Түсінік деген не

1 Қазақ дүниетанымында ақыл
2 Ізгіліктің маңызды атрибуттары

Түсінікке ертеден философтар адамдық рационалдың танымының маңызы элементі ретінде ерекше мән беріп келді. Нақты айтсақ, жалпы қабылданған түсінік анықтамасы төмендегідей: «Түсінік-объективті шындықтың құбылыстары,заттарының мәнді,жалпы белгілерін тануға көмектесетін адамзаттың ойлау формасы. Бұл ғасырлар тарихымен қалыптасқанәрі қабылданған қағида десек те болады, себебі «түсініксіз» ешбір мақсатты,ұйымдасқан немесе кез-келген сезімдік танымның да болуы мүмкін емес. Адамның табиғатты тануы сезімдік танымнан басталады. Тілі шықпаған сәбиді қоршаған алуан түстер сен заттар қызықтырады,ал алғашқы сұрақтары «ол не?» «бұл неге мұндай?» т.с.с. мағынада жалғасып кете барады. Бірақ адам баласының танымы мұнымен тоқталып қалмайды. Ол танымын жалғастыра түседі, дамытады. Танымды дамыту түсініктердің қалыптасуына алып келеді.
Түсініктер әлемі өте күрделі,әрі қайшылықты. Әдетте, қарапайым түсініктер күнделікті іс-әрекетте қолданылса, кейбір түсініктер күрделі болып келеді. Бірақ қай ұғымның болмасын қалыптасуы – күрделі құбылыс (феномен). Бүгінгі ғылыми-эмпирикалық зерттеулер бойынша ұғымдардың қалыптасуы адамның монополиясы ғана болып табылмайды. Жануарлар әлемінде, әсіресе, маймылдарда түсініктердің дамуыүлкен назарға ілікті. Қазіргі зерттеушілердің көпшілігі, әсіресе этологтар жануарлардың абстрактілі ойлайтындығына ешбір күмән келтірілмейді. Мәселен мынадай қызықты фактілер бар, этологтардың бақылауында тәрбиеленген маймылдар (шимпанзе) олардың жоспарлағанынан әлдеқайда көп. Сөздерді айта алған және ұғына алған. Бірақ, «түсінік – бұл заттармен құбылыстардың арасындағы жалпы мәнді байланыстарды сипаттайтын ой»- деп келетін ғылыми тұжырымдама этологтардың жоғарыдағы пікірін жоққа шығарады. «Түсінік» деген сөздің мәніне тереңдесек, ол ешқашан белгілі-бір дайын нәрсені білдірмейді, немесе ол таза ойдың іс-әрекетін де көздемейді. Сондықтан, адам баласы белгілі бір түсінікті қолданғанда сол объектінің мәнін меңзейді. Мүмкін, осы себептен де біз түсінік адам ойлауына ғана тән таным құралы деп айтқанымыз шығар. «Философиалық дәптерлер» еңбегінде В.И. Ленин «түсінік – материаның жоғарғы желісі» деп берген анықтамасында біз тек «ми» деген ұғымын «адам миының деп толықтыруымыз орынды. Сезіну, қабылдау және елестетуден түсініктің айырмашылығы түсінікті ешуақытта сезіну, көру, байқау мүмкін емес. Сонымен «түсінік» қалай қалыптасады деген сұраққа толғанып көрелік ?

1. Қ.А. Иассуи «Халиттер». А, Даик Пресс 1991, 242 б.
2. Ж. Баласағун «Құтты білік». А, Жазушы, 1996 594 б.
3. Әл – Фараби «Әлеументтік – этикалық трактаттар».А, Ғылым, 1975. -364 б.