Рим империясы
1 Рим империясы
2 Рим мәдениеті
2.1 Ежелгі Рим өнері
2.2 Ежелгі Рим театры
3 Принципат
4 Доминат (284.476)
5 Қағидашы
6 Августтың басқаруы (б.з.б. 31 . б.з. 14 жылы)
2 Рим мәдениеті
2.1 Ежелгі Рим өнері
2.2 Ежелгі Рим театры
3 Принципат
4 Доминат (284.476)
5 Қағидашы
6 Августтың басқаруы (б.з.б. 31 . б.з. 14 жылы)
Рим империясы (латынша Imperium Romanum, Res publica Romana (Рим республикасы) , грекше Βασιλεία Ῥωμαίων) - ежелгi римдiкпостреспубликалық фазасының өркениет дамуындағы ерекше белгiлер, басқарудын автократиялық формасы және Еуропадағы үлкен аймақтық иелiктерi мен Жерорта теңiзi. Римдiк империяның хронологиялық шеңбері Август бiрiншi императорының басқаруынан бастап, екi бөлiкке бөлуiне дейiн қамтиды, яғни б.з.б. 27 жылдан 476 жылдар аралығы. Римдiк империя тарихының периодизациясы жолға байланысты өзгешеленедi. Осылай, қарастыру кезiнде құрылымның мемлекеттiк-құқықтысымен екi негiзгi кезең көзге түседi: 1. Қағидашы - мемлекеттiк құрылымның республикалық және монархиялық формалары, б.з.б. I ғасырда — б.з. III ғасыр. Қағидашы мерзiмiне байланысты келесiдей кезеңдерге бөлiнедi:
Ежелгі Рим мәдениеті. Рим мәдениеті көне дәуір мәдениетінің қорытындылаушы кезеңі болды. Ежелгі Рим мәдениетінің қалыптасу кезеңінде (б.з.б. 8 — 4 ғасырлар) этрустардың сәулет өнері үлгілерін бойына сіңірді. Ежелгі ғибадатханалар (Римдегі Капитолийлік Юпитер ғибадатханасы), кескіндеме үлгілері мен сән және қосалқы өнері этрус өнері үлгілерін бойына сіңірді. Б.з.б. 2 ғасыр мен 1 ғасырдың 1-жартысында базиликалар мен термалар салына бастады. Б.з.б. 3 — 1 ғасырлардағы бейнелеу өнерінде портреттік мүсін ескерткіштер мен сыралғылар кең тарады. Бертінгі республика дәуірінде мүсін өнерінен эллиндік бағыт орын алып, грек ескерткіштерінен жаппай көшіру дәстүрге айналды. Монументтік сәндік кескіндеме жоғары сатыға көтерілді, мозаика мен глиптика өнері қанат жайды. Сәулет өнері империяның гүлдену кезеңінде (б.з.б. 1 ғасырдың 20-жылдары — б.з. 2 ғасыр) шарықтау биігіне көтерілді. Осы тұста арка мен ордердің, ғимаратты қабырға өрнек және мүсін ескерткіштерімен, мәрмәрмен безендірудің рөлі артты. Сәулет өнері бірте-бірте император мен империяның ұлылығын дәріптеу құралына айналды. Ежелгі Римдегі ең ірі амфитеатр — Колизей, Траян заманында — Рим қаласындағы форумдар (111 — 114, арх. Дамаскілік Аполлодор), Адриан кезіндегі ежелгі замандағы күмбезді құрылыстардың ең ірісі — Пантеон ірге көтерді. Рим театры ән, музыка, бидің басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахналарда өрбіді. Б.з.б. 300 жылы ш. ұлттық ателлана комедиясы (маска киген 4 кейіпкер) дүниеге келді. Б.з.б. 3 ғасырдың аяғында халық сауығының бір түрі — мим кеңінен дамыды. Осы кезеңде трагедия (претекста) мен комедияның (паллиата) жаңа түрлері пайда болды. Алғашында ойын-сауықтар ғибадатханалар жанында қойылды. Тұңғыш театр ғимаратын б.з.б. 55 — 52 жылы сәулетші Помпей тастан тұрғызды. Шамамен б.з.б. 4 ғасырда масканың пайда болуы актерлік өнердің дамуына кең жол ашты. Әйелдер рөлін ерлер орындады. Империя дәуірінде цирк ойындары, әсіресе ежелгі амфитеатрлар мен Колизейде қойылған гладиаторлар сайысы, аңшының қауіпті аңмен айқасын көрсету өріс алды. Рим театры, драматургиясы дүниежүз. театр өнерінің дамуында үлкен рөл атқарды. Эллиндік мәдениет әсерімен дамыған Рим музыкасында тұрмыстық музыкалық-поэтикалық жанрлар (жеңіс, үйлену, дастарқан басы, қазаға байланысты әндер) қалыптасты. Поэзия мен музыка тығыз қарым-қатынаста дамып,
Ежелгі Рим мәдениеті. Рим мәдениеті көне дәуір мәдениетінің қорытындылаушы кезеңі болды. Ежелгі Рим мәдениетінің қалыптасу кезеңінде (б.з.б. 8 — 4 ғасырлар) этрустардың сәулет өнері үлгілерін бойына сіңірді. Ежелгі ғибадатханалар (Римдегі Капитолийлік Юпитер ғибадатханасы), кескіндеме үлгілері мен сән және қосалқы өнері этрус өнері үлгілерін бойына сіңірді. Б.з.б. 2 ғасыр мен 1 ғасырдың 1-жартысында базиликалар мен термалар салына бастады. Б.з.б. 3 — 1 ғасырлардағы бейнелеу өнерінде портреттік мүсін ескерткіштер мен сыралғылар кең тарады. Бертінгі республика дәуірінде мүсін өнерінен эллиндік бағыт орын алып, грек ескерткіштерінен жаппай көшіру дәстүрге айналды. Монументтік сәндік кескіндеме жоғары сатыға көтерілді, мозаика мен глиптика өнері қанат жайды. Сәулет өнері империяның гүлдену кезеңінде (б.з.б. 1 ғасырдың 20-жылдары — б.з. 2 ғасыр) шарықтау биігіне көтерілді. Осы тұста арка мен ордердің, ғимаратты қабырға өрнек және мүсін ескерткіштерімен, мәрмәрмен безендірудің рөлі артты. Сәулет өнері бірте-бірте император мен империяның ұлылығын дәріптеу құралына айналды. Ежелгі Римдегі ең ірі амфитеатр — Колизей, Траян заманында — Рим қаласындағы форумдар (111 — 114, арх. Дамаскілік Аполлодор), Адриан кезіндегі ежелгі замандағы күмбезді құрылыстардың ең ірісі — Пантеон ірге көтерді. Рим театры ән, музыка, бидің басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахналарда өрбіді. Б.з.б. 300 жылы ш. ұлттық ателлана комедиясы (маска киген 4 кейіпкер) дүниеге келді. Б.з.б. 3 ғасырдың аяғында халық сауығының бір түрі — мим кеңінен дамыды. Осы кезеңде трагедия (претекста) мен комедияның (паллиата) жаңа түрлері пайда болды. Алғашында ойын-сауықтар ғибадатханалар жанында қойылды. Тұңғыш театр ғимаратын б.з.б. 55 — 52 жылы сәулетші Помпей тастан тұрғызды. Шамамен б.з.б. 4 ғасырда масканың пайда болуы актерлік өнердің дамуына кең жол ашты. Әйелдер рөлін ерлер орындады. Империя дәуірінде цирк ойындары, әсіресе ежелгі амфитеатрлар мен Колизейде қойылған гладиаторлар сайысы, аңшының қауіпті аңмен айқасын көрсету өріс алды. Рим театры, драматургиясы дүниежүз. театр өнерінің дамуында үлкен рөл атқарды. Эллиндік мәдениет әсерімен дамыған Рим музыкасында тұрмыстық музыкалық-поэтикалық жанрлар (жеңіс, үйлену, дастарқан басы, қазаға байланысты әндер) қалыптасты. Поэзия мен музыка тығыз қарым-қатынаста дамып,
Рим империясы
Уикипедия жобасынан алынған мәлімет
Басқа мағыналар үшін, Рим империясы (айрық) деген бетті қараңыз.
Senatus Populusque Romanus (SPQR)
"The Senate and People of Rome" [nb 1]
Roman Empire
Империя
←
27 BC – AD 4761453
→
→
Vexillum with aquila and Roman state initialism
The Roman Empire's maximal extent in AD 117.
Астанасы
Rome was the sole political capital until AD 286
There were several political centres during
the Tetrarchywhile Rome continued to be the nominal,
cultural, and ideological capital.
Constantine re-founded and established the city
ofConstantinople as the new capital of the empire in 330.[1]
Mediolanum (Milan) was its western counterpart during the
increasingly frequent EastWest divisions. The western
imperial court was later relocated to Ravenna.
Тіл(дері)
Latin, Greek
Діні
traditional Roman religion,Imperial cult, Hellenistic
religions (to 380)
Christianity
(from 380)
Government
Автократия
Emperor
- 27 BC–AD 14
Augustus
- 378–395
Theodosius I
- 475–476 1449–1453
Romulus Augustus Constantine XI
Legislature
Roman Senate
Historical era
Classical antiquity
- Battle of Actium
2 September 31 BC
- Octavian proclaimedAugustus
27 BC
- Diocletian splits imperial administration between East
and West
285
- Constantine the Greatestablishes Constantinopleas a new
imperial capital
330
- Death of Theodosius the Great, followed by permanent
division of the Empire into eastern and western halves
395
- Deposition of western emperor Romulus AugustusFall of
Constantinople *
AD 4761453
Area
- 25 BC[2][3]
2 750 000 km²(1 061 781 sq mi)
- 50[2]
4 200 000 km²(1 621 629 sq mi)
- 117[2]
6 500 000 km²(2 509 664 sq mi)
- 390 [2]
4 400 000 km²(1 698 849 sq mi)
Population
- 25 BC[2][3] est.
56 800 000
Density
20,7 km² (53,5 sq mi)
- 117[2] est.
88 000 000
Density
13,5 km² (35,1 sq mi)
Currency
(a) 27 BC – AD 212: 1 goldaureus (140 lb. of gold, devalued
to 150 lb. by 212) = 25 silver denarii = 100
bronze sesterces = 400 copper asses.
(b) 294–312: 1 gold aureus solidus (160 lb. of gold) = 10
silver argentei = 40 bronze folles = 1,000 debased
metal denarii
(c) 312 onwards: 1 goldsolidus (172 lb.) = 24
silversiliquae = 180 bronze folles
Today part of
Countries today[көрсет ►]
* These events marked the end of the Western Roman
Empire(286–476)[4] and of the Eastern Roman
Empire (330–1453), respectively.
Мазмұны
[жасыру]
1 Рим империясы
2 Рим мәдениеті
2.1 Ежелгі Рим өнері
2.2 Ежелгі Рим театры
3 Принципат
4 Доминат (284-476)
5 Қағидашы
6 Августтың басқаруы (б.з.б. 31 – б.з. 14 жылы)
7 Дереккөздер
[өңдеу]Рим империясы
Рим империясы (латынша Imperium Romanum, Res publica Romana (Рим
республикасы) , грекше Βασιλεία Ῥωμαίων) - ежелгi римдiкпостреспубликалық
фазасының өркениет дамуындағы ерекше белгiлер, басқарудын автократиялық
формасы және Еуропадағы үлкен аймақтық иелiктерi мен Жерорта теңiзi. Римдiк
империяның хронологиялық шеңбері Август бiрiншi императорының басқаруынан
бастап, екi бөлiкке бөлуiне дейiн қамтиды, яғни б.з.б. 27 жылдан 476 жылдар
аралығы. Римдiк империя тарихының периодизациясы жолға байланысты
өзгешеленедi. Осылай, қарастыру кезiнде құрылымның мемлекеттiк-құқықтысымен
екi негiзгi кезең көзге түседi: 1. Қағидашы - мемлекеттiк құрылымның
республикалық және монархиялық формалары, б.з.б. I ғасырда — б.з. III
ғасыр. Қағидашы мерзiмiне байланысты келесiдей кезеңдерге бөлiнедi:
[өңдеу]Рим мәдениеті
Ежелгі Рим мәдениеті. Рим мәдениеті көне дәуір мәдениетінің қорытындылаушы
кезеңі болды. Ежелгі Рим мәдениетінің қалыптасу кезеңінде (б.з.б. 8 — 4
ғасырлар) этрустардың сәулет өнері үлгілерін бойына сіңірді. Ежелгі
ғибадатханалар (Римдегі Капитолийлік Юпитер ғибадатханасы), кескіндеме
үлгілері мен сән және қосалқы өнері этрус өнері үлгілерін бойына сіңірді.
Б.з.б. 2 ғасыр мен 1 ғасырдың 1-жартысында базиликалар мен термалар салына
бастады. Б.з.б. 3 — 1 ғасырлардағы бейнелеу өнерінде портреттік мүсін
ескерткіштер мен сыралғылар кең тарады. Бертінгі республика дәуірінде мүсін
өнерінен эллиндік бағыт орын алып, грек ескерткіштерінен жаппай көшіру
дәстүрге айналды. Монументтік сәндік кескіндеме жоғары сатыға көтерілді,
мозаика мен глиптика өнері қанат жайды. Сәулет өнері империяның гүлдену
кезеңінде (б.з.б. 1 ғасырдың 20-жылдары — б.з. 2 ғасыр) шарықтау биігіне
көтерілді. Осы тұста арка мен ордердің, ғимаратты қабырға өрнек және мүсін
ескерткіштерімен, мәрмәрмен безендірудің рөлі артты. Сәулет өнері бірте-
бірте император мен империяның ұлылығын дәріптеу құралына айналды. Ежелгі
Римдегі ең ірі амфитеатр — Колизей, Траян заманында — Рим қаласындағы
форумдар (111 — 114, арх. Дамаскілік Аполлодор), Адриан кезіндегі ежелгі
замандағы күмбезді құрылыстардың ең ірісі — Пантеон ірге көтерді. Рим
театры ән, музыка, бидің басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахналарда өрбіді.
Б.з.б. 300 жылы ш. ұлттық ателлана комедиясы (маска киген 4 кейіпкер)
дүниеге келді. Б.з.б. 3 ғасырдың аяғында халық сауығының бір түрі — мим
кеңінен дамыды. Осы кезеңде трагедия (претекста) мен комедияның (паллиата)
жаңа түрлері пайда болды. Алғашында ойын-сауықтар ғибадатханалар жанында
қойылды. Тұңғыш театр ғимаратын б.з.б. 55 — 52 жылы сәулетші Помпей тастан
тұрғызды. Шамамен б.з.б. 4 ғасырда масканың пайда болуы актерлік өнердің
дамуына кең жол ашты. Әйелдер рөлін ерлер орындады. Империя дәуірінде цирк
ойындары, әсіресе ежелгі амфитеатрлар мен Колизейде қойылған гладиаторлар
сайысы, аңшының қауіпті аңмен айқасын көрсету өріс алды. Рим театры,
драматургиясы дүниежүз. театр өнерінің дамуында үлкен рөл атқарды. Эллиндік
мәдениет әсерімен дамыған Рим музыкасында тұрмыстық музыкалық-поэтикалық
жанрлар (жеңіс, үйлену, дастарқан басы, қазаға байланысты әндер)
қалыптасты. Поэзия мен музыка тығыз қарым-қатынаста дамып, Рим драмаларына
речитативті сипаттағы музыкалық нөмірлер енгізілді. Классик. музыканы
орындауда кифара және авлоспен бірге арфа іспетті псалтериум, самбика деп
аталатын аспаптар да қолданылды. Хор мен оркестр сүйемелімен орындалатын
пантомималардың Р. музыкасын дамытудағы рөлі ерекше. Әскери легиондарда
үрлемелі оркестрлер жұмыс істеді. Рим цирктері мен театрларында көп адам
қатысқан хор ансамбльдері (көбіне оркестрдің сүйемелдеуімен) өнер көрсетті.
Жалпы Рим мәдениетінің бүкіл Еуропа мемлекеттері мәдениетінің қалыптасуы
мен дамуында маңызы зор болды.
[өңдеу]Ежелгі Рим өнері
Толық мақаласы: Ежелгі Рим өнері
Ежелгі Рим өнері - Б. э. бұрынғы VIII ғасырдан б. э. V ғасырына дейінгі он
екі ғасырдан астам кезеңді қамтитын тарихы бар Ежелгі Рим адамзатқа орасан
бай мәдени, көркем мұра қалдырды. Дүниежүзілік мәдениеттің асыл қазынасына
Вергилийдің, Горацийдің Овидийдің п оэзиялық
туындылары, Ливий мен Тациттің тари хи еңбектері, Лукрецийдің материалистік
философиясы, Цицеронның шешендік
өнері, Марциал менЮвеналдың уытты с атиралары енді. Римдік право жүйесі заң
туралы ойдың дамуында көрнекті роль атқарды. Ежелгі Рим шеберлері өзінен
бұрынғы ерте дүние цивилизациялары көріп-білмеге н
алып сәулетансамбльдері мен инженерлік ғимараттардың жаңа типін, реалистік
мүсіндік портрет пен ғажайып фрескаларды, мозаикалар мен көркемдік кәсіп
шығармаларын тудырды. Антик дүниесі өнерінің дамуы Рим өнерімен аяқталды.
Ол ертедегі грек және ертедегі итальян өнерлерінің үздік жетістіктерін мұра
етіп қабылдап, творчестволықпен қайта өңдеді. Рим шеберлері өздерінен
бұрынғылардың дәстүрлерінен шабыт алғанымен, өздерінің өзгеше стилі мен
творчестволық даралығын әрдайым сақтай білді. Рим мәдениеті, оның өнері
сияқты, ең алдымен Ежелгі Италия халықтары жасаған цивилизация топырағында
өсіп-өнді, олардың арасында саяси да мәдени тұрғыдан анағұрлым дамығаны
этрустар болды.
[өңдеу]Ежелгі Рим театры
Толық мақаласы: Ежелгі Рим театры
Ежелгі Рим театры Грек театр мәдениеті дәстүрлі жаңа қоғамдық өмірдің
ерекшелігіне орай, Ежелгі Рим театрында өзінің жаңа даму жолын тапты. Алғаш
театр өнерінің пайда болуы — өнім жинап алу мейрамдары кезіндегі ойын-
сауықтарға байланысты. Одан кейінгі театр элементтері ән, музыка, бидің
басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахна — сатирлерде өрбіді. Б.з.д. 300
жылдар шамасында ұлттық ателлана комедиясы дүниеге келді. Ателланада маска
киген тұрақты 4 кейіпкер болған: Макк, Буккон, Папп және Доссен. Осы
кейіпкерлерді ойнайтын әуесқой актерлердің пьесасы, мәтіні болған емес,
сондықтан олардың импровизация жасауына кең жол ашылды. Ателлананы бертін
келе кәсіби шебер актерлер ойнайтын болды.
[өңдеу]Принципат
а) Юлий-Клавдий әулетінің басқаруы және принципат жүйенің құрылысы (б.з.б.
27- б.з. 68) ә) Төрт императорының жылы – биліктің ауқымды дағдырысы (68 -
б) Флавий мен Антоний әулетінің басқаруы – принципат әулетінің гүлдеуі (69-
192) в) Север әулетінің басқаруы - әскери - бюрократтық жүйенiң құрастыруын
басы (193-235) г) III ғасырдағы дағдырыс- Рим империяның толық масштабты
әлеуметтiк-экономикалық және саяси дағдарысы (235-284)
[өңдеу]Доминат (284-476)
а) Диоклетианның және Константинның басқаруы - доминат жүйесiнiң
құрастыруы, әкiмшiлiк, әскери және әлеуметтiк-экономикалық реформалар (284-
337) ә) б,з, IV ғасырдағы империя - батыс және шығыс жиiрек империясына
саяси межелеуге жүйенiң тұрақты болуы, тенденция жеткiлiктi (337-395) б)
Империяның ақырғы бөлiнуi Шығыс және Батысқа (395-476)Рим империя тарихының
аяқталу дискусионды. Батыс үшiн әдетте 476 жыл дейді - Ромул
Августул императордың жылжуы немесе 480 жыл - Непот императорының қайтыс
болған жылы, заң жүзiнде соңғы ашық император. Мемлекеттiгі өзгере өмiр
сүрген Шығыс империясы үшiн - V ғасырдың аяғы, 610 жыл, 1204 жыл, 1453 және
тағы басқа жылдар аталады. Бұл мерзiмнiң басты мазмұны көне заманды жан-
жақты бiрiктiру процесi құрайды. Ол Римдiк республикамен іске асатын, бiрақ
алғашқы сәттерде материалды болды, жаулап алу және бағынудыан тұратын;
қазір бұл процесс ендi жiгерленiп (дифференциалдайды ) қиындайды. Ол
айқындалады: 1. жаулап алушылардың (бейiмделулер) және бодан, римдiк және
провинциал элементтердiң ұқсауында; 2. өзi бiрiктiретiн өкiметтiң
өзгерiсiнде; 3. мемлекеттiк әкiмшiлiктiң бөліктерді бүтінмен бiрiктiру
мақсатында тұңғыш рет жасалған; 4. заң заңға сүйенген идеалдарының
бiрiктiруiнде; 5. бар болмысымен идеалдардың бiрiктiруiнде.
Бұл бiрiктiру процесі, жемiстi және озық, толық дамуына II ғ. аяғында
жетедi. Бiрақ оның кемшіліктері де бар: ол мәдени деңгейдi төмендеуі мен
бостандықтың жоғалуымен III ғ. айқындалады. IV ғ. христиандықтың арқасында
дiни бiрлестiк пен антикалық дүниелердің бірігуі болады.
V ғ. аралығында Рим империясына шетелдер жағынан шабуылдарға душар болды,
соның әсерінен 476 жылы римдiк өркениет мәңгiлiкке жойылды. Жаңа тарихи
мерзiм жарияланады. Әлеуметтiк бiрiктiру және провинциялардың әртүрлi
ұлттық элементтерiнiң бейiмделуiнiң жетiстiгi әсiресе императорлардың
тарихында көрнекi айқындалады, олардың дербес тағдырлары мен мінездері
империя тарихында ең көрнектi фактор болып қалыптасты.
[өңдеу]Қағидашы
Августпен жасалған қағидашының негiзінде - әскери монархия мен
республикалық магистратураның комбинациясы. Магистратура сайлау немесе
тағайындауда негiзделе алады; монархия тұқым қуалаушылықты талап етедi.
Қағидашының тарихтарында екi қағиданың араласуын байқауға болады, кейде
бірбіріне әсер етуі мүмкін, кейде бiртума комбинацияда, таза римдiк
институт негiздемесінде бала асырап алу: император өз мирасқорын асырап
алады. Екi қағиданың дұрыс әсер етуі қарулы күштiң кез келген басып
кiруiмен бөлiнедi, империя және император өкiметiн қорғауымен қызмет
көрсетуi керек болатын.
[өңдеу]Августтың басқаруы (б.з.б. 31 – б.з. 14 жылы)
Біріншіден гөрі екiншi триумвират дербес емес мәмiле, ол мемлекеттiк
мекеме, көлемдi өкiлеттiкке ие болды: Триумвирларға халық жиналысының
қаулысы бойынша мемлекет жасауы тапсырылған - triumviri reipublicae
constituendae causa. Екi жора-жолдастардың жоюы, барлық құрылтай өкiметi
Октавиан қолында түйлiктi; ол бұл берілген билікпен тек өз жауынгерлерiне
сый беру үшін қолданды, imperator perpetuns атағымен қанағаттанды, яғни
провинциялардың бас қолбасшы жағдайымен. Келесi жылы ол Агриппамен бiрге
цензорге айналды және (Сенаттың біріншісі) princeps senatus атағын алды.
Сенатқа көзқарасы анықталып, Октавиан бас қолбасшы атағымен жасалды және
Сенат тұндыруы бойынша ғана лауазымды қайта қабылдады, 10 жылдық мерзiмге,
қайта сол мерзiмге жалғастырылды. Проконсул өкiметiмен қалған республикалық
магистратуралардың өкiметтерiн бiртiндеп қосты – Трибунская өкіметі (23
жылдан Р. Хрға дейiн), цензор (praefectura morum) және бас понтификаның
өкiметi. Оның өкiметi екi жақты сипатқа ие болды: ол римдiктерге қарағанда
республикалық магистратурадан және әскери империумға қарағанда
провинцияларға. Октавиан Сенат президентi және императордың рөлін атқарды.
Бұл екі элемент Августтың Құрметтi лауазымында қосылды, 27 ж. Сенатпен
сыйланды. Лауазым дiни реңде болды.
Бұл тұрғыда да Август үлкен сабырлықты көрсеттi. Ол оның атымен алтыншы
айды атауға рұқсат бердi, бiрақ өзін құдай деп тануын қаламады, сондықтан
Римда тек қана (құдайшыл Юлийдың ұлы) divi filiusтiң атағына ие болды. Ол
тек Римнен тыс өз атына храмдарды, тек қана (Roma et Augustus ) Римы бар
Қосуда тiптiнi атына салып, және ерекше абыздық алқаны құруға рұқсат бердi
- Августалы. Осылай тамыздың өкiметi әлi ерекше терминдi тарихта белгi
қоятын келесi императорлардың өкiметiнен қағидашы айтарлықтай айырмашылығы
болады. Қос өкiметтiк ретiнде қағидашыны сипат Сенатқа тамыздың қатынастары
ашық қарастыру кезiнде әсiресе сөз сөйлейдi. Цезарьде жақтаған тәкаппарлық
және кейбiр жаратпау Сенат қарағанда айқындалды. Ғана емес тамыз Сенат және
өмiр сүрудiң хабардың көп жеке сенаторларына көмектерi, тиiстi олардың биiк
жағдайына қалпына келтiрдi - ол өкiмет Сенатпен тiкелей бөлдi. Барлық
провинциялар сенат және императорға бөлiндi. Бiрiншi дәрежеге барлық
бiржолата қылшиып қалған облыстар үйт; олардың үкiметтерi, проконсулдардың
атағында, Сенатта жеребе бойынша бұрынғыша белгiлендi және оның
бақылауларымен қалды, бiрақ тек қана азаматтық өкiметтермен ие болды және
әскерлердiң өз ұйғарымдарында алмады. Соғыс бола алған әскерлер тұратын
және легаттардың ол тағайындалатын тамыздардың пропреторлардың атағында
тiкелей өкiметтермен тастап кетiлген провинциялар.
Бұған сәйкес империяның қаржы әкiмшiлiгi: де бөлiндi (қаржы мекемесi )
aerarium Сенат жүргiзуiнде бұрынғыша қалды, бiрақ (fiscus ) император
қазынасы қатар олардан пайда болды, император провинцияларымен табыстар
қайда барды. Халық жиналысына тамыздың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Уикипедия жобасынан алынған мәлімет
Басқа мағыналар үшін, Рим империясы (айрық) деген бетті қараңыз.
Senatus Populusque Romanus (SPQR)
"The Senate and People of Rome" [nb 1]
Roman Empire
Империя
←
27 BC – AD 4761453
→
→
Vexillum with aquila and Roman state initialism
The Roman Empire's maximal extent in AD 117.
Астанасы
Rome was the sole political capital until AD 286
There were several political centres during
the Tetrarchywhile Rome continued to be the nominal,
cultural, and ideological capital.
Constantine re-founded and established the city
ofConstantinople as the new capital of the empire in 330.[1]
Mediolanum (Milan) was its western counterpart during the
increasingly frequent EastWest divisions. The western
imperial court was later relocated to Ravenna.
Тіл(дері)
Latin, Greek
Діні
traditional Roman religion,Imperial cult, Hellenistic
religions (to 380)
Christianity
(from 380)
Government
Автократия
Emperor
- 27 BC–AD 14
Augustus
- 378–395
Theodosius I
- 475–476 1449–1453
Romulus Augustus Constantine XI
Legislature
Roman Senate
Historical era
Classical antiquity
- Battle of Actium
2 September 31 BC
- Octavian proclaimedAugustus
27 BC
- Diocletian splits imperial administration between East
and West
285
- Constantine the Greatestablishes Constantinopleas a new
imperial capital
330
- Death of Theodosius the Great, followed by permanent
division of the Empire into eastern and western halves
395
- Deposition of western emperor Romulus AugustusFall of
Constantinople *
AD 4761453
Area
- 25 BC[2][3]
2 750 000 km²(1 061 781 sq mi)
- 50[2]
4 200 000 km²(1 621 629 sq mi)
- 117[2]
6 500 000 km²(2 509 664 sq mi)
- 390 [2]
4 400 000 km²(1 698 849 sq mi)
Population
- 25 BC[2][3] est.
56 800 000
Density
20,7 km² (53,5 sq mi)
- 117[2] est.
88 000 000
Density
13,5 km² (35,1 sq mi)
Currency
(a) 27 BC – AD 212: 1 goldaureus (140 lb. of gold, devalued
to 150 lb. by 212) = 25 silver denarii = 100
bronze sesterces = 400 copper asses.
(b) 294–312: 1 gold aureus solidus (160 lb. of gold) = 10
silver argentei = 40 bronze folles = 1,000 debased
metal denarii
(c) 312 onwards: 1 goldsolidus (172 lb.) = 24
silversiliquae = 180 bronze folles
Today part of
Countries today[көрсет ►]
* These events marked the end of the Western Roman
Empire(286–476)[4] and of the Eastern Roman
Empire (330–1453), respectively.
Мазмұны
[жасыру]
1 Рим империясы
2 Рим мәдениеті
2.1 Ежелгі Рим өнері
2.2 Ежелгі Рим театры
3 Принципат
4 Доминат (284-476)
5 Қағидашы
6 Августтың басқаруы (б.з.б. 31 – б.з. 14 жылы)
7 Дереккөздер
[өңдеу]Рим империясы
Рим империясы (латынша Imperium Romanum, Res publica Romana (Рим
республикасы) , грекше Βασιλεία Ῥωμαίων) - ежелгi римдiкпостреспубликалық
фазасының өркениет дамуындағы ерекше белгiлер, басқарудын автократиялық
формасы және Еуропадағы үлкен аймақтық иелiктерi мен Жерорта теңiзi. Римдiк
империяның хронологиялық шеңбері Август бiрiншi императорының басқаруынан
бастап, екi бөлiкке бөлуiне дейiн қамтиды, яғни б.з.б. 27 жылдан 476 жылдар
аралығы. Римдiк империя тарихының периодизациясы жолға байланысты
өзгешеленедi. Осылай, қарастыру кезiнде құрылымның мемлекеттiк-құқықтысымен
екi негiзгi кезең көзге түседi: 1. Қағидашы - мемлекеттiк құрылымның
республикалық және монархиялық формалары, б.з.б. I ғасырда — б.з. III
ғасыр. Қағидашы мерзiмiне байланысты келесiдей кезеңдерге бөлiнедi:
[өңдеу]Рим мәдениеті
Ежелгі Рим мәдениеті. Рим мәдениеті көне дәуір мәдениетінің қорытындылаушы
кезеңі болды. Ежелгі Рим мәдениетінің қалыптасу кезеңінде (б.з.б. 8 — 4
ғасырлар) этрустардың сәулет өнері үлгілерін бойына сіңірді. Ежелгі
ғибадатханалар (Римдегі Капитолийлік Юпитер ғибадатханасы), кескіндеме
үлгілері мен сән және қосалқы өнері этрус өнері үлгілерін бойына сіңірді.
Б.з.б. 2 ғасыр мен 1 ғасырдың 1-жартысында базиликалар мен термалар салына
бастады. Б.з.б. 3 — 1 ғасырлардағы бейнелеу өнерінде портреттік мүсін
ескерткіштер мен сыралғылар кең тарады. Бертінгі республика дәуірінде мүсін
өнерінен эллиндік бағыт орын алып, грек ескерткіштерінен жаппай көшіру
дәстүрге айналды. Монументтік сәндік кескіндеме жоғары сатыға көтерілді,
мозаика мен глиптика өнері қанат жайды. Сәулет өнері империяның гүлдену
кезеңінде (б.з.б. 1 ғасырдың 20-жылдары — б.з. 2 ғасыр) шарықтау биігіне
көтерілді. Осы тұста арка мен ордердің, ғимаратты қабырға өрнек және мүсін
ескерткіштерімен, мәрмәрмен безендірудің рөлі артты. Сәулет өнері бірте-
бірте император мен империяның ұлылығын дәріптеу құралына айналды. Ежелгі
Римдегі ең ірі амфитеатр — Колизей, Траян заманында — Рим қаласындағы
форумдар (111 — 114, арх. Дамаскілік Аполлодор), Адриан кезіндегі ежелгі
замандағы күмбезді құрылыстардың ең ірісі — Пантеон ірге көтерді. Рим
театры ән, музыка, бидің басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахналарда өрбіді.
Б.з.б. 300 жылы ш. ұлттық ателлана комедиясы (маска киген 4 кейіпкер)
дүниеге келді. Б.з.б. 3 ғасырдың аяғында халық сауығының бір түрі — мим
кеңінен дамыды. Осы кезеңде трагедия (претекста) мен комедияның (паллиата)
жаңа түрлері пайда болды. Алғашында ойын-сауықтар ғибадатханалар жанында
қойылды. Тұңғыш театр ғимаратын б.з.б. 55 — 52 жылы сәулетші Помпей тастан
тұрғызды. Шамамен б.з.б. 4 ғасырда масканың пайда болуы актерлік өнердің
дамуына кең жол ашты. Әйелдер рөлін ерлер орындады. Империя дәуірінде цирк
ойындары, әсіресе ежелгі амфитеатрлар мен Колизейде қойылған гладиаторлар
сайысы, аңшының қауіпті аңмен айқасын көрсету өріс алды. Рим театры,
драматургиясы дүниежүз. театр өнерінің дамуында үлкен рөл атқарды. Эллиндік
мәдениет әсерімен дамыған Рим музыкасында тұрмыстық музыкалық-поэтикалық
жанрлар (жеңіс, үйлену, дастарқан басы, қазаға байланысты әндер)
қалыптасты. Поэзия мен музыка тығыз қарым-қатынаста дамып, Рим драмаларына
речитативті сипаттағы музыкалық нөмірлер енгізілді. Классик. музыканы
орындауда кифара және авлоспен бірге арфа іспетті псалтериум, самбика деп
аталатын аспаптар да қолданылды. Хор мен оркестр сүйемелімен орындалатын
пантомималардың Р. музыкасын дамытудағы рөлі ерекше. Әскери легиондарда
үрлемелі оркестрлер жұмыс істеді. Рим цирктері мен театрларында көп адам
қатысқан хор ансамбльдері (көбіне оркестрдің сүйемелдеуімен) өнер көрсетті.
Жалпы Рим мәдениетінің бүкіл Еуропа мемлекеттері мәдениетінің қалыптасуы
мен дамуында маңызы зор болды.
[өңдеу]Ежелгі Рим өнері
Толық мақаласы: Ежелгі Рим өнері
Ежелгі Рим өнері - Б. э. бұрынғы VIII ғасырдан б. э. V ғасырына дейінгі он
екі ғасырдан астам кезеңді қамтитын тарихы бар Ежелгі Рим адамзатқа орасан
бай мәдени, көркем мұра қалдырды. Дүниежүзілік мәдениеттің асыл қазынасына
Вергилийдің, Горацийдің Овидийдің п оэзиялық
туындылары, Ливий мен Тациттің тари хи еңбектері, Лукрецийдің материалистік
философиясы, Цицеронның шешендік
өнері, Марциал менЮвеналдың уытты с атиралары енді. Римдік право жүйесі заң
туралы ойдың дамуында көрнекті роль атқарды. Ежелгі Рим шеберлері өзінен
бұрынғы ерте дүние цивилизациялары көріп-білмеге н
алып сәулетансамбльдері мен инженерлік ғимараттардың жаңа типін, реалистік
мүсіндік портрет пен ғажайып фрескаларды, мозаикалар мен көркемдік кәсіп
шығармаларын тудырды. Антик дүниесі өнерінің дамуы Рим өнерімен аяқталды.
Ол ертедегі грек және ертедегі итальян өнерлерінің үздік жетістіктерін мұра
етіп қабылдап, творчестволықпен қайта өңдеді. Рим шеберлері өздерінен
бұрынғылардың дәстүрлерінен шабыт алғанымен, өздерінің өзгеше стилі мен
творчестволық даралығын әрдайым сақтай білді. Рим мәдениеті, оның өнері
сияқты, ең алдымен Ежелгі Италия халықтары жасаған цивилизация топырағында
өсіп-өнді, олардың арасында саяси да мәдени тұрғыдан анағұрлым дамығаны
этрустар болды.
[өңдеу]Ежелгі Рим театры
Толық мақаласы: Ежелгі Рим театры
Ежелгі Рим театры Грек театр мәдениеті дәстүрлі жаңа қоғамдық өмірдің
ерекшелігіне орай, Ежелгі Рим театрында өзінің жаңа даму жолын тапты. Алғаш
театр өнерінің пайда болуы — өнім жинап алу мейрамдары кезіндегі ойын-
сауықтарға байланысты. Одан кейінгі театр элементтері ән, музыка, бидің
басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахна — сатирлерде өрбіді. Б.з.д. 300
жылдар шамасында ұлттық ателлана комедиясы дүниеге келді. Ателланада маска
киген тұрақты 4 кейіпкер болған: Макк, Буккон, Папп және Доссен. Осы
кейіпкерлерді ойнайтын әуесқой актерлердің пьесасы, мәтіні болған емес,
сондықтан олардың импровизация жасауына кең жол ашылды. Ателлананы бертін
келе кәсіби шебер актерлер ойнайтын болды.
[өңдеу]Принципат
а) Юлий-Клавдий әулетінің басқаруы және принципат жүйенің құрылысы (б.з.б.
27- б.з. 68) ә) Төрт императорының жылы – биліктің ауқымды дағдырысы (68 -
б) Флавий мен Антоний әулетінің басқаруы – принципат әулетінің гүлдеуі (69-
192) в) Север әулетінің басқаруы - әскери - бюрократтық жүйенiң құрастыруын
басы (193-235) г) III ғасырдағы дағдырыс- Рим империяның толық масштабты
әлеуметтiк-экономикалық және саяси дағдарысы (235-284)
[өңдеу]Доминат (284-476)
а) Диоклетианның және Константинның басқаруы - доминат жүйесiнiң
құрастыруы, әкiмшiлiк, әскери және әлеуметтiк-экономикалық реформалар (284-
337) ә) б,з, IV ғасырдағы империя - батыс және шығыс жиiрек империясына
саяси межелеуге жүйенiң тұрақты болуы, тенденция жеткiлiктi (337-395) б)
Империяның ақырғы бөлiнуi Шығыс және Батысқа (395-476)Рим империя тарихының
аяқталу дискусионды. Батыс үшiн әдетте 476 жыл дейді - Ромул
Августул императордың жылжуы немесе 480 жыл - Непот императорының қайтыс
болған жылы, заң жүзiнде соңғы ашық император. Мемлекеттiгі өзгере өмiр
сүрген Шығыс империясы үшiн - V ғасырдың аяғы, 610 жыл, 1204 жыл, 1453 және
тағы басқа жылдар аталады. Бұл мерзiмнiң басты мазмұны көне заманды жан-
жақты бiрiктiру процесi құрайды. Ол Римдiк республикамен іске асатын, бiрақ
алғашқы сәттерде материалды болды, жаулап алу және бағынудыан тұратын;
қазір бұл процесс ендi жiгерленiп (дифференциалдайды ) қиындайды. Ол
айқындалады: 1. жаулап алушылардың (бейiмделулер) және бодан, римдiк және
провинциал элементтердiң ұқсауында; 2. өзi бiрiктiретiн өкiметтiң
өзгерiсiнде; 3. мемлекеттiк әкiмшiлiктiң бөліктерді бүтінмен бiрiктiру
мақсатында тұңғыш рет жасалған; 4. заң заңға сүйенген идеалдарының
бiрiктiруiнде; 5. бар болмысымен идеалдардың бiрiктiруiнде.
Бұл бiрiктiру процесі, жемiстi және озық, толық дамуына II ғ. аяғында
жетедi. Бiрақ оның кемшіліктері де бар: ол мәдени деңгейдi төмендеуі мен
бостандықтың жоғалуымен III ғ. айқындалады. IV ғ. христиандықтың арқасында
дiни бiрлестiк пен антикалық дүниелердің бірігуі болады.
V ғ. аралығында Рим империясына шетелдер жағынан шабуылдарға душар болды,
соның әсерінен 476 жылы римдiк өркениет мәңгiлiкке жойылды. Жаңа тарихи
мерзiм жарияланады. Әлеуметтiк бiрiктiру және провинциялардың әртүрлi
ұлттық элементтерiнiң бейiмделуiнiң жетiстiгi әсiресе императорлардың
тарихында көрнекi айқындалады, олардың дербес тағдырлары мен мінездері
империя тарихында ең көрнектi фактор болып қалыптасты.
[өңдеу]Қағидашы
Августпен жасалған қағидашының негiзінде - әскери монархия мен
республикалық магистратураның комбинациясы. Магистратура сайлау немесе
тағайындауда негiзделе алады; монархия тұқым қуалаушылықты талап етедi.
Қағидашының тарихтарында екi қағиданың араласуын байқауға болады, кейде
бірбіріне әсер етуі мүмкін, кейде бiртума комбинацияда, таза римдiк
институт негiздемесінде бала асырап алу: император өз мирасқорын асырап
алады. Екi қағиданың дұрыс әсер етуі қарулы күштiң кез келген басып
кiруiмен бөлiнедi, империя және император өкiметiн қорғауымен қызмет
көрсетуi керек болатын.
[өңдеу]Августтың басқаруы (б.з.б. 31 – б.з. 14 жылы)
Біріншіден гөрі екiншi триумвират дербес емес мәмiле, ол мемлекеттiк
мекеме, көлемдi өкiлеттiкке ие болды: Триумвирларға халық жиналысының
қаулысы бойынша мемлекет жасауы тапсырылған - triumviri reipublicae
constituendae causa. Екi жора-жолдастардың жоюы, барлық құрылтай өкiметi
Октавиан қолында түйлiктi; ол бұл берілген билікпен тек өз жауынгерлерiне
сый беру үшін қолданды, imperator perpetuns атағымен қанағаттанды, яғни
провинциялардың бас қолбасшы жағдайымен. Келесi жылы ол Агриппамен бiрге
цензорге айналды және (Сенаттың біріншісі) princeps senatus атағын алды.
Сенатқа көзқарасы анықталып, Октавиан бас қолбасшы атағымен жасалды және
Сенат тұндыруы бойынша ғана лауазымды қайта қабылдады, 10 жылдық мерзiмге,
қайта сол мерзiмге жалғастырылды. Проконсул өкiметiмен қалған республикалық
магистратуралардың өкiметтерiн бiртiндеп қосты – Трибунская өкіметі (23
жылдан Р. Хрға дейiн), цензор (praefectura morum) және бас понтификаның
өкiметi. Оның өкiметi екi жақты сипатқа ие болды: ол римдiктерге қарағанда
республикалық магистратурадан және әскери империумға қарағанда
провинцияларға. Октавиан Сенат президентi және императордың рөлін атқарды.
Бұл екі элемент Августтың Құрметтi лауазымында қосылды, 27 ж. Сенатпен
сыйланды. Лауазым дiни реңде болды.
Бұл тұрғыда да Август үлкен сабырлықты көрсеттi. Ол оның атымен алтыншы
айды атауға рұқсат бердi, бiрақ өзін құдай деп тануын қаламады, сондықтан
Римда тек қана (құдайшыл Юлийдың ұлы) divi filiusтiң атағына ие болды. Ол
тек Римнен тыс өз атына храмдарды, тек қана (Roma et Augustus ) Римы бар
Қосуда тiптiнi атына салып, және ерекше абыздық алқаны құруға рұқсат бердi
- Августалы. Осылай тамыздың өкiметi әлi ерекше терминдi тарихта белгi
қоятын келесi императорлардың өкiметiнен қағидашы айтарлықтай айырмашылығы
болады. Қос өкiметтiк ретiнде қағидашыны сипат Сенатқа тамыздың қатынастары
ашық қарастыру кезiнде әсiресе сөз сөйлейдi. Цезарьде жақтаған тәкаппарлық
және кейбiр жаратпау Сенат қарағанда айқындалды. Ғана емес тамыз Сенат және
өмiр сүрудiң хабардың көп жеке сенаторларына көмектерi, тиiстi олардың биiк
жағдайына қалпына келтiрдi - ол өкiмет Сенатпен тiкелей бөлдi. Барлық
провинциялар сенат және императорға бөлiндi. Бiрiншi дәрежеге барлық
бiржолата қылшиып қалған облыстар үйт; олардың үкiметтерi, проконсулдардың
атағында, Сенатта жеребе бойынша бұрынғыша белгiлендi және оның
бақылауларымен қалды, бiрақ тек қана азаматтық өкiметтермен ие болды және
әскерлердiң өз ұйғарымдарында алмады. Соғыс бола алған әскерлер тұратын
және легаттардың ол тағайындалатын тамыздардың пропреторлардың атағында
тiкелей өкiметтермен тастап кетiлген провинциялар.
Бұған сәйкес империяның қаржы әкiмшiлiгi: де бөлiндi (қаржы мекемесi )
aerarium Сенат жүргiзуiнде бұрынғыша қалды, бiрақ (fiscus ) император
қазынасы қатар олардан пайда болды, император провинцияларымен табыстар
қайда барды. Халық жиналысына тамыздың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz