыларын күнделікті іс-әрекетте қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады.
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін қолданылады.
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын, байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің жеке құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау, қалыптастыру. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол ойындардан үлкен де мәнді, мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені ең алдымен не нәрсенің болсын жөн бастар қайнар көзі болатыны белгілі. Сондықтан да ойын бала бойындағы қандай да бір өнердің бастауы деп білеміз.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді., таным белсенділіктері қалыптаса түсіп, ақыл- ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық- саусақ ойыны. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан- жануарларды, құстарды, ағаштарды т.б көптеген бейнелерді бейнелей алады.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзеті- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.
Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік шақтан бастаған дұрыс. Омыраудағы баланың өзіне саусақтағы бас миымен байланысқан активті нүктелеріне әсер ете отырып массаж жасау керек. Ерте жаста және
мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар өзіне -өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау, т.б. Ал ересек топтағы балалар үшін ұсақ моториканы дамыту және қолдың икемділігін арттыруға арналған жаттығулар мектепке дайындықтың яғни, жазу, сызуға үйренудің маңыздысы болып саналады.
Ұсақ моториканы дамытудың маңыздылығы неде? Адамның бас миында саусақ қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға әсер ете және оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз.
Педагогтар мен балалар психологының мақсаты- ата - аналарға ұсақ моториканы дамыту ойындарының маңыздылығын ұғындыру. Баланы қызықтыруда және жаңа хабарларды игеруіне көмектесуде үйретуді ойынмен алмастыру, алға қойған мақсатына жетуін, тапсырманы орындауда қиындыққа кездессе мойымауына үйрете отырып, аз мөлшердегі жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек.
Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Сондықтан ешқашан да баланы мәжбүрлеуге болмайды.
Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Қазіргі ата - аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ қой, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай жетті? Бір түсінбейтін нәрсе, осының бәрі не үшін керек?
Қазіргі кездің балаларында жалпы моторлық артта қалушық байқалады екен. Ойлап көріңізші, тіпті қазіргі балабақшадағы балалардың ешбірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиеші ге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20 жыл бұрын ата- аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолмен жасауға тура келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал қазіргі кезде осының бәрін жасайтын машина. Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады: егер тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ моториканың мәселесі.
Тіпті баланың сөйлеу тілі қалыпты болған жағдайда бұл қолын басқаруы қалыпты деген сөз емес. Егер 4 - 5 жастағы балада бау байлау қиындық келтірсе, ал, ермексаздан тек шар мен ұзынша жабыстырылса, және 6 жаста тиек тігу- орындалмас және қауіпті іс болса, онда сіздің балаңыз кінәлі емес.
Өкінішке орай көп ата- ана қолдың икемі мен ұсақ моториканың даму деңгейінің төмендігін тек мектепке барарда ғана байқайды. Бұл балаға өте ауыр жүк. Жаңа хабарларды қабылдаумен қатар, икемге келмейтін саусақтарымен қарандашпен жазып үйренуі керек.
Кішкентай ғана сәбидің қалайтыны қозғалу, қозғалыс- әлемді танудың мүмкіндігі. Яғни, бала қозғалысының дәл және нақты болса, оның әлемді ақылмен тануы да терең бола түспек.
Егер сіз бірінші сынып оқушысында жазуда қиындық болмасын десеңіз немесе 3 жастағы баланың тілінің дамуында ақау болмасын десеңіз дамыту ойын - жаттығуларын бала туылған соң екі айдан кейін бастаңыз. Ұсақ моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда өте тиімді. Омыраудағы баланың саусақтарын уқалауға болады, жас жарымдағы баламен саусақ ойындарын бастауға болады. Мысалы, баланың бас бармағын жаймен сипап отырып, оған былай деңіз: Саусақ - бала сен қайда болдың? Содан соң бас бармақты балан үйрекпен түйістіре отырып, мына саусақпен орманға бардым, ортан түйрекпен түйістіре отырып, мына саусақпен ши пісірдім,
Осылайша жалғастырып басқа саусақтармен де мына саусақпен ботқа жеп, мына саусақпен ән салдым деп аяқтайсыз. Балаларға бұл жаттығу қатты ұнайды, уақытты да көп алмайды, ал пайдасы оның өте көп, себебі ұсақ моториканы дамытып жатырмыз ғой.
Бір жастан асқан балалар үшін - саусақ бассейні әдістемесі өте пайдалы. Бір ыдысқа 1 кг бұршақты немесе фасольді төгеміз де ішіне баланы қызықтыратын бір ойыншықты көміп қоямыз. Сондан соң оны тауып беруін өтінеміз. Бұл қызықтыру жаттығуы кезінде баладан алыстап кетпеңіз. Себебі ұсақ нәрселерді аузына салып алу қаупі бар. Пассивті
сипау
Сүйемелдеусіз
Активті
Дауыстың сүйемелдеуімен
(түрлі тақпақпен, көрініспен т.б сүйемелдеу)
діріл
уқалау
Саусақ жаттығулары
Пассивті жаттығу - ұсақ моториканы дамытудың алғашқы сатысы. Саусақ жаттығуларын ең төменгі деңгейден бастаған дұрыс. Содан кейін ғана активті саусақ
жаттығуларына көшу ұсынылады. Оның
деңгейі баланың ұсақ моторикасының даму деңгейіне қарай таңдалады.
Қол саусақтарына арналған пассивті жаттығулар жасау кезінде балаға қолайсыз жағдай туғызбауын және тітіркендірмеуі қадағалаған жөн. Жаттығулардың мақсатты пайдаланылуы мынадай әдістерді ұсынады: сипау, жаймен уқалау және діріл. Массажды әрекеттер саусақ ұшынан басталып төменгі буынға қарай жалғасады.Массаж жасау кезінде жай лирикалық әуен қоюға да болады.
9 айдан жоғары сәбилерге арналған ойын- жаттығулар.
Көңілді қуыршақтар.
Қазіргі кезде ағаштан жасалған көңілді қуыршақтар жай ойыншық емес, жәдігер зат болып пайдаланылатын болды. Ал ойыншықтың бұл түрі бала саусағын басқаруы мен ойлауын шыңдайтын таптырмас ойыншық.
Алдымен екі жартыны құрастыру арқылы бір қуыршақты пайдаланыңыз. Содан соң ойынды күрделендіре түсіңіз: екі қуыршақ, үш қуыршақ. Балаға аздап қиындық келтірсе асықпаңыз. Баланың жетістікке өзі жетуіне мүмкіндік беріңіз.
Пирамидалар.
Дүкеннен пирамида ойыншығын сатып аларда дөңгелектерінің әр түрлі болғанын қадағалаңыз.
Дөңгелек диаметрі бірінен соң бірі үлкейе түсуі
керек. Мұндай ойыншық балаға саусақ қимылын ғана емес, логикалық ойлануына да жол ашады. Балаға пирамиданы жинауды ұсынасыз. Алдымен бірге жинап, содан соң өз бетімен жинауға кіріседі.
Жиек бойымен жүргізіп шық.
Бұл ойынға мақпал қағазға жабыстырылған үй, машина, гүл, кесе сияқты суретті карточкалар пайдаланылады. Ересек адам бала саусағын мақпалға тигізе отырып суретте не бейнеленгенін сұрайды. Осы сурет бойымен моншақтарды немесе бұршақтарды жүргізіп шық деген тапсырма беріледі. Жабыстырып шығу арқылы ойын жалғасады.
Ойынға пайдаланылатын барлық заттар бала өміріне қауіп төндірмеуі керек.
Адамның он екі мүшесінің тіршілікте атқарар міндеті зор. Соның ішінде екі қолға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz