Аудиторлық процедуралар, олардың түрлері мен аналитикалық процедуралардың сипаттамасын беріп, тәжірибеде қолдануын талдау

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І-бөлім. Аудиторлық дәлелдер және олардың түрлері

Аудиторлық дәлелдер жөніндегі түсінік . . . 5
Аудиторлық дәлелдердің түрлері . . . 9
Аудиторлық дәлелдер алудың ақпараткөздері . . . 12

ІІ-бөлім. Дәлелдер алудағы аудиторлық процедуралар

Аудиторлық дәлелдер алудағы әдістері . . . 15
Аудиторлық процедуралар және олардың сипаттамасы . . . 27
Аналитикалық процедураларды тәжірибеде қолдану . . . 35

Қорытынды . . . 44

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 45

Кіріспе

Қазақстан Республикасында нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесіне сәйкес бизнестің жаңа кешенді тәуелсіз кәсіби аудиті жүзеге асырылуда. Аудиттің қалыптасуы мен дамуы елімізде 1993 жылдан бері алғашқы аудиторлық қызмет туралы заң шыққалы бастама алды.

Аудит - бұл Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық есептілікті жасау мен өзге де ақпараттар туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатымен тексеру. Аудиторлар аудит жүргізу соңында аудителетін субъектінің қаржылық есептілігі және басқа ақпараттары туралы тәуелсіз пікір білдіріп, аудиторлық қорытынды жасайды. Ал, осы қорытындыны жасауға негіз болатын аудитордың қорытынды пікірлерін тұжырымдау процесінде пайдалануға алатын ақпараттары аудиторлық дәлелдер деп аталады.

Аудиторлық дәлелдерді алу әдістері - аудиторлық процедуралар деп ааталады. Аудит барысында аудиторлық дәлелдер алу үшін қолданатын аудиторлық процедуралардың түрлері өте көп. Ал, аудитор осы процедуралардың ішінде қайсысын таңдап жүргізу керектігін білу керек. Керек жағдайда тиімді аудиторлық процедураларды жүргізіп сенімді, әрі дұрыс аудиторлық дәлелдер алу аудитордың кәсіби біліктілігін көрсетеді.

Зерттеу жұмысымның өзектілігі: Аудитор аудиторлық қорытындыны есепте субъектінің қаржылық есептілігі жөнініде өз пікірін білдіру үшін аудиторлық дәлелдерге сүйенеді, яғни аудиторлық дәлеледер өткізілген аудиторлық тексерудің куәлігі (дәлелі) болып табылады. Ал, осы дәлелдерді алу әдістері аудитор орындайтын аудиторлық процедуралардың жиынтығын береді.

Аудитор тексерілген қаржылық қорытындыда есептің дұрыстығын дәлелдеу үшін өзінің жинаған дәлелдерінің жеткілікті екеніне сенімді болуға тиіс. Барлық қолдағы бар дәлелдерге егжей-тегжейлі талдау жасап, оларды бағалау аудиттің құнын көтеруі мүмкін болғандықтан, бұл мәселе бойынша айқындық қажет. Ол үшін аудиторға өзіне қандай дәлелдер алуы қажет екендігін, оларды қандай көздерден және қандай процедуралардың көмегімен алатындығын анықтап алу керек. Міне, осыдан зерттеу жұмысымның өзектілігі шығады.

Зерттеу жұмысымның мақсаты: аудиторлық дәлелдер, аудиторлық дәлелдерді алу әдістері, аудиторлық процедуралар, олардың түрлері мен аналитикалық процедуралардың сипаттамасын беріп, тәжірибеде қолдануын талдау.

Осы мақсаттарға жету үшін келесідей міндеттер қойылады:

аудиторлық дәлелдердің мәні мен қажеттілігін сипаттау;
аудиторлық дәлелдердің түрлері мен қайнар көздерін көрсету;
аудиторлық дәлелдер жинауда негізгі аудиторлық процедураларды сипаттау;
аналитикалық процедуралардың маңыздылығын көрсету;
аналитикалық процедуралардың тәжірибеде қолдануын көрсету.

Зерттеу жұмысымның бірінші бөлімінде аудиторлық процедуралар аудиторлық дәлелдерді алу әдістері болғандықтан, жалпы аудиторлық дәлелдердің сипаттамасын қарастырдым. Бұл бөлімде дәлелдердің маңыздылығы, оларға қойылатын шарттарын мен түрлері, аудиторлық дәлелдерді алудың ақпарат көздері атап көрсеттім. Зерттеу жұмысымның негізгі бөлімінде аудиторлық процедуралар сипаттамсы мен тәжірибеде қолдануын қарастырдым. Бұл бөлімде аудиторлық дәлелдерді алу әдістері, сонымен қатар шетел, орыс және өзіміздің әдебиеттерінде көрсетілген аудиторлық процедуралардың түрлерін көрсетілген. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда аналитикалық процедуралар маңызды орын алатындықтан, осы процедуралардың қолдануын «Santo» кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде қарастырдым.

Зерттеу объектісі: аудитордың аудит барысында жинаған ақапарттары, яғни аудиторлық дәлелдер мен оларды алу әдістері, яғни қолданылатын аудиторлық процедуралар.

Зерртеу жұмысымның қайнар көздері : ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, Аудиттің Халықаралық Стандарттарының 500-599 «Аудиторлық дәлелдер» деп аталатын төртінші тобы, З. Н. Әжібаева, Н. Ә. Байболтаев, Ж. Ғ. Жұмағалиева «Аудит» оқу құралы, М. С. Ержанов «Аудит» оқулықтары.

Аудиторлық дәлелдер және олардың түрлері 1. 1 Аудиторлық дәлелдер жөніндегі түсінік

Тексеру жүргізгенге дейін, тексеру процесінде сондай-ақ, оның аяқталу кезеңінде аудитордың жинаған және дайындаған мәліметтері өткізілген аудиторлық тексерудің куәлігі (дәлелі) болып табылады. Бұл мәліметтердің бір бөлігі - аудиторлық дәлелдер ретінде қарастырылатын құжаттар немесе олардың көшірмелері.

Аудиторлық дәлелдер дегеніміз - аудиторлық қорытынды жасауға негіз болатын аудитордың қорытынды пікірлерін тұжырымдау процесінде пайдалануға алатын ақпараттары. Аудиттің Халықаралық Стандарттарының 500-599 «Аудиторлық дәлелдер» деп аталатын төртінші тобы аудиторлық дәлелдерді маңызды аспектілері толық қамтыған.

500 АХС-тің мақсаты - қаржылық есептіліктің аудитін жүргізу кезінде қажет аудиторлыө дәлелдердің сандық және сапаплық қатынасын басшылыққа ұсыну мен стандарттарын бекіту. [2]

Аудитор тексерілген қаржылық қорытында есептің дұрыстығын дәлелдеу үшін өзінің жинаған дәлелдерінің жеткілікті екеніне сенімді болуға тиіс. 200 «Қаржылық есептілік аудитін реттейтін мақсат пен жалпы қағидалар» деп аталатын Аудиттің Халықаралық Стандарттарына сәйкес аудит қаржылық қорытынды есепте елеулі бұрмаланғандықтың (қателіктің) жоқ екендігіне қатыста саналы сенімділікті қамтамасыз етуге арналған. [3]

Саналы сенімділік дегеніміз - бұл жалпы қаржылық қорытынды есепте елеулі қателердің жоқ екендігі жөнінде жоғары бірақ абсолюттік емес сенімділікті алу үшін қажетті дәлелдерді жинауға қатысты түсінік.

Барлық қолдағы бар дәлелдерге егжей-тегжейлі талдау жасап, оларды бағалау аудиттің құнын көтеруі мүмкін болғандықтан, бұл мәселе бойынша айқындық қажет. Ол үшін аудиторға өзіне қандай дәлелдер алуы қажет екендігін, оларды қандай көздерден және қандай процедуралардың көмегімен алатындығын анықтап алу керек. Ол әділ және негізгі аудиторлық қорытынды жасау үшін жиналған дәлелдердің жеткілікті әр сапаға сәйкес келетіндігіне сенімді болуға тиісті.

Аудиторлық дәлелдерге келесілер кіреді:

бастапқы құжаттар;
бухгалтерлік жазбалар;
басқа да ақпараттар.

Тіркеу жазбалары бастапқы жазбалар мен растаушы жазбалардан тұрады:

чектер мен қорларды электронды ауыстыру жазбалары;
келісім-шарттар;
бас жəне талдау кітаптары, қаржылық есептілікті журналдық салыстырымдар жəне басқа түзетулер;
шығындарды, есептерді салыстырулар мен ашуларды көрсететін жинақты сызба - кестелер.

Олар тіркеу жазбаларында инициациаланады, көрсетіледі, электрондық түрде өңделеді жəне есеп те электронды түрде беріледі. [2] Бұдан басқа есептік жазбалар деректерді тарататын жəне субъектінің қаржылық есептілігін берудің барлық аспектілеріне қызмет көрететін кіріктірілген жүйенің, сəйкестік талаптарының қамтуы мүмкін.

Аудиторлық дəлелдің сапасы ретінде қолданылатын басқа ақпаратқа келесілер жатады:

үшінші жақтарды растайтын кездесулер хаттамасы;
талдаушылар есебі;
бəсекелестер бойынша салыстыру мəліметтері;
бақылау туралы нұсқаулық;
аудиторлық шаралардан алынған ақпарат, сұрау, байқау жəне инспекциялау, аудитор əзірлеген немесе аудитордың қолы жетерлік жəне аудиторға негізделген қорытындылыр жасауға мүмкіндік беретін

өзге де ақпараттар жатады.

Егер аудитор бұл мәліметтерге сенім артуға шешім қабылдайтын болса, онда ол тексеруге аз уақыт шығындайды. Клиент басшылығы дайындап берген мәліметтерге қарағанда, үшінші жақтан алынған дәлелдер сенімдірек болады. Сонымен бірге, клиент басшылығы тарапынан қысым жасау ықтималдығы орын алды, ал аудитордың бұл ақпараттарды дайындаған үшінші жақтың жұмыскерлеріне сұрақ қою мүмкіндігі жоқ деп пайымдауға болады. Егер аудитор өзінің тікелей бақылауындағы ақпарат көздерінен алынған дәлелдерді пайдаланатын болса, әрине, жақсырақ болады. [14] Сонымен бірге, клиент басшылығы тарапынан қысым жасау ықтимадаға орын алды, ал аудитордың бұл ақпараттарды дайындаған үшінші жақтың жұмыскерлеріне сұрақ қою мүмкіндігі жоқ деп пайымдауға болады. Егер аудитор өзінің тікелей бақылауындағы ақпарат көздерінен алынған дәлелдерді пайдаланатын болса, әрине, жақсырақ болады. Бірақ, ол жеткілікті түрде күрделі және қымбат. Сондықтан аудитор үшін кәсіпорындағы шаруашылық операциялары жөнінде қауіпке көбірек ұшырайтын ақпараттарды алуына болады. Бір ғана шаруашылық операциясы жөнінде бірнеше ақпарат көздерінен алынған дәлелдер бір көзден алынған дәлелдерге қарағанда әлдеқайда сенімдірек. Бұдан мынадай қорытындыларға келуге болады:

аудиторлық дәлелдер аудиттелетін субъектіден тыс басқа тәуелсіз қайнар көзден алынса, сенімдірек болады;
егер кәсіпорын енгізген ішкі бақылау жүйесі тиімді болса, ішкі ақпараттан алынған қайнар көздері сенімдірек болады;
аудитордың өзімен алынған дәлелдер (мысалы, бақылаудың жүзеге асуын қадағалау нәтижесінде) жанама немесе түйсікпен қорытындылау жолымен ( мысалы, бақылаудың жүзеге асуына ұсыныс жасау) алынған дәлелдерге қарағанда сенімдірек болады;
аудиторлық дәлелдер құжаттық формада (қағаздық, электрондық немесе басқа да ақпарат тасымалданушыларда) болса, сенімдірек болады;
құжаттардың түпнұсқаларын қарастыру нәтижесінде алынған аудиторлық дәлелдер, көшірме немесе факстарды қарастыру нәтижесінде алынғандарға қарағанда сенімдірек болады.

Аудитор еш уақытта өз пікірінің түгелімен дұрыстығына толық сенімді бола алмайды. Сонымен бірге ол өзінің пікірі белгілі бір дәрежеде әділетті екендігіне сенімді болуға тиісті. Барлық дәлелдерді салыстыра отырып, аудитор қорытынды жасау үшін олардың жеткілікті түрде нанымды екендігін шеше алады. Ондай шешімді аудитор өзі алған дәлелдер төмендегі талаптарға сай екендігіне сенімді болса ғана қабылдай алады :

дұрыстық
жеткіліктік
өз уақытында алынуы

Дұрыстық дегеніміз - бұл, аудитор алған дәлелдердің шын екендігінің және сенімге лайық болатындығының айғағы: егер дәлелдер жоғары дәрежеде шындыққа жататын болып есептелсе, ол тапсырылған қаржылық қорытынды есептің әділдігіне (объективтілігіне) аудитордың көзін жеткізеді. Мысалы, егер тауарлы-материалдық босалқыларға түггендеу жүргізу аудитордың қатысуымен жүзеге асырылған болса, ондай дәлелдер аудиторға берілген мәліметтерден алынған дәлелдерге қарағанда сенімдірек болады. Дұрыстықтың сапасын көтеруге жағдай жасайтын құраушылар болады. Атап айтсақ, ақпараттың тәуелсіздігі. Шаруашылық жүргізуші субъектіден тыс жерден алынған дәлелдер клиенттің өзінен алынған дәлелдерге қарағанда сенімдірек. Мысалы, сыртқы дәлелдер (банктердің, заңгерлердің, партнерлардың және т. б. хабарлары) субъектінің өзінен алынған жауаптарға қарағанда сенімдірек болады. [14]

Алынған дәлелдердің сенімділігі ішкі бақылау жұмысының сапасына тікелей байланысты. Құжаттарға жасалынған талдаулардың және берілген сұрауларға жасалынған бақылаулардың нәтижелері, ішкі бақылау құрылымдарының іс-шаралары мен процедураларының тиімділігі жөнінде жеткілікті дәлелдер алуға мүмкіндік береді.

Мұндай тексерулер жүргізілген іс-шаралардың немес процедуралардың ерекшеліктері, оларды қолданудың тұрақтылығы және ол процедуралардың өткізілуіне жауапты тұлғалар туралы дәлелдер алуға мүмкіндік беретіндігін көрсетеді. Бірақ, кейбір жағдайларда жұмыстың тиімділігін салыстыру үшін мәліметтер алу мақсатында аудитор да сондай жұмысты жүргізе алады. Егер аудитор ішік бақылаудың іс-шаралары немесе процедуралары едәуір маңыздырақ болғандықтан олардың тиімділігі жөнінде қосымша дәлелдер алу талап тіледі деп есептейтін болса, онда қосымша тексеру қажет. Әдетте, аудитор бақылау жолымен тікелей алынған дәлелдер сұрау беру арқылы алынған жанама дәлелдерге қараған сенімдірек. Мысалы ішкі бақылаудың пайыздық ставкалап бойынша мәліметтерді толықтырып алуға бағытталған банктік процедурасы үлкен маңызға ие болуы мүмкін.

Мұндай кезде аудитордың ол процедуралары бірнеше рет жүргізу ықыласы туындауы мүмкін. Егер бақылау процедурасын интенсивті жүргізу қажеттілігі туындаса, аудитор тексеру көлемін азайтуға бағытталған бақылау құралының пайдалылығы жөнінде шешім қабылдауға тиіс.

Аудитордың нақты тексеру жүргізу нәтижесінде тікелей алған ақапараттары клиентке сұрау беру арқылы алынған ақпараттарға қарағанда сенімдірек. Мысалы, егер аудтор жалпы табысты сатып-өткізу көлемін пайыздық қатынас арқылы есептеп, оны өткен жылдардың мәліметтерімен салыстыратын болса, онда мұндай дәлелдер ішкі бақылау дайындаған ақпаратпен салыстырғанда сенімдірек болады.

Дәледердің екінші талабы - бұл жеткіліктік. Жеткіліктік аудиторлық дәлелдердің сандық өлшемі болып табылады. Қорытынды жасау үшін аудитор кәсіпорындағы бар барлық ақпараттарды жай ғана тексеріп қоймайды, дәлелдердің қажетті санын алу үшін ол іріктеу мөлшерін анықтайды. Себебі шаруашылық операцияларына қатысты қорытынды пікірлер ішінара (іріктеп) тексеру процедураларының көмегімен құралуы мүмкін. [11]

Аудиторлық дәлелдердің үшінші талабы - дәлелдердің өз уақытында алынуы. Аудиторлық дәлелдердің өз уақытында алынуын екі жақты қарастыруға болады: дәлелдерді жинау кезеңдері бойынша және тексеру кезеңдері бойынша. Мысалы, ақша қаражаттарның өтімділігін баланс жасау мерзіміне жақындатыңқырап бағалаған дұрысырақ болады, себебі бұл кезеңде жинақталған дәлелдер нанымдырақ болады. Егер табыстар мен шығыстар жөніндегі қорытынды есептің дұрыстығына дәлелдер жинау керек болса, онда оларды іріктеу жолымен тексерудің барлық кезеңіне жинау қажет.

Аудитордың аудиторлық дәлелдердің дұрыстығы мен жеткілікті екені туралы кәсіби пікіріне мынадай факторлар әсер етеді:

қаржылық есептілік, сонымен қатар щоттар мен түрлі операциялар сальдоларының деңгейінде пайда болатын тәуекелділіктің сипаты мен деңгейіне аудиторлық баға беру;
бухгалтерлік есеп және ішікі бақылау жүксінің сипаты, сонымен қатар бақылау бәуекелділігін бағалау;
тексерілетін баптардың елеулігі;
алдың аудиттер барысында жинаған тәжірибесі;
аудиторлық процедуралар барысында анықталған алаяқтық пен қателерді қоса алғанда, аудиторлық процедуралардың нәтижелері;
қолда бар ақпараттардың қайнар көздері мен сенімділігі. [7]

Аудиторлық дәлелдер жинаудың негізігі шарттары төмендегідей:

заңдылықтың қатаң сақталуы. Тексеру жүргізу процесінде аудитор орындалған шаруашышылық операциясының заңдылығын, бухгалтерлік есеп принциптерінің сақтауын зерттеуге тиісті;
дәлелдер жинау бойынша іс-әрекеттерді өз уақытында жүзеге асыру принципін қолдану;
аудиторға тексеруге берілген мәліметтердің дұрыстығына кепілдеме алу (хаттар, берілген сұраулар, дәлелдер және т. б. ) . [14]

Тексеру жүргізіліп және дәлелдердің барлық жиынтығын жинап алғаннан кейін аудитор оларды тәуекелдікті азайту мақсатында бағалауға тиіс. Аудиторлық дәлелдерді жинауда оларды бағалау өте маңызды орын алады. Дәлелдерді бағалау деп - шындықты анықтау үшін жиналған дәлелдердің ролін логикалық және ой-санамен айқындау процесін айтады. Егер дәлелдердің жекелеген элементтері әртүрлі көздерден жинақтала отырып немесе әртүрлі сипатқа ие бола отырып, жүйелі түрде алынған болса, онда аудиторлық дәлелдер нанымдырақ (сенімдірек) болады. Мұндай жағдайда аудиторға дәлелдердің элементтерін жеке-жеке қарастыру нәтижесінде алынатын сол дәрежесінен артық кумулятивтік сенімділік жәрежесін алуға болады. Және оған қарама-қарсы, егер бір ақпарат көзінен алынған аудиторлық дәлелдер басқа көздерден алынған дәлелдермен жүйелі болмаса, онда аудитор сол жүйесіздіктің шешімін табу үшін қандай қосымша процедуралар қажет екндігін айқындауға тиісті.

Аудиторға дәлелдер алуға шығарылған шығыстар мен алынған ақпарттың пайдалылығы арасындағы өзара байланысты қарастыру қажет. Бірақ, күрделілік пен шығыстар өздерінен-өздері қажетті процедураны алып тастау үшін салмақты негіз болып таба алмайды.

Дәлелдерді жинау мен талдау кезінде олар жауап беруге тиісті талаптар оларды алу әдістері қарастырылуы қажет, сондай-ақ алынған дәлелдердің арасындағы байланысты бөліп көрсете білу қажет. [15]

Жиналған дәлелдер аудитордың құжаттамаларында бухгалтерлік есеп құру мен ішкі бақылауды ұымдастыруды зерттеу мен бағалау жазулары формасында, сонымен қатар жоспалау, аудиторлық процедуралардың орындалуы мен нәтижелерін бейнелейтін хаттамалар, кестелер мен бланктер формасында орын алады.

Аудитор дәлелдерді жинау барысында түрлі әдістер мен аудиторлық процедуралар пайдалана алады. Бұл жайлы курстық жұмысысның келесі бөлімінде қарастырылады.

1. 2 Аудиторлық дәлелдердің түрлері

500 «Аудиторлық дәлел» Аудиттің Халықаралық Стандартына сәйкес аудиторлық дəлелдер деп аудиторлық нəтижеге негiзделетiн қорытындыларды тұжырымдау барысында аудитор алатын ақпаратты айтамыз. Аудиторлық дəлелдерге қаржылық есептілік негiзiнде жататын жəне де басқа көздерден ақпаратты растайтын бастапқы құжаттар мен тiркеу жазбалары кiредi. Аудиторлар барлық ақпаратты қарастыруы емес.

Дәлелдердің сапасы :

шынайылыққа жақындағына (құбылыс) байланысты
дәлелдерді алудағы ақпарат көздерінің сенімділігіне байланысты анықталады.

Аудиторлық дәлелдер мынадай санаттар бойынша сыныпталады.

1. Шынайылыққа жақындығы бойынша дәлелдер үш негізгі топқа бөлінеді:

табиғи
жасанды
рационалды аргументация

Табиғи дәлелдер аудитордың өзі тіркеген шынайы фактілерге негізделген. Бұл жағдайда осы дәлелді қажет ететін факт пен дәлел бір нәрсе болып табылады, мысалы аудитор түгендеуге қатыса отырып ғимараттардың машиналардың, құрылғылардың, тауарлардың нақты барын тексереді. Сонымен, табиғи дәлелдер факттің немесе құбылыстың өзі болып табылады.

Жасанды дәлелдер аудиторлық тексеріске дейінгі болған оқиғаларға негізделеді. Дәлелдің бұл түрінде оқиғаны сипаттауды қажет етеді, мысалы тауарларды жабдықтауда жабдықтауды (жабдықтау келісім шарттары, накладнойлар), шот-фактураларда сатуды сипаттайды. Сонымен, жасанды дәлелдер оқиғаның немесе факттың өзін емес, бұлар тек оларды сипаттайды.

Аудитор жұмыс жасайтын құжаттамардың, есептердің көпшілігі осы категорияға жатады.

Рационалды аргументация - табиғи немесе жасанды дәлелге қолданатын түсіндірме, яғни аудит процесінде маңызды алатын логикалық дәлел. Рационалды аргументацияның мысалы ретінде көлік құралына жеке меншік құқығы, жеке автокөлікті қызметтік мақсатта қолдану үшін компенсация бола алады. [23]

Аудитордың пікіріне көп әсер ететіні - табиғи дәлелдер, сосын жасанды және ең соңында - рационалды аргументация.

Әдетте аудитор қажетті деп сипатына байланысты қанағаттандыратын емес, сенімді болып табылатын аудиторлық дәлелдерді санайды. Сондықтан, аудитор бір бекімді растау үшін әртүрлі ақпарат көздерінен (ішкі, сыртқы немесе аралас) немесе әртүрлі сипаттағы дәлелдерді қолданады. Дәлелдердің сапасына ақпарат көздеріне байланысты.

2. Аудиторлық дәлелдерді алу көзіне байланысты келесідей бөлінеді:

ішкі
сыртқы
аралас

Ішкі дәлелдер - аудиттелетін ұйымнан ауызша және жазбаша түрде алынатын ақапараттар. Ішкі дәлелдерге қаржылық есептіліктің негізі болып табылатын бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік жазбалар, аудиттелетін субъектінің лауазымды тұлғаларының жазбаша түсіндірмесі жатады.

Сыртқы дәлелдер - үшінші жақтан алынатын ақпарат (аудиторлық ұйымның жазбаша түрде сұранысы бойынша басқа ұйымнан жазбаша түрдегі ақпарат) .

Аралас дәлелдер - жазбаша немесе ауызша түрде аудиттелетін ұйымнан алынған және үшінші жақпен расталған ақпарат.

Аудитор үшін неғұрлым сенімді болып сырқы дәлелдер саналады, содан кейін сенімділік дәрежесі мен бағалығы бойынша аралас және ішкі дәлелдер болып табылады. [15]

3. Аудиторлық дәлелдерді алу тәсіліне байланысты:

аудиторлық ұйыммен жасалған дәлелдер
аудиттелетін субъектімен ұсынылған дәлелдер
үшінші жақтан алынған дәлелдер.

4. Функционалдық мәні бойынша:

заттай - заттың міндетемелерін не болмаса оның негізінде дәлелденетін заттың мән-жайын бар жоғы туралы қорытындылар жасалынған аралық фактілерді орнатады.
қосалқы - өзіндік мәні жоқ және аралық фактілер арқылы дәлелдеу затымен байланысты.

Тәжірибелі мәліметтер маңыздылығы бойынша:эмпирикалық - кәсіпорынның қызметін қадағалау эксперименті барысында алынадыматематикалық - заңдар мен аксиомаларға негізделген.
Дәлелдеу тәсілі бойынша:

тікелей дәлелдер - дұрыстықты (шынайылықты) растайды;
қайтармалы дәлелдер - жорамалданған тұжырымды даттау жолымен жасалған жорамалдың дұрыстығын (шынайылығын) растайды.

Дәлелдер мақсаттары бойынша:

жақтаушы;
даттаушы.

. 8. Тіркеу әдісі бойынша:

жеке - оларға түсіндірмелер жатады;
заттай - құжаттар жатады. [25]

Дәлел мен шынайылықтың сәйкестігі бойынша:

бірінші ретті дәлердер - шаруащылық операцияны сипаттайтын не болмаса оларды жүргізу негізі болыптабылатын немес қандайда бір оқиғалар мен фактілерді, тексеріліп жатқан ресурстардың саны мен жағдайын растайтын құжаттар;
екінші ретті дәлелдер - оларды жинау шаруашылық операциямен байланыссыз болатын аралық құжаттар, олврда тек осы операциялар бастапқы құжаттар негізінде тіркеледі;
жанама дәлелдер - қарстырылып отырған оқиғаға қатысы жоқ ақпараттар, мысалы кәсіпорынның ішкі бақылау жүйесінің сенімділігі кәсіпорынның қаржылық есептілігінде маңызды қателердің жоқ болуына жанам түрде дәлел бола алады.

Аудиторлық дәлелдің сипаты бойынша:визуалды - қарау, қадағалау нәтижелері; құжаттық - қағаздық, электорндық формадан алынған ақпараттар. ауызша алынған - персоналды сұрау нәтижесінде алынған ақпарттар немесе басшылықтың түсіндірме жазбасы.

Дәлелдердің сенімділігі оларды алу формасы мен алу көздеріне байланысты бағаланады. Ең сенімдісі болып сыртқы аудиторлық дәлелдер болып саналады. Субъектінің ішкі бақылау жүйесі жақсырақ ұйымдастырылған сайын, ішкі дәлелдер соғұрлым сенімдірек болады. Аудитордың өзім жинаған авторлық дәлелдері аудиттелетін субъектіден алынған дәлелдерге қарағанда әрқашада сенімдірек болады. [24]

Жиналған дәлелдер аудитордың жұмыс құжатында көрініс тауып, аудиторлық есепті жасағанда қолданылады.

1. 3 Аудиторлық дәлелдер алудың ақпарат көздері