«Өсімдік ұлпалары: Түзуші, негізгі, жабындық»

1. Ұлпалардың жалпы сипаттамасы.
2. Ұлпалардың жіктелуі.
3. Түзуші ұлпалардың құрылысы және қызметі.
4. Ассимиляциялық ұлпалар, құрылысы және қызметі.
5. Қор жинаушы ұлпалар, қор жинаушы заттардың типтері.
6. Аэренхима.
7. Жабындық ұлпалар. Эпидерма. Перидерма. Қыртыс (корка).
8. Ішкі жабындық ұлпалар.

Өсімдіктердің біркелкі болып келетін сулы ортадан жер бетіне аусуы олардың біртектес вегетативтік денесінің белсенді түрде ортандарға сабаққа, жапыраққа, тамырға бөлінуіне әкеліп соқтырды. Бұл орғандардың, құрылысы әртүрлі болып келетін, алайда қалай болса солай емес, белгілі бір жүйеде орналасқан, бір-бірінен оңай ажыраты латын клеткалардың тобынан тұрады. Аткаратын қызметі бірдей және шығу тегі бір, морфологиялық жағынан біртектес болып келетін клеткалардың тобын ұлпа деп атайды.
Ұлпа туралы ғылымның негізін салған белгілі Италия ғалымы М.Мальпиги мен ағылшын ғалымы Н. Грю (1671 ж.) болған.
Ұлпаларды негізінен мынадай алты топқа бөледі:
1. Түзүші (меристемалық) (образовательная)
2. Жабындық (покровная)
3. Негізгі (основная)
4. Арқаулық (механическая)
5. Өткізгіш (проводящая)
6. Бөліп шығарушы (выводящая)
7. Артық қор жинаушы (запасающая)
Түзуші үлпалар (меристемалық)
Өсімдіқтердің жануарлардан айырмашылығы:
1. Өмірінің сонына дейән өсуін тоқтатпайды
2. Өмірінің сонына дейін түзіп тұрады.
Бұл жағдай өсімдіктердің білгілі бір жерлерінде түзіліп қалыптасатын
меристемалық ұлпалардың болуымен байланысты. Меристемалық ұлпа тығыз болып орналасқан тірі клеткалардын тобынан тұрады. Мұндай клеткалардың кеністігін цитоплазма толтырып тұрады, оның ортасында ядро орналасады, үлкен вакуольдері болмайды, клетка қабықшасы өте жұқа болып келеді және алғашқы қабықшадан тұрады. Меристемалық клеткалардың негізгі екі қасиеті болады – бельсенді түрде бөлінеді және дифференцияланады, яғні басқа ұлпалардың клеткаларына айналады. Алғашқы және сонғы меристема. Алғашқы меристема өскіннің, ұрықтың клеткаларынан дами бастаған кезінен пайда болады. Соңғы меристема, әдетте алғашқы меристемадан кейін тұрақтанған (дифференцияланған) ұлпалардан пайда болады. Алғашқы меристемадан алғашқы ұлпалар, ал оңғы меристемадан сонғы ұлпалар түзіледі.

1. Әметов Ә. Ботаника. –Алматы -2003 ж.-511 б.
2. Яковлев Г.П., Челомбитько В.А., «Ботаника», //Санкт-Петербург, 3003-647 с.
3. Жуковский. «Ботаника».-М.,; «Колос»-1982г,586с.
4. В.Т. Хржановский «Курс общей ботаники», т.2,М.,ВШ,1982
5. В.Т.Хржановский, С.Ф. Пономаренко «Практикум по общей ботанике»,М.,ВШ,1979.
Қосымша:
1.Рейвн П., Эверт Р., Айкхорн С. «Современная ботаника»,М., Мир,1990.
2. Бавтуто Г.А., Еремин В.М. Практикум по анатомии и морфологии растений //Минск: ООО «Новое знание», 2002-464 с.
3. Бавтуто Г.А., Еремин В.М., Жигар М.П. Атлас по анатомии растений //Минск. Ураджай, 2001 -306 с.
4. Болотина А. Словарь лекарственных растений (латинский, английский, немецкий, русский) //М.,Руссо, 2004-384 с.
5. Дербуш С.Н. Основные черты строения и жизнедеятельности растительных клеток //Учебное пособие. –Караганды, 2005. – 61 с.
6. Еленевский А.Г., Соловьева М.П., Тихомиров В.И. Ботаника. Систематика высших, или наземных растений //М.: Асаdema, 2001. – 429 с.
7. Рахимов К.Д. Русско-казахско-латинский словарь растений, используемых в медицине и биологии //Алматы, 2003. – 172 с.
8. Сергиевская Е. Систематика высших растений /парктический курс. –Санкт-Петербург, 2002.-447 с.