Ғылыми- педагогикалық зерттеу туралы ақпарат

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

1-лекция. Зерттеу үрдісінің құрылысы мен мазмұны

Жоспар:

1. Пәннің мақсат және міндеттері 2. Ғылым туралы жалпы түсінік. 3. Ғылым және зерттеуші-ғылым. 4. Педагогтың зерттеушілік қызметі. 5. Педагогикалық зерттеу туралы түсінік.

Ғылыми- педагогикалық зерттеу мазмұны мен әдістерін меңгеру үшін арнайы көмекші құрал қажет етеді. Ұсынылып отырған курста педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздерін, ғылыми аппараты мен логикалық құрылымын, зерттеу нәтижелерін өңдеу және ғылыми жұмыстарды безендіру, озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу және пайдалану, оны оқу - тәрбие процесіне ендіруге, оқытудың тиімділігін арттыруға себебін тигізеріне назар аударылады. Сондықтан, педагог тарапынан ғылыми зерттеу принциптері мен зерттеу әдістерін меңгеру, пайдалану оның практикалық іс-әрекетін ғылыми практикалық іс-әрекетке айналдырады, ғылым мен практиканың нақтылы жағдайына талдау жасауға мүмкіндік береді. Ғылым - адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға мүмкіндік беретін танымының ең жоғарғы пішімі, оның практикалық қызметінің бір саласы. Адамзат қоғамының дамуы барысында ғылым сол қоғамның маңызды әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның басты мақсаты - ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру. Ғылым дамуының негізгі бағыттары. Ғылым адамзат қоғамының ерте дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста (Бабыл. Мысыр, Үндістан. Қытай) болашақ ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары калыптасты. Ғылымның алғышарты ретінде мифологияны атауға болады. Онда алғаш қоршаған орта туралы бүтіндей тұтас жан-жақты танымдық жүйе қалыптастыруға ұмтылыс болды. Бірақ, бұл нақты теориялық білім болды, оның объективтілігі, логикалық көңілге қонымдылығы бірінші орынға шықты. Ежелгі Грекияда дамыған ғылым (Аристотелъ және т. б. ) қоғам мен табиғат заңдылықтарын ашып, мәдениет тарихында ұлы рөл атқарды; олар тұтастай алғанда дүниетанымды білдіретін бұрынғы абстрактілік ұғымдар жүйесіне танымдық кызмет тәжірибесін енгізді, дүниетанымның объективті, табиғи заңдылыктарын тұрақты іздестіруді дәстүрге айналдырды, ғылымның ерекше тәсілі дәлелдеу негізін қалыптастырды. Осы дәуірде натурфилософиядан білімнің кейбір салалары даралана бастады. Ежелгі грек ғылымның эллинистік кезеңінде геометрия (Евклид), механика (Архимед), астрономия (Птолемей) жеке ғылым салалары түріне бөлініп шықты. Орта ғасырларда ғылымның дамуына Шығыс, араб елдері Орта Азия ғалымдары елеулі үлес қосты. Олар Ежелгі Грекияда калыптасқан ғылыми таным жетістіктерін сақтап қана қойған жоқ, оны көптеген салаларда толықтырып, дамытты. Шығыста әл-Фарабиді Аристотельден кейінгі "екінші ұстаз" деп таныды. Орта ғасырларда араб елдері мен ислам діні тараған басқа да аймақтарда философия, медицина, эстетика, математика, астрономия, т. б. Ғылым салалары қауырт дамып, бұл қүбылыс кейін Ислам Ренессансы деп аталды. Ғылымның қалыптасуына негіз болған тағы бір тірек алхимия мен астрология дамуы болды. Алхимия табиғи заттар мен қоспаларды тәжірибе жасау арқылы зерттеп, химияның қалыптасуының алғышартын жасады. Астрология аспан денелерін зерттеу арқылы астрономияның дамуына ықпал етті. Қайта өрлеу дәуірінде діннің басымдылығы әлсіреді, ғылым рухани өмірдің дербес факторы болып, дүниетанымның негізгі тірегіне айналды. Сондай-ақ, ғылым табиғат құбылыстарын жан-жақты зерттеп, адамзат танымының көкжиегін кеңейте түсті. 16 - 17 ғ-ларда ғылымда болған терең өзгерістер алғашқы ғылым революцияға алып келді.

Ғылымның қарқынды дамуы, дүниенің жаңа бейнесін қалыптастырудағы рөлінің артуы, жаңа дәуірде ғылымды жоғары мәдени құндылық ретінде тануға көптеген философиялық мектептер мен бағыттардың ғылымға қарап бой түзуіне ықпал етті. Қоғамдық өмір құбылыстарын тану саласындағы өзгерістер діннің "табиғи бастауын" іздеу, құқық, мораль, т. б. "адам табиғаты" туралы түсініктер бағытындағы ізденістерден көрініс тапты. Механикадағы жетістіктер ғылымның аяғында жүйеленіп, толығып, әлемнің механикалы бейнесі туралы түсінік калыптастыруда шешуші рөл атқарып, кейін әмбебап дүниетанымдық маңызға ие болды Ғылымның дамуына қазіргі кезеңдегі философиялық дүниетанымдық базасы диалекті-логикалық тұжырымдама болып табылады. Ғылымның "өсу нүктесі" оның ішкі даму логикасы мен қазіргі заманғы адамзат коғамының көпқырлы әлеуметтік қажеттілігінің ұштасуына байланысты. 20 ғ-дың басында жаратылыстану ғылымында алдыңғы қатарға биология шықты, онда ДНК-ның молекулалық кұрылымы белгіленіп, генетикалық кодтары айқындалды. 20 ғ-да ғылымның даму қарқыны оның түрлі салаларының ұштасып, қазіргі кезеңнің кешенді, ірі мәселелерін жаңа бағдарда шешуге бағытталған мәселелерде (материалдар мен энергияның жаңа көздерін қалыптастыру, адам мен табиғат қатынастарын тиімділендірудің үлкен жүйелерді басқару, ғарыштық зерттеулер. т. б. ) ерекше байқалады. Ғылымның өз заңдарын ашуға бағытталған қызметі - түсін-діру мен болжау болып табылады. Заңды ашу жолындагы ізденіс зерттелу үстіндсгі нысанның маңызды емес, екінші қатардағы қасиеті мен байланысынан алшақтауды, оған назар аудармаудан талап етеді, басқаша айтқанда оны "таза" күйінде қарастыру қажет. Ғылымдағы абстрактілеуді субъективті тәсіл деп ұғуға болмайды. Оның ғылымдағы рөлі зерттелудегі ақиқатқа кол жеткізуге жәрдемдесуімен анықталады. Ғылымды ұйымдастыру мен басқару. Ғылымды әлеуметтік институт ретінде танып, ұйымдастыру ісі 17 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың басында Еуропада алғашқы ғылыми қоғамдар мен академиялар пайда болып, ғылыми журналдар жарық көре бастауымен тікелей байланысты қолға алынды. Бұған дейін ғылымды дербес әлеуметтік құрылым ретінде сақтау және дамыту ісі, кітаптардың көмегімен, дәріс беру арқылы, ғалымдардың қарым-қатынасы, өзара сұхбаты, хат алысуы арқылы жүрді. 19-20 ғасырларда ғылымды ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қалыптасты. Қуатты техникалық базасы бар, ірі ғылыми институттар мен лабораториялар пайда болды. Олар ғылыми қызметті қазіргі өнеркәсіптік еңбекке жақындатты. Қазіргі заманғы ғылым қоғамдағы барлық әлеуметтік қатынастармен жан-жақты байланысып жатыр, бұл байланыс тек өнеркәсіп арқылы ғана емес. Саясат, әкімшілік және әскери салаларда да көрініс тапты. Жаратылыстану және техника ғылымдармен қатар, қазіргі қоғамда гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдардың да маңызы күннен-күнге артып келеді. Осының негізінде жаратылыстану техникалық және әлеуметтік ғылымдардың жақындасуы арта түсуде. Қазақстанда ғылымдарды ұйымдастыру алғашқыда әр түрлі ғылыми-зерттеу мекемелерінде шашыраңқы күйде жүргізілді. 1945 ж. Қазақстан ҒА құрылғаннан кейін, ғылыми-зерттеу институттарының бірыңғай тұтас жүйесі қалыптасты. ҒА құрылғаннан бергі жарты ғасырдан астам уақытта онда үлкен зерттеу жұмыстары жүргізілді; өндіріске құнды жаңалықтар енгізілді; ұйымдастыру құрылымы қалыптасты. Қазақстан Республи-касы Президенті Н. Назарбаевтың 1993 ж. 21 қаңтардағы Жарлығымен республика ғылым академиясы Қазақстан Ұлттық ҒА болып кайта құрылды. Ұлттық ҒА-ның аймақтық төрт бөлімшесі құрылған: оңт. бөлімше - Шымкентте, шығыс бөлімше - Өскеменде, батыс бөлімше - Атырауда және орталық бөлімше - Қарағандыда. Қазақстанда ғылымның соңғы он жылда даму ерекшелігі қалыптасқан экономикалық құрылыммен байланысты болды. Ғ-ды мемлекет тарапынан басқару жүйесін жетілдіру, еліміздің әлеум. -экон. өзгерістері тұсында оның рөлін арттыру, ғалымдарға мемл. қолдау көрсету шаралары жүзеге асырылды. Тәуелсіз мемлекетте сараптаудан конкурстық негізде өткен қолданбалы және іргелі зерттеулер бағдарламалары мақсатты түрде қаржыландырылып келеді. Қазакстан Республикасындағы ғылымды басқару мен ұйымдастырудағы бұл жаңа бастамалар ғылымды басқару мен ұйымдастыруға қойылатын халықаралық стандарт талаптарына үндеседі. Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуде төмендегідей принциптерді басшылыққа алу қажет:

- педагогикалық құбылыстардың шынайылылығы мен шарттасқандығын

ескеру, себебі дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары, қарама-қарсылықтары жєне себепті салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі дамиды;

құбылыстарды даму барысында зерттеу;
бір құбылысты екіншілерімен өзара өзара қатынаста байланыстыра

зерттеу;

зерттеу процесінде қалаған ғылыми проблеманың шешімі бірін-бірі

толықтырып отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен шығармау;

зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстыњ мән-мағынасына сай келуі;
даму процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын

оның қарама-қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс жєне өзіндік даму ретінде қарастыру;

сынақталушыға, білім-тєрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік

инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу.

2-лекция. Педагогикалық зерттеудің түрлері

Жоспар:

1. Педагогикалық зерттеудің типтері және ерекшеліктері.

2. Тарихи-педагогикалық зерттеудің типтеріне сипаттама: тарихи-ақпараттық, әдіснамалық, теориялық, мәселелік.

3. Тарихи-педагогикалық зерттеу типтерінің критерийлері, әдіснамалық ерекшеліктері.

Шартты түрде педагогикалық зерттеулерді төрт топқа бөлуге болады.

Олар іргелі, теориялық, қолтаңбалы, экспериментальды болып бөлінеді: Іргелі зерттеу - оқыту мен тэрбие процесінің заңдылықтарын ашу, жаңа қүбылыстарды зерттеу, жаңалық ашуға, ғылыми білімді тереңдетуге бағытталады. Іргелі зерттеулердің мақсаты педагогикалық құбылыстардың мэнін ашу, педагогикалық ақиқаттың терең де, тасада жатқан құпияларын, негіздерін табу, оған, ғылыми түсінік беру болып та-былады. Осындай зерттеулердің нәтижесінде оқыту мен тэрбие теориясы, мазмүн теориясы, эдістер мен үйымдастыру нысандарының теориясы жэне т. с. с құрылады. Іргелі зерттеулердің тағы бір мақсаты - әлем туралы, оның мэңгілік элементтерімен бірге, жаңа білімді, рухани танымдык қүндылықтар туралы жаңа ілімді алу. Іргелі зерттеулердің қүндылық өлшеуіштері - дәлдік, нақтылық, нақты бір білім жүйесіне сәйкестілік. Іргелі зерттеулер табиғаттың жаңа іргелі заңдарын ашуға, табиғи қүбылыстар арасындағы байланыстарды анықтауға жэне қүбылыстарды, процестерді, айғақтарды түсіндіруге бағытта-лады. Бүл жүмыстар негізінен академиялық институттарда жэне бас жоғары оқу орындарында жүргізіледі. Іргелі зерттеулердің тікелей нэтижелері көбінесе абстрактілі сипатта болады, эйтсе де келешекте бүл зерттеулердің іс жүзінде колданылуы көптеген жағдайларда экономикалық тиімділік беретінінін атап өтуге бо-лады. Іргелі зерттеулердіц мысалдары ретінде А. Эйнштейннің салыстырымдылық теориясын немесе дифференциалдық жэне интегралдық есептеулер теориясын келтіруге болады. Іргелі зерттеулерге жаңа білімдерді пайдалануға байланысты қандай да бір мақсат қоймайтын жаңа білім алуға бағытталған эксперименттік немесе теориялық зерттеулер жатады. Олардың нэтижесі болжамдар, теориялар, эдістер, т. с. с. іргелі зерттеу-лер алынған ғылыми нэтижелерді іс жүзінде пайдалану мүм-кіндіктерін ашу үшін қолданбалы зерттеулер жүргізу туралы ұсыныс берумен, ғылыми жарияланымдар жасаумен аяқталынуы мүмкін.

Іргелі зерттеулердің нэтижелері тэжірибемен тікелей бай-ланысты мэселелерді шешетін қолданбалы зерттеулер үшін теориялық негіздемелер қүрады. Көбіне олар іргелі зерттеу-лермен бір кешенде жүргізіледі жэне олардың нэтижелері ір-гелі еңбектерде олардың қолданбалы бөлігі ретінде беріледі. Қолданбалы зерттеулер тэжірибенің нақты кемшіліктерін жоюға бағытталған. Алайда мүндай зерттеулердің мэні іргелі зерттеу-лерден кем болмайды. Іргелі зерттеулер эдетте абстрактылы сипатқа ие гепоте-тикалық теориялық схема күрудан басталады. Жекелеген теория-лық ережелер тэжірибе арқылы тексеріледі. Осы негізде зерт-теу обьектісінің мэні туралы, ондағы қарым-қатынастар туралы теориялық түсінік алынады. Бірақ зерттеудің түпкі мақсаты - нақты білім алу. Келесі ке-зең - бастапқы абстракцияны шынайы өмірге аудару жэне мэн мен мағынаның осы шынайы өмірден нақты көрінісін аңғару. Бүл мэннен мазмұннан құбылысқа, абстрактылықтан нақтылыққа апарар жол. Мысалы, «сабақ беру», «окыту» деген абстрактылы ұғымдарды бірдей ала отырып, біз педагогикалық шындықтағы оқу мен оқыту арасындағы қатынастардың өмір сүруінің нақты нысандарын тауып, сол арқылы нақты білім аламыз.

Теориялық зерттеу - бүрынғы деректерді түсіндіруге қажетті жалпы педагогикалық заңдылықтар анықталады. Теория - ойлауда обьективтік табиғи жэне элеуметтік шын-дықты жүйелі және логикалық бірізді қайта жаңғырту. Теория-да обьективтік шындықтьщ логикасы ү_ғымдар жүйесінің катаң бірізділігінен туындайды. Зерттеліп отырған құбылыстардың мәні теорияда ашылады. Білімдердің жиынтығы ретінде теорияны құру шындықтың қандай да бір болмасьш, құбылыстарын зерттеу адамның теориялық іс-эрекетінің мазмүнын құрайды. Теория - идеялар, көзқарастар жүйесі, адамды қоршаған әлем жэне оның заңдылықтары ретінде көрініс беретін құбылыс. Педагогикада териялық зерттеулер мен оньщ эдістері ерекше орыналады. , белгілібірдүниетаным тұрғысьшан алып қарағанда, эмпирикалық жэне қорытылған ма-териалды жүйеге келтіруде, талдауда жэне бағалауда болып табы-лады. Теориялық зерттеулерде ең бастысы негізгі және қосымша деректерді нақтылайтын идеяларды табуға, дэлелдеуге үйрету болып есептеледі.

Қолтаңбалы зерттеу - заңдылықтарды пайдалану жолдарын табу. Мақсаты - іргелі зерттеу нэтижелеріндегі зерттеудің қоры-тындысы негізінде алынған ғылыми білімдерді адам әрекетінде пайдаланудың жолын табу қарастырлады. Қолданбалы зерттеулер - бүл жұмыстар педагогикалық үде-рістің жеке жақтарын терең зерттеуге педагогикалық тэжірибенің жан-жақты заңдыльщтарын ашуға бағытталған. Қолданбалы зерттеулер дегеніміз нақты түпнұсқа міндеттерді шешу мақсатында жаңа білімдер алуға бағытталған маңызды жүмыстар. Қолданбалы зерттеу іргелі зерттеулердің нэтижелерін пайдаланудың мүмкін болатын жолдарын, бүрын қалыптасқан мэселелерді шешудің жаңа эдістерін анықтайды. Қолданбалы зерттеулер маңсаты - рухани-танымдық емес, элеуметтік тапсырысты орындайтын тэжірибелік нэтиже больш табылады. Қолданбалы зерттеулердің қүндылық өлшеуіштері -өнім-нәтиженің түлынушылық сипаттамасы, технологиялық үде-рістің техникалық-экономикалық сипаттамалары. Қолданбалы жүмыстар бүрыннан белгілі эдістерді елеулі түр-де жетілдіруге немесе жаңа эдістер қү_руға тікелей бағытталады, бүл эдістер негізінде жаңа жабдықтар, машиналар, материалдар-дан тұрады. Қолданбалы зерттеулердің барысы бұдан өзгеше болады. Қолданбалы зерттеудің іргелі зерттеуден айырмашылығы сол, мұнда теориялық негіздемелер зерттеушіге берілім қойылған. Ол зерттеушіні қолда бар теориялар арқылы педагогикалық тожірибедегі жоюға тиісті кемшіліктерді (мысалы, белгілі бір мақсаттарды орындау үшін оқытудың қолда бар эдістерінің тиімділігінің жеткіліксіздігі) табуға жэне сипаттауға еліктіреді. Ьұл зерттеудің басы. Будан кейін байқалған кемшіліктерді қалай жою керектігі жөнінде түсінік қалыптасады. Осы түсініктің қаидай теориялық дэрежеде екендігіне байланысты оның жеке-лонген элементтерін тексеруге бағытталған эксперимент жүр-гііілуі мүмкін. Одан соң іс-эрекеттің жобасы (мысалы, оқыту тосілдерінің жүйесі) жасалады, жэне осы түпкі нэтиже тэжірибе жүмысының барысында тексеріледі. Бүдан кейін соңғы қоры-Тындылар үхынылады. Бір жағынан эксперимент, екінші жағы-і і; і п тэжірибе жұмысы арасында айырмашылықтар болуы мүм- кііі, оны зерттеу жүмысының барысында ескеру қажет.

Ондай категорияларға педагогикада даралық (индивидуальность), тұлға, білім беру, тәрбие, дамыту, оқыту, өзін-өзі тәрбиелеу, әлеуметтену, қалыптастыру, педагогикалық іс-әрекет, оқу іс-әрекеті, педагогикалық өзара қатынас, педагогикалық жүйе, білім беру процесі, педагогикалық процесс жатады. Бәрімізге мәлім адам үш жағынан: биологаялық негізімен (жеке тұлға) және әлеуметтік (тұлға) ; үшіншісі-адамдағы адамшылық (даралық) көрінісімен белгілі. Осыған байланысты және үш ұғым: жеке тұлға, тұлға және даралық пайда болады. Яғни, онда жануарлық бастама (организм), әлеуметтік (тұлға) және таза адами сапа (даралық) орын алады. Жеке тұлға (индивид) Ноmo Sapiens өкілдеріне қатысты айтылады. Бұл филогенетикалық және онтогенетикалық даму өкілі, туа біткен және жүре пайда болғандар бірлігі. Индивид адамның жануарға тән екенінің айғағы. Тұлга - адамдағы қоғамдық бастаманың көрінісі оның әлеуметгік өмірге қатыстылығы. Бұл, өз кезегінде қоғамдық қарым-қатынастар арқылы анықталатын достық, сүйіспеншілік, отбасылық, өндірістік, саяси және т. б., жүйелердің қарым-қатынасы. Даралық - бұл, адамды жануардан және әлеуметтік ортадан даралайтын, ерікті, тәуелсіз тірі организм ретінде танылуы. Мұнда оның іс-әрекет жасырылған. Даралық дамыған сайын бөлек тұлға түгелімен өзінің күшіне сенеді, сондықган ол тек қана еркін емес және де өзбетінше адам. Бұл ұғым тұлғаның. басқа адамдарға ұқсамайтын мінез-құлық, ой-өрісі, тәлім-тәрбиесі т. т. арқылы айқындалады. Сондықтан педагог, тұлғаның психологаялық құрылысы жайлы терең білімі, сонымен қатар ойлау заңдылықтарын, ес, тұлғаның қалыптасу аймағына тиіесілі тәрбие әсерімен қамтамасыз ету, әрбір адамның қабілеттіліктерін мүмкіндігінше ашу, пайдалану, қоғам өміріне және жеке тұлға үшін де керек екенін білуі тиіс. Даралық негізінен оның интеллектуальдылығы мотивациялық, эмоциональдық ырық, пәндік-практикалық, өзін-өзі реттеушілік, экзистенциаддық (ғылымға объективті сенім) сфералары арқылы анықталады. Интелектуальдық сфера бөрімізге белгілі, ойлау турлері (танымдық, шығармашылық) ойлау стилі (аналитикалық, образдық ойлау), ақыл сапасы (туйсікгілік) икемділік өзбетіншелік (ой сыны, ойша әрекеггілігі), танымдық процестері (зейіні, есі, қиялы, ұғынуы), ой операциялары (есептеу, даралау, талдау, жинақтау, жүйелеу, абстракциялау, дәйектеу), танымдық біліктіліктер (сұрақ қоя білу, мәселен айқындау, болжам алға тарту, оны дәйектеу, қорытынды жасау, білімді қолдана білу оқи білуі жоспарлай білуі, мақсат қоя білуі, қажет деген жерде оқи, жаза білуі), пәннен тысқары білім және біліктіліктер (мораль туралы ұғымы, жалпы адамы құндылықтар, адамгершілік істері) . Мотивадиялық сфера бүкіл өмір бойы мотиві мен мақсатын қалыптастыратын және дамытатын, адамдарды қалыптастыратын және дамытатын барлық тұтынушылығы жиынтығын құрайды. Эмоциональдық сфера тек қана эмоция мен сезім арқылы ғана сипатталмайды, ол сонымен қатар өзін-өзі бағалау және берекетсіздену арқылы сипатталады. Жоғары берекетсіздік кезінде адам тез таңданады, болмасыға қапаланады, қаралайым жағдайдың өзінде шатасады, сенімсіздік, сәтсіздіктен қорқу, тез шоршайтын болады. Артық немесе кем өзін-өзі бағалауда, қарым-қатынас барысында қиналады, ескеріуді ауыр қабылдайды. Ерік сферасы адамдарды біле, ұға тұра мақсат, артық міндет қою арқылы сипат алады. Жігерлі адамға алға ұмтылушылық, ішкі және сыртқы бөгеттерді өту, нервтік және бұлшық еттің қысымын жеңу, өзін-өзі меңгеруге қатысты. Өзін-өзі реттеу сферасы мақсат таңдай және оған жету кұралдарын еркін таңдау, оларды таңдаудағы ырық, өз ойын реттеу, көңіл күй, қарым-қатынас, әрекет арқылы сипатталады. . Пәндік-практикалық сфера әртүрлі іс-әрекет және қарым-қатынас барысындағы икемділігі арқылы сипатталады Экзистенциальдық сфера - адамдардың өзін және өзгені бағалай білуі, басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсу, ұялшақтық, сыпайылылық, жан-жақтылық және әрекетін ойлап жасау, өз әрекетінде басқалармен санаса білу, тертіптілік арқылы сипатталады. Бұл мұрат және көзқарас, сапалық бағдарды таңдау функциясын атқарады. Таңдап алған мамандыққа байланысты бұл ұғымдарды ұғынып қана қоюға көңіл бөлінбестен, олардың негіздері болып табылатын субъектілермен жұмысты, оқу-тәрбие процестерін ұйымдастыруда басшылыққа алу қажет. Өйткені, бір адам-тұлға ал бірнеше тұлға-қауым, қоғам. Сондықтан аталған педагогиканың негізгі категориялары оның әдіснамалық негізінде сипат алады Педагог (грекше тәрбиеші) -дәріс беру және тәрбие жұмысымен айналысатын тұлға. Педагогтің мұндай іс -әрекеттің объектісі ол оқытатын және тәрбиелейтін адам болып табылады. Сондықтан оның іс -әрекетін өнер деп тани отырып оқыту мен тәрбиелеу ісінде жоғары нәтижелерге жету үшін педагогикалық қызмет мұғалімнен жан -жақты білімді, табанды еңбекті талап етеді деген мағынада түсінген жөн. Педагог тек ұстаз, оқытушы немесе белгілі пән мұғалімі ғана емес, ол оқу -тәрбие жұмыстарын ұйымдастырушы, басшы, білім беру саласындағы мемлекеттік тұлға. Төменде осы тұлғаның білімділік және біліктілік негіздері мазмұнына тоқталамыз.