Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын

Жоспар
Кіріспе

1 Жаңа жылдың алуан түрі
2 «Ну ырыс» . жыл басы
3 Наурыздың туындауы
4 Наурыз . түркілік күнтізбенің басты рәсімі

Біздің дәуірімізде көптеген ұғымдар мен құндылықтар шатасып қана қоймайды, араласқан күйінде жүзеге аса береді. Мәселен, бұған қазіргі жаңа жылды мерекелеуді алуға болады.
Қазіргі әлемде дүниенің әр түкпірінде жаңа жыл түрліше аталып өтеді және ол алуан мағынаға ие:
- шығыста о бастан жаңа жыл астрологиямен байланыста және айлық күнтізбеге сәйкес мерекеленеді;
- батыстағы жаңа жыл Иссус Христостың туған күніне орайластырылған;
- бұрынғы кеңестік елдерде жаңа жыл күнтізбелік жыл басы ретінде аталып өтеді…
Әрине, аталған үрдістердің араласуын мәдени араласым деген дұрыс болар, тарихи үдеріс барысында әрбір ел өзіне сай дәстүрді әлгі араласымға негіздеп қалыптастыратыны белгілі. Алайда, соның бәрі белгілі бір тарихи тамырға негізделіп жатады. Дегенмен, бірінші қаңтар дүние жүзінде жаңа қаржылық-экономикалық жыл мен күнтізбелік жыл басы болып саналады. Ежелде жыл басы наурыз айында аталып өтсе де, Рим империясы Григориан күнтізбесін жасап, уақытты өлшеу басын қаңтардан бастауды енгізді. Ал, Бірінші Петр патшаның жыл басын қаңтарға ауыстырғанға дейінгі жарлығына шейін, Ресейде де жыл наурызда аталып келді. Өз кезінде Кеңестер одағы бірінші қаңтарға арнайы мағына беріп, жыл басы етіп канондады. Бұл мән бірте-бірте түрлі атрибуттармен толығып, бірінші қаңтар жер шарының алтыдан бір бөлігі үшін нағыз жаңа жыл басы болып кірікті. Соңғы ондаған жыл ішінде кеңестік кеңісте бірінші қаңтарға байқаусыз түрде астрологиялық мән де тықпаланды, яғный, шығыста туындаған он екі жылдық астрологиялық мүшелдің бірінші қаңтарға қатысы болмаса да, сол күннен бастап енгізіле бастады.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын

Жаңа жылдың алуан түрі

Біздің дәуірімізде көптеген ұғымдар мен құндылықтар шатасып қана
қоймайды, араласқан күйінде жүзеге аса береді. Мәселен, бұған қазіргі жаңа
жылды мерекелеуді алуға болады.
Қазіргі әлемде дүниенің әр түкпірінде жаңа жыл түрліше аталып өтеді және ол
алуан мағынаға ие:
- шығыста о бастан жаңа жыл астрологиямен байланыста және айлық күнтізбеге
сәйкес мерекеленеді;
- батыстағы жаңа жыл Иссус Христостың туған күніне орайластырылған;
- бұрынғы кеңестік елдерде жаңа жыл күнтізбелік жыл басы ретінде аталып
өтеді...
Әрине, аталған үрдістердің араласуын мәдени араласым деген дұрыс болар,
тарихи үдеріс барысында әрбір ел өзіне сай дәстүрді әлгі араласымға
негіздеп қалыптастыратыны белгілі. Алайда, соның бәрі белгілі бір тарихи
тамырға негізделіп жатады. Дегенмен, бірінші қаңтар дүние жүзінде жаңа
қаржылық-экономикалық жыл мен күнтізбелік жыл басы болып саналады. Ежелде
жыл басы наурыз айында аталып өтсе де, Рим империясы Григориан күнтізбесін
жасап, уақытты өлшеу басын қаңтардан бастауды енгізді. Ал, Бірінші Петр
патшаның жыл басын қаңтарға ауыстырғанға дейінгі жарлығына шейін, Ресейде
де жыл наурызда аталып келді. Өз кезінде Кеңестер одағы бірінші қаңтарға
арнайы мағына беріп, жыл басы етіп канондады. Бұл мән бірте-бірте түрлі
атрибуттармен толығып, бірінші қаңтар жер шарының алтыдан бір бөлігі үшін
нағыз жаңа жыл басы болып кірікті. Соңғы ондаған жыл ішінде кеңестік
кеңісте бірінші қаңтарға байқаусыз түрде астрологиялық мән де тықпаланды,
яғный, шығыста туындаған он екі жылдық астрологиялық мүшелдің бірінші
қаңтарға қатысы болмаса да, сол күннен бастап енгізіле бастады.

Ну ырыс – жыл басы

Қазақстанда (Орталық Азия деуге болады) ежелден-ақ, астрологиялық
мүшел наурыз айынан басталатын. Бір қызығы, кеңестік адамдардың мерекелеп
жүрген жаңа жылының барлық атрибуттарының түбі Наурыз екенінде ешкімде
күмән туатындай түрткі қалмаған: әшекейлі шырша, сыйлық дорбалы аяз ата
т.т. Ал Батыстағы Санта Клаус бейнесі ойдан шығарылған, еуропалық сергітуші
кейіпкер екені белгілі. Дегенмен, оның арғы мәнінде бұрмаланған шығыстық
періште кейпінің жатқаны тағы айқын.
О баста жыл мен мүшелдің қабат алмасуы қарастырылған ежелгі түркілік
мағынасында, мереке ну ырыс аталса керек. Бірақ ну (кейінірек қазіргі
қазақы нау нұсқасына айналған) о баста соны, тың, жас, жасыл деген
ұғымдардың жыйынтығын білдірсе керек. Өйткені, ежелгі адамдарда жаңа
ұғымы болды деу қыйсынға келмейді. Ал түркілерде кез келген үдерістің басы
сонылық, жастық ретінде мойындалып, жаңа құбылыс есебінде қабылданған.
Жалпы, ну сөзі, кәзіргі жаңа ұғымын білдіретін әр тілдегі нав, новь,
нью, нов, ноу, новь т.б. сөздердің арғы атасы болғандығы тілгерлердің
тақырыбына айналғалы біршама уақыт болды. Мұны этнолингвистика саласында
дәлелдеуші ғалымдар жеткілікті. Қазіргі кезде ну сөзі ну орман
тіркесінде қалың мағынасын беріп жүр, алайда, бұл о баста жасыл орман
дегеннің бұрмалануы болса керек, себебі, нулы жер – сулы жер деген
мәтелде ну сөзі жасыл, көк ұғымдарын беріп тұр.
Енді ырыс (ырыз) сөзіне келсек, ол Жаратқаннан бұйыратын несібе, береке
дегенді білдіреді. Жалпы, ежелгі түркілерде істің, үдерістің басы пір
тұтарлықтай нысанға айналған. Оның астарында кез келген құбылыстың барысы
оның басталуына байланысты деген түсінік қалыптасқан. Сондықтан да,
әдеттегі ырыстан гөрі ну ырыстың орны бөлек болса керек. Сол себепті, он
екі айлық жылдық мүшел басының жас ырыс ұғымын білдіруі заңды еді. Ырыс
сөзі ежелгі бірбуынды екі сөздің: ыр (іске асырушы) және ыс (іс – жазмыш,
Көктің бұйырымы) бірігуінен құралған.
Қазығы кезде қазақ тілінде Ырыс ұғым түрінде қалғанымен, бұл о баста бүтін
бір табыну мен сенімнің нәтижесі үрінде қалыптасқан ежелгі түркілік
дүниетаным көрінісі. Ырыс ұғымы түркілерде көк пен адамның арасындағы
қатынастың нәтижесі болып табылады: Адам баласы Жаратушы алдында
қаншалықты жағымды болса, соншалықты несібеге ие деген ырымдық түсінік
толық қалыптасып қоймай, атрибуттармен толықтырылған. Сонымен, әдеттегі
мойындалған наурыз сөзі парсының нов – жаңа, руз- күн сөздерінен
шыққан дейтін уәжіне басқаша қарауға тура келеді. Өйткені, наурыз
сөзінің жаңа күн ұғымын білдіретіндей байсалды дәйек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.