Томас Джефферсонның өмірбаянын, саяси қызметін, ол басқарған кездегі Америка Құрама Штатының тарихы
Кіріспе
1.тарау. Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ...
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы күресі ... ... ...
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы ретінде ... ... ... ... ... ... ...
2.тарау. Т. Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1. АҚШ Томас Джефферсонның президенттік билігі кезеңінде ... ... ... ...
2.2. Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... .
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... .
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымшалар.
1.тарау. Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ...
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы күресі ... ... ...
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы ретінде ... ... ... ... ... ... ...
2.тарау. Т. Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1. АҚШ Томас Джефферсонның президенттік билігі кезеңінде ... ... ... ...
2.2. Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... .
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... .
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қосымшалар.
Томас Джефферсон-дүние тарихындағы белгілі қайраткер.Томастың өмірбаяны мен өз мемлекетіне сіңірген еңбегі адамзат тарихында мәңгілікке қалады.Томас Джефферсон тарихта ттек қана белгілі мемлекеттік саясаткер ғана емес, сонымен бірге ол ботаник, гуманист, философ, лингвист, полеонтолог, географ, архитектор, этнограф, ретінде тарихта атын қалдырды.Томас Джефферсонның саяси дүниетанымы эволюциялық даму кезеңіне тура келеді.Сонымен бірге, демократик бағыттарды жақтаушысы демократияның өркендеуіне өз ықпалын тигізді. Әсіресе, америкалықтарға егемендік үшін күрестегі үлесі үлкен.Атап айтқанда, АҚШ-ның егемендігі үшін тәуелсіздік деклорациясын жазған белгілі қайраткер. Томас Джефферсон адам құқығын бәріненде жоғарыға қойды,өйіткені адам туғанынан ешкімге бағынышты емес сонымен қатар адамдар барлық жерде де барлық уақытта да тең дәрежеде деді.Ол адамзатты ұлтымен жынысына,нәсіліне,әлеуметтік жағдайына жасына қарамау керек дейді. Томас Джефферсон демократиялық ұстанымдарды қолдаушы сонымен қатар оның іске асуына үлкен үлес қосқан қайраткер.Томас Джефферсон саяси әлемдік тарихқа мәңгілік сөнбес із қалдырды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол партия жайлы былай деп айтады: «Қарапайым халықты бағалап, оларға қамқорлық таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал ,халыққа сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы». Көріп тұрғанымыздай Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей жартылған , соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген ұстанымды ұстанған.Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянеет пен опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға.
1. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998. 98-бет
Тақырыптың зерттелу деңгейі: АҚШ алғашқы және соңғы декларацияның авторы Томас Джефферсонның саяси және әлеуметтік көзқарастары мен идеялары жайында еңбектер көп. Әрбір әлеуметтанушы, тарихшы,саясаттанушы, АҚШ-тың тарихын зерттеген кезінде Томас Джефферсонға арнайы жеке тоқталады.АҚШ-тың бұл декларациясы әлемдік прогресстің рөлі болғаны үшін дүние тарихында Томас Джефферсонның алар орны ерекше. Америкалықтардың демократиялық жолдағы азаттық үшін күресі Томас Джефферсонның атымен байланысты болғаны үшін, ол жайлы көптеген ңбектер әдебиеттер кездеседі.Тақырыбым 1743-1826 жылдары Томас Джефферсонның өмір сүрген жылдар арасын қамтиды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол партия жайлы былай деп айтады: «Қарапайым халықты бағалап, оларға қамқорлық таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал ,халыққа сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы». Көріп тұрғанымыздай Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей жартылған , соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген ұстанымды ұстанған.Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянеет пен опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға.
1. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998. 98-бет
Тақырыптың зерттелу деңгейі: АҚШ алғашқы және соңғы декларацияның авторы Томас Джефферсонның саяси және әлеуметтік көзқарастары мен идеялары жайында еңбектер көп. Әрбір әлеуметтанушы, тарихшы,саясаттанушы, АҚШ-тың тарихын зерттеген кезінде Томас Джефферсонға арнайы жеке тоқталады.АҚШ-тың бұл декларациясы әлемдік прогресстің рөлі болғаны үшін дүние тарихында Томас Джефферсонның алар орны ерекше. Америкалықтардың демократиялық жолдағы азаттық үшін күресі Томас Джефферсонның атымен байланысты болғаны үшін, ол жайлы көптеген ңбектер әдебиеттер кездеседі.Тақырыбым 1743-1826 жылдары Томас Джефферсонның өмір сүрген жылдар арасын қамтиды.
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1-тарау. Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік
жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ...
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы күресі ... ... ...
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы
ретінде ... ... ... ... ... ... ...
2-тарау. Т. Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1. АҚШ Томас Джефферсонның президенттік билігі
кезеңінде ... ... ... ...
2.2. Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... .
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі:Томас Джефферсон-дүние тарихындағы белгілі
қайраткер.Томастың өмірбаяны мен өз мемлекетіне сіңірген еңбегі
адамзат тарихында мәңгілікке қалады.Томас Джефферсон тарихта ттек қана
белгілі мемлекеттік саясаткер ғана емес, сонымен бірге ол ботаник,
гуманист, философ, лингвист, полеонтолог, географ, архитектор, этнограф,
ретінде тарихта атын қалдырды.Томас Джефферсонның саяси дүниетанымы
эволюциялық даму кезеңіне тура келеді.Сонымен бірге, демократик бағыттарды
жақтаушысы демократияның өркендеуіне өз ықпалын тигізді. Әсіресе,
америкалықтарға егемендік үшін күрестегі үлесі үлкен.Атап айтқанда, АҚШ-ның
егемендігі үшін тәуелсіздік деклорациясын жазған белгілі қайраткер.
Томас Джефферсон адам құқығын бәріненде жоғарыға қойды,өйіткені адам
туғанынан ешкімге бағынышты емес сонымен қатар адамдар барлық жерде де
барлық уақытта да тең дәрежеде деді.Ол адамзатты ұлтымен
жынысына,нәсіліне,әлеуметтік жағдайына жасына қарамау керек дейді. Томас
Джефферсон демократиялық ұстанымдарды қолдаушы сонымен қатар оның іске
асуына үлкен үлес қосқан қайраткер.Томас Джефферсон саяси әлемдік тарихқа
мәңгілік сөнбес із қалдырды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол
партия жайлы былай деп айтады: Қарапайым халықты бағалап, оларға
қамқорлық таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал
,халыққа сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы. Көріп
тұрғанымыздай Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен
мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың
қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей
жартылған , соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген
ұстанымды ұстанған.Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің
жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянеет пен
опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға.
1. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998.
98-бет
Тақырыптың зерттелу деңгейі: АҚШ алғашқы және соңғы декларацияның
авторы Томас Джефферсонның саяси және әлеуметтік көзқарастары мен идеялары
жайында еңбектер көп. Әрбір әлеуметтанушы, тарихшы,саясаттанушы, АҚШ-тың
тарихын зерттеген кезінде Томас Джефферсонға арнайы жеке тоқталады.АҚШ-тың
бұл декларациясы әлемдік прогресстің рөлі болғаны үшін дүние тарихында
Томас Джефферсонның алар орны ерекше. Америкалықтардың демократиялық
жолдағы азаттық үшін күресі Томас Джефферсонның атымен байланысты
болғаны үшін, ол жайлы көптеген ңбектер әдебиеттер кездеседі.Тақырыбым
1743-1826 жылдары Томас Джефферсонның өмір сүрген жылдар арасын қамтиды.
Ғылыми жаңалық: Томас Джефферсон Ұлт-азаттық күресі кезіндегі ұлы
ревалюциялық құжат-АҚШ-ның Тәуелсіз декларациясын жазды.Мемлекеттік
өкіметті құрап, оны бақылау құқығынан шектеуге болмайтындығын атап
көрсетті. Егер өкімет халық құқығын қорласа, ондай өкіметті ауыстырып,
өзінің қалауына сай өзгертуіне болатындығын көрсетті. Мұнда Джефферсон
билеушіге қарсы халықтың көтеріліс жасауға құқығы бар екенін дәлелдеп,
халық егемендігін жақтады. Бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі АҚШ-тың
тәуелсіздік декларациясын одан әрі дамуна ықпал етті. Онда теңдік,
бостандық көтеріліс жасауға құқығы барлық халықтың ажыратылмайтын табиғи
құқығы деп есептелді. Адамдардың табиғи құқығын мемлекет белгіленген
заңдардан жоғары тұруы керектігін атап көрсетті. Декларацияда жаратушы
барлық адамдарды тең етіп жаратты және оларды өмірге бостандыққа бағытқа
тырысуына құқығы бар делінген. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясы
қазіргі кезге дейін АҚШ конституциясына күшін жоймаған.
Зерттеу құрылымы: Америка Құрама Штат. Томас Джефферсон кезіндегі АҚШ-
тың сыртқы саясаттағы басты аттыдиплом жұмысы жоспардан, кіріспеден және
екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиет және де қосымшадан
тұрады. Екі тарау мен тараушалардан, қорытындыдан тұрады.
Кіріспе, бұл жерде диплом жұмысының тапсырмасы айтылады, таңдап алынған
тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеттері баяндалады,
тақырыптың хронологиялық шеңбері мен зерттеудің әдіснамасы сонымен қатар
зеріттелу деңгейі көрсетіледі.
Бірінші тарауда Томас Джефферсонның туылуы, отбасы жағдайы, қызметке
келу кезеңдері, тәуелсіздік үшін күресі мен оның жазған деклорациясы туралы
сонымен бірге саяси тарихтағы орны туралы баяндалады
Екінші тарауда болса Томас Джефферсонның президенттік қызметке келуі
ұлықтау рәсімі кезінде сөйлеген саяси сөздердің мағынасы,оның ішкі және
сыртқы саясаты туралы айтылған.,
АҚШ-тың егемен,дамыған ел ретінде құрылып, үлкен белестерді
бағындырып, ірі жетістіктерге жетуінде белгілі кісілердің рөлі ерекше. Осы
белгілі қайраткерлердің бірі-Томас Джефферсон менің бүгінгі диплом
жұмысымның тақырыбы болып отыр.
Томас Джефферсон–АҚШ мемлекетінің іргетасын қалағандарың бірі . Соны
үшінде Джордж Вашингтон, джон Адамс және Томас Джефферсонды халық әкелері
деп атайды.Ол заманының белгілі саяси қайраткері, ағартушы, ғалым-
гуманист, американдық революцияның демократик бағытын ұстанушы идеолоы
және лидері болды. Томас Джефферсонның өмір жолы мен саяси қызметі отанын
аяққа тұрғызу, әрі қарай дамыту, халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге
бағытталған ккүрестерге толы болды.
Томас Джефферсонның американдықтардың азаттығының жалыны мен егемен
ел құру мақсатына қосқан ең үлкен сыйы мен үлесі,ол Тәуелсіздік
Декларациясы атты егемендіктің нышаны болған құжатты жазып шығып,
деклорацияда жазылған заңдармен қағидалардың шын мәнісінде өмірлерінде
іске асуы үшін күресуі болды. Оның бұл деклорацияда көрсеткен мақсатының
көбісі қабылданып, жүзеге асты. Өйіткені,Томас Джефферсон отанының нағыз
патриоты, халқының адал ұлы болды.Міне, Томас Джефферсонның осы сияқты
саяси қайраткерлік қасиеттерін , Америка Құрама Штаттарының мемлекет болып
құрылуына оның тарихын оқып, үйрену маңызды. Соның үшінде осы диплом
жұмысы арқалы Томас Джефферсонның жаңа қырларын ашуға кеңірек талдауға
тырыстым.
Тақырыптың деректік көзі. Тақырыптың дерек көзі болып ХҮІІ-ХІХ
ғасырларда АҚШ тарихына байланысты жинақталған құжаттық жинақтар болып
табылады.Мұндай жинақтардың арасында алдымен АҚШ тарихының хрестоматияларын
айтамыз. Осы жинақтардың бірі АҚШ тарихының белглі тарихшысы Э.А. Иванян
жинақтаған Хрестоматия по истории США (М., 2005)кітабы.Бұл жинақта сол
кездегі АҚШ тарихына байланысты жазылған көп құжаттар жиналған.
Тақырыптың тарихнамалық әдебиеттерінің тізімінде Томас Джефферсонның
өмірбаянына,саяси қайраткерлік қасиеттерінің ашылуына, саяси қызметінің
тарихына аталған өмірбаян негізінде жазылған кітаптардың алатын орны
ерекше. Осылардың ішінде Г.Н. Севостьянов пен А.И. Уткиндер жазған Томас
Джефферсон (М., 1976) кітабы сонымен қатар Томас Джефферсонның өзі жазып
оны кейіннен В.М.Большаков пен в.Н.Плешков орыс тіліне аударған
Автобиография.Заметки о штате Виргиния (Л., 1990) атты еңбегі А.Б.Альтер
жазған “Буржуазная политическая экономия США”(М.,1961) еңбектері бар. Бұл
кітаптарда Томас Джефферсонның өмір жолы, балалық шағы мен жасөспірімдік
кезеңі жінеде саяси қызметтері жайлы жан-жақты жазылған.Бұдан басқа Томас
Джефферсоның саяси қызметінің басталған кезеңі,қызмет бабының өсу
кезеңдер, заңгер,заң шығарушы өкіл,губернатор, партия лидері, президент
сияқты қызметтері туралы кезеңдер баяндалған.
Жоғарыда айтылған Америка тарихының белгілі маманы В.В. Согриннің
еңбектерін талдайтын болсақ, оның жоғарыда көрсетілген кітабынан басқа
Мифы и реальности американской истории(М., 1986),Политическая история
США. ХҮІІ-ХХ вв. (М., 2001) және Основатели США: исторические портреты
(М., 1983)еңбектері бар. В.В. Согриннің бұл кітаптарында АҚШ тарихына
бірқанша деректерді тарта отырып жан-жақты баяндайды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Диплом жұмысының мақсаты Томас Джефферсонның өмірбаянын, саяси
қызметін, ол басқарған кездегі Америка Құрама Штатының тарихын жан-жақты
зерттеп,олардың мағынасы мен тарихи маңызын Томас Джефферсонның АҚШ
тарихымен бірге әлем тарихында алатын орнын,сыртқы саясатындағы басты
бағыттары мен оның себептері мен салдарын ашып көрсету, Томас
Джефферсонның америкадағы буржуазиялық революциядан кейінгі, АҚШ-тың ел
болып аяққа нық тұруына қосқан үлесі, қоғамдық саяси ойлары ,идеялары
мен көзқарастары туралы зеріттеу және оны талдау болып табылады. Осы
айтқан мақсаттарды іске асыру және тақырыпты толығырақ қамтып ашу үшін
мынадай мақсаттар мен міндеттер қойдым:
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті:
Осы мақсат негізінде тақырыпты барынша толық ашу үшін мен
мынадай мақсат пен міндет қойдым.
➢ Томас Джефферсонның өміріндегі негізгі маңызды кезеңдері мен жеке
тұлға болып қалыптасуының кезеңдерін зеріттеу;
➢ Томас Джефферсонның заңгер,реформатор ретіндегі қырларын aшып
көрсeту;
➢ Америкада болып өткен буржуазиялық революция уақтысындағы Томас
Джефферсонның іс - әрекеттеріне баға беру;
➢ Буржуазиялық революциядан соң, АҚШ-ның егемендік алуына қосқан
үлесі туралы айту;
➢ Томас Джефферсонның губернатор және президент ретіндегі қызметінің
кезеңдерімен оң қырларын көрсету;
➢ АҚШ-тың егемен ел болуы үшін жазған “Тәуелсіздік деклорациясы”ндағы
Томас Джефферсонның идеялары мен ой – пікірлерін талдау;
➢ Томас Джефферсонның Президент кезіндегі ішкі және сыртқы саясатының
өзгешеліктерін айқындау ;
➢ Ұлықтау рәсімі кезіндегі Томас Джефферсонның айытқан сөздері
туралы баяндау;
➢ Томас Джефферсонның тарихи тұлға ретінде АҚШ тарихындағы алған
орнын көрсету;
Жұмыстың әдістемелік негізі ретінде:тарих ғылымының жүйелілік,
тарихилық, объективтілік,сияқты негізгі ұстанымдары негізге ала отырып
жазылды. Сонымен қатар, диплом жұмысын жазу кезінде логикалық
зерттеу,салыстырмалы-тарихи талдау, сыни талдау, методтары кеңінен
қолданылды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы:Томас Джефферсонның өмірбаянын,
реформашы , заңгер, дипломат, президент ретіндегі қызметтерін әр жақтама
талдап, мағынасын ашып көрсетуге талпыныс жасалды.
Жұмыстың хронологиялық шеңбері:Диплом жұмысының хронологиялық
шеңбері ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ХІХ ғасырдың бірінші жартысына
дейінгі аралықты қамытады.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы жоспардан,кіріспеден, екі үлкен
тарау және тармақшалардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер мен
қосымшалардан тұрады.
1-тарау. Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік
жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары
Америка Құрама Штатының тарихы ХVII ғасыр соңы мен ХІХ –ғасыр бас
кезінде дүниеге белгілі саясаткерлерді тарих бетіне шығарды.Бұл
саясаткерлердің әртүрлі бағыттағы ,әрі әр түрлі партиялардың мүшесі
болсада,барлығы да жаңа әрі жас Америка Құрама Штатының іргетасын
қалаушылар ретінде тарих бетінде қалды. Себебі, бұл тарихи қайраткерлер
отандарының тағдырына өмірлерін арнап, оның қалыптасып, гүлденуіне,
нығаюына бар күштерін салды. Джей Пейн, Франклин, Джордж Вашингтон,
Александр Гамильтон, Джордж Адамс, Джеймс Мэдисон, сонымен қатар Америка
Құрама Штаты демократиясының, тәуелсіздігінің негізін салушылардың бірі,
белгілі саясатшы, философ Томастың (1743-1826ж) аты солардың қатарында.
Ұлы саясаткер, гуманист, реформатор америкалық революцияның
демократтық бағытын ұстанушы Томас Джефферсон 1743 жылы 13 апрелде
Виргиния колониясында Альбемарл графтығының Шедвел саяжайында белгілі
ауқатты отбасында сегіз баланың үшіншісі болып туылды. Әкесі – Питер
Виргинияға көшіп келгендердің алғашқыларының бірі болды. Ол арнайы
білімді , оқымысты болмаған.Ол Виргиния колониясындағы ,зерек,
сауатты кісі болғандықтан жауапкершілігі бар істерге шақырылып тұрды
.Мысалы,Виргиния жерінің сызбасын сызу , шекараны анықтау, жұмыстарын
атқарды және де заң шығаратын кеңестің отырысына шақырылып тұрды.
Джефферсондар әулеті Америка құрлығына Уэльс жерінен көшіп
келген.Алайда Джефферсондардың нақты қашан көшіп келгені беймәлім.
Кейбір мәліметтерге қарағанда АҚШ-тың Тәуелсіздік декларациясының
жасаушылардың бірі Томас Джефферсонның әкесінің әкесі - Томас Джефферсон
ХҮІІ ғасыр 70-жылдарында Джеймс өзенінің жанындағы қазіргі Ричмонд
аумағындағы Хенрико графтығында өмір сүрген. Ол сұрмерген аңшы ретінде
белгілі болған ,сонымен қатар фермерлердің кедей санатына жатты өйткені
оның айтарлықтай мөлшерде жері болмады. Томас Джефферсон бай отбасының қызы
,көршісі – Мэри Брэнчке үйленгенінен соң ғана, әйелінің жасауына келген
дүние арқылы 1682 жылында 167 акрлық жер телімін сатып алды. Сол
уақыттағы өлшеммен есептелінсе бұл өте кішкентай жер болып
есептелінетін.
Джефферсондар әулетінің шаруашылығының әрі қарай нығаюына
Томас Джефферсонның сайланбалы “жол инспекторы” лауазымын иемденуіне
байланысты болатын. Томастың атасының міндеті сол жердегі жергілікті
тракторлардың жұмысқа жарамдылығын тексеріп ,қадағалау болды. Томас
Джефферсонның орталаушы тапқа өткендігі, оның жергілікті сотта алқа би
болып қызмет етуіде бірден бір дәлел болады. Өйткені, кедейлер мұндай
лауазымға ие бола алмайтын еді. Оның үстіне,1697 жылы– қайтыс болған үлкен
ұлы Томасқа жер телімімен қатар, бірнеше құлды да мұралыққа қалдырған
болатын [1]. 1. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон. М., 1976. 5-
10 бб.
Қоғамдық қызметті иемденуі және табысты некелесулер
Джефферсондар әулетінің кейінгі ұрпағында да дәстүрге айналды. Осындай
себептердің негізінде, Джефферсондардың әулеті әлеуметтік баспалдақта
күнөткен сайын биктей бастады. Екінші Томас Джефферсон да сотта судия
қызметін атқарады. Бұдан басқа тағы ол графтықта милиция капитаны шенін
алады. Екінші Томас Джефферсон бай плантатор Рендольфтың туысы майор Питер
Филдтың қызын әйелдікке алады. Бұль жағдай оған, үлкен жер иеліктерімен
қатар мал –мүлік мұра ретінде қалып, жұмыс барысында қызметтік өрлеуіне
себебші болады . Ол графтықтың шериф шенін алып, ХҮІІІ ғасырдың бірінші
жартысында кішігірім жер өсімқорлығына араласады.Бірақ, оның өмірінің
соңына жақын өмір сүру деңгейі күрт төмендей бастайды.мұның себебі үйін
өрттің жалмауы себеп болды.Ол өрттен өте үлкен шығынға ұшырап, отарлық
әкімшіліктен материалдық көмек сұраужағдайына дейін жеткен. Мәліметтерге
қарағанда, одан осы қарыздары үшін айыппұлдарсалынған . Осыжағдайға
қарамастан,1731 жылы ол өлгенінен кейін үш ұлынада біраз мал-мүлік мұра
ретінде қалады.
Балаларының ішінде дәстүрге сай кенже ұлы – Питергемұраның ең
аз бөлігі тиді .Бірақ, Питер екі құл және екі атқа ие болды . Жер теліміне
келсек, оған алыстау орналасқан жердегі 1707 жылы әкесі Томас пен Файнкрик
аймағынан сатып алынған 150 акрлық жер берілді. Файнкрик жері дәл сол
кезде Хенрико графтығынан бөлініп шығып,Гучланд графтығына қосылған
болатын. Питер Джефферсон жер өлшеуші қызметін атқарған.Питердің қызмет
бабымен өсуі өзінің іскерлік қасиеттерімен бірге ,оның анасы тарапынан
алыстау туысы болған кісілер мен де достық пейілмен жақсы араласуыоң
әсерін көрсетті. Мысалы, осындай туыстарының бірі Гучланд графтығының ірі
жер иеленушісінің бірі болған Уильям Рендольфпен достығы болатын. [2]. 2.
Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон... 10-11 бб.
1739 жылы 32 жастағы Питер Джефферсон Уильямның қарындасы – 19
жастағы Джейн Айшем Рендольфқа үйленді.Джейннің әкесі сол уақытта көреген,
білімді кісі болған. Ол кісінің 3000 акрлық жер телімінде 350 қара құлдар
істеген. Питердің қарамағындағы жерлер Джеймс өзенінің бір сағасында
болса, Рендольфтардың иелігіндегі жер өзеннің екінші сағасында еді.
Әйелінің жасауына Питер досы Уильямнан екі жүз акр жерді сатып алды.
Питердің кезінде Шедвел деп аталған саяжайының негізі міне осылай
қаланғанболатын.Саяжайдың Шедвелдеп аталуының себебі жас әйелі Джейннің
Лондондағы туылған жері Шедвел деп аталатын еді.
Питер Американың батыстағы жерлерін игеруіне де
қатынасты. Питер экспедиция құрамында болып, Аллиган тауының шыңына бірінші
шыққандардың бірі болған. Сол экспедиция нәтижесінде сол уақыттағы
Виргинияштатының батыстағы шекарасының алғашқы картасы сызылды. Картаны
сызғандардың қатарында Питер Джефферсонда бар. Уильям Рендольфпен
достығының тағы бір маңызды көмегі тиді. Уильям Питер Джефферсоннан 6
жас кішіеді , алайда ол одан 12 жыл бұрын қайтыс болып кетті. Уильямнің
өсиет хаты мен Питер оның помесьтесі Такахоэге көшіп барып ,ол жерде жеті
жыл басшылық етеді. Такахоэ жеріне қоныс аудару кішкентай Томастың алғашқы
саяхаты болды. Көшудің негізгі көлігі жылқы еді.Кішкентай Томас Джефферсон
жылқы үстінде отырып, жол бойы көргендерін ә кесіне сұрап, алған
жауаптарын бойына тоқып отырды.
Томастың бірінші ұстазы Такахоэ жерінде болды. Т. Джефферсон бұл
кезде бес жаста еді .Үйдеоқытатын балалар мұғалімнен Томас негізінен
ағылшын әліпби мен арифметиканы үйренді. Бұған ол төрт жылын сарып етті.
Джефферсон басқаоқұшыларға қарағанда берген білімді тез, қызығушылықпен
қабылдады. Ұстазы Питерге қабілетті баласын мектепке беру керек деген
ұсынысын айтады [3]. 3. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон...
11-12 бб.
Такахоэде Питер жер өлшеуші қызметін жалғастырады. Сонымен бірге,қайтыс
болған досыныУильямның да иелігіндегі шаруашылықтыда дамытып, темекі
өндірісін жылдан-жылға кеңейте түсті.Питер Джефферсон бос кезінде өзі
толтырған кішкентай кітапханасында кітап оқығанды ұнататын .Алайда Питер
өзінің білімі мен мақтана алмады ,осы жағдай өзінің өмірінде жетістіктерге
жетуіне кедергі болды деп есептеді. Питер менің балам келешекте мен сияқты
өкінбесін ,менің балам оқыған үлкен адам болуы керек деп, Томастың
ұстазының ұсынысын қабыл алады.
175 жылы Такахоэ поместьесінің мұрагерідосы Уильямның ұлына қамқорлық
ету уақыты аяқталысымен Джефферсондар отбасы Шедвел саяжфйына қайта
оралады.Шедвелде 9 жастағы Томас пастор Уильям Дугластың мектебіне
барады. Томас мектепке атпен баратын және аптаның соңында Шедвелге қайта
оралатын. Сол кездің өзінде Томасты жақсы шабарман дейтін. Томас құралайды
көзге атқан сұр мерген де болатын. Бірақ ол аңшылыққа құмар емес еді.
Дугластың мектебінен соң Томастың ұстазы Моури Джеймс болды. Моуристің
тәрбиесіне Томас Джеферсон келгенде 14 жаста болатын.Жаңа ұстазынан
Джефферсон ағылшын әдебиеті жөнінен жүйелі түрде білім алды, математика,
тарих, география пәндері бойынша алғашқы түсініктерін алды. Осы кезде
Томас итальян және француз тілдерін үйренуде бірінші жетістіктерге қолы
жетті. [4]. 4. Невинс А., Коммаджер Г. История США. От английской колонии
до мировой державы. Пер. с анг. В.Оболенского и Б.Прянишникова. Нью-Йорк,
1991. 147-148 бб.
Томас Моуридің мектебіне оқуға барған жылы Питер өмірден озды.
Томас үшін бұл орны толмас үлкен қайғы болды. Томас тек әкесіненғана емес,
өз өміріндегі негізгі жол көрсетушісі, кеңесшісі, ақылшысынан айырылған
еді . Бұл кезде Джефферсондардың жері 2650 акрға жеткен болатын. Томастың
плантациясыннда 60 дана құлмен өсірілген темікі мұхит арқылы шетелдерге
сатылып отырды.Бұдан бөлек шаруашылықта 25ат , 70 ірі қара мал,ұсақ мал
мен 200 шошқа болды. Дегенмен, питердің қазасынан кейін Джефферсондардың
әлеуметтік жағдайы нашарлай бастайды. Анасы Джейн үй шаруасынан , сегіз
баланы қараудан қолы босамады.
14 жастағы Томас үлкен ұлы болғандықтан Питердің иелігінің үлкен бөлігін
мұра ретінде алұға тиіс еді.Осылайша,Томас Таңдау жасауы керек болатын яғни
шаруашылықпен айналысу яки оқуын жалғастыру. Питердің өлер алдындағы
айтқан қалауы Томастың оқуын жалғастыруы еді. Оның оқуын жалғастыруын
анасы мен бірге үлкен әпкелері – Марта және Джейн да қалады.Бір жағынан ,
Томас 2 жастағы інісін есептемегенде үйдегі жалғыз ер адам екендігінде
естен шығармадыТомастың еске алуы бойынша сол кезде барлық жауапкершілік
жалғыз өзінің мойнында болды, жанында оғанжол көрсетіп ,ақылын айтып,
басшылық жасайтын туыстары немесе басқа жан да болмады. Осындай қиын
кезде барлық мәселенің түйінін жалғыз өзі шешіп, Моуридің мектебіне
қайтып оқуға келеді. Моури Джеймс Америкаға көшіп келген француздық
гугеноттардың отбасынан шыққан еді .Ол отарлық саясаттың қара халықты
қанаушылық саясатын айыптап,сынға алды. Джеймстің жеке кітапханасында 400
том болатын ежелгі және сол заманғы философтардың жазған философиялық
ойлары мен сөздері жазылған кітаптары маңызды болып есептелінетін.Біраз
уақыттан кейін Томас осы философтардың кітаптарын оқуғамүмкіндік алды.
Ұстазы Томастың оқұға деген ерекше қабілетінкөріп,Томастың оқуын
қадағалай бастады .Кейіннен Томас Джеймстің мектебінен “терең әрі маңызды
рухани азықтар алғанын, әрі қарыздар екенін ”еске алып, жазады [5]. 5.
Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон... 12-16 бб.
Джеймстен алған білімдері Томасты Уильям және Мэри колледжіне
келуіне себеп болды. Уильям және Мэри колледжі 1693 жылы іргеиасы салынған
Ұлыбританияның америкалық отар жерлеріндегі алғашқы колледждердің
қатарында еді. Бұл кезгеше Виргиния штатында он шақты үлкен иеліктер
болды.Осы иеліктердің иелері ағылшын басшыларынан колледжді салуға
мүмкіншілік алды. Бұл колледж Виргиния штатының әкімшіліктің басқару
орталығына айналған Вильямсбург жерінде ашылды. Колледждің өзгешелігі
құдай туралы ілімдерді оқытумен бірге, әдебиет, физика, ,тарих,
математика, география, философия, заң салаларын оқытты. Джефферсон осындай
өзгешеліктерін ескеріп, ойланбай осы колледжге оқуға түсті.Томасты сауда
мен әскери қызмет қызықтырмады.Осылайша, Томас дәрігерлік және заңгерлік
мамандығының ішінен адвокат болуды қалайды. Томастың неге дәл осы
мамандықты таңдағаны жайлы анық бір себеп көрсету қиын.
Томас Уильям және Мэри колледжіне 1760 жылы түсті. Колледжде Томасқа
еуропалық ағартушылықтың өкілі доктор математика профессоры Уильям Смолл
мен антироялист, виргиниялық белгілі адвокат Джордж Уайт сияқты белгілі
мамандар сабақ берді.Екі ұстазы да Томастың көзқарасының қалыптасуына үлкен
әсер етті.Кейіннен Шотландиялық доктор Уильям Смолл мен Джефферсонның
арасы жақындай түсіп үлкен достық пайда болады. Томас Смоллға сол кезде
35 жастағы Джордж Уайтпен таныстырғаны үшін де борыштымын деп есептейтін .
Джордж Уайтпен Томастың арасында да ұзақ жылдарға созылған керемет достық
орнады. Заң саласының профессоры Джордж Уайт досы Томасты тек заңгерліктің
қыр сырын үйретіп қана қоймай,мемлекетті билеудің республикалық формасының
маңыздылығы жайлы да көп нәрсе үйретті . Біраз уақыт өткеннен соң Джордж
Уайт шәкірті Томас Джефферсон жазып шығарған Тәуілсіздік декларациясынақол
қойған болатын.
Джефферсон колледжді қатты қызығушылықпен оқыды. Тіпті сабақтан бос
уақытында ол өзіне арнап жасаған кестені қатаң түрде сақтау арқылы
өткізді.Ол бір күнде оқуға 15 сағатқа дейін уақыт ажыратқан. Ертеңіне
бірінші сағаттарда физика мен математиканы, кейін құқықты оқитын еді.
Күндіз тарихты, философиялық трактаттарды оқуға, ал кешке әдеби кітаптарды
оқуғауақыт ажыратты. Джефферсонның достарының бірі Нейдждің еске алып айтуы
бойынша “Томас тіпті ең көп араласатын достарының өзінен кітаптарына
қарай қашуға тырысатын ” [6]. 6. Невинс А., Коммаджер Г. История США... 149-
150 бб.
Осы кезде Томас француз тілінде еркін сөйлеуді үйренді. Тацитпен
Гомердің шығармаларын оқуды қатты жақсы көретін, ал кейін Плутарх,
Сократ, Сенека еітаптарын қызыға оқитын,ежелгі грек тілінің
грамматикалық кітабын қасынын тастамай алып жүретін .Одан басқа ол
скрипкада ойнауды үйренді.Джефферсонның оқуға ынтасы керемет
болатын,замандастарының айтуынша,ол күніне он бес сағат жалықпай оқитын
және де барлық пәндерді сүйіп оқитын . Томасты Эпикурдың және Демокриттің
адамның бақыты жайлы тұжырымдары қызықтырады. Досы Смоллдан Томас сол
заманның белгілі ағартушы өкілдерімен Руссо,Монтескье және Вольтермен
танысты. Кейіннен Томас бұл белгілі философтардың философиялық ойларымен
танысты. Бұл кісілерге дейін Томас Ньютонның ,Бэконның, әсіресе, Локктың
жазған “Адамның ой-ақылы туралы тәжірибесімен”танысты.Томастың гуманистік
көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен осы кітаптар Томасты айналасындағы
шындықтан ойын өзгерте алмады. Қайта ,жер иеленуші плантатор болашақ
адвокат,президент осы шығармаларды жазушыларының ойларынан тәжірибелік-
құндылық іздеген болатын.
Томастың колледжде оқып жүрген кезінде америка тарихындағы
дүрбелең кез болатын. Бұл кезде революцияға әлі де біраз жылдар бар болса
да метрополиямен жанжалдар өршіп күрделене түсті. Ішкі шиеленістер мен
қайшылықтар үдей түсті. Революциялық ойдың қалыптасып пісіп,жетілу кезеңі
Томаста колледждеоқыған кезінде пайда болған болатын.Колледжде оқып жүрген
кезінде ол студенттердің “Клуб плоской шляпи” құпия ұйымы құрды.2
Millfeld , Becca Shh.The Secret Side to the College’s Lesser Known
Societies. The DoG Street Journal (2 ноября 2004)Архивировано из
первоисточника 19 ноября 2012 (англ)
Томас Джефферсон әрдайым көп нәрсені біліп алұға сонымен бірге білген
нәрселерін тереңрек түсінуге тырысатын. Томас отарлау саясатына байланысты
басқада отар жерлерге барып, сол жердегі өмірдің деңгейін өз көзімен
барып көруге және оны Виргиния штатындағы жағдаймен салыстырып
артықшылықтарымен кемшіліктерін зерттеуне құштар болатын. Сол
құштарлығымен Томас колледжді бітіре салып саяхаттауға кірісті.
Джефферсон үш айы ішінде Нью-Йорк ,Мэриленд, Пенсильвания, Делавэр
жерлерін аралап көрді .Саяхаттау кезінде Томас отар жерлердегі халқтың
қиын жағдайын өз көзімен көреді. Отар жерлердегі халқтың тағдырлары бір
екініне көзі жетті.
Виргиния жеріне қайта оралған 20 жастағы Томас ең алдымен отар
жерлердің жоғарғы сот алқасындағы адвокаттар алқасына жұмысқа тұрұға
мүмкіндік алды.Бұл мүмкіндік Томасқа заңдық іс-тәжірибе алуына көптеген
мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар Томас өз досы Джордж Уайт ықпал ететін
заңгерлік орталыққа оқуға түсіп, Джордж Уайттың басшылығымен заңгерлік
оқуын жалғастырды. Бес жыл өткен соң Томас өзінің тәжірибесін бастады.
1767 жылы көктем айларында Джефферсон соттағы алғашқы ісінде жеңіске
жетеді.Одан кейінгі соттардада Томас Джефферсон көптеген жеңістерге жетіп,
белгілі қорғаушылар қатарына енеді.Томастың қорғаушылық қызметінің алғашқы
кезінде Томастың соттағы барлық адамзат заң алдында тең құқықты екендігі
туралы бірінші сөйлген сөйлеген сөздері жатады. Осы көзқарасқа байланысты
бірсоттағы қорғау сөзінде Томас Джеферсон: “Табиғаттың жаратқан заңы
негізінде біз барлық адамзат еркін болып дүниеге келгенбіз ”,-деді.
Кейіннен Томас Виргинияда жеріндегі жетекші адвокаттардың бірі
ретінде танымал болды. Томаспен бірдей дәрежеде Пендлтон, Генри,Уайттар
кеңесетін болды. Томастың клиенттерінің арасында Ли, Бирд, Нельсон ,Бурэлл
секілді ауқатты отбасылар бар еді. Бірақ, Томас кедей-кепшіктерінің
сұрауларынан бас тартқан жоқ.Оларға қызмет көрсеткені үшін ақы да талап
етпеді [7]. 7. Т. Джефферсон. Автобиография. Л., 1990. 25-б.
1769 жылы 26 жастағы Шедвелдің иесі Томас Джефферсон
Виргинияның заң шығарушы органының мүшесі болып сайланды. Бір жылдан соң
Албемарл графтығында жасақ басшысы қызметін атқарады.Алайда, бірінші
сәттілігімен бірге ,бірінші бақытсыздығыда қатар келеді:1770 жылы өрт
шығып Шедвелдегісаяжайды күйретті. Сонымен бірге,Томастың ең құнды заты
есептелген кітапханасы да өрт құшағында қалады.Бірақ, Томас мойымастан өз
иелігіндегі Монтичелло атты төбеде жаңа үй,саяжайын тұрғызды.Жаңа саяжай
салу кезінде Томастың жобалаушы, архитектор, құрылысшы, инженер, ағаш
ұстасы қырларынан көрінеді.
1772 жылы 1-қаңтарда ол жас әрі жесір әйел Бхеванның жесірі
Марта Скелтонға үйленді. Марта Скелтон ауқатты отбасының қызы болатын.
Скелтонның әкесі өлгеннен соң оларға үлкен көлемде мұра қалдырылып,
Томастың иелігіндегі жерде дүние мүлікте ұлғая түсті. Одан алты перзент
көрді.Марта Джефферсон Рендольф (1772-1836ж) Джейн Рендольф (1774-1775ж)
кейінгі баласы өлі туылған (1777ж) Мери Вейлс (1778-1804ж) Люси Элизабет
(1780-1781ж) Элизабет Джефферсон (1782-1785ж).Марта Джефферсон 1782 жылы 6
сентябрде қайтыс болды ,осыдан кейін Джефферсон екінші рет үйленген
жоқ.Джефферсоннның қызметші,күңі Салли Хемингстен балалары бар деп айтылады
,бірақ бұл мәлімет ресми емес.Салли Хемсингстің сегіз баласы болған,
кейіннен днк сараптамасы арқалы тексергенде сегіз баладан тек біреуі ғана
Томас Джефферсонның генімен сәйкес келген.
1776 жылы наурызда Томас Джефферсонның шешесі өмірден озады
[8]. 8. Т. Джефферсон. Автобиография... 26-б.
Томас Джефферсон 1826 ж Виргиния штатында қайтыс болған.Ол
белгілі қайраткер, Америка Құрама Штаты “Тәуелсіздік деклорациясының”
негізгі авторы және АҚШ мемлекетінің негізін салуға ат салысқан белгілі
саясаткер,дипломат,философ,реформат ор.Оның билеген жылдарындағы ең ауқымды
іс-шаралардың бірі 1803 жылы Франциядан Луизиана жерін сатып алуымен
қатар,Льюис және Кларк жерлеріне 1804-1806 жылдары ұйымдастырған
экспедициясы болды.
Томас Джефферсон 1779-1781 жылдары аралығында Виргиния
штатының губернаторы,1789-1795 жылдары бірінші мемлекеттік секретары
1789-1801 жылдары екінші вице-президент және 1801-1809 жылдары Америка
Құрама Штаттың үшінші президенті қызметін абырой мен атқарды. Томас
Джефферсон және Мартин Ван Бюрен мемлекеттік хатшы ,вице-президенті
және АҚШ президенті қызмнетін кезектесіп атқарған жалғыз американдық
саясаткерлер болып есептеледі.
Томас Джефферсон әр жақтама білімді- агроном, архитектор
,(өзінің Монтичелло саяжайының сызбасын өзі сызған)
археолог,палеонтолог,өнертапқыш,кол лекционер,жазушы болды.Ол шіркеуді
мемлекеттен бөлу арқылы халық арасында аса зор құрметке ие бола отырып,
кең танымал болды.
Томас Джефферсонның анасы –Джейн Рендольф ,Айшем Рендольфтің
қызы болып әкесі флот капитаны ,плантатор ,бірінші континенттік конгрес
төрағасы Пейтен Рендольфтің інісі еді ,Томастың анасының ата тегі
ақсүйектер отбасы болып ,Джейннің тегі Шотландия және Ұлыбритания
шежіресінде байырғыдан жалғасып келеді. Томас Джефферсон айтқанындай ,
Әр бір адам баласы өз таңдаған құрмет пен сенімге мен сол дәрежеде
қарауға құқылы [1]. 1. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты
– М, 1983, 114-бет.
1745 жылы Питер Джефферсонның ескі досы полковник Уильям
Рендольф қайтыс болысымен,ол оның барлық мүлкін Таккаходағы саяжайы
,жерімен бірге кіші жастағы ұлы Томас Менн Рендольфты өз қарамағына алады
және осы жылы Джефферсондар отбасы мен бірге Таккахоға көшіп келеді .
Томас бес жасында ағылшын мектебін, тоғыз жасында латын мектебінде
оқыды. Томас сабақты аса қызығушылықпен оқыды .Томас 1752 жылы
жергілікті бастауыш мектепте шотландық әулие Уильям Дугластың қолында
білім ала бастайды. Ол осы кезде латын ,ежелгі грек ,француз тілдерін
үйренді.1757 жылы Томастың әкесі Питер Джефферсон қайтыс болғанда ол 14
жаста болатын . Әкесінен Томасқа мұра ретінде 5000 акрге жақын жер және
бірнеше құл қалды. Кейінірек бұл жерге сызбасыны өзі жасаған Монтичелло
саяжайы салынды. Әкесі оның өміріндегі ұстазы , жетекшісі , ақылшысы
болатын. Томас үйде үлкені болғандықтан, отбасына қамқорлық жасау соның
мойнына түсті. 1758-1760 ж ылдары Джефферсон Джеймс Мори шіркеуінде
білім алады және соның отбасымен бірге тұрады.Томас ол жерде классикалық
білім алып , тарих пен ғылымды үйренді. 1760 жылы Вильямсбургтегі
Вильгельм және Мария колледжінде оқыды. Философия пәнін таңдап,
математика метафизика және философия пәндерін 1760 жылдан Вильямсбург
жеріндегі Уильям ықпал жасаған Шотландиядан шыққан философ , профессор
әрі математик Уильям Смолмен жақын араласып достасты. Томас Виргиния
штатындағы Уильям және Мери колледжінің заң саласын оқып бітіргесін,
Виргиния штатының жоғары сотының заңгерлер алқалығына мүше болды. Ол өз
өмірбаянында революциялық бүкіл сот мекемелерін жапқанша
заңгерлік тәжірибесінің жалғасқанын есіне алды . Томас заңгерлік қызмет
атқарған кезі айтарлықтай жемісті болды. Джеффорсон Виргиниядағы
ең атақты әрі беделді адвокаттарының бірі болды. Ол адвокаттық қызмет
еткен кезінде елдің даулы әрі шешілмей жүрген мәселелерімен
жұмыс жасады. Адвокаттық қызметінде ол барлықдеңгейдегі халықтарын
жағдайын, метрополиялар мен колониялар айырмашылықтарын толықтай
танысып .
1767 жылы Томас сотта бірінші рет жеңіспен сатты аяқтады. Томас қара
нәсілді адамдардың құқығын қорғады. Ол өзінің бірінші сөйлеген жақтаушы
сөзінде: табиғат заңы бойынша барлық адамдар ерікті болып дүниеге
келген -дейі.
Томас адвокаттық қызметке тұрған 68 істі 1767 жылы сотқа асырса , ал
төрт жылдан кейін 430 істі сәтті аяқтады.
Уильям Томасты Британияның еңбек ерлері атанған: Исаак Ньютон ,Джон
Локка, Франсис Беконмен таныстырды.Оларды Джефферсон кейіннен ”Бұл үш
ұлы тұлға тарихта өз ізін мәңгілік қалдырды “-,деп жазады
Merrill D. Peterson, Thomas Jefferson: Writings, p.1236
ТомасДжефферсон кейде Виргиния губернаторы Франсис Фокьердің
үйіне баратын. Ол онда кейде скрипка ойнап тұратын . Ол осы үйде алғаш рет
шарап вино дәмін татып көрді,кейіннен бұл оның шарап түрлерін жинап
коллекция жасауына себеп болды.3 Thomas Jefferson on Wine by John
Hailman ,2006
1762 жылы Томас Джефферсон үздік бағамен колледжді бітіреді.1767
жылы құқық саласын Джордж Витадан сабақ алып,адвокат мамандығын
тамамдады.
Уильям Смолл адвокат жолдасы Джордж Уайттың өзінің жетекшелігімен
құқықты салсын оқып, үйренуіне көмек қолын созды, сонымен бірге
Томасты Виргиния губернаторы- Фрэнсистің қоғамына қосты. Джефферсон,
Фокьенің айтуынша Бұл орынды иемденгендердің ішінде Фрэнсис ең
таланты тұлға еді [2]. 2. Хрестоматия по новой истории, 1640-1870.
Сироткина В.Г. – М, 1990, 342 –бет.
Америка Құрама Штатының болашақтағы үшінші Президенті кейінрек Джордж
Уайтпен кбас қосуларында , өзі алған біліміне борышты екендігін есіне
алды. Кейіннен, Уайт мырза оның заңгер ретінде жұмысқа орналдасуына да
көмектесді. Уайт 1776 жылы жас әрі жақын досы жасаған Тәуелсіздік
декларациясына қолдау жасап қол қойғандардың бірі еді.
1769 жылы мамырда 26 жастағы Томастың Альбемарл графтығынан депутат
ретінде Виргиния штатының заң шығаратын палатасына сайлануымен
Джефферсонның саяси қызметі басталады.Ол Виргиния штатының заң шығарушы
органына депутаты болып сайланды.Оның саяси мансабының келешегі зор
болуына ықпал етті. Томас Джефферсонның негізінен егемендік үшін
күресуіндегі атағы оның байсалдылығы, оқымыстылығы сонымен бірге
“үндемейтін депутаттығы”мен көзге түскен болатын.
Томастың 1764 -1789 жылдары арасында созылған саяси қызметі, егемендік
үшін күреске, Америка Құрама штатының республика болып жариялануына
бағытталған болатын. Джефферсон 1776 жылы Виргинияға қыркүйекте оралып
Виргинияда делегаттар палатасын салады. Ол мемлекетті демократиялық
стандарттарқа сәйкес келтіру үшін, мемлекеттің заңдарын жаңалау және
реформалауға тырысты .
Үш жыл бойы, ол қандастықтың күшiн жою, дін еркіндігі және сот жүйесін рет-
ке келтіру,соның ішінде 126 заңды қ ұрады . Сонымен қатар, 1778
жылы Томастың бастамасымен Виргиния ға, жаңа құл әкелуге тыйым салынған заң
қабылданды. Сол жылы Джефферсонның шығарған заңы білімді
кең тарату үшін , атап айтқанда, А мериканың алғашқы сайлау жүйесі оқы туды е
нгізу, оның туған университетте бірқатар реформалар жүргізуіне әкеліп
соқты. Сонымен қатар, Томас Джефферсон кісі өлтіру мен отанына опасыздық
жасаудан, басқа, барлық қылмыстар үшін өлім
жазасын алып тастау туралы заң жоб асын ұсынды, бірақ бір дауыс
жетіспей, заң жобасы қабылданбады. 8 Part I: History of the Death
Penalty
Томас Виргиния штатының губернаторы қызметін атқарады.
Кейіннен, Ұлы Франция революциясының алдында мен бірінші айында
Б.Франклиннен соң Америка Құрама Штатының Францияда елшілік қызметін
атқарды. Томас 178–1793 жылдар арасында Америка Құрама Штатының
мемлекеттік хатшы лауазымын басқарды. [3] Джефферсон Томас. Автобиография
заметки о штате Виргиния Л., 1990. 63-бет.
1779 жылы Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып
сайланады.1780 жылы оның ұсынысымен қала орталығы Уильямсбургтен штатқа
жақын жерде орналасқан Ричманд қаласына көшірілді.Джефферсон Уильям және
Мери коледждерінде реформа жүргізуін жалғастырды және оның ұсынысымен
мемлекетте алғаш рет студенттің ар-ождан кодексі енгізілді. Бүкіл елдегі
университеттер ішінде алғаш рет томастың ұсынысы бойынша,Джефферсонның
ұстазы Джордж Вита құрметті профессор ретінде шақырылды. Реформаның
әрекеттеріне қанағаттанбаған Виргиния университетінің іргетасын қалаған
Джефферсон бірінші болып жоғарғы білімді діні сауаттан бөлді.
Осы кезде ,яғни Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып
тұрған кезде екі рет ағылшын әсекерлері шабуылдады.1781 жылы июнда Томас
,Патрик Генри тағы басқа штат басшылары ағылшындардың ковалерия
колониясының командирі Банастра Терльтонның бұйрығы мен тұтқындалды,олар
тұтқыннан әзер дегенде қашып құтылды.9 Bennet William j. The Greatest
Revolution America : The last Best Hope (VolumeI):From the Age of
Discovery to a World at War,-Nelson Current ,2006.-P.99.-ISBN 1-59555-055-
0
Осыдан соң Джефферсон тез арада өз еркімен жұмыстан кетеді. Қоғам
Джеффрсонның халыққа берген сайлау алдындағы берген үәделерінің
орындалмағанына наразы болады. Осы жағдайлардан кейін Томас Виргиния
штатының қандайда бір мемлекеттік қызметіне сайланған жоқ.
1785-1789 жылдары Джефферсон Францияда елшілік қызметін
атқарып, американың баскөтерүшілеріне көп көмегін тигізді. Бұл кезде ол
елисей аумағында өмір сүріп осы қызметі арқылы әлемге танымал болды.Томасқа
берілген тапсырма әр тараптама болатын және бұдан соңда екі елдің
арақатынасын әрі қарай дамыту міндеті жүктелген болатын.Осы себептенде ол
1787 жылы Америка Құрама Штатының конституциясын қабылдау рәсіміне қатыса
алмады. Джефферсон бұл конституцияны Билль туралы құқықтың статяларының
болмауына қарамастан , ол бұл конституцияны толығымен қолдады.
Джефферсон Парижден келгеннен кейін Америка Құрама Штатының
тарихында бірінші рет Томас Вашингтон қасындағы бірінші мемлекеттік хатшы
(1789-1793 ж)қызметін атқарды. Томас қаржы министрі Гамильтонның іс-
әрекеттерін сынғасынға ала бастады. Томас пен Гамильтонның алғашқы
кездесүлерінде-ақ саяси көзқарастары мен түмініктері қарама –қарсы болды.
Ол осы қызметке келуімен Америка Құрама Штатының қаржы министрі
Александр Гамильтонмен текетірес туындап, салық саясаты,әсіресе әскери
қарыздарды қайтару туралы шиеленістер үдей түсті.
Сол кезде Гамильтон есебі бойынша, мемлекеттік қарыздармен шығындарды
төлеу барлық штаттар теңдей бөліп төлеуі керек деді,ал Джефферсон ұстанымы
бойынша бюджет қорына қарай әр бір штат өз қарызын өзі төлеуі керек
,өйткені оның тұған штаты Виргинияның қарызы көп емес еді.Кейінірек
Гамильтонмен оның Федералистер партиясы Томас пен оның тараптарлары
монархистермен консерваторлар келіспеушілігінің нәтижесінде мемлекет
ұстанымдарының шайқалғандығы айқын көріне бастады . Джефферсон алғаш рет
роялизммен федорализмнің бір нәрсе екенін айтты.1793 жылы революция болған
Франция мен Ұлыбритания арасында соғыс басталды. Джефферсон барынша
Франциянвы қолдады. Бірақ Томас Джордж Вашингтонның пікірімен келісті.
Оның айтуы бойынша, Америка Құрама Штатының Европа мемлекееттерінің Ішкі
шаруасына араласпау ыкерек деді. Сондай-ақ Франция елшісі Эдмон Шарл
Жененің Американың соғысқа араластыу әрекетіне қарсы шығып конгресте
қөғамдық пікірлерін айтты.1793 жылы соңында Томас Джефферсон отставкаға
шығып, Гамильтонмен Вашингтонға опозицияны тастап ,Монтичелло саяжайына
кетті.
1794 жылы Гамильтонның әрекеттерінің арқасында Джей келісіміне қол
жеткізіледі. Британиямен сауда орнатылады. Өз кезегінде Джеймс Медисон бұл
келісімді сынға алады,Джефферсон Медисонның сынын
қолдайды.1796 жылы Джефферсон прези дент сайлауында Демократиялық
Республикалық партиясының кандидатурасының атынан
қойды, бірақ федералист Джон Адамстан жеңіліп қалды .Алайда, сайлау
дауыстар саны Джефферсонның вице-президент болуына жеткілікті болды.
Сенат төрағасы болашақ міндеттерін парламенттік процедуралар
ережелерін жазып, ол бұл қызметтен өзін аулақ ұстады. Америка Құрама
Штаттары мен Франция арасындағы мәлімделмеген Квази соғысысы басталған
кезде, президенті Адамс соғыс қымылдарына қатты кірісті. Армия саны
және флоты тез өсті, жаңа салықтар мен заңдар енгізілді. Онда айтылуы
бойынша, жағымсыз шетелдіктер және мемлекттің қауіпсіздігіне зарарын
тигізетін адамдарды елден айдап шығару туралы жазылған болатын.
Өз тарапынан бұл заңдардың өз партиясына шабуыл екенін ескере отырып,
Джефферсон Медисонны өз жағына шығара отырып, федералдық үкімет өз мақсаты
мен міндетін іс жүзінде жүзеге асыру үшін мемлекеттік үкімет оған
жүктемеген өкілеттіліктерді құқығ ын асыра пайдаланып, жүзеге асыруға
құқығы жоқ деп мәлімдеді.
Депутат ретінде Томас Джефферсон метрополияның қабылдаған
гербтік заңын заңсыз деп тауып, 1765 жылы 30-мамырдағы Виргиния шатының
заң шығарушы палатаның резолюциясын қабыдауына қатысады. Томас алғашында
өзіне назар аудартуға тырыспағанымен, біраздан кейін Джефферсонның саяси
көзқарастары меен ұстанымдары өзімен бірге жұмыс істейтін үлкен жастағы
әріптестерінен қайсар мінезімен ерекшеленіп тұратын.
Томастың заң шығарушы палатаның өкілі ретінде бірінші ретте
көтерген мәселесінің бірі - қара құлдар құқығы, халыққа дін еркіндіндігін
беру еді. Ол Виргиния штатындағы англикан шіркеуінің діни тараптан
үстемдік етуіне қарсы екенін ашықтан ашық жариялап сынға ала бастады.
Басқалардың ішінде алғашқы болып Томас Солтүстік Америка халқының
революциялық күштерінің ұйымдасуының стихиялы әрі әлсіз екендігін, олардың
қарсылықтарының оқшауланып қалғанын өз көзімен көрді . Осы жағдайды
ескерген Джефферсон отаршыларға бас көтеріп қарсы күресүде барлық отар
жерлердің күш біріктіруі керек екендігі турала мәселе қозғады. Томастың
бұл идеясын алғашында депутаттардың шағын тобы қолдаса, көп бөлігі қарсы
шықты.Қолдаушылардың арасында сенімді достары Патрик Генри мен Дабни Кар
бар еді. 1773 жыл бойына барша отар жерлерде байланысу комитеттері
құрылады. 5-қыркүйек 1774 жылы ашылып, жеті аптадан көбірек уақыт жұмыс
атқарған Бірінші құрлықтық конгреске Томас Джефферсон аурып қалуына
байланысты қатыспайды.
Егемендік жолындағы күрестің барысында Томас “Тәуелсіздік
декларациясының” қабылдануына айтарлықтай үлкен үлесін қосады. Құжатты
жасау үшін бес адамнан құрылған комиссия құрылды.Комиссия құрамына
Пенсильвания мен Нью-Йорктың бәсең өкілдері Дикинсон және Ливингстон
революциялық идеологияның әкесі Джон Адамс, Бенджамин Франклин, Томас
Джефферсон кірді. Бірінші кездесуде комиссия өкілдері құжаттың мәтінін бір
адам жазып, оны комиссияға ұсынсын деп келіседі. Комиссия өкілдері
деклорацияның мәтінін әзірлеудіТомасқа ұсынады.17 күн ішінде Томас өз
есімін әлемге әйгілі еткен құжаттың мәтінін дайындап шығады.30-маусымда
комиссия мүшелері көпшілік дауыспен конгреске декларацияны бекітуді
ұсынады. 4-шілде 1776 жылы конгресс мүшелері бір ауыздан “Тәуелсіздік
декларациясын” қабылдады [9]. 9. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас
Джефферсон... 32-34 бб
Шілде 1776 жылы Американың халқына егемендік алып келген
“Тәуелсіздік декларациясын” тойлағанда Томастың бойын екі жақтама ойлар
кернеді. Томас өзінің саяси принциптерін барлық халық қуана қарсы
алғандықтан қабылдағаны өзін бақытты сезінді. Томасты ел арасындағы ішкі
, бір-біріне деген қарама-қарсылықта алаңға салды.Соның үшін де , Томас
барлық комиссиялар мен конгрестің жиыналыстарына қатысты.
Конгрестегі көп жұмысқа қарамай Томас Виргиния штатына заң
бағдарламасын жасап, маусымның соңына қарай Вильямсбургке Джордж Уайтқа
апарып табыстады.Бірақ, бұл кезгеше консерваторлар партиясы жеңіске
жеткен еді .1776 жылы Виргинияның заңы отарлау саясатының сарқыншағынан
қалған сайлау ережесіне өзгерістер енгізілгенімен, сайлау науқанына тек
еркін жер иеленушілерді ғана қатыстырды. Қара нәсілді негрлерді
қоспағанда ақ нәсілді кедейлердің өзіде сайлаушы құқығын иемдене
алмады.
Консерваторлық билеушілер Томастың ұсынып отырған басқа да бірнеше
ұсыныстарын қабылдаудан бас тартты. Осының ішінде құлдарды сату мен тасуға
,айырбастауға ,мемлекеттің қарамағындағы жерлерді бөліп алуға шек қою
жайлы ұсыныстар еді .Томас латифундияға қарсы тұратын күш іздеу кезінде
халықтың орта табы болып есептелінетін -фермерлік саласын күшейтті . Томас
бұл принципті өле-өлгенше ұстанды.
1776 жылы тамыздың соңында Томас Филадельфия штатынан кетіп,
Виргинияның заң шығарушы органына қайта оралды.Бірақ,Томас өз тұылып
өскен штатының саяси өміріне түгелдей араласып үлгермеді. Қазанның бас
кезінда Құрлықтағы Конгресс Томасты негізгі миссияғатағайындап ,Франклин
екеуі Париж қаласына француз үкіметімен келісім жүргізуге бapaтын болады.
Бұл Елшілердің мақсаты Ұлыбритания мен соғысу үшін Француздардың
қаржылай және әскери көмек көрсетуге келісім алу мақсаты тұрды.Алайда,
1776 жылы 11-қазандаТомас Конгреске хат жолдап,отбасылық жағдайларға
байланысты ұсыныстан бас тартатын жазады. Томас туған жерінде қалып,
билікті өз қолдарына алып жатқан консерваторлармен күрес жүргізіп,
демократиялық қоғам құру үшін күресті.
Томас Виргиниядағы реформашы кезінде біраз айтарлықтай жетістіктерді
қолға кірітті. Солардың ішіндегі ең бастысының бірі консерватор заң
шығарушы органының билеушілік күшінен айырылуы болатын. 1778 жылы
қыркүйекте Томастың әрекетімен Виргиниялық Ассамблея Африка құрлығынан құл
әкелуге тыйым салғандығы туралы заң қабылдағанын жариялады. Джефферсон дін
еркіндігінің орнауына да үлкен үлес қосты.1776 жылы күз айының өзінде-ақ
Томас Джефферсон ассамблеядағы сөзінде англикан шіpкeyінің apтықшылығын
жоцып тоқтатуды, талап етті. Дін еркіндігін орнату барысында ол он жылға
жақын уақыт күресті.”Дін еркіндігі жайлы статус” тек 1786 жылдың басында
ған қабылданады. Бұл бекітілген құжат кейіннен кеңтаралып,итальян және
француз тілдеріне аударылған
Томас Джефферсонның зaң шығaрушы рeтінде 1776-1779 жылдapдaғы қызмeті
өте үлкен. Томас Джефферсон бірқанша заң жобаларын жасап, бұл заңдар
арқалы автордың дүниетанымы сонымен бірге мәселені терең зерттеу қабілеті,
саралау шеберлігінің көріністерін көреміз [10]. 10. Севостьянов Г.Н., Уткин
А.И. Томас Джефферсон... 35-36 бб.
1779 жылы 1-июнде Томас Джефферсон Виргиния штатаның губернаторы болып
сайланды. Штат Ассамблеясы Томасқа өте қиын кезеңде кезеңде ауыр міндеттер
жүктейді. Бұл кезге дейін бірқанша жылдан бері егемендік үшін күрес
жүріп жатқан еді.Халықтар арасындағы шиеленісті ахуал американың халқына
егемендік алуға мүмкіншілік берді. 1780 жылы ИспанияҰлыбританияға қарсы
соғыс жариялайды. Ұлыбританияға Нидерландия да қарсы екенін ашық білдірді,
ал Россия болса, Лондон қаласына қарулы бейтараптық лигасын
ұйымдастырады. Нәтижеде Англия оқшауланады. 1778 жылы шілденің басында
егемендік үшін американың күресушілеріне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1-тарау. Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік
жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары ... ... ...
1.2 Америка Құрама Штатының тәуелсіздігінің жолындағы күресі ... ... ...
1.3 Республикашылар партиясының көшбасшысы
ретінде ... ... ... ... ... ... ...
2-тарау. Т. Джефферсонның президенттік қызметі мен ішкі және сыртқы саясаты
2.1. АҚШ Томас Джефферсонның президенттік билігі
кезеңінде ... ... ... ...
2.2. Томас Джеффермонның жүргізген демократиялық ішкі саясаты ... ... .
2.3 Томас Джефферсонның сыртқы саясатындағы басты бағыттары ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі:Томас Джефферсон-дүние тарихындағы белгілі
қайраткер.Томастың өмірбаяны мен өз мемлекетіне сіңірген еңбегі
адамзат тарихында мәңгілікке қалады.Томас Джефферсон тарихта ттек қана
белгілі мемлекеттік саясаткер ғана емес, сонымен бірге ол ботаник,
гуманист, философ, лингвист, полеонтолог, географ, архитектор, этнограф,
ретінде тарихта атын қалдырды.Томас Джефферсонның саяси дүниетанымы
эволюциялық даму кезеңіне тура келеді.Сонымен бірге, демократик бағыттарды
жақтаушысы демократияның өркендеуіне өз ықпалын тигізді. Әсіресе,
америкалықтарға егемендік үшін күрестегі үлесі үлкен.Атап айтқанда, АҚШ-ның
егемендігі үшін тәуелсіздік деклорациясын жазған белгілі қайраткер.
Томас Джефферсон адам құқығын бәріненде жоғарыға қойды,өйіткені адам
туғанынан ешкімге бағынышты емес сонымен қатар адамдар барлық жерде де
барлық уақытта да тең дәрежеде деді.Ол адамзатты ұлтымен
жынысына,нәсіліне,әлеуметтік жағдайына жасына қарамау керек дейді. Томас
Джефферсон демократиялық ұстанымдарды қолдаушы сонымен қатар оның іске
асуына үлкен үлес қосқан қайраткер.Томас Джефферсон саяси әлемдік тарихқа
мәңгілік сөнбес із қалдырды.
Томас Джефферсон республикашылар партиясының құрамында болды, ол
партия жайлы былай деп айтады: Қарапайым халықты бағалап, оларға
қамқорлық таныту біздің республикашылар партиясының негізгі ұстанымы, ал
,халыққа сенімсіздік таныту мен қорқу–басқа партиялардың ұстанымы. Көріп
тұрғанымыздай Томас Джефферсон халық қамын жейтін, қажеттіліктері мен
мүддесін өз қолынан келгенше қамтамасыз етіп , қорғайтын халықтың
қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық адам табиғатынан тең және бірдей
жартылған , соның үшін де барлығы тең дірежеде өмір сүрулері керек деген
ұстанымды ұстанған.Томас Джеффферсон адамзаттың құқығы мен теңдігінің
жақтасы, қарапайым халықты қорлап, езуге, қоғамның байлығын қиянеет пен
опасыздық жасау арқалы бөлуге қарсы шыққын белгілі тұлға.
1. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998.
98-бет
Тақырыптың зерттелу деңгейі: АҚШ алғашқы және соңғы декларацияның
авторы Томас Джефферсонның саяси және әлеуметтік көзқарастары мен идеялары
жайында еңбектер көп. Әрбір әлеуметтанушы, тарихшы,саясаттанушы, АҚШ-тың
тарихын зерттеген кезінде Томас Джефферсонға арнайы жеке тоқталады.АҚШ-тың
бұл декларациясы әлемдік прогресстің рөлі болғаны үшін дүние тарихында
Томас Джефферсонның алар орны ерекше. Америкалықтардың демократиялық
жолдағы азаттық үшін күресі Томас Джефферсонның атымен байланысты
болғаны үшін, ол жайлы көптеген ңбектер әдебиеттер кездеседі.Тақырыбым
1743-1826 жылдары Томас Джефферсонның өмір сүрген жылдар арасын қамтиды.
Ғылыми жаңалық: Томас Джефферсон Ұлт-азаттық күресі кезіндегі ұлы
ревалюциялық құжат-АҚШ-ның Тәуелсіз декларациясын жазды.Мемлекеттік
өкіметті құрап, оны бақылау құқығынан шектеуге болмайтындығын атап
көрсетті. Егер өкімет халық құқығын қорласа, ондай өкіметті ауыстырып,
өзінің қалауына сай өзгертуіне болатындығын көрсетті. Мұнда Джефферсон
билеушіге қарсы халықтың көтеріліс жасауға құқығы бар екенін дәлелдеп,
халық егемендігін жақтады. Бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі АҚШ-тың
тәуелсіздік декларациясын одан әрі дамуна ықпал етті. Онда теңдік,
бостандық көтеріліс жасауға құқығы барлық халықтың ажыратылмайтын табиғи
құқығы деп есептелді. Адамдардың табиғи құқығын мемлекет белгіленген
заңдардан жоғары тұруы керектігін атап көрсетті. Декларацияда жаратушы
барлық адамдарды тең етіп жаратты және оларды өмірге бостандыққа бағытқа
тырысуына құқығы бар делінген. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясы
қазіргі кезге дейін АҚШ конституциясына күшін жоймаған.
Зерттеу құрылымы: Америка Құрама Штат. Томас Джефферсон кезіндегі АҚШ-
тың сыртқы саясаттағы басты аттыдиплом жұмысы жоспардан, кіріспеден және
екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиет және де қосымшадан
тұрады. Екі тарау мен тараушалардан, қорытындыдан тұрады.
Кіріспе, бұл жерде диплом жұмысының тапсырмасы айтылады, таңдап алынған
тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеттері баяндалады,
тақырыптың хронологиялық шеңбері мен зерттеудің әдіснамасы сонымен қатар
зеріттелу деңгейі көрсетіледі.
Бірінші тарауда Томас Джефферсонның туылуы, отбасы жағдайы, қызметке
келу кезеңдері, тәуелсіздік үшін күресі мен оның жазған деклорациясы туралы
сонымен бірге саяси тарихтағы орны туралы баяндалады
Екінші тарауда болса Томас Джефферсонның президенттік қызметке келуі
ұлықтау рәсімі кезінде сөйлеген саяси сөздердің мағынасы,оның ішкі және
сыртқы саясаты туралы айтылған.,
АҚШ-тың егемен,дамыған ел ретінде құрылып, үлкен белестерді
бағындырып, ірі жетістіктерге жетуінде белгілі кісілердің рөлі ерекше. Осы
белгілі қайраткерлердің бірі-Томас Джефферсон менің бүгінгі диплом
жұмысымның тақырыбы болып отыр.
Томас Джефферсон–АҚШ мемлекетінің іргетасын қалағандарың бірі . Соны
үшінде Джордж Вашингтон, джон Адамс және Томас Джефферсонды халық әкелері
деп атайды.Ол заманының белгілі саяси қайраткері, ағартушы, ғалым-
гуманист, американдық революцияның демократик бағытын ұстанушы идеолоы
және лидері болды. Томас Джефферсонның өмір жолы мен саяси қызметі отанын
аяққа тұрғызу, әрі қарай дамыту, халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге
бағытталған ккүрестерге толы болды.
Томас Джефферсонның американдықтардың азаттығының жалыны мен егемен
ел құру мақсатына қосқан ең үлкен сыйы мен үлесі,ол Тәуелсіздік
Декларациясы атты егемендіктің нышаны болған құжатты жазып шығып,
деклорацияда жазылған заңдармен қағидалардың шын мәнісінде өмірлерінде
іске асуы үшін күресуі болды. Оның бұл деклорацияда көрсеткен мақсатының
көбісі қабылданып, жүзеге асты. Өйіткені,Томас Джефферсон отанының нағыз
патриоты, халқының адал ұлы болды.Міне, Томас Джефферсонның осы сияқты
саяси қайраткерлік қасиеттерін , Америка Құрама Штаттарының мемлекет болып
құрылуына оның тарихын оқып, үйрену маңызды. Соның үшінде осы диплом
жұмысы арқалы Томас Джефферсонның жаңа қырларын ашуға кеңірек талдауға
тырыстым.
Тақырыптың деректік көзі. Тақырыптың дерек көзі болып ХҮІІ-ХІХ
ғасырларда АҚШ тарихына байланысты жинақталған құжаттық жинақтар болып
табылады.Мұндай жинақтардың арасында алдымен АҚШ тарихының хрестоматияларын
айтамыз. Осы жинақтардың бірі АҚШ тарихының белглі тарихшысы Э.А. Иванян
жинақтаған Хрестоматия по истории США (М., 2005)кітабы.Бұл жинақта сол
кездегі АҚШ тарихына байланысты жазылған көп құжаттар жиналған.
Тақырыптың тарихнамалық әдебиеттерінің тізімінде Томас Джефферсонның
өмірбаянына,саяси қайраткерлік қасиеттерінің ашылуына, саяси қызметінің
тарихына аталған өмірбаян негізінде жазылған кітаптардың алатын орны
ерекше. Осылардың ішінде Г.Н. Севостьянов пен А.И. Уткиндер жазған Томас
Джефферсон (М., 1976) кітабы сонымен қатар Томас Джефферсонның өзі жазып
оны кейіннен В.М.Большаков пен в.Н.Плешков орыс тіліне аударған
Автобиография.Заметки о штате Виргиния (Л., 1990) атты еңбегі А.Б.Альтер
жазған “Буржуазная политическая экономия США”(М.,1961) еңбектері бар. Бұл
кітаптарда Томас Джефферсонның өмір жолы, балалық шағы мен жасөспірімдік
кезеңі жінеде саяси қызметтері жайлы жан-жақты жазылған.Бұдан басқа Томас
Джефферсоның саяси қызметінің басталған кезеңі,қызмет бабының өсу
кезеңдер, заңгер,заң шығарушы өкіл,губернатор, партия лидері, президент
сияқты қызметтері туралы кезеңдер баяндалған.
Жоғарыда айтылған Америка тарихының белгілі маманы В.В. Согриннің
еңбектерін талдайтын болсақ, оның жоғарыда көрсетілген кітабынан басқа
Мифы и реальности американской истории(М., 1986),Политическая история
США. ХҮІІ-ХХ вв. (М., 2001) және Основатели США: исторические портреты
(М., 1983)еңбектері бар. В.В. Согриннің бұл кітаптарында АҚШ тарихына
бірқанша деректерді тарта отырып жан-жақты баяндайды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Диплом жұмысының мақсаты Томас Джефферсонның өмірбаянын, саяси
қызметін, ол басқарған кездегі Америка Құрама Штатының тарихын жан-жақты
зерттеп,олардың мағынасы мен тарихи маңызын Томас Джефферсонның АҚШ
тарихымен бірге әлем тарихында алатын орнын,сыртқы саясатындағы басты
бағыттары мен оның себептері мен салдарын ашып көрсету, Томас
Джефферсонның америкадағы буржуазиялық революциядан кейінгі, АҚШ-тың ел
болып аяққа нық тұруына қосқан үлесі, қоғамдық саяси ойлары ,идеялары
мен көзқарастары туралы зеріттеу және оны талдау болып табылады. Осы
айтқан мақсаттарды іске асыру және тақырыпты толығырақ қамтып ашу үшін
мынадай мақсаттар мен міндеттер қойдым:
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті:
Осы мақсат негізінде тақырыпты барынша толық ашу үшін мен
мынадай мақсат пен міндет қойдым.
➢ Томас Джефферсонның өміріндегі негізгі маңызды кезеңдері мен жеке
тұлға болып қалыптасуының кезеңдерін зеріттеу;
➢ Томас Джефферсонның заңгер,реформатор ретіндегі қырларын aшып
көрсeту;
➢ Америкада болып өткен буржуазиялық революция уақтысындағы Томас
Джефферсонның іс - әрекеттеріне баға беру;
➢ Буржуазиялық революциядан соң, АҚШ-ның егемендік алуына қосқан
үлесі туралы айту;
➢ Томас Джефферсонның губернатор және президент ретіндегі қызметінің
кезеңдерімен оң қырларын көрсету;
➢ АҚШ-тың егемен ел болуы үшін жазған “Тәуелсіздік деклорациясы”ндағы
Томас Джефферсонның идеялары мен ой – пікірлерін талдау;
➢ Томас Джефферсонның Президент кезіндегі ішкі және сыртқы саясатының
өзгешеліктерін айқындау ;
➢ Ұлықтау рәсімі кезіндегі Томас Джефферсонның айытқан сөздері
туралы баяндау;
➢ Томас Джефферсонның тарихи тұлға ретінде АҚШ тарихындағы алған
орнын көрсету;
Жұмыстың әдістемелік негізі ретінде:тарих ғылымының жүйелілік,
тарихилық, объективтілік,сияқты негізгі ұстанымдары негізге ала отырып
жазылды. Сонымен қатар, диплом жұмысын жазу кезінде логикалық
зерттеу,салыстырмалы-тарихи талдау, сыни талдау, методтары кеңінен
қолданылды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы:Томас Джефферсонның өмірбаянын,
реформашы , заңгер, дипломат, президент ретіндегі қызметтерін әр жақтама
талдап, мағынасын ашып көрсетуге талпыныс жасалды.
Жұмыстың хронологиялық шеңбері:Диплом жұмысының хронологиялық
шеңбері ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ХІХ ғасырдың бірінші жартысына
дейінгі аралықты қамытады.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы жоспардан,кіріспеден, екі үлкен
тарау және тармақшалардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер мен
қосымшалардан тұрады.
1-тарау. Томас Джефферсонның өмірі мен саяси жолы жіне тәуелсіздік
жолындағы күрестері
1.1 Томас Джефферсонның өмірбаяны мен саяси қызмет жылдары
Америка Құрама Штатының тарихы ХVII ғасыр соңы мен ХІХ –ғасыр бас
кезінде дүниеге белгілі саясаткерлерді тарих бетіне шығарды.Бұл
саясаткерлердің әртүрлі бағыттағы ,әрі әр түрлі партиялардың мүшесі
болсада,барлығы да жаңа әрі жас Америка Құрама Штатының іргетасын
қалаушылар ретінде тарих бетінде қалды. Себебі, бұл тарихи қайраткерлер
отандарының тағдырына өмірлерін арнап, оның қалыптасып, гүлденуіне,
нығаюына бар күштерін салды. Джей Пейн, Франклин, Джордж Вашингтон,
Александр Гамильтон, Джордж Адамс, Джеймс Мэдисон, сонымен қатар Америка
Құрама Штаты демократиясының, тәуелсіздігінің негізін салушылардың бірі,
белгілі саясатшы, философ Томастың (1743-1826ж) аты солардың қатарында.
Ұлы саясаткер, гуманист, реформатор америкалық революцияның
демократтық бағытын ұстанушы Томас Джефферсон 1743 жылы 13 апрелде
Виргиния колониясында Альбемарл графтығының Шедвел саяжайында белгілі
ауқатты отбасында сегіз баланың үшіншісі болып туылды. Әкесі – Питер
Виргинияға көшіп келгендердің алғашқыларының бірі болды. Ол арнайы
білімді , оқымысты болмаған.Ол Виргиния колониясындағы ,зерек,
сауатты кісі болғандықтан жауапкершілігі бар істерге шақырылып тұрды
.Мысалы,Виргиния жерінің сызбасын сызу , шекараны анықтау, жұмыстарын
атқарды және де заң шығаратын кеңестің отырысына шақырылып тұрды.
Джефферсондар әулеті Америка құрлығына Уэльс жерінен көшіп
келген.Алайда Джефферсондардың нақты қашан көшіп келгені беймәлім.
Кейбір мәліметтерге қарағанда АҚШ-тың Тәуелсіздік декларациясының
жасаушылардың бірі Томас Джефферсонның әкесінің әкесі - Томас Джефферсон
ХҮІІ ғасыр 70-жылдарында Джеймс өзенінің жанындағы қазіргі Ричмонд
аумағындағы Хенрико графтығында өмір сүрген. Ол сұрмерген аңшы ретінде
белгілі болған ,сонымен қатар фермерлердің кедей санатына жатты өйткені
оның айтарлықтай мөлшерде жері болмады. Томас Джефферсон бай отбасының қызы
,көршісі – Мэри Брэнчке үйленгенінен соң ғана, әйелінің жасауына келген
дүние арқылы 1682 жылында 167 акрлық жер телімін сатып алды. Сол
уақыттағы өлшеммен есептелінсе бұл өте кішкентай жер болып
есептелінетін.
Джефферсондар әулетінің шаруашылығының әрі қарай нығаюына
Томас Джефферсонның сайланбалы “жол инспекторы” лауазымын иемденуіне
байланысты болатын. Томастың атасының міндеті сол жердегі жергілікті
тракторлардың жұмысқа жарамдылығын тексеріп ,қадағалау болды. Томас
Джефферсонның орталаушы тапқа өткендігі, оның жергілікті сотта алқа би
болып қызмет етуіде бірден бір дәлел болады. Өйткені, кедейлер мұндай
лауазымға ие бола алмайтын еді. Оның үстіне,1697 жылы– қайтыс болған үлкен
ұлы Томасқа жер телімімен қатар, бірнеше құлды да мұралыққа қалдырған
болатын [1]. 1. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон. М., 1976. 5-
10 бб.
Қоғамдық қызметті иемденуі және табысты некелесулер
Джефферсондар әулетінің кейінгі ұрпағында да дәстүрге айналды. Осындай
себептердің негізінде, Джефферсондардың әулеті әлеуметтік баспалдақта
күнөткен сайын биктей бастады. Екінші Томас Джефферсон да сотта судия
қызметін атқарады. Бұдан басқа тағы ол графтықта милиция капитаны шенін
алады. Екінші Томас Джефферсон бай плантатор Рендольфтың туысы майор Питер
Филдтың қызын әйелдікке алады. Бұль жағдай оған, үлкен жер иеліктерімен
қатар мал –мүлік мұра ретінде қалып, жұмыс барысында қызметтік өрлеуіне
себебші болады . Ол графтықтың шериф шенін алып, ХҮІІІ ғасырдың бірінші
жартысында кішігірім жер өсімқорлығына араласады.Бірақ, оның өмірінің
соңына жақын өмір сүру деңгейі күрт төмендей бастайды.мұның себебі үйін
өрттің жалмауы себеп болды.Ол өрттен өте үлкен шығынға ұшырап, отарлық
әкімшіліктен материалдық көмек сұраужағдайына дейін жеткен. Мәліметтерге
қарағанда, одан осы қарыздары үшін айыппұлдарсалынған . Осыжағдайға
қарамастан,1731 жылы ол өлгенінен кейін үш ұлынада біраз мал-мүлік мұра
ретінде қалады.
Балаларының ішінде дәстүрге сай кенже ұлы – Питергемұраның ең
аз бөлігі тиді .Бірақ, Питер екі құл және екі атқа ие болды . Жер теліміне
келсек, оған алыстау орналасқан жердегі 1707 жылы әкесі Томас пен Файнкрик
аймағынан сатып алынған 150 акрлық жер берілді. Файнкрик жері дәл сол
кезде Хенрико графтығынан бөлініп шығып,Гучланд графтығына қосылған
болатын. Питер Джефферсон жер өлшеуші қызметін атқарған.Питердің қызмет
бабымен өсуі өзінің іскерлік қасиеттерімен бірге ,оның анасы тарапынан
алыстау туысы болған кісілер мен де достық пейілмен жақсы араласуыоң
әсерін көрсетті. Мысалы, осындай туыстарының бірі Гучланд графтығының ірі
жер иеленушісінің бірі болған Уильям Рендольфпен достығы болатын. [2]. 2.
Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон... 10-11 бб.
1739 жылы 32 жастағы Питер Джефферсон Уильямның қарындасы – 19
жастағы Джейн Айшем Рендольфқа үйленді.Джейннің әкесі сол уақытта көреген,
білімді кісі болған. Ол кісінің 3000 акрлық жер телімінде 350 қара құлдар
істеген. Питердің қарамағындағы жерлер Джеймс өзенінің бір сағасында
болса, Рендольфтардың иелігіндегі жер өзеннің екінші сағасында еді.
Әйелінің жасауына Питер досы Уильямнан екі жүз акр жерді сатып алды.
Питердің кезінде Шедвел деп аталған саяжайының негізі міне осылай
қаланғанболатын.Саяжайдың Шедвелдеп аталуының себебі жас әйелі Джейннің
Лондондағы туылған жері Шедвел деп аталатын еді.
Питер Американың батыстағы жерлерін игеруіне де
қатынасты. Питер экспедиция құрамында болып, Аллиган тауының шыңына бірінші
шыққандардың бірі болған. Сол экспедиция нәтижесінде сол уақыттағы
Виргинияштатының батыстағы шекарасының алғашқы картасы сызылды. Картаны
сызғандардың қатарында Питер Джефферсонда бар. Уильям Рендольфпен
достығының тағы бір маңызды көмегі тиді. Уильям Питер Джефферсоннан 6
жас кішіеді , алайда ол одан 12 жыл бұрын қайтыс болып кетті. Уильямнің
өсиет хаты мен Питер оның помесьтесі Такахоэге көшіп барып ,ол жерде жеті
жыл басшылық етеді. Такахоэ жеріне қоныс аудару кішкентай Томастың алғашқы
саяхаты болды. Көшудің негізгі көлігі жылқы еді.Кішкентай Томас Джефферсон
жылқы үстінде отырып, жол бойы көргендерін ә кесіне сұрап, алған
жауаптарын бойына тоқып отырды.
Томастың бірінші ұстазы Такахоэ жерінде болды. Т. Джефферсон бұл
кезде бес жаста еді .Үйдеоқытатын балалар мұғалімнен Томас негізінен
ағылшын әліпби мен арифметиканы үйренді. Бұған ол төрт жылын сарып етті.
Джефферсон басқаоқұшыларға қарағанда берген білімді тез, қызығушылықпен
қабылдады. Ұстазы Питерге қабілетті баласын мектепке беру керек деген
ұсынысын айтады [3]. 3. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон...
11-12 бб.
Такахоэде Питер жер өлшеуші қызметін жалғастырады. Сонымен бірге,қайтыс
болған досыныУильямның да иелігіндегі шаруашылықтыда дамытып, темекі
өндірісін жылдан-жылға кеңейте түсті.Питер Джефферсон бос кезінде өзі
толтырған кішкентай кітапханасында кітап оқығанды ұнататын .Алайда Питер
өзінің білімі мен мақтана алмады ,осы жағдай өзінің өмірінде жетістіктерге
жетуіне кедергі болды деп есептеді. Питер менің балам келешекте мен сияқты
өкінбесін ,менің балам оқыған үлкен адам болуы керек деп, Томастың
ұстазының ұсынысын қабыл алады.
175 жылы Такахоэ поместьесінің мұрагерідосы Уильямның ұлына қамқорлық
ету уақыты аяқталысымен Джефферсондар отбасы Шедвел саяжфйына қайта
оралады.Шедвелде 9 жастағы Томас пастор Уильям Дугластың мектебіне
барады. Томас мектепке атпен баратын және аптаның соңында Шедвелге қайта
оралатын. Сол кездің өзінде Томасты жақсы шабарман дейтін. Томас құралайды
көзге атқан сұр мерген де болатын. Бірақ ол аңшылыққа құмар емес еді.
Дугластың мектебінен соң Томастың ұстазы Моури Джеймс болды. Моуристің
тәрбиесіне Томас Джеферсон келгенде 14 жаста болатын.Жаңа ұстазынан
Джефферсон ағылшын әдебиеті жөнінен жүйелі түрде білім алды, математика,
тарих, география пәндері бойынша алғашқы түсініктерін алды. Осы кезде
Томас итальян және француз тілдерін үйренуде бірінші жетістіктерге қолы
жетті. [4]. 4. Невинс А., Коммаджер Г. История США. От английской колонии
до мировой державы. Пер. с анг. В.Оболенского и Б.Прянишникова. Нью-Йорк,
1991. 147-148 бб.
Томас Моуридің мектебіне оқуға барған жылы Питер өмірден озды.
Томас үшін бұл орны толмас үлкен қайғы болды. Томас тек әкесіненғана емес,
өз өміріндегі негізгі жол көрсетушісі, кеңесшісі, ақылшысынан айырылған
еді . Бұл кезде Джефферсондардың жері 2650 акрға жеткен болатын. Томастың
плантациясыннда 60 дана құлмен өсірілген темікі мұхит арқылы шетелдерге
сатылып отырды.Бұдан бөлек шаруашылықта 25ат , 70 ірі қара мал,ұсақ мал
мен 200 шошқа болды. Дегенмен, питердің қазасынан кейін Джефферсондардың
әлеуметтік жағдайы нашарлай бастайды. Анасы Джейн үй шаруасынан , сегіз
баланы қараудан қолы босамады.
14 жастағы Томас үлкен ұлы болғандықтан Питердің иелігінің үлкен бөлігін
мұра ретінде алұға тиіс еді.Осылайша,Томас Таңдау жасауы керек болатын яғни
шаруашылықпен айналысу яки оқуын жалғастыру. Питердің өлер алдындағы
айтқан қалауы Томастың оқуын жалғастыруы еді. Оның оқуын жалғастыруын
анасы мен бірге үлкен әпкелері – Марта және Джейн да қалады.Бір жағынан ,
Томас 2 жастағы інісін есептемегенде үйдегі жалғыз ер адам екендігінде
естен шығармадыТомастың еске алуы бойынша сол кезде барлық жауапкершілік
жалғыз өзінің мойнында болды, жанында оғанжол көрсетіп ,ақылын айтып,
басшылық жасайтын туыстары немесе басқа жан да болмады. Осындай қиын
кезде барлық мәселенің түйінін жалғыз өзі шешіп, Моуридің мектебіне
қайтып оқуға келеді. Моури Джеймс Америкаға көшіп келген француздық
гугеноттардың отбасынан шыққан еді .Ол отарлық саясаттың қара халықты
қанаушылық саясатын айыптап,сынға алды. Джеймстің жеке кітапханасында 400
том болатын ежелгі және сол заманғы философтардың жазған философиялық
ойлары мен сөздері жазылған кітаптары маңызды болып есептелінетін.Біраз
уақыттан кейін Томас осы философтардың кітаптарын оқуғамүмкіндік алды.
Ұстазы Томастың оқұға деген ерекше қабілетінкөріп,Томастың оқуын
қадағалай бастады .Кейіннен Томас Джеймстің мектебінен “терең әрі маңызды
рухани азықтар алғанын, әрі қарыздар екенін ”еске алып, жазады [5]. 5.
Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон... 12-16 бб.
Джеймстен алған білімдері Томасты Уильям және Мэри колледжіне
келуіне себеп болды. Уильям және Мэри колледжі 1693 жылы іргеиасы салынған
Ұлыбританияның америкалық отар жерлеріндегі алғашқы колледждердің
қатарында еді. Бұл кезгеше Виргиния штатында он шақты үлкен иеліктер
болды.Осы иеліктердің иелері ағылшын басшыларынан колледжді салуға
мүмкіншілік алды. Бұл колледж Виргиния штатының әкімшіліктің басқару
орталығына айналған Вильямсбург жерінде ашылды. Колледждің өзгешелігі
құдай туралы ілімдерді оқытумен бірге, әдебиет, физика, ,тарих,
математика, география, философия, заң салаларын оқытты. Джефферсон осындай
өзгешеліктерін ескеріп, ойланбай осы колледжге оқуға түсті.Томасты сауда
мен әскери қызмет қызықтырмады.Осылайша, Томас дәрігерлік және заңгерлік
мамандығының ішінен адвокат болуды қалайды. Томастың неге дәл осы
мамандықты таңдағаны жайлы анық бір себеп көрсету қиын.
Томас Уильям және Мэри колледжіне 1760 жылы түсті. Колледжде Томасқа
еуропалық ағартушылықтың өкілі доктор математика профессоры Уильям Смолл
мен антироялист, виргиниялық белгілі адвокат Джордж Уайт сияқты белгілі
мамандар сабақ берді.Екі ұстазы да Томастың көзқарасының қалыптасуына үлкен
әсер етті.Кейіннен Шотландиялық доктор Уильям Смолл мен Джефферсонның
арасы жақындай түсіп үлкен достық пайда болады. Томас Смоллға сол кезде
35 жастағы Джордж Уайтпен таныстырғаны үшін де борыштымын деп есептейтін .
Джордж Уайтпен Томастың арасында да ұзақ жылдарға созылған керемет достық
орнады. Заң саласының профессоры Джордж Уайт досы Томасты тек заңгерліктің
қыр сырын үйретіп қана қоймай,мемлекетті билеудің республикалық формасының
маңыздылығы жайлы да көп нәрсе үйретті . Біраз уақыт өткеннен соң Джордж
Уайт шәкірті Томас Джефферсон жазып шығарған Тәуілсіздік декларациясынақол
қойған болатын.
Джефферсон колледжді қатты қызығушылықпен оқыды. Тіпті сабақтан бос
уақытында ол өзіне арнап жасаған кестені қатаң түрде сақтау арқылы
өткізді.Ол бір күнде оқуға 15 сағатқа дейін уақыт ажыратқан. Ертеңіне
бірінші сағаттарда физика мен математиканы, кейін құқықты оқитын еді.
Күндіз тарихты, философиялық трактаттарды оқуға, ал кешке әдеби кітаптарды
оқуғауақыт ажыратты. Джефферсонның достарының бірі Нейдждің еске алып айтуы
бойынша “Томас тіпті ең көп араласатын достарының өзінен кітаптарына
қарай қашуға тырысатын ” [6]. 6. Невинс А., Коммаджер Г. История США... 149-
150 бб.
Осы кезде Томас француз тілінде еркін сөйлеуді үйренді. Тацитпен
Гомердің шығармаларын оқуды қатты жақсы көретін, ал кейін Плутарх,
Сократ, Сенека еітаптарын қызыға оқитын,ежелгі грек тілінің
грамматикалық кітабын қасынын тастамай алып жүретін .Одан басқа ол
скрипкада ойнауды үйренді.Джефферсонның оқуға ынтасы керемет
болатын,замандастарының айтуынша,ол күніне он бес сағат жалықпай оқитын
және де барлық пәндерді сүйіп оқитын . Томасты Эпикурдың және Демокриттің
адамның бақыты жайлы тұжырымдары қызықтырады. Досы Смоллдан Томас сол
заманның белгілі ағартушы өкілдерімен Руссо,Монтескье және Вольтермен
танысты. Кейіннен Томас бұл белгілі философтардың философиялық ойларымен
танысты. Бұл кісілерге дейін Томас Ньютонның ,Бэконның, әсіресе, Локктың
жазған “Адамның ой-ақылы туралы тәжірибесімен”танысты.Томастың гуманистік
көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен осы кітаптар Томасты айналасындағы
шындықтан ойын өзгерте алмады. Қайта ,жер иеленуші плантатор болашақ
адвокат,президент осы шығармаларды жазушыларының ойларынан тәжірибелік-
құндылық іздеген болатын.
Томастың колледжде оқып жүрген кезінде америка тарихындағы
дүрбелең кез болатын. Бұл кезде революцияға әлі де біраз жылдар бар болса
да метрополиямен жанжалдар өршіп күрделене түсті. Ішкі шиеленістер мен
қайшылықтар үдей түсті. Революциялық ойдың қалыптасып пісіп,жетілу кезеңі
Томаста колледждеоқыған кезінде пайда болған болатын.Колледжде оқып жүрген
кезінде ол студенттердің “Клуб плоской шляпи” құпия ұйымы құрды.2
Millfeld , Becca Shh.The Secret Side to the College’s Lesser Known
Societies. The DoG Street Journal (2 ноября 2004)Архивировано из
первоисточника 19 ноября 2012 (англ)
Томас Джефферсон әрдайым көп нәрсені біліп алұға сонымен бірге білген
нәрселерін тереңрек түсінуге тырысатын. Томас отарлау саясатына байланысты
басқада отар жерлерге барып, сол жердегі өмірдің деңгейін өз көзімен
барып көруге және оны Виргиния штатындағы жағдаймен салыстырып
артықшылықтарымен кемшіліктерін зерттеуне құштар болатын. Сол
құштарлығымен Томас колледжді бітіре салып саяхаттауға кірісті.
Джефферсон үш айы ішінде Нью-Йорк ,Мэриленд, Пенсильвания, Делавэр
жерлерін аралап көрді .Саяхаттау кезінде Томас отар жерлердегі халқтың
қиын жағдайын өз көзімен көреді. Отар жерлердегі халқтың тағдырлары бір
екініне көзі жетті.
Виргиния жеріне қайта оралған 20 жастағы Томас ең алдымен отар
жерлердің жоғарғы сот алқасындағы адвокаттар алқасына жұмысқа тұрұға
мүмкіндік алды.Бұл мүмкіндік Томасқа заңдық іс-тәжірибе алуына көптеген
мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар Томас өз досы Джордж Уайт ықпал ететін
заңгерлік орталыққа оқуға түсіп, Джордж Уайттың басшылығымен заңгерлік
оқуын жалғастырды. Бес жыл өткен соң Томас өзінің тәжірибесін бастады.
1767 жылы көктем айларында Джефферсон соттағы алғашқы ісінде жеңіске
жетеді.Одан кейінгі соттардада Томас Джефферсон көптеген жеңістерге жетіп,
белгілі қорғаушылар қатарына енеді.Томастың қорғаушылық қызметінің алғашқы
кезінде Томастың соттағы барлық адамзат заң алдында тең құқықты екендігі
туралы бірінші сөйлген сөйлеген сөздері жатады. Осы көзқарасқа байланысты
бірсоттағы қорғау сөзінде Томас Джеферсон: “Табиғаттың жаратқан заңы
негізінде біз барлық адамзат еркін болып дүниеге келгенбіз ”,-деді.
Кейіннен Томас Виргинияда жеріндегі жетекші адвокаттардың бірі
ретінде танымал болды. Томаспен бірдей дәрежеде Пендлтон, Генри,Уайттар
кеңесетін болды. Томастың клиенттерінің арасында Ли, Бирд, Нельсон ,Бурэлл
секілді ауқатты отбасылар бар еді. Бірақ, Томас кедей-кепшіктерінің
сұрауларынан бас тартқан жоқ.Оларға қызмет көрсеткені үшін ақы да талап
етпеді [7]. 7. Т. Джефферсон. Автобиография. Л., 1990. 25-б.
1769 жылы 26 жастағы Шедвелдің иесі Томас Джефферсон
Виргинияның заң шығарушы органының мүшесі болып сайланды. Бір жылдан соң
Албемарл графтығында жасақ басшысы қызметін атқарады.Алайда, бірінші
сәттілігімен бірге ,бірінші бақытсыздығыда қатар келеді:1770 жылы өрт
шығып Шедвелдегісаяжайды күйретті. Сонымен бірге,Томастың ең құнды заты
есептелген кітапханасы да өрт құшағында қалады.Бірақ, Томас мойымастан өз
иелігіндегі Монтичелло атты төбеде жаңа үй,саяжайын тұрғызды.Жаңа саяжай
салу кезінде Томастың жобалаушы, архитектор, құрылысшы, инженер, ағаш
ұстасы қырларынан көрінеді.
1772 жылы 1-қаңтарда ол жас әрі жесір әйел Бхеванның жесірі
Марта Скелтонға үйленді. Марта Скелтон ауқатты отбасының қызы болатын.
Скелтонның әкесі өлгеннен соң оларға үлкен көлемде мұра қалдырылып,
Томастың иелігіндегі жерде дүние мүлікте ұлғая түсті. Одан алты перзент
көрді.Марта Джефферсон Рендольф (1772-1836ж) Джейн Рендольф (1774-1775ж)
кейінгі баласы өлі туылған (1777ж) Мери Вейлс (1778-1804ж) Люси Элизабет
(1780-1781ж) Элизабет Джефферсон (1782-1785ж).Марта Джефферсон 1782 жылы 6
сентябрде қайтыс болды ,осыдан кейін Джефферсон екінші рет үйленген
жоқ.Джефферсоннның қызметші,күңі Салли Хемингстен балалары бар деп айтылады
,бірақ бұл мәлімет ресми емес.Салли Хемсингстің сегіз баласы болған,
кейіннен днк сараптамасы арқалы тексергенде сегіз баладан тек біреуі ғана
Томас Джефферсонның генімен сәйкес келген.
1776 жылы наурызда Томас Джефферсонның шешесі өмірден озады
[8]. 8. Т. Джефферсон. Автобиография... 26-б.
Томас Джефферсон 1826 ж Виргиния штатында қайтыс болған.Ол
белгілі қайраткер, Америка Құрама Штаты “Тәуелсіздік деклорациясының”
негізгі авторы және АҚШ мемлекетінің негізін салуға ат салысқан белгілі
саясаткер,дипломат,философ,реформат ор.Оның билеген жылдарындағы ең ауқымды
іс-шаралардың бірі 1803 жылы Франциядан Луизиана жерін сатып алуымен
қатар,Льюис және Кларк жерлеріне 1804-1806 жылдары ұйымдастырған
экспедициясы болды.
Томас Джефферсон 1779-1781 жылдары аралығында Виргиния
штатының губернаторы,1789-1795 жылдары бірінші мемлекеттік секретары
1789-1801 жылдары екінші вице-президент және 1801-1809 жылдары Америка
Құрама Штаттың үшінші президенті қызметін абырой мен атқарды. Томас
Джефферсон және Мартин Ван Бюрен мемлекеттік хатшы ,вице-президенті
және АҚШ президенті қызмнетін кезектесіп атқарған жалғыз американдық
саясаткерлер болып есептеледі.
Томас Джефферсон әр жақтама білімді- агроном, архитектор
,(өзінің Монтичелло саяжайының сызбасын өзі сызған)
археолог,палеонтолог,өнертапқыш,кол лекционер,жазушы болды.Ол шіркеуді
мемлекеттен бөлу арқылы халық арасында аса зор құрметке ие бола отырып,
кең танымал болды.
Томас Джефферсонның анасы –Джейн Рендольф ,Айшем Рендольфтің
қызы болып әкесі флот капитаны ,плантатор ,бірінші континенттік конгрес
төрағасы Пейтен Рендольфтің інісі еді ,Томастың анасының ата тегі
ақсүйектер отбасы болып ,Джейннің тегі Шотландия және Ұлыбритания
шежіресінде байырғыдан жалғасып келеді. Томас Джефферсон айтқанындай ,
Әр бір адам баласы өз таңдаған құрмет пен сенімге мен сол дәрежеде
қарауға құқылы [1]. 1. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты
– М, 1983, 114-бет.
1745 жылы Питер Джефферсонның ескі досы полковник Уильям
Рендольф қайтыс болысымен,ол оның барлық мүлкін Таккаходағы саяжайы
,жерімен бірге кіші жастағы ұлы Томас Менн Рендольфты өз қарамағына алады
және осы жылы Джефферсондар отбасы мен бірге Таккахоға көшіп келеді .
Томас бес жасында ағылшын мектебін, тоғыз жасында латын мектебінде
оқыды. Томас сабақты аса қызығушылықпен оқыды .Томас 1752 жылы
жергілікті бастауыш мектепте шотландық әулие Уильям Дугластың қолында
білім ала бастайды. Ол осы кезде латын ,ежелгі грек ,француз тілдерін
үйренді.1757 жылы Томастың әкесі Питер Джефферсон қайтыс болғанда ол 14
жаста болатын . Әкесінен Томасқа мұра ретінде 5000 акрге жақын жер және
бірнеше құл қалды. Кейінірек бұл жерге сызбасыны өзі жасаған Монтичелло
саяжайы салынды. Әкесі оның өміріндегі ұстазы , жетекшісі , ақылшысы
болатын. Томас үйде үлкені болғандықтан, отбасына қамқорлық жасау соның
мойнына түсті. 1758-1760 ж ылдары Джефферсон Джеймс Мори шіркеуінде
білім алады және соның отбасымен бірге тұрады.Томас ол жерде классикалық
білім алып , тарих пен ғылымды үйренді. 1760 жылы Вильямсбургтегі
Вильгельм және Мария колледжінде оқыды. Философия пәнін таңдап,
математика метафизика және философия пәндерін 1760 жылдан Вильямсбург
жеріндегі Уильям ықпал жасаған Шотландиядан шыққан философ , профессор
әрі математик Уильям Смолмен жақын араласып достасты. Томас Виргиния
штатындағы Уильям және Мери колледжінің заң саласын оқып бітіргесін,
Виргиния штатының жоғары сотының заңгерлер алқалығына мүше болды. Ол өз
өмірбаянында революциялық бүкіл сот мекемелерін жапқанша
заңгерлік тәжірибесінің жалғасқанын есіне алды . Томас заңгерлік қызмет
атқарған кезі айтарлықтай жемісті болды. Джеффорсон Виргиниядағы
ең атақты әрі беделді адвокаттарының бірі болды. Ол адвокаттық қызмет
еткен кезінде елдің даулы әрі шешілмей жүрген мәселелерімен
жұмыс жасады. Адвокаттық қызметінде ол барлықдеңгейдегі халықтарын
жағдайын, метрополиялар мен колониялар айырмашылықтарын толықтай
танысып .
1767 жылы Томас сотта бірінші рет жеңіспен сатты аяқтады. Томас қара
нәсілді адамдардың құқығын қорғады. Ол өзінің бірінші сөйлеген жақтаушы
сөзінде: табиғат заңы бойынша барлық адамдар ерікті болып дүниеге
келген -дейі.
Томас адвокаттық қызметке тұрған 68 істі 1767 жылы сотқа асырса , ал
төрт жылдан кейін 430 істі сәтті аяқтады.
Уильям Томасты Британияның еңбек ерлері атанған: Исаак Ньютон ,Джон
Локка, Франсис Беконмен таныстырды.Оларды Джефферсон кейіннен ”Бұл үш
ұлы тұлға тарихта өз ізін мәңгілік қалдырды “-,деп жазады
Merrill D. Peterson, Thomas Jefferson: Writings, p.1236
ТомасДжефферсон кейде Виргиния губернаторы Франсис Фокьердің
үйіне баратын. Ол онда кейде скрипка ойнап тұратын . Ол осы үйде алғаш рет
шарап вино дәмін татып көрді,кейіннен бұл оның шарап түрлерін жинап
коллекция жасауына себеп болды.3 Thomas Jefferson on Wine by John
Hailman ,2006
1762 жылы Томас Джефферсон үздік бағамен колледжді бітіреді.1767
жылы құқық саласын Джордж Витадан сабақ алып,адвокат мамандығын
тамамдады.
Уильям Смолл адвокат жолдасы Джордж Уайттың өзінің жетекшелігімен
құқықты салсын оқып, үйренуіне көмек қолын созды, сонымен бірге
Томасты Виргиния губернаторы- Фрэнсистің қоғамына қосты. Джефферсон,
Фокьенің айтуынша Бұл орынды иемденгендердің ішінде Фрэнсис ең
таланты тұлға еді [2]. 2. Хрестоматия по новой истории, 1640-1870.
Сироткина В.Г. – М, 1990, 342 –бет.
Америка Құрама Штатының болашақтағы үшінші Президенті кейінрек Джордж
Уайтпен кбас қосуларында , өзі алған біліміне борышты екендігін есіне
алды. Кейіннен, Уайт мырза оның заңгер ретінде жұмысқа орналдасуына да
көмектесді. Уайт 1776 жылы жас әрі жақын досы жасаған Тәуелсіздік
декларациясына қолдау жасап қол қойғандардың бірі еді.
1769 жылы мамырда 26 жастағы Томастың Альбемарл графтығынан депутат
ретінде Виргиния штатының заң шығаратын палатасына сайлануымен
Джефферсонның саяси қызметі басталады.Ол Виргиния штатының заң шығарушы
органына депутаты болып сайланды.Оның саяси мансабының келешегі зор
болуына ықпал етті. Томас Джефферсонның негізінен егемендік үшін
күресуіндегі атағы оның байсалдылығы, оқымыстылығы сонымен бірге
“үндемейтін депутаттығы”мен көзге түскен болатын.
Томастың 1764 -1789 жылдары арасында созылған саяси қызметі, егемендік
үшін күреске, Америка Құрама штатының республика болып жариялануына
бағытталған болатын. Джефферсон 1776 жылы Виргинияға қыркүйекте оралып
Виргинияда делегаттар палатасын салады. Ол мемлекетті демократиялық
стандарттарқа сәйкес келтіру үшін, мемлекеттің заңдарын жаңалау және
реформалауға тырысты .
Үш жыл бойы, ол қандастықтың күшiн жою, дін еркіндігі және сот жүйесін рет-
ке келтіру,соның ішінде 126 заңды қ ұрады . Сонымен қатар, 1778
жылы Томастың бастамасымен Виргиния ға, жаңа құл әкелуге тыйым салынған заң
қабылданды. Сол жылы Джефферсонның шығарған заңы білімді
кең тарату үшін , атап айтқанда, А мериканың алғашқы сайлау жүйесі оқы туды е
нгізу, оның туған университетте бірқатар реформалар жүргізуіне әкеліп
соқты. Сонымен қатар, Томас Джефферсон кісі өлтіру мен отанына опасыздық
жасаудан, басқа, барлық қылмыстар үшін өлім
жазасын алып тастау туралы заң жоб асын ұсынды, бірақ бір дауыс
жетіспей, заң жобасы қабылданбады. 8 Part I: History of the Death
Penalty
Томас Виргиния штатының губернаторы қызметін атқарады.
Кейіннен, Ұлы Франция революциясының алдында мен бірінші айында
Б.Франклиннен соң Америка Құрама Штатының Францияда елшілік қызметін
атқарды. Томас 178–1793 жылдар арасында Америка Құрама Штатының
мемлекеттік хатшы лауазымын басқарды. [3] Джефферсон Томас. Автобиография
заметки о штате Виргиния Л., 1990. 63-бет.
1779 жылы Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып
сайланады.1780 жылы оның ұсынысымен қала орталығы Уильямсбургтен штатқа
жақын жерде орналасқан Ричманд қаласына көшірілді.Джефферсон Уильям және
Мери коледждерінде реформа жүргізуін жалғастырды және оның ұсынысымен
мемлекетте алғаш рет студенттің ар-ождан кодексі енгізілді. Бүкіл елдегі
университеттер ішінде алғаш рет томастың ұсынысы бойынша,Джефферсонның
ұстазы Джордж Вита құрметті профессор ретінде шақырылды. Реформаның
әрекеттеріне қанағаттанбаған Виргиния университетінің іргетасын қалаған
Джефферсон бірінші болып жоғарғы білімді діні сауаттан бөлді.
Осы кезде ,яғни Джефферсон Виргиния штатының губернаторы болып
тұрған кезде екі рет ағылшын әсекерлері шабуылдады.1781 жылы июнда Томас
,Патрик Генри тағы басқа штат басшылары ағылшындардың ковалерия
колониясының командирі Банастра Терльтонның бұйрығы мен тұтқындалды,олар
тұтқыннан әзер дегенде қашып құтылды.9 Bennet William j. The Greatest
Revolution America : The last Best Hope (VolumeI):From the Age of
Discovery to a World at War,-Nelson Current ,2006.-P.99.-ISBN 1-59555-055-
0
Осыдан соң Джефферсон тез арада өз еркімен жұмыстан кетеді. Қоғам
Джеффрсонның халыққа берген сайлау алдындағы берген үәделерінің
орындалмағанына наразы болады. Осы жағдайлардан кейін Томас Виргиния
штатының қандайда бір мемлекеттік қызметіне сайланған жоқ.
1785-1789 жылдары Джефферсон Францияда елшілік қызметін
атқарып, американың баскөтерүшілеріне көп көмегін тигізді. Бұл кезде ол
елисей аумағында өмір сүріп осы қызметі арқылы әлемге танымал болды.Томасқа
берілген тапсырма әр тараптама болатын және бұдан соңда екі елдің
арақатынасын әрі қарай дамыту міндеті жүктелген болатын.Осы себептенде ол
1787 жылы Америка Құрама Штатының конституциясын қабылдау рәсіміне қатыса
алмады. Джефферсон бұл конституцияны Билль туралы құқықтың статяларының
болмауына қарамастан , ол бұл конституцияны толығымен қолдады.
Джефферсон Парижден келгеннен кейін Америка Құрама Штатының
тарихында бірінші рет Томас Вашингтон қасындағы бірінші мемлекеттік хатшы
(1789-1793 ж)қызметін атқарды. Томас қаржы министрі Гамильтонның іс-
әрекеттерін сынғасынға ала бастады. Томас пен Гамильтонның алғашқы
кездесүлерінде-ақ саяси көзқарастары мен түмініктері қарама –қарсы болды.
Ол осы қызметке келуімен Америка Құрама Штатының қаржы министрі
Александр Гамильтонмен текетірес туындап, салық саясаты,әсіресе әскери
қарыздарды қайтару туралы шиеленістер үдей түсті.
Сол кезде Гамильтон есебі бойынша, мемлекеттік қарыздармен шығындарды
төлеу барлық штаттар теңдей бөліп төлеуі керек деді,ал Джефферсон ұстанымы
бойынша бюджет қорына қарай әр бір штат өз қарызын өзі төлеуі керек
,өйткені оның тұған штаты Виргинияның қарызы көп емес еді.Кейінірек
Гамильтонмен оның Федералистер партиясы Томас пен оның тараптарлары
монархистермен консерваторлар келіспеушілігінің нәтижесінде мемлекет
ұстанымдарының шайқалғандығы айқын көріне бастады . Джефферсон алғаш рет
роялизммен федорализмнің бір нәрсе екенін айтты.1793 жылы революция болған
Франция мен Ұлыбритания арасында соғыс басталды. Джефферсон барынша
Франциянвы қолдады. Бірақ Томас Джордж Вашингтонның пікірімен келісті.
Оның айтуы бойынша, Америка Құрама Штатының Европа мемлекееттерінің Ішкі
шаруасына араласпау ыкерек деді. Сондай-ақ Франция елшісі Эдмон Шарл
Жененің Американың соғысқа араластыу әрекетіне қарсы шығып конгресте
қөғамдық пікірлерін айтты.1793 жылы соңында Томас Джефферсон отставкаға
шығып, Гамильтонмен Вашингтонға опозицияны тастап ,Монтичелло саяжайына
кетті.
1794 жылы Гамильтонның әрекеттерінің арқасында Джей келісіміне қол
жеткізіледі. Британиямен сауда орнатылады. Өз кезегінде Джеймс Медисон бұл
келісімді сынға алады,Джефферсон Медисонның сынын
қолдайды.1796 жылы Джефферсон прези дент сайлауында Демократиялық
Республикалық партиясының кандидатурасының атынан
қойды, бірақ федералист Джон Адамстан жеңіліп қалды .Алайда, сайлау
дауыстар саны Джефферсонның вице-президент болуына жеткілікті болды.
Сенат төрағасы болашақ міндеттерін парламенттік процедуралар
ережелерін жазып, ол бұл қызметтен өзін аулақ ұстады. Америка Құрама
Штаттары мен Франция арасындағы мәлімделмеген Квази соғысысы басталған
кезде, президенті Адамс соғыс қымылдарына қатты кірісті. Армия саны
және флоты тез өсті, жаңа салықтар мен заңдар енгізілді. Онда айтылуы
бойынша, жағымсыз шетелдіктер және мемлекттің қауіпсіздігіне зарарын
тигізетін адамдарды елден айдап шығару туралы жазылған болатын.
Өз тарапынан бұл заңдардың өз партиясына шабуыл екенін ескере отырып,
Джефферсон Медисонны өз жағына шығара отырып, федералдық үкімет өз мақсаты
мен міндетін іс жүзінде жүзеге асыру үшін мемлекеттік үкімет оған
жүктемеген өкілеттіліктерді құқығ ын асыра пайдаланып, жүзеге асыруға
құқығы жоқ деп мәлімдеді.
Депутат ретінде Томас Джефферсон метрополияның қабылдаған
гербтік заңын заңсыз деп тауып, 1765 жылы 30-мамырдағы Виргиния шатының
заң шығарушы палатаның резолюциясын қабыдауына қатысады. Томас алғашында
өзіне назар аудартуға тырыспағанымен, біраздан кейін Джефферсонның саяси
көзқарастары меен ұстанымдары өзімен бірге жұмыс істейтін үлкен жастағы
әріптестерінен қайсар мінезімен ерекшеленіп тұратын.
Томастың заң шығарушы палатаның өкілі ретінде бірінші ретте
көтерген мәселесінің бірі - қара құлдар құқығы, халыққа дін еркіндіндігін
беру еді. Ол Виргиния штатындағы англикан шіркеуінің діни тараптан
үстемдік етуіне қарсы екенін ашықтан ашық жариялап сынға ала бастады.
Басқалардың ішінде алғашқы болып Томас Солтүстік Америка халқының
революциялық күштерінің ұйымдасуының стихиялы әрі әлсіз екендігін, олардың
қарсылықтарының оқшауланып қалғанын өз көзімен көрді . Осы жағдайды
ескерген Джефферсон отаршыларға бас көтеріп қарсы күресүде барлық отар
жерлердің күш біріктіруі керек екендігі турала мәселе қозғады. Томастың
бұл идеясын алғашында депутаттардың шағын тобы қолдаса, көп бөлігі қарсы
шықты.Қолдаушылардың арасында сенімді достары Патрик Генри мен Дабни Кар
бар еді. 1773 жыл бойына барша отар жерлерде байланысу комитеттері
құрылады. 5-қыркүйек 1774 жылы ашылып, жеті аптадан көбірек уақыт жұмыс
атқарған Бірінші құрлықтық конгреске Томас Джефферсон аурып қалуына
байланысты қатыспайды.
Егемендік жолындағы күрестің барысында Томас “Тәуелсіздік
декларациясының” қабылдануына айтарлықтай үлкен үлесін қосады. Құжатты
жасау үшін бес адамнан құрылған комиссия құрылды.Комиссия құрамына
Пенсильвания мен Нью-Йорктың бәсең өкілдері Дикинсон және Ливингстон
революциялық идеологияның әкесі Джон Адамс, Бенджамин Франклин, Томас
Джефферсон кірді. Бірінші кездесуде комиссия өкілдері құжаттың мәтінін бір
адам жазып, оны комиссияға ұсынсын деп келіседі. Комиссия өкілдері
деклорацияның мәтінін әзірлеудіТомасқа ұсынады.17 күн ішінде Томас өз
есімін әлемге әйгілі еткен құжаттың мәтінін дайындап шығады.30-маусымда
комиссия мүшелері көпшілік дауыспен конгреске декларацияны бекітуді
ұсынады. 4-шілде 1776 жылы конгресс мүшелері бір ауыздан “Тәуелсіздік
декларациясын” қабылдады [9]. 9. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас
Джефферсон... 32-34 бб
Шілде 1776 жылы Американың халқына егемендік алып келген
“Тәуелсіздік декларациясын” тойлағанда Томастың бойын екі жақтама ойлар
кернеді. Томас өзінің саяси принциптерін барлық халық қуана қарсы
алғандықтан қабылдағаны өзін бақытты сезінді. Томасты ел арасындағы ішкі
, бір-біріне деген қарама-қарсылықта алаңға салды.Соның үшін де , Томас
барлық комиссиялар мен конгрестің жиыналыстарына қатысты.
Конгрестегі көп жұмысқа қарамай Томас Виргиния штатына заң
бағдарламасын жасап, маусымның соңына қарай Вильямсбургке Джордж Уайтқа
апарып табыстады.Бірақ, бұл кезгеше консерваторлар партиясы жеңіске
жеткен еді .1776 жылы Виргинияның заңы отарлау саясатының сарқыншағынан
қалған сайлау ережесіне өзгерістер енгізілгенімен, сайлау науқанына тек
еркін жер иеленушілерді ғана қатыстырды. Қара нәсілді негрлерді
қоспағанда ақ нәсілді кедейлердің өзіде сайлаушы құқығын иемдене
алмады.
Консерваторлық билеушілер Томастың ұсынып отырған басқа да бірнеше
ұсыныстарын қабылдаудан бас тартты. Осының ішінде құлдарды сату мен тасуға
,айырбастауға ,мемлекеттің қарамағындағы жерлерді бөліп алуға шек қою
жайлы ұсыныстар еді .Томас латифундияға қарсы тұратын күш іздеу кезінде
халықтың орта табы болып есептелінетін -фермерлік саласын күшейтті . Томас
бұл принципті өле-өлгенше ұстанды.
1776 жылы тамыздың соңында Томас Филадельфия штатынан кетіп,
Виргинияның заң шығарушы органына қайта оралды.Бірақ,Томас өз тұылып
өскен штатының саяси өміріне түгелдей араласып үлгермеді. Қазанның бас
кезінда Құрлықтағы Конгресс Томасты негізгі миссияғатағайындап ,Франклин
екеуі Париж қаласына француз үкіметімен келісім жүргізуге бapaтын болады.
Бұл Елшілердің мақсаты Ұлыбритания мен соғысу үшін Француздардың
қаржылай және әскери көмек көрсетуге келісім алу мақсаты тұрды.Алайда,
1776 жылы 11-қазандаТомас Конгреске хат жолдап,отбасылық жағдайларға
байланысты ұсыныстан бас тартатын жазады. Томас туған жерінде қалып,
билікті өз қолдарына алып жатқан консерваторлармен күрес жүргізіп,
демократиялық қоғам құру үшін күресті.
Томас Виргиниядағы реформашы кезінде біраз айтарлықтай жетістіктерді
қолға кірітті. Солардың ішіндегі ең бастысының бірі консерватор заң
шығарушы органының билеушілік күшінен айырылуы болатын. 1778 жылы
қыркүйекте Томастың әрекетімен Виргиниялық Ассамблея Африка құрлығынан құл
әкелуге тыйым салғандығы туралы заң қабылдағанын жариялады. Джефферсон дін
еркіндігінің орнауына да үлкен үлес қосты.1776 жылы күз айының өзінде-ақ
Томас Джефферсон ассамблеядағы сөзінде англикан шіpкeyінің apтықшылығын
жоцып тоқтатуды, талап етті. Дін еркіндігін орнату барысында ол он жылға
жақын уақыт күресті.”Дін еркіндігі жайлы статус” тек 1786 жылдың басында
ған қабылданады. Бұл бекітілген құжат кейіннен кеңтаралып,итальян және
француз тілдеріне аударылған
Томас Джефферсонның зaң шығaрушы рeтінде 1776-1779 жылдapдaғы қызмeті
өте үлкен. Томас Джефферсон бірқанша заң жобаларын жасап, бұл заңдар
арқалы автордың дүниетанымы сонымен бірге мәселені терең зерттеу қабілеті,
саралау шеберлігінің көріністерін көреміз [10]. 10. Севостьянов Г.Н., Уткин
А.И. Томас Джефферсон... 35-36 бб.
1779 жылы 1-июнде Томас Джефферсон Виргиния штатаның губернаторы болып
сайланды. Штат Ассамблеясы Томасқа өте қиын кезеңде кезеңде ауыр міндеттер
жүктейді. Бұл кезге дейін бірқанша жылдан бері егемендік үшін күрес
жүріп жатқан еді.Халықтар арасындағы шиеленісті ахуал американың халқына
егемендік алуға мүмкіншілік берді. 1780 жылы ИспанияҰлыбританияға қарсы
соғыс жариялайды. Ұлыбританияға Нидерландия да қарсы екенін ашық білдірді,
ал Россия болса, Лондон қаласына қарулы бейтараптық лигасын
ұйымдастырады. Нәтижеде Англия оқшауланады. 1778 жылы шілденің басында
егемендік үшін американың күресушілеріне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz