ХАНАФИ МАЗХАБЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАСТЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1 Қазіргі жаханданған заманда дәстүрлі емес діни ағымдар
2 Әбу ханифаның мазхабы
3 Әбу Ханифа мазхабының басқа мазхабтардан ерекшелігі
2 Әбу ханифаның мазхабы
3 Әбу Ханифа мазхабының басқа мазхабтардан ерекшелігі
Біз қазақтар мазхабымыз ханафи дейміз. Бірақ бұл қандай мазхаб? Басқа мазхабтардан қандай артықшылығымен ерекшеленеді? Жалпы мазхаб деген не? Мазхабтың дін және ұлт тарихындағы орны не? Жалпы мазхаб керек пе? – деген сияқты сұрақтарды жауаптандырмастан, ақыл-ой таразысына салып, мәніне үңілместен қабылдай саламыз. Қазіргі жаханданған заманда дәстүрлі емес діни ағымдар мен таным өкілдері, қоғамның діни сауатының төмендігін пайдаланып, өздерінің сенімі мен діндерін насихаттап жатыр. Олардың дінінің негізгі идеясы мен ұстанымдарын қабылдау немесе тану үшін, ең қарапайым әдіс салыстыру керек болса, бізде ол да жоқ. Себебі, дінімізді білмейміз. Өз дінімізді білмей тұрып оны басқа дінмен қалай салыстырамыз. Біз мазхабымыздың не екеніне үңіле алмай жүргенде мазхабсыз мазхабтар – салафилер, уахабилер, таймияшылдар - өзінің ақидасын (діни сенім жүйесін) жастарымыздың санасына егіп үлгерген. Ал жастар біздікі, ақидасы бөлек, танымы бөтен, іштен шыққан жік болып дәстүрлі емес ағымдар ат ойнатып отыр. Нәтижеде отбасы, қоғам, мемлекет ішінде идеялық, танымдық, діни, психологиялық жаттану процесі жүріп жатыр. Бұл мәселенің бір жағы. Сондықтан жоғарыдағы сұрақтарға қайта оралғанымыз абзал. Сонымен ханафи мазхабы туралы не білеміз.
Әбу Ханифа 699 жылы (х.80) Куфада туды. Әке жолымен мата саудасымен айналысты, бір жағынан терең ислами білім алды. Калам, фикх, қырағат салалары бойынша білімін жетілдірді. Кейіннен ұстазының орнын басып, мектепте 30 жыл ұстаздық етті. Ирак, Хорасан, Түркістан, Йеман, Арабстаннан келген шәкірттері 4000-нан асатын. Өмірінің 52 жылы Омайадтар, ал 18 жылы да Аббасилер билік құрған тұсқа сай келді. Омайа әулетіне қарсы Аббасилерді жақтады, ал екеуіне қарсы да хз.Али әулетін жақтады. Мысалы, Омайа әулетінің соңғы билеушісі Маруан бин Мұхаммедтің Ирактағы әкімі Йазид бин Омар бин Хубайраның қазылық және қазына басшысы қызметінен бас тартып, зынданға жабылды. Одан шығып Меккеге кетті. Аббасилер билік басына келгенде (759) Мансұр дәуірінде Куфаға қайта оралды. Ол жерде Аббаси әулеті мен Хз.Али әулеті арасында тақталаста Хз.Алиді жақтағандықтан және қазылықтан бас тартқандықтан зынданға атылды. Ауыр соққы жеп, уланып өлді. Кей деректерде зынданнан шыққан соң дәріс оқудан, халықпен байланысуға тиым салынып, х.150 (767) жылы үйінде қайтыс болады.
Әбу Ханифа 699 жылы (х.80) Куфада туды. Әке жолымен мата саудасымен айналысты, бір жағынан терең ислами білім алды. Калам, фикх, қырағат салалары бойынша білімін жетілдірді. Кейіннен ұстазының орнын басып, мектепте 30 жыл ұстаздық етті. Ирак, Хорасан, Түркістан, Йеман, Арабстаннан келген шәкірттері 4000-нан асатын. Өмірінің 52 жылы Омайадтар, ал 18 жылы да Аббасилер билік құрған тұсқа сай келді. Омайа әулетіне қарсы Аббасилерді жақтады, ал екеуіне қарсы да хз.Али әулетін жақтады. Мысалы, Омайа әулетінің соңғы билеушісі Маруан бин Мұхаммедтің Ирактағы әкімі Йазид бин Омар бин Хубайраның қазылық және қазына басшысы қызметінен бас тартып, зынданға жабылды. Одан шығып Меккеге кетті. Аббасилер билік басына келгенде (759) Мансұр дәуірінде Куфаға қайта оралды. Ол жерде Аббаси әулеті мен Хз.Али әулеті арасында тақталаста Хз.Алиді жақтағандықтан және қазылықтан бас тартқандықтан зынданға атылды. Ауыр соққы жеп, уланып өлді. Кей деректерде зынданнан шыққан соң дәріс оқудан, халықпен байланысуға тиым салынып, х.150 (767) жылы үйінде қайтыс болады.
1. Ali Hafif, Ahkamü’L muamelatiş – Şeriye, Kahire ts., s.16; A.Özel. Hanefi Fikih Alimleri; TDV Yay., Ankara 1990, s.12.
2. Ahmet Özel., Hanefi Fikih Alınları, ss.15.
3. Saymari, Ahbaru Ebi Hanife ve ashabih, Haydarabad 1394/1974; Halim Sabit Şibay ‘Ebu Hanife’, İA, IV, 20-28 ss.
4. İslâm Düşüncesi Tarihi. İstanbul, 1996. cilt-2. 301-331 б
5. Şever, Abdulkadir, Kıyas istihsan istislah, D.İ.B. yay., Ankara, 1981, 51.
6. Goldziher İ., Zahiriler, Çev. Cihat Tunç, Ankara, 1982,10
7. Kiliçer, M.Esad İslam Fıkhında Rey taraftarları, D.İ.B. yay., II. Baskı, Ankara, 1994, 31-44.
8. Dihlevi, Huccetullahi'L Bảliğa, I.461-462
2. Ahmet Özel., Hanefi Fikih Alınları, ss.15.
3. Saymari, Ahbaru Ebi Hanife ve ashabih, Haydarabad 1394/1974; Halim Sabit Şibay ‘Ebu Hanife’, İA, IV, 20-28 ss.
4. İslâm Düşüncesi Tarihi. İstanbul, 1996. cilt-2. 301-331 б
5. Şever, Abdulkadir, Kıyas istihsan istislah, D.İ.B. yay., Ankara, 1981, 51.
6. Goldziher İ., Zahiriler, Çev. Cihat Tunç, Ankara, 1982,10
7. Kiliçer, M.Esad İslam Fıkhında Rey taraftarları, D.İ.B. yay., II. Baskı, Ankara, 1994, 31-44.
8. Dihlevi, Huccetullahi'L Bảliğa, I.461-462
ХАНАФИ МАЗХАБЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАСТЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Біз қазақтар мазхабымыз ханафи дейміз. Бірақ бұл қандай мазхаб? Басқа
мазхабтардан қандай артықшылығымен ерекшеленеді? Жалпы мазхаб деген не?
Мазхабтың дін және ұлт тарихындағы орны не? Жалпы мазхаб керек пе? – деген
сияқты сұрақтарды жауаптандырмастан, ақыл-ой таразысына салып, мәніне
үңілместен қабылдай саламыз. Қазіргі жаханданған заманда дәстүрлі емес діни
ағымдар мен таным өкілдері, қоғамның діни сауатының төмендігін пайдаланып,
өздерінің сенімі мен діндерін насихаттап жатыр. Олардың дінінің негізгі
идеясы мен ұстанымдарын қабылдау немесе тану үшін, ең қарапайым әдіс
салыстыру керек болса, бізде ол да жоқ. Себебі, дінімізді білмейміз. Өз
дінімізді білмей тұрып оны басқа дінмен қалай салыстырамыз. Біз
мазхабымыздың не екеніне үңіле алмай жүргенде мазхабсыз мазхабтар –
салафилер, уахабилер, таймияшылдар - өзінің ақидасын (діни сенім жүйесін)
жастарымыздың санасына егіп үлгерген. Ал жастар біздікі, ақидасы бөлек,
танымы бөтен, іштен шыққан жік болып дәстүрлі емес ағымдар ат ойнатып отыр.
Нәтижеде отбасы, қоғам, мемлекет ішінде идеялық, танымдық, діни,
психологиялық жаттану процесі жүріп жатыр. Бұл мәселенің бір жағы.
Сондықтан жоғарыдағы сұрақтарға қайта оралғанымыз абзал. Сонымен ханафи
мазхабы туралы не білеміз.
Әбу Ханифа 699 жылы (х.80) Куфада туды. Әке жолымен мата саудасымен
айналысты, бір жағынан терең ислами білім алды. Калам, фикх, қырағат
салалары бойынша білімін жетілдірді. Кейіннен ұстазының орнын басып,
мектепте 30 жыл ұстаздық етті. Ирак, Хорасан, Түркістан, Йеман, Арабстаннан
келген шәкірттері 4000-нан асатын. Өмірінің 52 жылы Омайадтар, ал 18 жылы
да Аббасилер билік құрған тұсқа сай келді. Омайа әулетіне қарсы Аббасилерді
жақтады, ал екеуіне қарсы да хз.Али әулетін жақтады. Мысалы, Омайа
әулетінің соңғы билеушісі Маруан бин Мұхаммедтің Ирактағы әкімі Йазид бин
Омар бин Хубайраның қазылық және қазына басшысы қызметінен бас тартып,
зынданға жабылды. Одан шығып Меккеге кетті. Аббасилер билік басына келгенде
(759) Мансұр дәуірінде Куфаға қайта оралды. Ол жерде Аббаси әулеті мен
Хз.Али әулеті арасында тақталаста Хз.Алиді жақтағандықтан және қазылықтан
бас тартқандықтан зынданға атылды. Ауыр соққы жеп, уланып өлді. Кей
деректерде зынданнан шыққан соң дәріс оқудан, халықпен байланысуға тиым
салынып, х.150 (767) жылы үйінде қайтыс болады.
Әбу Ханифа сахабалардан дәріс алғандықтан табиғин мәртебесінде
танылды. Оның Әбу Ханифа лақабы туралы нақты мәлімет жоқ. Ханифа атты ұлы
да жоқ. Ибн Хажар ал-Хайсами, ол үнемі қолына дәуіт ұстап жүретіндіктен
оған Әбу Ханифа делінді [1] – дейді.
Пайғамбардан кейін пайда болған қайшылықтар мен мәселелерді шешу үшін
атақты ислам ғалымдарының шешімдеріне қажеттіліктер туды. Ешкім өз
үкімдерін қағазға түсірмеген еді. Алғашқы болып исламға қатысты фиқхтық
үкімдерді Әбу Ханифа өзінің Фиқх әл-акбар атты еңбегінде түсіндірді.
Негізінен бұл еңбек қалам, ақидаға арналып жазылған. Осы еңбекке 15-тен
астам түсіндірме (шарх) жазылған. Мысалы, соның бірі Али ал-Қаридың (1605)
жазған ал-Манхаж-ул Азхар атты еңбегі, 1900 ж. Ташкентте қайта басылған.
Сол дәуірде исламда шыққан алғашқы мәселелердің бірі көсем-басшы
төңірегінде болды. Яғни төрт халифаның бірінің бірінен ұлық болғандығының
немесе халифалық дәрежеге ие емес деген пікірлердің төңірегінде болды. Одан
кейінгі мәселе Құранның, Пайғамбардың сүннеттерінің кейінгі мұсылмандар
тарапынан қолданылып, қолданылмауы мәселесі еді. Одан кейінгі тағы бір
мәселе Шиа мазхабының көзқарастары болды. Яғни олардың сахабаларды күнәкар
деп есептеуі, алғашқы үш көсем халифаларды кәпір деп ойлауы секілді
тұжырымдары. Бұдан басқа да харижиттер және мутазила секілді мазхабтардың
көзқарастары исламның тоқырауына себеп болды. Әбу Ханифаның Фиқх әл-Әкбар
еңбегінде жоғарыда айтылған мәселелер қарастырылды. Бұл еңбектегі
тұжырымдар көптеген мұсылмандар тарапынан қолдау тапты.
Ұстазы Хаммад бин Әби Сулейман ал-Куфи, алғаш фиқх мектебінде рай
методын ұстанған ғұлама. Әбу Шибли Алкама бин Абдуллаһ ал-Куфи де Ибн
Масғұдтың шәкірті, Әбу ханифаның ұстаздарының бірі. Алкама Ибн Масғұдтан
басқа, Хз.Омар, Осман, Али, Айша, Салтан ал-Фариси, Әбу-д Дарда, Хузайра,
ал-Ашари сияқты сахабалардан хадис жаттаған тұлға [2].
Әбу Ханифа Нұғман бин Сабит бин Фаруқ – ханафи ағымының негізін
қалаған, имам (тұлға) ретінде ислам тарихында фиқх (құқық) мектебінің
қалыптасуындағы қызметімен әйгілі [3]. Әбу Ханифа жастайынан Құран, хадис,
өлең, әдебиет, философияға зейін қойып, калам және хитаба (риторика)
ілімдерін меңгерген. Әбу Ханифа туралы деректерде оның уақытының көпшілігін
пікір таласпен өткізетіні айтылады. Кейде харижиттердің ибадия, суфрия,
харижия секілді ағымдары өкілдерімен әрдайым тартысатын. Әбу Ханифаның
мұншалықты тартыс, пікірталастың ішінде болуы, оның логика және философия
ілімін жақсы меңгергендігін білдіреді. Ол кейінірек исламдағы құқықтық
(фиқх) мәселелер төңірегінде ақыл мен логиканы керемет қолдана отарып
тамаша тұжырымдар жасаған. Әбу Ханифа фиқһтық мәселелерді зерттеумен
шұғылданып, фиқһтық ұстанымдар бойынша уағыздар айтып үкімдер шығаратын
болған. Оның қалыптастырған фиқхтық мазхабы ислам әлемінде қабылданып,
қазіргі таңда да миллиондаған адамдар осы мазхаб бойынша өмір сүруде.
Әбу ханифаның мазхабы негізінен оның көзқарасы мен ижтихадына сүйенетін
сунни ағым. Бүгін мұсылмандардың жартысынан көбі осы мазхабқа қарайды. Бұл
мазхаб Куфада пайда болып, Бағдадта орталығы қалыптасты. Ирактан Сирияға,
Мысырға, Османлыға, Мавараннахрға, Дешті Қыпшаққа, Қытай мен Үндістанға
тарады. Әбу Ханифаның ең үлкен шәкірті Әбу Юсуфтың Халифа Харун Рашид
дәуірінде бас қазы болды, бұл мазхабтың ресми және кең тарауына ықпал етті.
Осы дәуірде барлық қазылар Әбу Юсуф арқылы тағайындалды. Ханафи ағымының
ғұламалары бұл мазхабтың артықшылығы мен ерекшеліктерін таныстыруда,
насихаттауда жанқиярлықпен қызмет көрсетті. Бұл да мазхабтың кең тарауына
ықпал еткен бірден бір себептің басында келеді.
Ханафи мазхабы бойынша дінді жоққа шығармайынша қандай адам болса да
және қандай ауыр күнә істесе де, ол адамды кәпір дей алмаймыз. Ол адам
бәрібір мұсылман қатарына жатады. Бұл мәселеге қатысты Әбу Ханифаның
басынан өткен оқиғасы бар. Бір күні харижиттер Әбу Ханифаға келіп:
Мешіттің алдында екі жаназасы оқылатын адамдар тұр. Олардың бірі арақ ішіп
өлген. Ал екіншісі әйел адам. Ол әйел зина жасап жүкті болып, масқараланып
өлген. Бұлар қандай жамағатқа кіреді, яхудилерге ме? – деп сұрайды. Сонда
Әбу Ханифа Жоқ деп жауап береді. Харижилер: христиан немесе мажуси емес
па? деп сұрайды. Әбу Ханифа: Жоқ, деп жауап береді. Харижилер: Онда қай
жамағатқа жатады? Әбу Ханифа: Ислам заңдылықтарын таныған жамағатқа
жатады, – деп жауап береді. Сонда харижилер: Олай болса олардың имандары
қаншалықты дәрежеде? Үштен бірі ме немесе төрттен бірі ме? – деп сұрайды.
Әбу Ханифа: иманның үштен бірі немесе төрттен бірі деген нәрсе жоқ, иман
толық болады деп жауап береді. Сонда харижилер: Олар қайда барады?
Жұмаққа ма, әлде тозаққа ма? деп сұрады. Сонда Әбу Ханифа: Егер маған
мұндай сұрақ қойсаңдар мен Ибрахимнің айтқан сөздерін айтамын. Оның
сөздері: Я, Раббым, кімде-кім менің жолымда жүрсе, олар менен, ал кімде-кім
маған қарсы шықса, күдіксіз сен қайырымды әрі мейірімдісің. Немесе Исаның
айтқан сөздерін айтамын. Исаның сөздері: Ей, Раббым, егер сен оларға азап
берсең олар сенің құлдарың: ал егер оларды кешірсең күдіксіз сен ұлысың әрі
құдіреттісің. Яғни Әбу Ханифаның айтпақ болғаны кімнің тозаққа, кімнің
жұмаққа баратынын тек бір Алла ғана біледі деген сөз. Харижилер бұл жауапты
естіп, өз қателерін мойындап кеткен екен.
Пасық (үлкен күнә істеген) болса да, ізгілікті болса да қандайда да бір
мұсылманның арқасынан ұйып намаз оқуға болады.
Күнәлі істер мүминге зиян бермейді деп айта алмаймыз. Бірақ күнәкар
адамның мәңгі-бақи тозақта қалатынын немесе мүлдем тозаққа бармайтынын да
айта алмаймыз. Яғни ешбір адамның жұмақ немесе тозаққа баратынын нақты айта
алмаймыз. Біз тек оның жасаған әрекеттеріне қарай отырып, жобалап қана айта
аламыз. Ислам дінінде амалдар ниетке байланысты. Әрбір адамның ниеті қандай
екенін тек Алла ғана біледі.
Осылай айта отырып Әбу Ханифа муржия, харижия және мутазила
мазхабтарының көзқарастарының орта жолын ұстанған.
Әбу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Біз қазақтар мазхабымыз ханафи дейміз. Бірақ бұл қандай мазхаб? Басқа
мазхабтардан қандай артықшылығымен ерекшеленеді? Жалпы мазхаб деген не?
Мазхабтың дін және ұлт тарихындағы орны не? Жалпы мазхаб керек пе? – деген
сияқты сұрақтарды жауаптандырмастан, ақыл-ой таразысына салып, мәніне
үңілместен қабылдай саламыз. Қазіргі жаханданған заманда дәстүрлі емес діни
ағымдар мен таным өкілдері, қоғамның діни сауатының төмендігін пайдаланып,
өздерінің сенімі мен діндерін насихаттап жатыр. Олардың дінінің негізгі
идеясы мен ұстанымдарын қабылдау немесе тану үшін, ең қарапайым әдіс
салыстыру керек болса, бізде ол да жоқ. Себебі, дінімізді білмейміз. Өз
дінімізді білмей тұрып оны басқа дінмен қалай салыстырамыз. Біз
мазхабымыздың не екеніне үңіле алмай жүргенде мазхабсыз мазхабтар –
салафилер, уахабилер, таймияшылдар - өзінің ақидасын (діни сенім жүйесін)
жастарымыздың санасына егіп үлгерген. Ал жастар біздікі, ақидасы бөлек,
танымы бөтен, іштен шыққан жік болып дәстүрлі емес ағымдар ат ойнатып отыр.
Нәтижеде отбасы, қоғам, мемлекет ішінде идеялық, танымдық, діни,
психологиялық жаттану процесі жүріп жатыр. Бұл мәселенің бір жағы.
Сондықтан жоғарыдағы сұрақтарға қайта оралғанымыз абзал. Сонымен ханафи
мазхабы туралы не білеміз.
Әбу Ханифа 699 жылы (х.80) Куфада туды. Әке жолымен мата саудасымен
айналысты, бір жағынан терең ислами білім алды. Калам, фикх, қырағат
салалары бойынша білімін жетілдірді. Кейіннен ұстазының орнын басып,
мектепте 30 жыл ұстаздық етті. Ирак, Хорасан, Түркістан, Йеман, Арабстаннан
келген шәкірттері 4000-нан асатын. Өмірінің 52 жылы Омайадтар, ал 18 жылы
да Аббасилер билік құрған тұсқа сай келді. Омайа әулетіне қарсы Аббасилерді
жақтады, ал екеуіне қарсы да хз.Али әулетін жақтады. Мысалы, Омайа
әулетінің соңғы билеушісі Маруан бин Мұхаммедтің Ирактағы әкімі Йазид бин
Омар бин Хубайраның қазылық және қазына басшысы қызметінен бас тартып,
зынданға жабылды. Одан шығып Меккеге кетті. Аббасилер билік басына келгенде
(759) Мансұр дәуірінде Куфаға қайта оралды. Ол жерде Аббаси әулеті мен
Хз.Али әулеті арасында тақталаста Хз.Алиді жақтағандықтан және қазылықтан
бас тартқандықтан зынданға атылды. Ауыр соққы жеп, уланып өлді. Кей
деректерде зынданнан шыққан соң дәріс оқудан, халықпен байланысуға тиым
салынып, х.150 (767) жылы үйінде қайтыс болады.
Әбу Ханифа сахабалардан дәріс алғандықтан табиғин мәртебесінде
танылды. Оның Әбу Ханифа лақабы туралы нақты мәлімет жоқ. Ханифа атты ұлы
да жоқ. Ибн Хажар ал-Хайсами, ол үнемі қолына дәуіт ұстап жүретіндіктен
оған Әбу Ханифа делінді [1] – дейді.
Пайғамбардан кейін пайда болған қайшылықтар мен мәселелерді шешу үшін
атақты ислам ғалымдарының шешімдеріне қажеттіліктер туды. Ешкім өз
үкімдерін қағазға түсірмеген еді. Алғашқы болып исламға қатысты фиқхтық
үкімдерді Әбу Ханифа өзінің Фиқх әл-акбар атты еңбегінде түсіндірді.
Негізінен бұл еңбек қалам, ақидаға арналып жазылған. Осы еңбекке 15-тен
астам түсіндірме (шарх) жазылған. Мысалы, соның бірі Али ал-Қаридың (1605)
жазған ал-Манхаж-ул Азхар атты еңбегі, 1900 ж. Ташкентте қайта басылған.
Сол дәуірде исламда шыққан алғашқы мәселелердің бірі көсем-басшы
төңірегінде болды. Яғни төрт халифаның бірінің бірінен ұлық болғандығының
немесе халифалық дәрежеге ие емес деген пікірлердің төңірегінде болды. Одан
кейінгі мәселе Құранның, Пайғамбардың сүннеттерінің кейінгі мұсылмандар
тарапынан қолданылып, қолданылмауы мәселесі еді. Одан кейінгі тағы бір
мәселе Шиа мазхабының көзқарастары болды. Яғни олардың сахабаларды күнәкар
деп есептеуі, алғашқы үш көсем халифаларды кәпір деп ойлауы секілді
тұжырымдары. Бұдан басқа да харижиттер және мутазила секілді мазхабтардың
көзқарастары исламның тоқырауына себеп болды. Әбу Ханифаның Фиқх әл-Әкбар
еңбегінде жоғарыда айтылған мәселелер қарастырылды. Бұл еңбектегі
тұжырымдар көптеген мұсылмандар тарапынан қолдау тапты.
Ұстазы Хаммад бин Әби Сулейман ал-Куфи, алғаш фиқх мектебінде рай
методын ұстанған ғұлама. Әбу Шибли Алкама бин Абдуллаһ ал-Куфи де Ибн
Масғұдтың шәкірті, Әбу ханифаның ұстаздарының бірі. Алкама Ибн Масғұдтан
басқа, Хз.Омар, Осман, Али, Айша, Салтан ал-Фариси, Әбу-д Дарда, Хузайра,
ал-Ашари сияқты сахабалардан хадис жаттаған тұлға [2].
Әбу Ханифа Нұғман бин Сабит бин Фаруқ – ханафи ағымының негізін
қалаған, имам (тұлға) ретінде ислам тарихында фиқх (құқық) мектебінің
қалыптасуындағы қызметімен әйгілі [3]. Әбу Ханифа жастайынан Құран, хадис,
өлең, әдебиет, философияға зейін қойып, калам және хитаба (риторика)
ілімдерін меңгерген. Әбу Ханифа туралы деректерде оның уақытының көпшілігін
пікір таласпен өткізетіні айтылады. Кейде харижиттердің ибадия, суфрия,
харижия секілді ағымдары өкілдерімен әрдайым тартысатын. Әбу Ханифаның
мұншалықты тартыс, пікірталастың ішінде болуы, оның логика және философия
ілімін жақсы меңгергендігін білдіреді. Ол кейінірек исламдағы құқықтық
(фиқх) мәселелер төңірегінде ақыл мен логиканы керемет қолдана отарып
тамаша тұжырымдар жасаған. Әбу Ханифа фиқһтық мәселелерді зерттеумен
шұғылданып, фиқһтық ұстанымдар бойынша уағыздар айтып үкімдер шығаратын
болған. Оның қалыптастырған фиқхтық мазхабы ислам әлемінде қабылданып,
қазіргі таңда да миллиондаған адамдар осы мазхаб бойынша өмір сүруде.
Әбу ханифаның мазхабы негізінен оның көзқарасы мен ижтихадына сүйенетін
сунни ағым. Бүгін мұсылмандардың жартысынан көбі осы мазхабқа қарайды. Бұл
мазхаб Куфада пайда болып, Бағдадта орталығы қалыптасты. Ирактан Сирияға,
Мысырға, Османлыға, Мавараннахрға, Дешті Қыпшаққа, Қытай мен Үндістанға
тарады. Әбу Ханифаның ең үлкен шәкірті Әбу Юсуфтың Халифа Харун Рашид
дәуірінде бас қазы болды, бұл мазхабтың ресми және кең тарауына ықпал етті.
Осы дәуірде барлық қазылар Әбу Юсуф арқылы тағайындалды. Ханафи ағымының
ғұламалары бұл мазхабтың артықшылығы мен ерекшеліктерін таныстыруда,
насихаттауда жанқиярлықпен қызмет көрсетті. Бұл да мазхабтың кең тарауына
ықпал еткен бірден бір себептің басында келеді.
Ханафи мазхабы бойынша дінді жоққа шығармайынша қандай адам болса да
және қандай ауыр күнә істесе де, ол адамды кәпір дей алмаймыз. Ол адам
бәрібір мұсылман қатарына жатады. Бұл мәселеге қатысты Әбу Ханифаның
басынан өткен оқиғасы бар. Бір күні харижиттер Әбу Ханифаға келіп:
Мешіттің алдында екі жаназасы оқылатын адамдар тұр. Олардың бірі арақ ішіп
өлген. Ал екіншісі әйел адам. Ол әйел зина жасап жүкті болып, масқараланып
өлген. Бұлар қандай жамағатқа кіреді, яхудилерге ме? – деп сұрайды. Сонда
Әбу Ханифа Жоқ деп жауап береді. Харижилер: христиан немесе мажуси емес
па? деп сұрайды. Әбу Ханифа: Жоқ, деп жауап береді. Харижилер: Онда қай
жамағатқа жатады? Әбу Ханифа: Ислам заңдылықтарын таныған жамағатқа
жатады, – деп жауап береді. Сонда харижилер: Олай болса олардың имандары
қаншалықты дәрежеде? Үштен бірі ме немесе төрттен бірі ме? – деп сұрайды.
Әбу Ханифа: иманның үштен бірі немесе төрттен бірі деген нәрсе жоқ, иман
толық болады деп жауап береді. Сонда харижилер: Олар қайда барады?
Жұмаққа ма, әлде тозаққа ма? деп сұрады. Сонда Әбу Ханифа: Егер маған
мұндай сұрақ қойсаңдар мен Ибрахимнің айтқан сөздерін айтамын. Оның
сөздері: Я, Раббым, кімде-кім менің жолымда жүрсе, олар менен, ал кімде-кім
маған қарсы шықса, күдіксіз сен қайырымды әрі мейірімдісің. Немесе Исаның
айтқан сөздерін айтамын. Исаның сөздері: Ей, Раббым, егер сен оларға азап
берсең олар сенің құлдарың: ал егер оларды кешірсең күдіксіз сен ұлысың әрі
құдіреттісің. Яғни Әбу Ханифаның айтпақ болғаны кімнің тозаққа, кімнің
жұмаққа баратынын тек бір Алла ғана біледі деген сөз. Харижилер бұл жауапты
естіп, өз қателерін мойындап кеткен екен.
Пасық (үлкен күнә істеген) болса да, ізгілікті болса да қандайда да бір
мұсылманның арқасынан ұйып намаз оқуға болады.
Күнәлі істер мүминге зиян бермейді деп айта алмаймыз. Бірақ күнәкар
адамның мәңгі-бақи тозақта қалатынын немесе мүлдем тозаққа бармайтынын да
айта алмаймыз. Яғни ешбір адамның жұмақ немесе тозаққа баратынын нақты айта
алмаймыз. Біз тек оның жасаған әрекеттеріне қарай отырып, жобалап қана айта
аламыз. Ислам дінінде амалдар ниетке байланысты. Әрбір адамның ниеті қандай
екенін тек Алла ғана біледі.
Осылай айта отырып Әбу Ханифа муржия, харижия және мутазила
мазхабтарының көзқарастарының орта жолын ұстанған.
Әбу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz