Жеке тұлға қалыптастыруының ғылыми-педагогикалық негіздерін анықтау

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеу көкейкестілігі. Даму мен қалыптасу бір-бірімен байланысты жеке тұлғаның өзіндік ерекшелігін танытатын процестік сипаты бар ұғым.

Жеке тұлғаны қалыптастыру элеуметтік күрделі мэселе болғандықтан мемлекеттік тұрғыда адамдарды қорғайды, білім беруді, кэсіпке үйретеді. Бұл Қазақстан Республикасының Конституциясында және білім беру заңында көрсетілген.

Білім беру қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени жэне дене дамуы мен кэсіби біліктілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізу мақсат ететін үздіксіз тэрбиелеу мен оқыту процесі деп көрсетілген.

Бұлардың ішінде жеке тұлғаны қалыптастыруда музыканың білім жэне музыка мұғалімі, музыканттың орны ерекше. Өйткені ұлтымыздың бала тэрбиесі жөніндегі тәжірибелер музыкалық білім мазмұнын құрайды.

Зерттеу мақсаты: Жеке тұлға қалыптастыруының ғылыми-педагогикалық негіздерін анықтау.

Зерттеу объектісі: оқу тэрбие процесі.

Зерттеу пәні: тұлғаны қалыптастыруда музыканттың тэрбиелік ролі.

Зерттеу міндеттері: жеке тұлға ұғымы мэнін айқындау; жеке тұлғаны қалыптасыту үрдісін талқылау; музыканың жеке тұлгаға эсер етудегі ролін анықтау.

Зерттеудің әдістері: философия, психология салаларынан жеке тұлғаны қалыптастыру проблемаларына арналған еңбектерді талдау, педагогика музыкалық педагогика ғылымындағы еңбектер мен оқу әдебиеттерін зерттеп, оны пайдалану. Дипломдық жұмыс құрылымы -кіріспе, 2 тарау, қорытынды, эдебиеттер тізімі. 1. 1 АДАМ БОЛМЫСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ТАБИҒАТЫ

Қазіргі заманғы нарықтық қоғам өмірдің жоғары басымдылығын сипаттағанымен, өмірдің әлеуметтік ырғағы еліміздегі болып жатқан жағдайлардың айғағын білдіреді.

Жеке түлғаның элеуметтік табиғаты тар элеуметтік мэн-мағынада емес, сондай-ақ қоғамдық жэне табиғи куштердің тарихи өзара эрекеттерінің әлеуметтік-мэдени контексінде түсіндіріліп, адамның дүниеге деген ерекше көзқарасын оятады, яғни мүнда адам осы өмірдін жасаушысы жэне оның белгілі бір ықпалының объектісі ретінде керінеді. Тарихтың дағдарыс кезеңцерінде элеуметтік-мэдени қоғамдастықтың өмір сүру ептілігі туралы мэселе қоғамдық өмірдегі барлық субъекттердің түтелдей басты назардағы проблемасы болды. Адамдар тарихи қажеттілікке бейімделудің жаңа эдістерін жеткізушілер болып табылады. Осы жағдайға байланысты жеке түлға проблемасының элеуметтік-пәлсапалық аспектісі жеке түлға элеуметтік мэндер мен элеуметтік қайшылықтарға жол беретін қажетті шарттардың маңызды фокусы болып көрінген уақытта аса өзекті, көкейтесті болады. Адамды сыртқы қажеттіліктердің тар шеңберіне түйықтайтын нақты-тарихи сипат пен әлеуметтік шынайлықты жігерлі игеру процесінде жеке түлға элеуметтікті рухани байлықпен толықтырады жэне элеуметтік қатынастарда өзінің жеке мэнін табады. Дэл осы элеуметтікті үғыну адамды өз тағдырын өзі егжін билеу мен. өз-өзін жорамалдауға берілу шегінен шығарады. Әлеуметтікті үғыну процесі эрқашан жеке түлғаның қалыптасу актілерімен қабаттаса жүреді. Бүл эрекет барысында адам тарихи қажеттілік ықпалын жай ғана басынан өткізбейді, өзі де соның өз тағдырының және өз Отанының тағдырының иесі ретінде белсенді қатысушысы болады.

Әлеуметтік болмысты жеке адамның үғынуы Қазақстандағы элеуметтік-экономикалық реформаларды жүзеге асырудың маңызды шарттары болып табылады. Егеменді Қазақстан қоғамының қазіргі кезеңіндегі жеке түлға мөселесінің өзектілігін талқылауға мүмкіндік беретін басқа сәттер жеке болмыстың мэдениетпен органикалық байланысы болып

4 есептеледі. Адам қоғамдық өмірге өткен ата-баба ұрпағынан мұра болып қалған белгілі бір элеуметтік жэне мэдени кұндылықтарды, мінез-құлық пен тіршілік эрекетінің этикалық үлгілерін жеткізуші ретінде қосылады. Тұлға адам қоғамдық жэне адамдар арасындағы қатынастарға түсе отырып, оларды бағалап, оймен бөледі. Жеке адамның белгілі бір мәні тек адамдар арасындағы қатынастарда ғана емес, олар өмір сүретін мэңгілік ортаның жағдайына да байланысты. Әлеуметтік шынайылықты іс-әрекет процесінде мағыналы кұрастыра отырып, жеке адам ұлттық мэдениетпен ажырамас үлгіде байланысқан қоғамның рухани өміріндегі социумның бүтін болуының арқасында ақыл-парасат құраушы ядро болып көрінеді. Мысалы, қазіргі Ресей мэдениетінің страгедиясы адамзат өмірін құрайтьін элеуметтік жэне адамгершілік идеалдарының жоғалуында жатыр. Нэтижесінде элеуметтік кеңістікте Ресейде қазіргі уақытта орыс менталитетін бөтен құндылықтармен толықтырып жатқан мэн - мағыналық вакуум қалыптасты.

Осы құндылықтық - мэн - мағыналық нысананы Қазақстан қоғамы аясында қайта өзгерту мен оларды ортақ жалпы мәнді мэдени үлгіге келтіру едэуір дэрежеде элеуметтік дамудың тұлғалық өлшемдеріне негізделген, осылайша тек жеке тұлғаның қалыптасуында мэдениеттің ізгілік функциясы (қызметі) аса қатпарлы түрде көріне бастайды.

Адам проблемасы - жеке тұлға жэне адамның жеке болмысы туралы кез келген ой-пікірлердің логикалық негізігі "бастау көзі болып табылады. "Адам, - деп жазды К. Маркс - тікелей табиғи тірі ағза болып саналады. Адамның табиғи мэні барлық адамзат тіршілік эрекетіндегі маңызды детерминанттар мен міндетті эрі өте қажет алғы шарттардың рөлін ойнайды. Адамның элеуметтік табиғаты биологиялық эволюциялық даму сатысында пайда болды" [1] . Энгельстің ойымен келіссек, адамның жануарлар патшалығынан шығу тегі фактісінің өзі сол адамның жануарларға қатысты қасиеттерден ешқашан толықтай арылмайтынына себепші болады [2] .

Адамдағы биологияльіқ қасиет орасан зор мэнге ие, өйткені ол оның-элеуметтік мэн - маңызын дамыту үшін қажетті материалдық алғышарт

5 ретінде көрінеді. Жэне де Т. Морган адамдарда мұраны мирас етіп қалдырудың екі процесі бар екенін атап көрсетеді, біріншісі -материалдық толассыздықтың болғанынан, екіншісі - бір ұрпақтың келесі ұрпаққа сөз, хат жазу тэжірибесі арқылы беру жолымен" [3] . Мінез қасиеті, адамгершілік сенім, тілді нақты білу жэне басқа да ос сияқты қасиеттер биологиялық түрде түқым қуаламайтыны жалпы мойындалған; олар тэрбие мен тэжірибе қүралдарымен тиісті биологиялық негіздерде эрбір адамның өмір ағымынан жасалынып алынады. Қазіргі уақытта адам меселесінің тақырыбы эр түрлі аспектілерде зерттелуде. Атап айтқанда, көріністер жасалуда, адамның галымдық масштаб процесіне органикалық қосылуына көзқарастар дамуда, психогендік, элеуметгік жэне білім технологияларын жас толық қарқын алып келеді, элеуметтік мүрагерлік категориясы адамның мәдени - тарихи даму процесінде маңызды рөл атқарады. Әрбір адам қогамдық қызметке араласа отырып, элеуметтік өмірдің белсенді мүшесі болады. Қоғамның материалдық мэдениеті адам еңбегімен жасалады, ал адам өмірінің заттары мен шарттарының қай уақытта да белгілі бір әлеуметтік мәні болады. Материалдық игілік пен қызмет түрлерін жасаумен катар элеуметтік мән-мағыналар жасау қоса жүріп келеді. Бүл мән-магыналарда адам, іс-эрекетінің қоғамдық мэні көрінеді, қоғамдық ілгерілеудің кезеңдері белгіленеді, жаңа білім шогырланады. Осылййша ноосфера үғымын Тъер де Шарден идеалистік түсінікпен ғылыми айналымға 1927 жылы енгізеді.

Кейіннен В. И. Вернадский оған материалистік түрғыдан жаңадан қайта мэн береді және қазіргі кезде жер шарын жауып түрған адам жасаған сол ой сферасын белгілейді жэне де үнемі күшейіп отырган ақпарат ағымдарының есебінен дамып отырады. Басқаша айтқанда, қоғам дамуы уақытында оның уақиғалық тығыздығы өседі, осы оқиғалардың ақпараттық сыйымдылығы көбейеді, әлеуметтік ырғағы үдей түседі. Әрбір адам өмірі әлемдік барлық қоғамдастықтың ақлараттық жіптерімен байланысты болады. Сондықтан алдағы ақпараттық өркениет дэуірі адамға және оның жеке

6 басына жаңа талаптар мен мэндерді ұсынады. Біздің ойымызша, бұлар Х. Ортего - де - Гассеттің адам өмірін пэлсапалық анықтауында аса нақты көрінген:

«Өмірлік - нақты, бірегей, жалғыз. Өмір - жеке. Өмір бұл субстанциялардың айырбасы, ал негізінен, субстанциялардың бір-бірін қолдап, бір - біріне күш беретін процестегі өзара жіңішке қатынастардың бірге тұруы, бірге болуы [4] .

Адам болмысының жалпыға ортақ қасиеттерін ашу терең де күрделі міндеттерді ұсынады. Биологиялық пен элеуметтіктің адам бойындағы ара-қатынасы барлық адамзат тарихында өзгермейтін мэңгілік қандай да бір формула болып көріне алмайды. Керісінше, бұл сапалар эрбір нақты тарихи дэуірде өмірдің эр түрлі салаларындағы түрлі пропорцияларда пайда болады. Адам бойындағы биологиялық пен элеуметтік сапалар үздіксіз қозғалыс процесінде табылады жэне адам өмірінің шегін құрайды. Адам болмысының элеуметтік табиғаты ерекше адами эдіспен өмір сүру немесе болу эрекетінде көрінеді. Осы іс-эрекеттер элеуметтік қатынастардың құрыльлмы мен тетігін құрайды; оны жеткізушілер элеуметтік жалпылықтар: жанұя, кіші топ жэне қоғамдық жеке адам, қоғам. Әлеуметтік жалпылықтың ерекшелігі, біріншіден, ондағы әлеуметтік өмір толық; бүтін үлгіде қайта жасалады жэне көп қырлы, қандай да бір жақты жасалмайды; екіншіден - элеуметтік жалпылық эрдайым жүйелі байланыстарды көрсетеді, ал негізінен, адамның жалпыға ортақ қасиеттерінің көрінісі болып табылады. Адамның құрылымданған жүйелі мінездемелерінің осы мазмұнды бүтіндігі жеке адамды элеуметтік мэндегі болмыстық феномені ретінде анықтау негізіне жататын шығар, бәлкім тек бірлескен іс-эрекетті ойлау арқылы адам өзінің формальды алықтауларына көтеріледі, қоғамдық байланыстар нысанын шынайы мазмұнмен толықтырады және адамның тектік мэні маңызын түсініп ұғынуға жақындай түседі.

Әлеуметтік мәнді болмыстағы адам феномені өзіне екі негізгі сэтті қосады. Біріншіден, адам қоғамдық қатынастар субъектісі ретінде таным

қызметін игерген, екіншіден, адам жалпылықпен немесе қоғаммен анықталған әлеуметтік мәнді белгілердің бір тұрақты жүйесін ұсынады. Қоғамдық қатынастар жүйесі мен тарихи дәуірдің әлеуметтік - мәдени қайталанбастығы адам болмысының объективті шектерін береді, адамға өзінің яғни әлеуметтік жан - дүниесін белгілейтін жалпылықтардың өмір сүру ептілігіне моральды жауапкершілік танытатын адамзат ретінде талаптар қояды.

Шығармашылық процесте адам тек өзінің шығармаларында түйықталып қалмай, сонымен бірге объективті нақтылық сферасына өз болмысын экеледі, өзінің жекелігін объективті етеді жэне осы "кері байланыс" ықпалында бола отырып, жеке түлға болып қалыптасады. Г. С. Батищевпен келіссек, адамның өмірге шығармашылық қатынасы оның өмір жолында түратын міндет - қиындыктардың үш дәрежесімен сипатталады. Бұл міндеттер адамдық болмыстың жоғарғы мэніне қол жеткізуге көтерілетін баспалдақ іспеттес болып көрінеді және соның арқасында ол өзінің жеке әлемінің қалыптасуы мен дамуына қабілетті болады. Егер осындай міндеттердің бірінші тегіне Батищев барлық рациональды рүқсат етілген қисындарды жатқызса, онда екінші текке жеке адамның барлық қабілеті мен маңызды күштері ортақ түтастыққа нығаюына жол беру барысындағы жеке шығармашылық міндеттер жатады. Адамның ақыл - ойы, қабілеті' мүмкін боларлық тэжірибе шеңберінде мақсатты ойлауға адамның субъективтілігі мен жэне тоталъдығымен оның рухани маңызының ерекше, алдын ала келісілген аспектілерін көзге көрсетеді, мүнда кеңістіктік уақыттың қатынастардың алғашқы дэрежелі мэн-мағынасы бостандық пен ой - пікір қатынастарына орын береді. Адам болмысының бүл деңгейінде әлеуметтік өмір ерекшеліктерінің жай көрінісі мен қасіреті ғана болмайды, сондай-ақ әлеумет-тэжірибе үғымы жэне оның мэдени мэн-мағынасы туындайды. Адам болмысы адам өмірінің субъективті жэне объективті полюстерін бГршама бірегей түтастыққа біріктіреді. Егер "адам рухани жағынан, адам өмірінің субъективті жөне объективті кемшіліктерін

8 ескеретін біршама өзінше жасағандарды тарататын бостандық пен ой-пікір қатынастарымен сипатталса" [5], онда элеуметтік жағынан, элеуметтік байланыстар мен қатынастардың молдығымен анықталады.

Бірақ бу_л адам болмысының сол тарихи күрделі элеуметтік жүйемен қатты детерминденген, мүнда адам көп ғасырлық қалыптасу процесінде біртіндеп косылады. Егер біз адамның элеуметтік мэндік болмыстың феномені деп қарастырсақ, онда бүл, феномен қоғамдық өмірдің табиғи және тарихи зандылықтарының нэтижесі ретінде қарастырылады. Осы іс-эрекетті ойлау жолымен ондағы біршама жалпыға ортақ нэтижені іздеу арқылы адам элеуметтік кеңістікте айрықша мэнді өрісті жасайды; өз шағында қайталанбас әлеуметтік форма туғызады. Адамның рухани болмысы қашанда тіршілік мэнімен толығып отырады.

Өйткені осы адамда, оның рухани тәжірибесінде, оның өмірінің фактісінде барлық мәністердің негізгі жүмбақтары, қүпиялары жатыр. Адам бүл дүниеде жай өмір сүріп қана қоймайды, сонымен бірге өзін -өзі тану арқылы жеке өмірінде өзіне есеп береді. Адам фактілерді жеке ойлаудан өзіне өмір игілігінің тірі көрінісін жасайды және осы көрініс түрғысынан өзінің дүниедегі шын мэніндегі жағдайын багалайды жэне өзінің шығармашылық іс-эрекетін анықтайды. Адам болмысы субъектінің нақты элеуметтік - мэдени ортада болатын өмірлік-мэнді мүдделерін көрсетеді, яғни объективті өмірде жэне жалпыға ортақ тотальды болмыста, рух (жан) сферасында. Өзін жеке түлға ретінде көрсете отырып және болмыстың жеке элеуметтік түрін, формасын іске асыра отырып, адам барлық уақиғалардың субъективті мінін бейнелейтін қүндылықтардың белгілі бір жүйесін қажет етеді. Сірэ қүндылықтардың осы жүйесі мен өмірлік бағдарлар адамның негізгі өмірлік мэнді мүдделеріне жауап береді жэне адамның сыртқы дүниемен барлық мүмкін қатынастары туындап дамитын негізде кейбір мәнді сүлбасын үсынады. Адам болмысының әлеуметтік мәні нақты элеуметтік - мэдени жүйенің ерекшеліктерімен байланысты. Бүл жүйе шеңберінде жеке өз- өзін тану басшылығымен адамның рухани талпынуына жэне оның болмысының элеуметтік шарттарына сэйкес шығармашылық елес процесі жүзеге асырылады. Адам болмысының элеуметтік деңгейінде дамудың генетикалық тектік және элеуметтік бпғдарламаларының өзіндік синтезі жүзеге асырылады, жеке адам тіршілігінің табиғи жэне әлеуметтік факторларының өзара әрекеті жүреді жэне адам өмірінің жеке элеуметтік ерекшеліктері аса айқын көрінеді.

10 1. 2 ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕСІ

Жеке түлға тұқым қуалаудың, ортаның жэне тәрбиенің эсеріне дамып, қалыптасатын индивид екені ғылымда аталған [1, 2, 3] . Бүл түстағы даму деп отырғанымыз адам ағзасында зат алмасу процесіне байланысты өзбетімен жүретін заңцы қүбылыс. Басқаша айтқанда табиғи берілген қасиеттердің ішкі қуат әсерінен өзбетімен қайталап (түқым қуалау) процесі. Адам ағзасында дамумен қатар қалыптан процесі де орындалады. Ол ағзаның дамуы кезінде сыртқы куштердің (орта, тэрбие) эсеріне жауап беру, ыңғайына көну, бейімделу мүмкіндігінен болатын қүбылыс. Бүл үғым қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде қалыптасуға - түрақтану, орнығу, бір ізге түсу, үйрену деген түсініктемесімен сай келеді [4] . Демек, даму жеке түлғада өзбетімен ататек белгілерін қайталай жүретін табиғи қүбылыс болса, қалыптасу орта, тэрбие эсерінен өзгеріске түсетін, жаңаратын күрделі қүбылыс.

Әйтседе, даму мен қалыптасу бір - бірімен байланысты жеке түлғаның өзіндік ерекшелігін танытатын процестік сипаты бар үғым. Жеке түлғаны қалыптастыру элеуметтік күрделі мэселе болғандықтан мемлекеттік түрғыда адамдарды қорғайды, білім береді, кэсіпке үйретеді. Бүл Қазақстан Республикасының Конституциясында жэне Білім беру заңында көрсетілген. Білім беру - қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени жэне дене дамуы мен кэсіби біліктілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізуді мақсат ететін үздіксіз тэрбиелеу мен оқыту процесі деп көрсетілген [5] . Осы негізді іске асыру мақсатында оку орындар типіне арналып білім мазмүны қүрылады. Мысалы, жалпы кәсіптік, политехникалық, гуманитарлық, этнопедагогикалық т. б. білім мазмүны. Бүлардың ішінде жеке түлғаны қалыптастыруда этнопедагогикалық білім мазмүны жетекші орын алады. Өйткені, үлтымыздың бала тәрбиесі жөніндегі тэжірибелері этнопедагогикалық білім мазмүнын қүрайды.

Халқымыздың әлеуметтік өміріне зер салсақ баланы тэрбиелеу ісінде жасынан үлкенді сыйлауға, кішіні қүрметтеуге, жақсыны жаманнан

11 ажыратып өзіндік шешім қабылдауға өзбетімен іс- эрекет жасауға, шежірені үйренуге, туған жерін қастерлеуге, отбасын құруға қысқасы кісілікке үйреткен. Бүл. шындық. Себебі, біз кіші болайық, үлкен болайық, үлттық тәрбие мазмүнының жемісіміз. Сондықтан жеке түлғаны қалыптастыру ісі үлтымыздың баланы тэрбиелеу тәжірибесі негізінде жүргізілуі керек. Мүны кейбір мамандар ескіге оралу деп санайды. Рас, "жаңа қазақтарды" жаңаша тәрбиелеу керек сияқты тэрбие ойдан алынып, өзгерте салатын қүбылыс емес. Ол үлтымыздың рухани қалыптасуын айқындайтын әлеуметтік -тарихи қүбылыс болғандықтан этнопедагогикалық негіздегі білім мазмүнын үмтылғаны орынды. Біздің этнопедагогикалық білім деп отырғанымыз үлттың (этностың) тарихи өмірінде сүрыпталып, жеке тұлғаның мағынасына, іс - эрекетіне, қарым - қатынасына, мінез - қүлқына ықпал етіп адамгершілік қадір-қасиетінің (үлттық тұрпатының) айқындалып енуіне әсерін тигізетін халық жинақтаған ақпараттар жиынтығы. Қазіргі кезеңде жастар арасынан ішімдікке салыну, нашақорлық, практикалық өмірге және қылмысты істерге жақын болу сияқты келеңсіз кұбылыстар байқалуда. Мұны болдырмау мақсатында мемлекет тарапынан қырағылықты күшейту, шек қою, жауапқа тарту сияқты жұмыстар жүргізілсе де, айтарлықтай нэтиже бермей келеді. Сондықтан тұлға қалыптастыру келесі мэселе болып табылады.

Біздің түсінігімізде сөзге, иланбайтын, тоқтамайтын адам жоқ. Мағыналы әрі эсерлі -сөз адамды рахат сезіміне бөлейді, мінез-құлқында бекімеген кейбір жағымсыз қылықтарды тежейді, іс-эрекетіне шабыт береді, өзгемен өзін салыстырып артық, кемін түзетуге жағдай жасайды. Осындай сөздің ықпалды эсерін түсінген халқымыз "Жылы- жылы сөйлесең, жылан інінен шығады", - деп айтқан. Сонда сөз этнопедагогикалық негіздегі білім мазмұны арқылы жеке тұлғаны қалыптастырудың басты құралы. Осыған орай тәрбиеші сөзі ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, тарихы негізінде құрылып, әсерлі, айқын, әрі жағымды болуы керек. Жеке тұлғаны қалыптастыру' көп жағдайда эке шешенің, туған-туысқанның, мүғалімнің (тэрбиешінің), баланың өзі құрметтеген адамның өнегесіне

12 байланысты. Мұ_ны түсінген ересектер, эсіресе эке мен шеше істеріне шек қойып, тек балаға жақсы жағынан ғана танылған. Осыған сэйкес өмірде "Әкеге қарап ұл өседі, шешеге қарап қыз өседі" деген ұлағатты сөз орын алған. Қазіргі кезеңде кейбір отбасында эке мен шеше ішімдікке алынып, болмаса, неке тэртібін бұзып, баланы әкесіз немесе шешесіз жетім етеді. Мұндай отбасының балалары қараусыз қалып, тұлғасы деформацияға ұшырайды, яғни "қиын балаға" ауысады. Кейде қалыпты отбасындағы балалардың тэрбиесінде де ақаулар кездеседі. Мұндай құбылыс тэрбие ісіндегі жалған эрекетке байланысты. Мысалы, кейбір -ана баласын тұлғасын қалыптастырып, өздері құрметті болғысы келсе, келесісі баласын корқытып тэрбиелейді, тағы бірі өздеріне ерік беріп ойларына не келсе соны орындап, баладан тэртіпті талап етеді. Үш жағдайда да тэрбие өз мақсатына жетпейді. Себебі тэрбиеге ықпал ететін қозғаушы күш жалған эрекетке негізделген. Демек, тэрбие шынайы өмір сұранысынан туындап, ересектердін, өнегесіне негізделгені орынды.

Адам тұлғасын танытатын қасиеттер отбасы тәрбиесі арқылы беріледі. Ол негізгі. Сондықтан ұлтымыз "Үядан не көрсең, ұшқанда соны ішесің" -деп атқа мінгізген, сүндетке отырғызган, көшіп қону кезінде мал айдатқызып еңбекке қатыстырған, жақсылардың қасына ертіп сөзін тыңдатқан, ауылдың жиын тойларына қатыстырып өнерін көрсетуге жағдай жасаған, құда түсіп, отау тіктірген. -Аталған отбасы салт- дэстүрлерінің эрқайсысының тұлғаны қалыптастыру ықпалы Мысалы, баланы атқа мінгізу балада өз бетімен атқа отыру, атты басқару, өзінің қорқыныш сезімін жеңу, көпшілік алдында мүмкіндігін көрсету сияқты әрекетін қалыптастырады. Осы жағдайы ескеріп бала 5-6 жасқа келгенде әке-шеше арнайы ат (кұнан), ер-тоқым даярлап тойға жиналғандар алдында атқа ашамай ер салып отырғызады. Атты ағасы, болмаса нағашысы жетектеп ауылды айналдыра эуелі аяңдатып, кейін ақырын желдіртіп жүргізеді. Содан кейін тойға жиналғандар алдына бала атпен келіп, сэлем береді. Тойға келген қариялардың бірі:

13 Ал ақ тілек, ақ тілек

Өнеге өнер таба біл,

Атка тоқым сал білек.

Айналана хаға біл.

Жасыңнан істі жасай біл

Тең құрбыңның алды бол, Мінекей атқа міндің, ашылды жол-

Атқа да жақсы шаба біл.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.