Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны үшін қылмыстық жауаптылығы
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қылмыстық құқық, іс жүргізу және криминология кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Қылмыстық құқық, іс жүргізу және
криминология кафедрасының меңгерушісі
з.ғ.к., аға оқытушы__________ А.Е. Паридинова
15.05.2013ж. Хаттама № 9.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны үшін
қылмыстық жауаптылығы
050301 мамандығы бойынша – Құқықтану
Орындаған: А.Сатыбалдиев
Ғылыми жетекшісі,
з.ғ.к., аға оқытушы
А.Е.Паридинова
Түркістан 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІПТІК ҚЫЗМЕТІН ТИІСІНШЕ
ОРЫНДАМАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ
7
1.1Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыстық жауаптылығы туралы заңдар мен
заңнамалық актілерге тарихи шолу 7
1.2 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыстарының ұғымы 13
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
1.3 орындамауына байланысты қылмыс құрамдарының объективтік
белгілері 17
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
1.4 орындамауына байланысты қылмыс құрамдарының субъективтік
белгілері 31
Медициналық қызмет саласындағы қылмыстық іс-әрекетті жоққа
1.5 шығаратын мән-жайлар 41
2 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІПТІК ҚЫЗМЕТІН ТИІСІНШЕ
ОРЫНДАМАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫН, ӨЗГЕ ДЕ ҰҚСАС
ҚЫЛМЫСТАР ҚҰРАМДАРЫНАН АЖЫРАТУ
49
2.1 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыс құрамдарының, басқа да
медициналық қызмет көрсету саласындағы құрамдармен ұқсас
белгілері және айырмашылықтары 49
2.2 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыстарына жаза тағайындау мәселелері
69
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 80
ҚОСЫМШАЛАР 85
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Медицина қызметкерлері әлемдегі ең ізгілікті
мамандық иелері бола отырып, Гиппократ антының негізінде азаматтардың өмірі
мен денсаулығын сақтау жөніндегі жүктелген ізгі міндеттерді мүлтіксіз
орындауы тиіс. Бірақ біздің шынайы өмірімізде, медицина қызметкерлері
өзінің кәсіби міндеттерін бұзатын көптеген фактілер орын алуда, ол өз
кезегінде бұл саладағы қылмыстылықтың өршуіне алып келуде.
Қылмыстық істерді алдын ала тергеу және сот істерінде қарау тәжірибесі
көптеген күрделі жағдайларға байланысты әрқашанда заңдылық талаптарына
сәйкес келе бермейді. Медицина қызметкерлеріне қарсы қылмыстық істерді
қозғауда, өздерінің кәсіби міндеттеріне қылмыстық-немқұрайдылықпен қарау
немесе орындау нәтижесінде өлімге ұшыратуда, науқас адамдардың денсаулығына
елеулі зиян келтіретін медицина персоналының ішінен өз ісіне адал
қарамайтын тұлғаларды анықтауда дәрменсіздік танытуда.
Медицина қызметкерлерінің науқас адамдармен қатынасында туындайтын
даулы жағдайларды дұрыс шешуде қылмыстық заң тарапы тұрғысынан бағалаудың
күрделілігі, медициналық кәсіби міндеттері, құқықбұзушылығының ерекшелігі
жөнінде терең түсінігі болмағандықтан сот-тергеу қызметкерлері көбінесе
шарасыздыққа ұшырауда.
Қарастырылып жатқан мәселе медициналық проблемалар жайлы теория және іс
тәжірибесінде туатын пікірталасқа байланысты монографиялық зерттеудің пәні
болып танылады. Құқықтық мәселе тұрғысынан медицина саласындағы
құқықбұзушылыққа тиісті баға бере отырып, бұл проблеманы шешудегі
қиындықтар медицина сарапшылары тарапынан корпоративтік пиғылдың
туындайтындығын айтпай кетуге болмайды.
Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 стратегиясы
қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына
Жолдауында Ұлт денсаулығы – біздің табысты болашағымыздың негізі.
Денсаулық сақтаудың ұлттық жүйесін ұзақмерзімді жаңғырту аясында біз елдің
барлық аумағында медициналық қызметтер сапасының бірыңғай стандарттарын
енгізуге, сондай-ақ медицина мекемелерінің материалдық-техникалық
жабдықталуын бірыңғайландыруға тиіспіз. Негізгі басымдықтар: Сапалы және
қолжетімді медициналық қызметтер көрсетумен қамтамасыз ету. ..., –
делінген [1].
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 1 – бабында ең қымбат қазына-
адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары, – деп жарияланған
[2, 4 б.].
Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық құжаттардың ішінде ең негізгі
ретінде Адам құқығы жөніндегі Жалпыға бірдей декларация танылады (1948 ж).
Аталған декларацияның 25-бабында: әр адамның денсаулығын және өзінің
немесе отбасының жағдайын жақсарту, медициналық қарау және әлеуметтік
қамтамасыз етуге байланысты лайықты өмір деңгейіне құқылы, – делінген [3,
392-393 бб.].
Денсаулық сақтау саласындағы іргелі нормалар экономикалық, әлеуметтік
және мәдени құқықтар жөніндегі Пактіде көрініс тапқан. Осы Пактінің 12
–бабы 1 – тармағында Аталған Пактіге қатысушы мемлекеттер әр адамның
құқығын денсаулықты дене және психиканың ең жоғарғы деңгейі, – деп таныды
[4] .
Қазақстан мемлекеттілігінің қалыптасуы кезеңінде елеулі экономикалық
құлдырауға ұшырап, әлеуметтік салада соның ішінде кеңес уақытында құрылған
және негізінен жұмыстың сандық көрсеткіштеріне бағдарланған медициналық
ұйымдардың икемсіз жүйесінен тұратын денсаулық сақтау жүйесінде елеулі
оңтайландыру жүргізді.
Соңғы жылдары Қазақстан елеулі экономикалық өрлеуге қол жеткізді, соның
нәтижесінде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру едәуір өсті (соңғы үш
жылда екі рет), сондай-ақ олардың одан әрі дамуының перспективалары
жасалды.
Медициналық қызметті әлеуметтік реттеу жүйесінде медициналық
қауымдастықтың халықаралық кәсіби ұйымы болып табылатын Бүкіл дүниежүзілік
медицина ассоциациясы маңызды орын алады. Бұл ұйыммен әзірленген нормалар
денсаулық сақтау саласындағы халықаралық құқықтық сана сезімді қалыптастыру
үшін маңызды орынға ие және жекелеген елдердің құқықтық жүйесінің жағдайына
және дамуына тікелей ықпал етеді. Мысалы, Бүкіл дүниежүзілік медицина
ассоциациясы медициналық этика мен Халықаралық кодекс, денсаулық сақтау
саласындағы адамгершілік қадір-қасиетінің жоғары стандарттарын бекітетін
пациенттің құқығы туралы Декларация [5].
Қазақстан Республикасы демократиялық, құқықтық мемлекет және азаматтық
қоғам құру жолында негізгі идеялар ретінде заң үстемдігі және қоғамның
барлық саласында оның басым болуын, жеке адамның құқығы және бостандығы
қорғалып оған кепілдік берілуі тиіс.
Аталған мәселеге байланысты медицина саласын құқықтық реттеу проблемасы
өзекті болып қалуда.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Денсаулыққа қарсы қылмыстар мәселелері
кеңес дәуірінің оқымыстылары С.В. Бородиннің, М.С. Гринбергтің, Н.И.
Загородниковтің, А.А. Пионтковскийдің, М.Д. Шаргородскийдің, сондай-ақ
қазақстандық ғалымдар А.Н. Ағыбаевтың, Е.О. Алаухановтың, Ғ.Ы.Баймурзиннің,
А.А. Исаевтың, Р.Т. Нұртаевтың, Е.І. Қайыржановтың, С.С. Молдабаевтың,
С.М.Рахметовтың, И.И. Роговтың, Г.Р. Рустемованың, А.А. Темербековтің,
А.А. Смағұловтың еңбектерінде қарастырылған.
Дегенмен отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектеріндегі кейбір
түйінді мәселелер ары қарата зерттеуді және теориялық негіздеуді талап
етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты
болып медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамағаны
үшін қылмыстық жауаптылығының теориялық және тәжірибелік проблемаларын
зерттеу негізінде қарастырылып жатқан саладағы заң нормаларын тиімді
қолдануды жетілдіруге ұсыныстар енгізу. Аталған мақсатқа жетуде мына
міндеттерді шешу қажет:
1.Қылмыстық заңдарды медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін
тиісінше орындамауына байланысты қылмыстарға қолдануда тәжірибеде
туындайтын проблемаларды зерттеу және анықтау.
2.Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамауына байланысты
қылмыс құрамдарын, басқа да медициналық қызмет көрсету саласындағы өзге де
құрамдармен ұқсастығын және айырмашылығын саралауға байланысты даулы
түйіндерді шешу жолдарын анықтау.
3. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға жазаны тағайындаудың тиімді жолдарын анықтау.
4. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға қатысты қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіруге
байланысты тәжірибелік ұсыныстарды қалыптастыру.
Ұсынылатын қорытынды-тұжырымдар:
1. Лауазымды медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауы нәтижесінде басқа адамға ВИЧЖҚТБ-ны жұқтыруына байланысты
қылмыстық жауапкершілік мәселесі, басқа нақтылау мақсатында, ҚК-тің 114
бабы 3,5 бөліктерімен саралау үшін Қылмыстық кодекстің аталған бабына
ескерту жазылуы қажет.
2. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға жаза шараларын қатаңдату жолдарын анықтау үшін
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 114 бабы төртінші және бесінші
бөліктерінің санкциясында көзделген белгілі бір лауазымды атқару және
белгілі бір қызметпен айналысу түріндегі жаза шарасын қатаңдату бағытында
аталған баптың санкциясы қайта қарастырылуы тиіс.
3. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға қатысты қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіріп,
сот-медицина сарапшылары корпоративті мүддені көздемей дәйекті қорытынды
беруі үшін сот-медицина сарапшылар институты тәуелсіз және жеке мемлекеттік
орган ретінде қайта реформалауды қажет етеді.
1 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІПТІК ҚЫЗМЕТІН ТИІСНШЕ ОРЫНДАМАУЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстық жауаптылығы туралы заңдар мен заңнамалық актілерге
тарихи шолу
Дәрігерлердің өз міндеттеріне теріс қарауы және қателіктері үшін
жауаптылық әр тарихи кезеңдерде әр түрлі болды және қоғамдық құқықтық
санаға, діни көзқарастарға, мораль-этикалық нормаларына, медицина ғылымының
жетістіктеріне байланысты қарастырылды. Өте ежелгі кезеңдерде емдеу
құдіретті күш әрекетіне теңестірілді. Сондықтан, науқас адамды өлімге
әкелгені үшін емшінің жеке жауапкершілігі сақталды. Бұл әрекеттердің
қасақаналық, абайсыздықпен жасалынғандығы және емшінің білімінің
жетіспеушілігі арасында айырмашылық болмады.
Азаматтарға медициналық көмек көрсетуді құқықтық реттеу бұл саладағы
кәсіби қызметтің қалыптасқан кезінен бастау алады. Бұл жағдай
мемлекеттіліктің пайда болу кезеңімен сәйкес келеді.
Ежелгі Мысырда (Египет) емші науқастарды емдеу барысында Қасиетті
кітапты басшылыққа алды. Емдеу барысында ем Қасиетті кітап жазбаларына
сүйеніп жүргізілген жағдайда науқас адам қазаға ұшыраса, дәрігер
жауаптылыққа тартылмады. Дәрігерлердің қателіктері әр кезеңде және кейбір
елдерде әрқашанда қоғамның назарынан тыс қалған емес. Өздерінің кәсіби
қызметінде қателікке жол бергені үшін жазаның әр түрлі шараларына тартылды.
Вавилон патшасы Хаммурапи (б.д.д. 2250 ж.) заңдары сияқты заңнама
ескерткіштері дәрігердің науқас адамды өлімге ұшыратқаны немесе
денсаулығына кесел келтіргені үшін жауаптылық көздеді. Құл иеленушіге өлім
немесе жарақат келтіргендігі үшін емшінің қолын кесті немесе өмірінен
айырды, құлды емдемегені үшін емші басы бүтін құлды қайтарды немесе оның
құнын төледі.
Ежелгі Грекияда медициналық өнер жоғары бағаланды және дәрігерлердің
беделі биік болды. Құл иеленушілерді, бай-көпестерді, қолөнершілерді
негізінен кезбе медиктер емдеген. Кедей адамдар және құлдар дәрігерлік
көмекке зәру болды. Егер науқас адам емшінің еркінен тыс жағдайда қайтыс
болса дәрігер жазадан босатылды.
Патшалық кезеңіндегі Римде дәрігерлік мамандық еркін болды, емшілерден
басқа әскери тұтқындағы құлдар, еркіндік берілген адамдар және елге келген
шетелдіктер де осы мамандықпен айналысуға құқылы болды. Римде заң дәрігерді
өрескел қателіктері үшін жазалады. Құлды қазаға ұшыратқандығы үшін дәрігер
қожайынына оның құнын өтеді. Бірақ соған қарамастан көптеген дәрігерлердің
қателіктері жазаланусыз қалдырылды.
Теріс емдегені үшін емші алғашқы христиандық дәуірде де қатал
жазаланды. Мысалы, Палестинада дәрігер адамдарға көмек көрсетпегені үшін
елдің алдында масқара өлімге кесілді және мүлкі тәркіленді. Қателікпен
жасалынған операцияның нәтижесінде науқас адамға жарақат келтірілсе,
дәрігердің қолы кесілді [6, 8-10 бб.].
Ерте Рим құқығындағы қасақана және абайсызда жасалынған дәрігерлердің
әрекеттеріне байланысты ережелер кейіннен Батыс Еуропаның қылмыстық
заңдарында көрініс таба бастады.
Орта ғасырларда заңгерлердің арасында осы мәселеге ерекше көңіл
аударылды, әсіресе соңғы кезеңде дәрігер мен науқас адамның арасындағы
қатынастар азаматтық құқық және ішінара қылмыстық құқық нормаларымен
реттеле бастады. V Карлдің Уложениесінде (Каролина, 1552 ж) дәрігердің
кінәлі әрекеті арнайы құрылған комиссиямен дәлелденуі тиіс және дәрігер
өзінің білімін жеңілойлылықпен қолданғандығы немесе теріс емдегені үшін
науқас адамның жақындарының алдында жауапкершілікке тартылды.
Материалдық мәдениет ескерткіштерін, ауызша халық шығармашылығын, жазба
және басқа да дерек көздерін зерттеу негізінде мынадай тұжырым жасауға
болады. Қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген халықтардың медициналық
танымдары ежелгі дәуірлерден бастау алады. Ежелгі Орта ғасырларда
медициналық және фармацевтикалық қызмет халық емшілері пайдаланылатын
тәсілдер түрінде болды.
Қазақ қоғамында емшілікпен балгерлер, бақсылар, молдалар айналысқан.
Халық емшілері халықты теріс емдесе, Жеті Жарғы заңдар ережесімен
қылмыстық жауаптылыққа тартылған. Жеті Жарғы ережелер жинағына сәйкес
аталған істер билікке жататын істерге жатқызылған, яғни билердің алдында
немесе кеңес, жүгініс сияқты билердің басы қосылған ортаға түсетін
мәселелердің қатарында саналған. Молдалардың, тәуіптердің, бақсылардың
әрекеттері адамның жеке басына қарсы жасалған қылмыстарға жатқызылды. Егер
адамды қасақана өлтірсе, қатал түрде өлім жазасына кесілді. Абайсыздықпен
кісіні өлтірсе, адамның құнын бірнеше еселеп төледі немесе елден
аластатылды [7, 71 б.] .
Русьтегі дәрігерлік қателікті құқықтық реттеу ғасырлар қойнауынан
бастау алады. Князь Владимир Святославович (X-XII ғ.ғ.) Жарғысы және
Русская правда (IX-XI ғ.ғ.) нормасында дәрігерлік қызметке қатысты
ережелер болды. Емдеуді сиқыршылыққа теңестірді. Заң қасақана, абайсыз
және теріс емдеген әрекетті ажыратып көрсетпей дәрігерді жеке жауаптылыққа
тартты.
Москва қаласында 1581 жылы Аптекарская палата мекемесі құрылады, ол
кейіннен Аптекарлық приказға айналады. Осында алғаш рет Приказдың
дәрігерлері емшілерді айыптауға байланысты сараптама жүргізді, емдеуден
жапа шеккендерді куәландырды. Ресейде 1700 жылы дәрігерлік қателік және
заңсыз дәрігерлік үшін жаза көздейтін Боярский приговор деп аталатын
бірінші заң шықты.
Науқас адамды өлімге алып келетін медикаменттерді қолдануға байланысты,
сонымен бірге көрінеу немесе абайсызда адам өлтіргендігі үшін кез келген
емшіге заң өлім жазасын көздеді. Бірінші Петрдің 1716 және 1726 ж.ж.
қабылданған Воинский и Морской артикулдарының жекелеген баптарында
дәрігерлік қызметпен келтірілген зиянды өтеу реттелінді. Мысалы, Морской
артикулының 9 параграфінде: Егер емші өзінің зұлым ниетімен науқас адамға
дұрыс қарамаса, оның іс-әрекетінен зиян келсе, онда зұлым өзінің қолымен
өлтірді немесе у септі деп танылып жазаланды.
Ресейде 1857 жылға дейін дәрігерлік қызметті реттейтін бірыңғай заң
болмады. Ресей империясында заңдар жиынтығы ретінде қабылданған XIII томнан
тұратын Врачебный устав дәрігерлердің құқықтары мен міндеттерін
айқындады.
Қазақстанның Ресей империясына қосылуы біздің елімізде ресми
медицинаның орнауының алғашқы қадамы болды. Қазақстан аумағында Сібір казак
әскерінің орналасуы, казактар қонысының және әскери бекіністердің пайда
болуы, емханалардың ашылуына әсер етті. Сонымен бірге жеке медициналық
істің белсенді дамуы басталды. Осы кезеңде жұмыс істеп тұрған нормативтік
құқықтық базаға қарамастан, дайындалып жатқан дәрілердің сапасына, Ресейден
әкелінетін дәрілік құралдарға қадағалау жүргізілмеді. Қадағалау формалді
түрде жүзеге асырылды. Ресей империясының Заңы бойынша дәріханалардың
қызметін қадағалау және бақылау Ресейдің Дәрігерлік жарғысының 17 – бабына
сәйкес Ішкі Істер Министрлігіне қарасты дәрігерлік инспектормен және
губерниялық дәрігерлік басқармамен жүргізілуі тиіс еді.
Осы кезеңде кәсіби құқықбұзушылығы үшін дәрігерлер науқас адамға
жарақат немесе өлімге келтіргені үшін қылмыстық немесе азаматтық
жауапкершілікке тартылмады. Уложение о наказаниях, (1885 ж) сәйкес кәсіби
міндеттерін бұзғандығы үшін медицина қызметкерлерінің әрекеті әкімшілік
деликт ретінде қарастырылды. Мұндай нормалар 1917 жылдың қазан төңкерісіне
дейін қолданылып келді және 1903 жылғы Уложение де күшінде болды.
Сол кезеңдегі қылмыстық сот-жүргізу жарғысына сәйкес медицина
қызметкерлерінің кәсіби құқықбұзушылығына байланысты соттық жауапкершілікке
тарту медициналық мекемемен шешілді. Сол уақытта көптеген дәрігерлердің
көзқарасынша дәрігерлік емдеу өзінің шектеулі ізгілікті бағытына байланысты
қылмыстық жазаланушылық әрекеттерге жатқызылмады.
Жаңа дәуірдегі көптеген шетелдік мемлекеттерге қарағанда Австрияда
медициналық өнерді дұрыс білмегендігі, теріс емдегені және операцияны дұрыс
жүргізбегендігі үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін арнайы баптар (ҚК,
§§356, 357) енгізілді. Хирургты осы бап бойынша қудалау сирек кездесті,
бірақ дәрігерлерді азаматтық талап бойынша соттық қудалау кеңінен тарады.
Медицина қызметкерлерінің жауаптылығын шешу барысындағы жекелеген
мәселелер азаматтық құқықтық жауаптылықтың формалды нысанында көрініс
тапты.
АҚШ-тың сот тәжірибесінде басқа да дәрігерлермен, ассистенттермен,
медбикелермен дәрігердің жалдану шарты фактісі бойынша, олардың әрекетімен
науқас адамға зиян келтіргені үшін, оларды жауапкершілікке тартуға негіз
болып танылды. Сонымен бірге науқас адамның немесе оның заңды өкілдерінің
хирургиялық операцияларды жүргізуге келісім беруі дербес маңызға ие болды.
Кеңес билігі кезеңіндегі Қазақстандағы медицина қызметкерлерінің
жауаптылығы мәселесінің өзіндік тарихы бар. Бұл ең алдымен халық
денсаулығын жақсарту, медицина мекемелерінде ұйымдастыруды жетілдіру және
тәртіпті нығайту, сонымен бірге сот-тергеу органдары жұмысындағы заңдылық
кепілдігін күшейту және медицина қызметкерлерінің құқықбұзушылығының алдын
алуымен байланысты. Кеңес билігінің алғашқы жылдары көбінесе қазан
төңкерісіне дейінгі теориялық концепциялар және соттық тәжірибе басшылыққа
алынды.
Қазан төңкерісіне дейінгі Ресей заңнамасы медициналық кәсіби
міндеттерін бұзуды ерекше дербес құқықбұзушылықтың түрі ретінде қылмыстық
жазалау әрекетін де емес, әкімшілік деликт ретінде бөліп көрсетті.
(Уложение о наказаниях, ст 372, 1522). Қателесу нәтижесінде науқас адамға
зиян келтіру Уложениенің басқа нормалары бойынша жалпы негіздерде
бағаланды.
Уложениенің мазмұнында арнайы ережелер қарастырылды, ол қылмыстық іс-
әрекетпен зиян келтірген адамның жауаптылығын күшейтті.
Мысалы, дәрігер дәріханадан қателікпен жіберілген дәрінің орнына уды
науқас адамға берген немесе хирург сырқат адамның кеуде қуысына тампонды
салған. Бірінші жағдайда қателесу орын алса, екінші жағдайда немқұрайдылық
орын алған [8, 193 б.] .
Дәрігерлік қызметті құқықтық реттеу тарихында 1924 жылы
1 желтоқсандағы Медицина қызметкерлерінің кәсіби жұмысы және
құқықтары туралы Бүкіл Одақтық Атқару Комитетінің Декреті және РКФСР Халық
Комиссарлары Кеңесі үлкен рөл атқарды, ол іс жүзінде бірінші дәрігерлік
жарғы болып танылды. Денсаулық сақтау туралы КСРО және одақтас
республикалар заңдарының негіздері қабылданғанға дейін бұл декрет
дәрігерлердің кәсіби қызметін, олардың құқықтарын, міндеттерін лауазымдық
салақтығы үшін жауаптылықты анықтайтын негізгі заң актісі қызметін атқарды
[9, 315 б.].
КСРО-ның өмір сүруінің алғашқы кезеңдерінде есірткілік заттарды және
күшті әсер ететін дәрілік құралдарды бақылауды реттейтін құқықтық
шаралардың жүйесі құрыла бастады. Орталық Атқару Комитеті Халық
Комиссарлары Кеңесінің 1928 жылғы 23 мамырдағы Қаулысымен кокаиннің,
героиннің және көкнәрдің еркін айналымына тыйым салынды. КСРО Халықтық
денсаулық комитетінің 1938 жылғы 11 қарашадағы бұйрығымен емдік
мекемелердегі күшті әсер ететін дәрілік құралдарды қабылдау, сақтау және
жіберудің Ережесі бекітілді.
1969 ж КСРО және одақтас республикалардың денсаулық сақтау туралы
заңдарының негіздері қабылданды, онда медициналық мекемелердің қызметін,
оның құрылымын және міндеттерін тек қана реттеу емес, кәсіби
құқықбұзушылығы үшін медицина және фармацевтика қызметкерлерінің
жауаптылығы да қарастырылды.
Қазақстанның тәуелсіздік алуына байланысты медициналық және
фармацевтикалық қызмет саласында жаңа кезең басталды. Қазақ ССР Денсаулық
сақтау министрлігінің 1991 жылы 31 шілдеде Қазақ КСР аумағындағы халық
емшілерінің қызметін одан әрі дамыту және реттеу туралы №384 Бұйрығы
шықты. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі 1992 жылғы 10 – қаңтарда
Қазақстан Республикасы халқының денсаулығын сақтау туралы Заңды
қабылдады. Аталған Заңның ережелерін орындау мақсатында Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі 1992 жылы 6 қарашада Қазақстан
Республикасында дәстүрлі емес, халықтық емдеу тәсілдерін одан әрі дамыту
туралы №493 Бұйрығын шығарды.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 1990 жылғы 4
маусымдағы №362 бұйрығымен халық медицинасының Республикалық орталығы
ұйымдастырылды, кейіннен ол шығыс және қазіргі медицинаның Республикалық
орталығы деп өзгертілді. Медициналық қызмет көрсету саласындағы
лицензиялық қызметті реттеу үшін Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау
министрлігінің Медициналық қызметті лицензиялау туралы 1996 жылы 13
ақпандағы №68 бұйрығы шықты. 1997 жылғы 19 мамырда Қазақстан
Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтау туралы Қазақстан
Республикасының Заңы қабылданды.
Медициналық және фармацевтикалық қызмет саласы, мынадай халықаралық
нормалармен, заңдармен және заңнамалық актілермен реттелінген:
Адамды обьект ретінде медициналық зерттеудің этикалық қағидалары
Бүкілдүниежүзілік Медицина Ассосиациясының Хельсинки Декларациясы (БМА 18
Бас Ассамблеясында қабылданды, Хельсинки. Финляндия, 1964 ж. 10 маусым
;).
Медициналық этиканың халықаралық Кодексі (БМА 3 Бас Ассамблеясында
қабылданды, Женева, Швейцария, 1994 ж. 15 қазан;).
Бүкілдүниежүзілік Медицина Ассоциациясының Женева Декларациясы (БМА 2
Бас Ассамблеясында қабылданды, Женева, Швейцария 1948 ж. 21
қыркүйек;).
Еңбектің Халықаралық Ұйымының Конвенциясы (Женева 1977 ж. 21
маусым).
Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы 2002 жылғы
4 – желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралы 2002 жылғы 10
– шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы;
Денсаулық сақтау жүйесі туралы 2003 жылғы 4 – маусымдағы қабылданған
Қазақстан Республикасының Заңы;
Дәрілік заттар туралы 2004 жылғы 13 – қаңтардағы Қазақстан
Республикасының Заңы;
Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру
кепілдіктері туралы 2004 жылғы 16 – маусымдағы Қазақстан Республикасының
Заңы;
Қан және оның компоненттерінің донорлығы туралы 2005 жылғы 28
– маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы 2006 жылғы 7 – шілдедегі
Қазақстан Республикасының Заңы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен
дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 2004 жылғы
13 – қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы;
Дәрілік препараттарды әзірлеумен және өткізумен байланысты қызметті
лицензиялау Ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 23 – қазандағы №1624 Қаулысы;
Қазақстан Республикасындағы дәрілік саясат Концепциясы туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 29 – мамырдағы №584 Қаулысы;
Денсаулық сақтау саласындағы аттестацияны жүргізу ережесін бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 21– қаңтардағы №60
Қаулысы;
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі медициналық
қызметтің сапасын бақылау Комитеті мәселелері туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 15 – желтоқсандағы №1327 Қаулысы;
Қазақстан Республикасы халқына медициналық көмек көрсетудің сапасын
талдау және баға беру туралы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау
ісі жөніндегі агенттігі төрайымының 2000 жылғы 14 – шілдедегі №439 Бұйрығы;
Қазақстан Республикасында дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу туралы
шешім шығару тәртібі жөніндегі Ережені бекіту туралы Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2004 жылғы 22 – сәуірдегі №2814
Бұйрығы;
Ішкі дәріханалық бақылауды жүргізу бойынша нұсқаулықты бекіту туралы
фармация Комитеті төрағасының 2003 жылғы 2 – маусымдағы №2385 Бұйрығы;
Дәрілік заттарды, медициналық техниканы және медициналық бұйымдарды
жеке өткізу ережесін бекіту туралы фармация Комитеті төрағасының 2004 жылы
11 – ақпандағы №2736 Бұйрығы және т.б.
ТМД елдерінде Тәжікстан Республикасының ҚК 129 бабы Медицина
қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін жеке
құрам етіп бөліп шығарған және қылмыстық жауаптылық қарастырған[10]. Сондай-
ақ Украинаның ҚК 140 бабында Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің
кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы және Беларусь Республикасының
Қылмыстық Кодексінің 162 бабында Медицина қызметкерлерінің кәсіптік
міндеттерін тиісінше орындамауы құрамы қарастырылып кеткен. Түрікмен
Республикасының ҚК 122 бабында да Медицина қызметкерлерінің кәсіптік
міндеттерін тиісінше орындамауы жеке қылмыс құрамы ретінде берілген.
Бірақ, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 114, 114-1 баптарымен
салыстырып қарағанда, лауазымды медицина және фарамацевтика
қызметкерлерінің іс-әрекеттері үшін қылмыстық жауаптылық белгіленбеген.
Молдова Республикасының Қылмыстық кодексінің 213 бабында Медициналық
қызметті көрсетудің ережелерін және тәсілдерін салақтықпен бұзуы деп
аталады [11]. Бұл құрам ҚР ҚК 114-1 бабына ұқсас, бірақ өзіндік
ерекшеліктері және айырмашылықтары бар. Ресей Федерациясы, Өзбекстан,
Қырғызстан, Латвия және Литва елдерінің Қылмыстық кодекстерінде Қазақстан
Республикасы ҚК-нің 114 бабында көзделген Медицина және фармацевтика
қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы құрамына сәйкес
келетін қылмыстық жауаптылық көзделінбеген.
1.2 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарының ұғымы
Медицина қызметкерлерінің өздерінің кәсіптік міндеттерін орындаумен
байланысты қылмыстар медициналық, құқықтық және кримналистік әдебиетте
әртүрлі аталады: дәрігерлік қылмыстар, медициналық қызмет көрсету
саласындағы қылмыстар, тиісінше емдемеу, медициналық қызмет саласындағы
кәсіби қылмыстар, дәрігерлік қателіктер, ятрогенді (дәрігер туындатқан)
қылмыстар. Аталған қылмыстардың әртүрлі ұғымдары да бар. Бірақ көптеген
авторлардың пікірінше, бұл қылмыстардың барлығы пациенттерге медициналық
көмек көрсету барысында жасалады және жәбірленушінің өлуіне немесе
денсаулығына ауыр зиян келтіруіне алып келеді.
Сонымен бірге, медициналық қызметті жүзеге асыру саласында қасақаналық
сипаттағы бірқатар қылмыстар жасалады, соның ішінде олардың ниеті болып
пайдакүнемдік, заңсыз баюға ұмтылу болуы мүмкін.
Кең тұрғыдан өздерінің кәсіптік міндеттерін атқару барысында
медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстар деп адамның өміріне,
денсаулығына және заңмен қорғалған басқа да қатынастарға қол сұғатын іс-
әрекеттерді түсінеміз. Қылмыстардың көрсетілген тобын әр түрлі негіздер
бойынша топтастырады. Бұл жерде аталған ұғымды медициналық қызметтің
бағыттары (салалары) бойынша жасалған қылмыстар, санитарлы медициналық
емдеу саласында,тәжірибелік және ғылыми-зерттеушілік медицина аясында,
спорттық медицина аясында, косметикалық медицина аясында және т.б.
Өз кезегінде, осындай тәсілмен бөліп алып топтастырылған қылмыстар
тобы: қасақаналық және абайсыздық; рұқсат етілген және тыйым салынған
медициналық қызметті жүзеге асыру барысында; пайдакүнемдік және өзге де
ниеттермен жасалған қылмыстар, сондай-ақ сол немесе басқа да белгілер
бойынша (мәселен, медициналық мамандануы бойынша, хирургиялық қызмет
көрсету үдерісінде, диагностикалық қызмет көрсету үдерісінде,
терапевтикалық қызмет үдерісінде, ауыстырып салу не өзгедей пайдалану
(трансплантация) қызметі үдерісінде және т.б) деп бөлінеді.
Медициналық көмек көрсету аясында емдеу-медицина ережелерін қылмыстық
бұзу бірнеше топтарға бөлінеді.
1.Диагностикалық бұзулар – ауруларға және олардың асқынуына байланысты
диагноз қоюдағы қателіктер;
2.Емдеу-тактикалық бұзулар – диагностикалық бұзылулардың салдарынан
туындайды. Аурудың шынайы сипатына сай келмейтін ем тағайындала отырып,
көрсетілген қажетті терапия жүргізілмейді;
3.Техникалық бұзулар – диагностикалық және емдік манипуляциялар,
процедуралар, әдістемелер, операцияларды жүргізу барысында жіберілген
кемшіліктер;
4.Ұйымдастырушылық бұзулар – сол немесе басқа да қызметке қажет
шарттарды, меициналық көмектің сол немесе басқа да түрерін ұйымдастырудағы
кемшіліктер;
5.Диагностикалық бұзулар – науқасқа қатысты дәрігердің тиісті мінез-
құлық ережелерін бұзуы, яғни дәрігердің кәсіби этикасын сақтамауы;
6.Медициналық құжаттарды толтыру барысындағы бұзулар – (операция
жазбасын нақты емес, түсініксіз етіп жазу, операциядан кейін жазба
күнделігін дұрыс жазбау, науқасты басқа да медициналық мекемеге жіберуде
құжаттарды дұрыс толтырмау және т.б.).
Медицина қызметкерлерінің өзінің кәсіби міндеттерін бұзу
кезіндегі құқыққа қайшылығы тікелей де, шартты да болуы мүмкін. Тікелей деп
медицина және фармацевтика қызметкерлерінің арнайы заңмен көзделінген
міндеттерін бұзуын айтады.
Медицина қызметкерлерінің кәсіби қызметтерін орындауы нәтижесінде
жасалатын көптеген қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер үшін шартты қайшылық тән.
Бұл іс-әрекет әдебиетте теріс емдеу деп аталады.
Адамға өлім туындататын және денсаулығына зиян келтіретін құқыққа қайшы
іс-әрекеттер қылмыстық заңмен қарастырылғанмен, медицина қызметінің
ерекшелігі мұндай зардаптарды медицина қызметкерлерінің құқыққа қайшы
әрекеті (әрекетсіздігі) деп тану үшін жеткілікті емес. Өлімге алып келген
нәтижелер немесе пациенттің денсаулығының нашарлауы, медицина қызметкері
әрекетінің (әрекетсіздігінің) осы зардаппен себепті байланысының болуы, іс-
әрекетті құқыққа қайшы деп тануға негіздер бермейді.
Адамның өміріне және денсаулығына қол сұғатын басқа да қылмыстармен
қатар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 114, 114-1 баптарында
көзделген іс-әрекет те жатқызылады. Көрсетілген қылмыстық-құқықтық норма
медицина және фармацевтика қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны
немесе клиникалық сынақтар жүргізудің, профилактиканың, диагностиканың,
емдеудің және медициналық оңалтудың жаңа әдістері мен құралдарын қолданудың
тәртібін бұзғандығы үшін қылмыстық жауаптылықты көздейді. Қарастырылып
жатқан қылмыстар қылмыстық заңмен көзделінген басқа адамның өміріне және
денсаулығына зиян келтіретін қоғамға қауіпті абайсызда және қасақана
жасалынған іс-әрекет.
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны үшін қылмыстық
жауаптылығы проблемасына байланысты медициналық тәжірибе құқықтың алдына
қойылған күрделі мәселелердің қатарына жатады. Медицина қызметкерлерінің
құқыққа қайшы іс-әрекеттерін объективті қылмыстық-құқықтық бағалау кәсіби
медициналық қызметтің көпжақты өзіне тән ерекшелігіне байланысты қиындық
тудырады.
Оның негізгі мазмұны азаматтарға емдік және профилактикалық қызмет
көрсету. Оған бірінші кезекте медицина ғылымы және тәжірибесінің қазіргі
талаптарын сақтау арқылы заңдарды, басқа да нормативтік құқықтық актілерді
орындай отырып, өмірді сақтауға, азаматтардың денсаулығын нығайтуға және
еңбекке қабілеттілігін арттыруға, аурудың алдын алуға бағытталған
медициналық этика және деонтологиялық әрекеттерді орындау жатқызылады.
Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы 2006 жылғы 7 – шілдедегі
Қазақстан Республикасы Заңының 28 бабына сәйкес медицина қызметкерлерінің
кәсіби міндеттеріне мыналар жатады:
1) егер мұндай таңдау тексеру нәтижелерімен көзделінсе, пациентті
емдеудің әдістерін және тәсілдерін таңдау мүмкіндігіне, сондай-ақ
қолданылып жатқан медициналық құралдар және заттар туралы ақпаратпен
қамтамасыз етуге;
2) өзінің қызметтік міндеттеріне сәйкес медициналық көмек көрсетуге;
3) кәсіби міндеттерін атқаруда мәлім болған дәрігерлік құпияны
сақтауға, осы ақпаратты жариялау Қазақстан Республикасы заңдарымен
көзделінген жағдайларда ғана жол беріледі;
4) Қазақстан Республикасы заңдарымен көзделінген басқа да міндеттерді
орындауға;
Фармацевтика қызметкерлерінің кәсіби міндеттеріне мыналар жатады:
1) дәрілік заттардың қауіпсіздігін, тиімділігін және сапасын бақылауды
қамтамасыз ету;
2) дәрілік заттардың айналымы саласында заңды және жеке тұлғалардың
фармацевтикалық қызметіне бақылау және қадағалау жасауды қамтамасыз ету;
3) Қазақстан Республикасы аумағында өндіруші-ұйымдар шығаратын жаңа
медициналық техниканы және медициналық мақсаттағы бұйымдарды техникалық
сынақ жүргізу үшін бақылауды қамтамасыз ету;
4) медициналық көмек көрсетудің барлық деңгейінде дәрілік құралдарды
ұтымды пайдалануды бақылауды қамтамасыз ету;
Медицина және фармацевтика қызметкерлері, басқа да адамдар сияқты,
өздерінің әрекеттерін жүзеге асыруда моралдік қағидаларды басшылыққа алады.
Олар қоғамның моралдік нақты көрінісі болып табылатын дәрігерлік этика және
медициналық деонтология қағидаларын жақсы білуі және қатаң сақтауы тиіс.
Дәрігердің, медицина персоналының және науқастың өзара қатынасы, өз
кәсібін атқарудағы дәрігердің мінез-құлқы деонтология деп аталады.
Деонтологиямен белгіленген дәрігердің мінез-құлық ережелері, ғылыми
мәліметтермен негізделген және науқастың жатын орнындағы дәрігердің мінез-
құлқына қойылатын кәсіби моралді-этикалық талаптардан тұратын Кодекспен
реттеледі. Медициналық деонтология медициналық этиканың бір тарауы болып
танылады. Дәрігерлік этика және медициналық деонтология негізінде медицина
қызметкерлерінің мінез-құлқының қағидаларын және ережелерін анықтайтын
құлықтылық бастаулары және мораль нормалары жатыр [12, 39 б.].
Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің қылмыстық жауаптылығының
негіздеріне және шектеріне қатысты мәселелер зерттеу міндетімен анықтала
түседі. Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің өзінің әрекетімен
(әрекетсіздігімен) зардаптың туындағанын көре білу үшін нақты мүмкіндігінің
болуы, оны қоғамға қауіпті зардап тудырды деп кінәлі деп тану үшін
жеткілікті негіз болып танылмайды. Бұл мүмкіндік оған жүктелген
міндеттердің шегіне кіреді.
Дәрігердің, фармацевтің, медбикенің жеке қабілетіне, олардың ерекше
қарауы және жіті назар аударуына байланысты, құқықтық тәртіппен қойылған
объективті шектерден шығып кетуі мүмкін. Бірақ осы мүмкіндіктерді
пайдаланбағаны үшін, оларды қоғамға қауіпті зардапқа қатысты кінәлі деп
тануға болмайды. Мәселен, тәжірибесі мен қабілеті шыңдалған медбике дәрігер
анықтай алмаған ауруды анықтауы мүмкін. Егер ол өзінің мүмкіндігін жүзеге
асыра алмаса, қылмыстық құқық нормасы бойынша оның кінәсі туралы айта
алмаймыз.
Азаматтарға емдік көмек көрсету барысында, медицина қызметкерлері
қажетті еңбек жағдайларын жасай отыра өздерінің кәсіптік міндеттерін
тиісінше атқарады және медициналық қызметті осы мақсаттар үшін арнайы
дайындалған медицина қызметкерлері жүзеге асырады. Фельдшер немесе медбике
дәрігердің құзыретін атқара алмайды. Дәрігерлікке басқа да арнайы
дайындықтан өтпеген медицина қызметкерлері жіберілмейді. Дәрігерлік
қызметті тек қана арнайы дайындықтан өткен дәрігер жүзеге асырады.
Дәрігердің кәсібилігі әр түрлі болуы мүмкін, бірақ мемлекет белгілеген
шектен төмен болмауы тиісті.
Осындай стандарттарға сәйкес болу және қажетті білімді, дағдыны, кәсіби
шеберлікті иелену, кез келген елде арнайы мамандандырылған жоғары
медициналық оқу орнында бітірушіге медициналық дәреже (medical degree.
M. D.) беріледі, аталған дәрежесіз олар тәжірибелік емдік қызметке
жіберілмейді. Медициналық дәрежені иелене отыра, дәрігер өзінің кәсібіне
және заң талаптарының әдеттегі ережелеріне қайшы келмейтін шектерде
тәуелсіз кәсіби пайымдай алады және еркін кәсіби іс-әрекеттер атқарады.
Арнайы дайындықсыз медициналық қызметпен айналысуға жол берілмейді.
Аталған жағдайда қоғамның қажеттіліктері болып азаматтардың құқықтары
және мүдделері, яғни оларды медицина қызметкерлері тарапынан жасалатын
қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау танылады. Қоғам нақты қауіптің туындап
келе жатқандығын көре отырып, елдегі аталған қылмыстармен күресуге
бағытталған алдын алу шараларын қабылдай отырып, тиімді заңдардың жұмыс
істеуін талап етеді.
Егер де медициналық қызмет көрсету сапасын жақсарта отырып, медицина
қызметкерлерінің біліктілігіне баса назар аударылса, аталған қылмыстық іс-
әрекеттер де азая түсетін еді.
Бұл қылмыстардың әлеуметтік зардаптары да бар, нақтырақ айтқанда,
еліміздің дамуына кедергі келтіруде. Қазақстан халқына өзінің кезекті
Жолдауында мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев: Бүгінгі күні біздің денсаулық
сақтау жүйеміз, осы заманғы Қазақстан азаматтарының талаптарына әзірше сай
емес. Бұл денсаулық сақтау саласының басты мәселесі. Қазіргі кезде
қолымыздағы инфрақұрылым да, медициналық қызметтің сапасы да, әрі қызмет
көрсетуді ұйымдастыру деңгейі де көңілден шықпайды.
Денсаулық сақтау, Білім және ғылым министрліктеріне бірлесе отырып,
ауруханалардың медициналық қызметкерлерінің, соның ішінде медицина
қызметкерлерін қосымша даярлау мен қайта даярлау, оларды сертификаттау мен
лицензиялау жолымен біліктілігін арттыру бағдарламасын әзірлеуді
тапсырамын.
Ерекше назар халықты дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге аударылуы тиіс.
Елге әкелінетін медициналық препараттардың сапасына қатаң бақылау орнатып,
белсенді түрде отандық фармацевтикалық фабрикаларды құруға қажетті
инвестиция тарту қажет [13, 15 б.].
Іс-әрекетті қылмыс деп жариялау, оның қоғамға қауіптілігін анықтау және
бағалау ғана емес, сонымен бірге мемлекеттің өзіне тән қылмыстық құқықтық
құралдармен күресу дайындығын көрсетеді. Өмірді, денсаулықты және басқа да
игіліктерді қорғай отыра, қылмыстық құқық осы игіліктердің қол сұғылмауын
белгілейді. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамауына
байланысты қылмыс құрамы қоғамның құлықтылық, моральдік құндылықтарына қол
сұғады.
И.Г.Вермельдің көзқарасынша, теріс емдегені үшін қылмыстық
жауапкершілік туындауы үшін үш шарттың болуы қажет:
бірінші шарт, бұл жерде осы медицина қызметкерлерінің қарастырып жатқан
жағдайдағы әрекеті медицинада қалыптасқан және танылған ережелерге
объективті қайшы және теріс болуы.
екінші шарт, медициналық қызметкер өзінің алынған білімімен және
лауазымымен әрекетінің теріс екендігін біле отырып, науқастың денсаулығына
зиян келтіруі.
үшінші шарт, объективті теріс әрекеттерді (тікелей және жанама) қолайлы
емес жағдайлардың туындауынан сырқаттың қазаға ұшырауына немесе оның
денсаулығына елеулі зиян келуі.
1.3 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыс құрамдарының объективтік белгілері
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыс құрамдарының объектісі және заты
Қандай да болмасын, соның ішінде медицина қызметіне байланысты қылмыс
құрамдарының қажетті элементі болып объект танылады. Объект болмаса қылмыс
та жоқ. Адамның өмірі мен денсаулығын қылмыстың обьектісі ретінде айтқан
кезімізде алдымен адам өмірінің және денсаулығының биологиялық ұғымын ғана
емес, оның қоғамдық және әлеуметтік маңызын да айта кетуіміз қажет.
Кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін, оның орнын ашу үшін қылмыстың
объектісін анықтаудың орны ерекше. Қылмыстың объектісін дұрыс анықтау,
қылмыстың ауырлық дәрежесі ұқсас қылмыстарды бір-бірінен ажырату, қылмысты
қылмыс емес әрекеттерден анықтауда негізгі критерий болып есептеледі.
Қылмыстың объектісі деп қылмысты қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша
қорғалатын қоғамдық қатынастарды айтамыз. Қылмыстық заңмен қорғалмаған
қатынастар қылмыстың объектісі бола алмайды.
Өйткені, қылмыстық-құқылық қорғау объектісіне әрқашан да өзінің мәні
мен дәрежесіне қарай ерекшеленген маңызды қоғамдық қатынастар жатады.
Қылмыстық заңмен қылмыс ретінде көзделген кез келген қоғамға қауіпті іс-
әрекет белгілі бір объектіге қол сұғады. Сонымен бірге кез келген іс-
әрекеттің қоғамға қауіптілігі қандай түрдегі объектіге қол сұғушылығына
байланысты.
Шетелдік қылмыстық құқықтың теориясында ең алғаш рет қылмыстың
объектісіне субъективтік құқық ретінде түсінік берілді. Бұл теорияның
алғашқы өкілдері қылмыстың объектісі болып адамдардың субъективті құқығы
танылады, – деді. Осы теорияның көрнекті өкілі ретінде белгілі неміс
заңгер-ғалымы А.Фейербахты атауға болады.
Белгілі орыс оқымыстысы Н.С. Таганцев қылмыстың объектісі болып оның
нақты қолдануындағы құқықтық норма танылады, – деді. Қылмыстың объектісін
осылай анықтай отырып Н.С. Таганцев А.Фейербахтың субъективті құқықты
объект деп тану пікіріне қарсы көзқараста болды [8, 178 б.].
Қылмыстың объектісі жайлы Е.І. Қайыржанов, Қылмыстың объектісі
құқықпен тыйым салудың сипатын, заңмен тыйым салынған әрекеттердің шеңбері
мен шегін, олардың қауіптілігінің сипаты мен дәрежесін анықтайды. Сондықтан
объект қылмысты анықтауда басымдыққа ие [14, 4 б.], – деген пікірді
айтқан.
Қоғамдық қатынастар басқа да қатынастарға қарағанда әлеуметтік
әрекеттің нәтижесі ретінде туындайды. Қоғамдық қатынастардың айрықша
элементі ретінде заттың орнына байланыс танылады. Қоғамдық қатынас осы
затқа әсер етуінен туындайды.
В.К.Глистин: қылмыстық заң әр түрлі күрделі және олардың
ұйымдастырылуына немесе әлеуметтік маңызына байланысты әркелкі деңгейдегі
қоғамдық қатынастарды реттейді. Тек қоғамдық қатынастарды талдау арқылы
қатынастардың мәнін анықтауға мүмкіндік береді, – деген пікірде [15, 29
б.].
Осы пікірмен келісе отырып, қылмыстың объектілеріндегі қоғамдық
қатынастар қылмыстық-құқықтық қорғаудың объектісі және құқықтық реттеу заты
ретінде, топтардың, қоғамның әлеуметтік институттарының іс-әрекеті
мүддесіне сәйкес пайда болады немесе анықталады, олардың мазмұны болып
әлеуметтік мүмкіндік, белгілі бір мінез-құлық қажеттілігі немесе тыйым
салынуы әлде қоғамдық қатынастар субъектісінің белгілі бір жағдайының
әлеуметтік мүмкіндігі.
Қылмыстық кодекстің 2 бабының 1 бөлігінде қоғамдық қатынастардың
жалпылай ұғымы берілген. Осыған сәйкес қылмыстың объектілеріне адам мен
азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп
пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының
конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің
заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, бейбітшілік
пен адамзаттың қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстардың алдын алу болып
табылады.
Танымал отандық заңгер Е.І. Қайыржанов өз еңбектерінде қоғамдық
қатынастар деген ұғымды – қоғамдық мүдде деген түсінікпен алмастыруды
ұсынған [14, 56 б.].
Қазақстандық ғалым А.Н. Ағыбаев Біздің пікірімізше, мүдде деген ұғым
қоғамдық қатынастардың құрамдас бөлігі ғана. Қоғамдық қатынастар қылмыстың
жалпы объектісі ретінде өз бойына мына элементтерді: қоғамдық қатынастардың
субъектілерінің, олардың әрекеттері мен өзара қатынастарының, қоғамдық
қатынастар субъектілерінің заңмен қорғалатын материалдық, заттық, мүліктік,
басқа да игіліктері мен мүдделерінің жиынтығы болып табылады. Осыған сәйкес
қоғамдық қатынастар мінез-құлықтары, іс-әрекеттері мен олардың өзара
байланыстарының көріністерінің жиынтығы болып табылады –деген пікір
келтіреді [16, 61 б.].
Ресей ғалымы А.В. Наумов қылмыстың жалпы объектісін қылмыстық заңмен
қорғалатын кез келген игіліктер – деп анықтайды [17, 149 б.].
Қылмыстық-құқықтық қорғау объектісін топтастыру қоғамдық қатынастардың
жалпы жүйесіндегі нақты объектінің орнын көрсетеді, тиісінше осы қол
сұғушылықтың маңыздылығын, құндылығын және қоғамға қауіптілігін анықтауға
мүмкіндік береді.
Қылмыстық құқық ғылым теориясында қылмыстың объектісін жете білу үшін,
оның маңызын және атқаратын рөлін, қызметін түгел ашу мақсатымен қылмыстың
объектісін топтастырудың маңызы зор.
Қылмыстық құқық теориясында кейінгі мерзімде топтастыруды вертикальды
және горизонтальды жүйелері бойынша бөлу қалыптасқан. Вертикальды жүйенің
үш сатылық топтастыруы бойынша қылмыстың объектісі – жалпы, топтық және
тікелей ретінде бөлінген.
Қылмыстың жалпы объектісі – қылмыстық заң нормасы арқылы қорғалатын
қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Қылмыстың жалпы объектісі болып танылатын
қоғамдық қатынастардың көлемі өзгермелі. Оның қатары жаңа құбылыстардың
қылмыс болып танылуына байланысты кеңеюі немесе қылмыс болып келген кейбір
нормалардың күшін жоюына байланысты тарылуы мүмкін.
Бірақ жалпы объектінің ұғымы біртектес нақты іс-әрекеттердің
ерекшелігін бейнелеуде жеткіліксіз болып танылады. Осыған байланысты біз
осы тұрғыдағы қылмыстардың объектісін ашып көрсету үшін қол сұғушылықтың
топтық және тікелей объектілерін бөліп қарастыруымыз қажет.
Қылмыстардың арнайы немесе топтық объектісі болып мүдделердің белгілі
бір үлкенді – кішілі шағын тобы танылады. Топтық объект дегеніміз-
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі жүйесін құраудағы критерийі болып
табылады, белгілі бір субьектілер мүдденің белгілі бір топтарды бұзудағы
жауапкершілікті көздейтін барлық қылмыстық құқықтық нормалар белгілі бір
рет бойынша орналасқан.
Сондықтан да топтық объекті Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі
нормаларын жүйелеу үшін критерийі болып танылады, соның негізінде ол
қылмыстың қоғамға қауіптілігі дәрежесіне байланысты Қылмыстық кодекстің
Ерекше бөлімі жүйесіндегі орнын айқындайды.
Медицина саласындағы қылмыстардың мәнін дұрыс түсіну үшін қоғамдық
қатынастар, мүдделер немесе игіліктердің ұғымын білуіміз қажет. Жоғарыда
айтып өткеніміздей, топтық объект бірыңғай қоғамдық қатынастардың жиынтығын
реттейтіндіктен, осы қатынастар бірыңғай туыстас белгілерге ие болуы тиіс.
Тиісінше, медицина қызметі саласындағы қылмыстар туыстас субъектілердің
арасында туындайтын қоғамдық сыртқы әлемнің бір типті құбылыстарынан
көрінеді. Қылмыстың топтық объектісін анықтау ұқсас қылмыстарды анықтай
отырып, оларды басқа да қылмыстардан жіктеп ажыратуға мүмкіндік береді.
Ресейдің 1996 жылы қабылданған ҚК Ерекше бөліміндегі қылмыстарда топтық
объектісімен қатар, түрлік объектілеріне байланысты жүйеленгендігін айта
кетпеске болмайды.
Жоғарыда айтылғанның осындай келтірген дәйегі әдебиеттерде қабылданған
объектілерді үшке бөліп топтастыруға қарама-қайшы келмейтіндіктен, топтық
объектісіне енетін қоғамдық қатынастарды анықтауға және бір немесе
біртектес объектіге қол сұғатын жекелеген қылмыстардың ғылыми жүйесін
құруға жәрдемдесетін сияқты. Тікелей объект ретінде ғылыми әдебиетте
қалыптасып келген пікірге сәйкес – нақты қылмыстық қол сұғушылық кезінде
зиян шегетін, нақты қоғамдық игілік танылып келді.
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамау
қылмыс құрамдары Жеке адамға қарсы қылмыстар тарауында орналасқан.
Жеке адам Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында өлшеусіз
бағалы құндылық ретінде танылған. Осы жерде мынадай бір сауал туындайды
Жеке адамға қарсы қылмыстар тарауындағы осы сөздің ұғымы дұрыс
қолданылған ба? Мәселен, Қылмыстық кодекстің орыс тіліндегі нұсқасында
Преступления против личности деп берілген. Қ.Бектаевтың Үлкен қазақша-
орысша, орысша-қазақша сөздігінде личность сөзіне қазақша аудармасы
ретінде адам, жеке адам, жеке бас, кісі, тұлға деген бірнеше терминдер
берілген [18, 569 б.]. Біздің пікірімізше, личность сөзінің нақты
аудармасы тұлға болуы тиіс, өйткені басқа сөздер адам деген термин орысша
человек, жеке адам – индивид, физическое лицо,
жеке бас – индивидуум деген латын термині қолданылған, кісі-
орысша личность, человек деп аударылған.
Бұл жерде мынаны анықтап алған жөн, тұлға мен адам сөзі бір ұғымды
білдіре ала ма, әлде ұқсас ұғымдар ма? Біздің ойымызша, екеуі ұқсас термин
болғанымен, бірақ әркелкі мағыналы ұғымдар. Кез келген адам тұлға болмауы
мүмкін. Мысалы, Қылмыстық кодекстің 97 бабындағы Жаңа туған сәбиді
анасының өлтіруі құрамында сәбидің адам екендігі айқын, бірақ сәбиді тұлға
қатарына қосу негізсіз, өйткені сәбидің сана-сезімі (интеллект)
қалыптаспағандықтан тұлға қатарына апаруға болмайды. Тікелей объектісінің
ерекшелігіне қарай қылмыстық құқықтық ғылыми әдебиеттерде, оқулықтарда
бірінші тарауда көрсетілген қылмыстар адамның өмірі мен денсаулығы,
бостандығы, денсаулыққа қол сұғумен қатар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қылмыстық құқық, іс жүргізу және криминология кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Қылмыстық құқық, іс жүргізу және
криминология кафедрасының меңгерушісі
з.ғ.к., аға оқытушы__________ А.Е. Паридинова
15.05.2013ж. Хаттама № 9.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны үшін
қылмыстық жауаптылығы
050301 мамандығы бойынша – Құқықтану
Орындаған: А.Сатыбалдиев
Ғылыми жетекшісі,
з.ғ.к., аға оқытушы
А.Е.Паридинова
Түркістан 2013
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІПТІК ҚЫЗМЕТІН ТИІСІНШЕ
ОРЫНДАМАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ
7
1.1Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыстық жауаптылығы туралы заңдар мен
заңнамалық актілерге тарихи шолу 7
1.2 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыстарының ұғымы 13
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
1.3 орындамауына байланысты қылмыс құрамдарының объективтік
белгілері 17
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
1.4 орындамауына байланысты қылмыс құрамдарының субъективтік
белгілері 31
Медициналық қызмет саласындағы қылмыстық іс-әрекетті жоққа
1.5 шығаратын мән-жайлар 41
2 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІПТІК ҚЫЗМЕТІН ТИІСІНШЕ
ОРЫНДАМАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫН, ӨЗГЕ ДЕ ҰҚСАС
ҚЫЛМЫСТАР ҚҰРАМДАРЫНАН АЖЫРАТУ
49
2.1 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыс құрамдарының, басқа да
медициналық қызмет көрсету саласындағы құрамдармен ұқсас
белгілері және айырмашылықтары 49
2.2 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауына байланысты қылмыстарына жаза тағайындау мәселелері
69
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 80
ҚОСЫМШАЛАР 85
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Медицина қызметкерлері әлемдегі ең ізгілікті
мамандық иелері бола отырып, Гиппократ антының негізінде азаматтардың өмірі
мен денсаулығын сақтау жөніндегі жүктелген ізгі міндеттерді мүлтіксіз
орындауы тиіс. Бірақ біздің шынайы өмірімізде, медицина қызметкерлері
өзінің кәсіби міндеттерін бұзатын көптеген фактілер орын алуда, ол өз
кезегінде бұл саладағы қылмыстылықтың өршуіне алып келуде.
Қылмыстық істерді алдын ала тергеу және сот істерінде қарау тәжірибесі
көптеген күрделі жағдайларға байланысты әрқашанда заңдылық талаптарына
сәйкес келе бермейді. Медицина қызметкерлеріне қарсы қылмыстық істерді
қозғауда, өздерінің кәсіби міндеттеріне қылмыстық-немқұрайдылықпен қарау
немесе орындау нәтижесінде өлімге ұшыратуда, науқас адамдардың денсаулығына
елеулі зиян келтіретін медицина персоналының ішінен өз ісіне адал
қарамайтын тұлғаларды анықтауда дәрменсіздік танытуда.
Медицина қызметкерлерінің науқас адамдармен қатынасында туындайтын
даулы жағдайларды дұрыс шешуде қылмыстық заң тарапы тұрғысынан бағалаудың
күрделілігі, медициналық кәсіби міндеттері, құқықбұзушылығының ерекшелігі
жөнінде терең түсінігі болмағандықтан сот-тергеу қызметкерлері көбінесе
шарасыздыққа ұшырауда.
Қарастырылып жатқан мәселе медициналық проблемалар жайлы теория және іс
тәжірибесінде туатын пікірталасқа байланысты монографиялық зерттеудің пәні
болып танылады. Құқықтық мәселе тұрғысынан медицина саласындағы
құқықбұзушылыққа тиісті баға бере отырып, бұл проблеманы шешудегі
қиындықтар медицина сарапшылары тарапынан корпоративтік пиғылдың
туындайтындығын айтпай кетуге болмайды.
Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 стратегиясы
қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына
Жолдауында Ұлт денсаулығы – біздің табысты болашағымыздың негізі.
Денсаулық сақтаудың ұлттық жүйесін ұзақмерзімді жаңғырту аясында біз елдің
барлық аумағында медициналық қызметтер сапасының бірыңғай стандарттарын
енгізуге, сондай-ақ медицина мекемелерінің материалдық-техникалық
жабдықталуын бірыңғайландыруға тиіспіз. Негізгі басымдықтар: Сапалы және
қолжетімді медициналық қызметтер көрсетумен қамтамасыз ету. ..., –
делінген [1].
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 1 – бабында ең қымбат қазына-
адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары, – деп жарияланған
[2, 4 б.].
Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық құжаттардың ішінде ең негізгі
ретінде Адам құқығы жөніндегі Жалпыға бірдей декларация танылады (1948 ж).
Аталған декларацияның 25-бабында: әр адамның денсаулығын және өзінің
немесе отбасының жағдайын жақсарту, медициналық қарау және әлеуметтік
қамтамасыз етуге байланысты лайықты өмір деңгейіне құқылы, – делінген [3,
392-393 бб.].
Денсаулық сақтау саласындағы іргелі нормалар экономикалық, әлеуметтік
және мәдени құқықтар жөніндегі Пактіде көрініс тапқан. Осы Пактінің 12
–бабы 1 – тармағында Аталған Пактіге қатысушы мемлекеттер әр адамның
құқығын денсаулықты дене және психиканың ең жоғарғы деңгейі, – деп таныды
[4] .
Қазақстан мемлекеттілігінің қалыптасуы кезеңінде елеулі экономикалық
құлдырауға ұшырап, әлеуметтік салада соның ішінде кеңес уақытында құрылған
және негізінен жұмыстың сандық көрсеткіштеріне бағдарланған медициналық
ұйымдардың икемсіз жүйесінен тұратын денсаулық сақтау жүйесінде елеулі
оңтайландыру жүргізді.
Соңғы жылдары Қазақстан елеулі экономикалық өрлеуге қол жеткізді, соның
нәтижесінде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру едәуір өсті (соңғы үш
жылда екі рет), сондай-ақ олардың одан әрі дамуының перспективалары
жасалды.
Медициналық қызметті әлеуметтік реттеу жүйесінде медициналық
қауымдастықтың халықаралық кәсіби ұйымы болып табылатын Бүкіл дүниежүзілік
медицина ассоциациясы маңызды орын алады. Бұл ұйыммен әзірленген нормалар
денсаулық сақтау саласындағы халықаралық құқықтық сана сезімді қалыптастыру
үшін маңызды орынға ие және жекелеген елдердің құқықтық жүйесінің жағдайына
және дамуына тікелей ықпал етеді. Мысалы, Бүкіл дүниежүзілік медицина
ассоциациясы медициналық этика мен Халықаралық кодекс, денсаулық сақтау
саласындағы адамгершілік қадір-қасиетінің жоғары стандарттарын бекітетін
пациенттің құқығы туралы Декларация [5].
Қазақстан Республикасы демократиялық, құқықтық мемлекет және азаматтық
қоғам құру жолында негізгі идеялар ретінде заң үстемдігі және қоғамның
барлық саласында оның басым болуын, жеке адамның құқығы және бостандығы
қорғалып оған кепілдік берілуі тиіс.
Аталған мәселеге байланысты медицина саласын құқықтық реттеу проблемасы
өзекті болып қалуда.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Денсаулыққа қарсы қылмыстар мәселелері
кеңес дәуірінің оқымыстылары С.В. Бородиннің, М.С. Гринбергтің, Н.И.
Загородниковтің, А.А. Пионтковскийдің, М.Д. Шаргородскийдің, сондай-ақ
қазақстандық ғалымдар А.Н. Ағыбаевтың, Е.О. Алаухановтың, Ғ.Ы.Баймурзиннің,
А.А. Исаевтың, Р.Т. Нұртаевтың, Е.І. Қайыржановтың, С.С. Молдабаевтың,
С.М.Рахметовтың, И.И. Роговтың, Г.Р. Рустемованың, А.А. Темербековтің,
А.А. Смағұловтың еңбектерінде қарастырылған.
Дегенмен отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектеріндегі кейбір
түйінді мәселелер ары қарата зерттеуді және теориялық негіздеуді талап
етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты
болып медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамағаны
үшін қылмыстық жауаптылығының теориялық және тәжірибелік проблемаларын
зерттеу негізінде қарастырылып жатқан саладағы заң нормаларын тиімді
қолдануды жетілдіруге ұсыныстар енгізу. Аталған мақсатқа жетуде мына
міндеттерді шешу қажет:
1.Қылмыстық заңдарды медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін
тиісінше орындамауына байланысты қылмыстарға қолдануда тәжірибеде
туындайтын проблемаларды зерттеу және анықтау.
2.Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамауына байланысты
қылмыс құрамдарын, басқа да медициналық қызмет көрсету саласындағы өзге де
құрамдармен ұқсастығын және айырмашылығын саралауға байланысты даулы
түйіндерді шешу жолдарын анықтау.
3. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға жазаны тағайындаудың тиімді жолдарын анықтау.
4. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға қатысты қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіруге
байланысты тәжірибелік ұсыныстарды қалыптастыру.
Ұсынылатын қорытынды-тұжырымдар:
1. Лауазымды медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше
орындамауы нәтижесінде басқа адамға ВИЧЖҚТБ-ны жұқтыруына байланысты
қылмыстық жауапкершілік мәселесі, басқа нақтылау мақсатында, ҚК-тің 114
бабы 3,5 бөліктерімен саралау үшін Қылмыстық кодекстің аталған бабына
ескерту жазылуы қажет.
2. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға жаза шараларын қатаңдату жолдарын анықтау үшін
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 114 бабы төртінші және бесінші
бөліктерінің санкциясында көзделген белгілі бір лауазымды атқару және
белгілі бір қызметпен айналысу түріндегі жаза шарасын қатаңдату бағытында
аталған баптың санкциясы қайта қарастырылуы тиіс.
3. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарға қатысты қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіріп,
сот-медицина сарапшылары корпоративті мүддені көздемей дәйекті қорытынды
беруі үшін сот-медицина сарапшылар институты тәуелсіз және жеке мемлекеттік
орган ретінде қайта реформалауды қажет етеді.
1 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ КӘСІПТІК ҚЫЗМЕТІН ТИІСНШЕ ОРЫНДАМАУЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫС ҚҰРАМДАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстық жауаптылығы туралы заңдар мен заңнамалық актілерге
тарихи шолу
Дәрігерлердің өз міндеттеріне теріс қарауы және қателіктері үшін
жауаптылық әр тарихи кезеңдерде әр түрлі болды және қоғамдық құқықтық
санаға, діни көзқарастарға, мораль-этикалық нормаларына, медицина ғылымының
жетістіктеріне байланысты қарастырылды. Өте ежелгі кезеңдерде емдеу
құдіретті күш әрекетіне теңестірілді. Сондықтан, науқас адамды өлімге
әкелгені үшін емшінің жеке жауапкершілігі сақталды. Бұл әрекеттердің
қасақаналық, абайсыздықпен жасалынғандығы және емшінің білімінің
жетіспеушілігі арасында айырмашылық болмады.
Азаматтарға медициналық көмек көрсетуді құқықтық реттеу бұл саладағы
кәсіби қызметтің қалыптасқан кезінен бастау алады. Бұл жағдай
мемлекеттіліктің пайда болу кезеңімен сәйкес келеді.
Ежелгі Мысырда (Египет) емші науқастарды емдеу барысында Қасиетті
кітапты басшылыққа алды. Емдеу барысында ем Қасиетті кітап жазбаларына
сүйеніп жүргізілген жағдайда науқас адам қазаға ұшыраса, дәрігер
жауаптылыққа тартылмады. Дәрігерлердің қателіктері әр кезеңде және кейбір
елдерде әрқашанда қоғамның назарынан тыс қалған емес. Өздерінің кәсіби
қызметінде қателікке жол бергені үшін жазаның әр түрлі шараларына тартылды.
Вавилон патшасы Хаммурапи (б.д.д. 2250 ж.) заңдары сияқты заңнама
ескерткіштері дәрігердің науқас адамды өлімге ұшыратқаны немесе
денсаулығына кесел келтіргені үшін жауаптылық көздеді. Құл иеленушіге өлім
немесе жарақат келтіргендігі үшін емшінің қолын кесті немесе өмірінен
айырды, құлды емдемегені үшін емші басы бүтін құлды қайтарды немесе оның
құнын төледі.
Ежелгі Грекияда медициналық өнер жоғары бағаланды және дәрігерлердің
беделі биік болды. Құл иеленушілерді, бай-көпестерді, қолөнершілерді
негізінен кезбе медиктер емдеген. Кедей адамдар және құлдар дәрігерлік
көмекке зәру болды. Егер науқас адам емшінің еркінен тыс жағдайда қайтыс
болса дәрігер жазадан босатылды.
Патшалық кезеңіндегі Римде дәрігерлік мамандық еркін болды, емшілерден
басқа әскери тұтқындағы құлдар, еркіндік берілген адамдар және елге келген
шетелдіктер де осы мамандықпен айналысуға құқылы болды. Римде заң дәрігерді
өрескел қателіктері үшін жазалады. Құлды қазаға ұшыратқандығы үшін дәрігер
қожайынына оның құнын өтеді. Бірақ соған қарамастан көптеген дәрігерлердің
қателіктері жазаланусыз қалдырылды.
Теріс емдегені үшін емші алғашқы христиандық дәуірде де қатал
жазаланды. Мысалы, Палестинада дәрігер адамдарға көмек көрсетпегені үшін
елдің алдында масқара өлімге кесілді және мүлкі тәркіленді. Қателікпен
жасалынған операцияның нәтижесінде науқас адамға жарақат келтірілсе,
дәрігердің қолы кесілді [6, 8-10 бб.].
Ерте Рим құқығындағы қасақана және абайсызда жасалынған дәрігерлердің
әрекеттеріне байланысты ережелер кейіннен Батыс Еуропаның қылмыстық
заңдарында көрініс таба бастады.
Орта ғасырларда заңгерлердің арасында осы мәселеге ерекше көңіл
аударылды, әсіресе соңғы кезеңде дәрігер мен науқас адамның арасындағы
қатынастар азаматтық құқық және ішінара қылмыстық құқық нормаларымен
реттеле бастады. V Карлдің Уложениесінде (Каролина, 1552 ж) дәрігердің
кінәлі әрекеті арнайы құрылған комиссиямен дәлелденуі тиіс және дәрігер
өзінің білімін жеңілойлылықпен қолданғандығы немесе теріс емдегені үшін
науқас адамның жақындарының алдында жауапкершілікке тартылды.
Материалдық мәдениет ескерткіштерін, ауызша халық шығармашылығын, жазба
және басқа да дерек көздерін зерттеу негізінде мынадай тұжырым жасауға
болады. Қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген халықтардың медициналық
танымдары ежелгі дәуірлерден бастау алады. Ежелгі Орта ғасырларда
медициналық және фармацевтикалық қызмет халық емшілері пайдаланылатын
тәсілдер түрінде болды.
Қазақ қоғамында емшілікпен балгерлер, бақсылар, молдалар айналысқан.
Халық емшілері халықты теріс емдесе, Жеті Жарғы заңдар ережесімен
қылмыстық жауаптылыққа тартылған. Жеті Жарғы ережелер жинағына сәйкес
аталған істер билікке жататын істерге жатқызылған, яғни билердің алдында
немесе кеңес, жүгініс сияқты билердің басы қосылған ортаға түсетін
мәселелердің қатарында саналған. Молдалардың, тәуіптердің, бақсылардың
әрекеттері адамның жеке басына қарсы жасалған қылмыстарға жатқызылды. Егер
адамды қасақана өлтірсе, қатал түрде өлім жазасына кесілді. Абайсыздықпен
кісіні өлтірсе, адамның құнын бірнеше еселеп төледі немесе елден
аластатылды [7, 71 б.] .
Русьтегі дәрігерлік қателікті құқықтық реттеу ғасырлар қойнауынан
бастау алады. Князь Владимир Святославович (X-XII ғ.ғ.) Жарғысы және
Русская правда (IX-XI ғ.ғ.) нормасында дәрігерлік қызметке қатысты
ережелер болды. Емдеуді сиқыршылыққа теңестірді. Заң қасақана, абайсыз
және теріс емдеген әрекетті ажыратып көрсетпей дәрігерді жеке жауаптылыққа
тартты.
Москва қаласында 1581 жылы Аптекарская палата мекемесі құрылады, ол
кейіннен Аптекарлық приказға айналады. Осында алғаш рет Приказдың
дәрігерлері емшілерді айыптауға байланысты сараптама жүргізді, емдеуден
жапа шеккендерді куәландырды. Ресейде 1700 жылы дәрігерлік қателік және
заңсыз дәрігерлік үшін жаза көздейтін Боярский приговор деп аталатын
бірінші заң шықты.
Науқас адамды өлімге алып келетін медикаменттерді қолдануға байланысты,
сонымен бірге көрінеу немесе абайсызда адам өлтіргендігі үшін кез келген
емшіге заң өлім жазасын көздеді. Бірінші Петрдің 1716 және 1726 ж.ж.
қабылданған Воинский и Морской артикулдарының жекелеген баптарында
дәрігерлік қызметпен келтірілген зиянды өтеу реттелінді. Мысалы, Морской
артикулының 9 параграфінде: Егер емші өзінің зұлым ниетімен науқас адамға
дұрыс қарамаса, оның іс-әрекетінен зиян келсе, онда зұлым өзінің қолымен
өлтірді немесе у септі деп танылып жазаланды.
Ресейде 1857 жылға дейін дәрігерлік қызметті реттейтін бірыңғай заң
болмады. Ресей империясында заңдар жиынтығы ретінде қабылданған XIII томнан
тұратын Врачебный устав дәрігерлердің құқықтары мен міндеттерін
айқындады.
Қазақстанның Ресей империясына қосылуы біздің елімізде ресми
медицинаның орнауының алғашқы қадамы болды. Қазақстан аумағында Сібір казак
әскерінің орналасуы, казактар қонысының және әскери бекіністердің пайда
болуы, емханалардың ашылуына әсер етті. Сонымен бірге жеке медициналық
істің белсенді дамуы басталды. Осы кезеңде жұмыс істеп тұрған нормативтік
құқықтық базаға қарамастан, дайындалып жатқан дәрілердің сапасына, Ресейден
әкелінетін дәрілік құралдарға қадағалау жүргізілмеді. Қадағалау формалді
түрде жүзеге асырылды. Ресей империясының Заңы бойынша дәріханалардың
қызметін қадағалау және бақылау Ресейдің Дәрігерлік жарғысының 17 – бабына
сәйкес Ішкі Істер Министрлігіне қарасты дәрігерлік инспектормен және
губерниялық дәрігерлік басқармамен жүргізілуі тиіс еді.
Осы кезеңде кәсіби құқықбұзушылығы үшін дәрігерлер науқас адамға
жарақат немесе өлімге келтіргені үшін қылмыстық немесе азаматтық
жауапкершілікке тартылмады. Уложение о наказаниях, (1885 ж) сәйкес кәсіби
міндеттерін бұзғандығы үшін медицина қызметкерлерінің әрекеті әкімшілік
деликт ретінде қарастырылды. Мұндай нормалар 1917 жылдың қазан төңкерісіне
дейін қолданылып келді және 1903 жылғы Уложение де күшінде болды.
Сол кезеңдегі қылмыстық сот-жүргізу жарғысына сәйкес медицина
қызметкерлерінің кәсіби құқықбұзушылығына байланысты соттық жауапкершілікке
тарту медициналық мекемемен шешілді. Сол уақытта көптеген дәрігерлердің
көзқарасынша дәрігерлік емдеу өзінің шектеулі ізгілікті бағытына байланысты
қылмыстық жазаланушылық әрекеттерге жатқызылмады.
Жаңа дәуірдегі көптеген шетелдік мемлекеттерге қарағанда Австрияда
медициналық өнерді дұрыс білмегендігі, теріс емдегені және операцияны дұрыс
жүргізбегендігі үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін арнайы баптар (ҚК,
§§356, 357) енгізілді. Хирургты осы бап бойынша қудалау сирек кездесті,
бірақ дәрігерлерді азаматтық талап бойынша соттық қудалау кеңінен тарады.
Медицина қызметкерлерінің жауаптылығын шешу барысындағы жекелеген
мәселелер азаматтық құқықтық жауаптылықтың формалды нысанында көрініс
тапты.
АҚШ-тың сот тәжірибесінде басқа да дәрігерлермен, ассистенттермен,
медбикелермен дәрігердің жалдану шарты фактісі бойынша, олардың әрекетімен
науқас адамға зиян келтіргені үшін, оларды жауапкершілікке тартуға негіз
болып танылды. Сонымен бірге науқас адамның немесе оның заңды өкілдерінің
хирургиялық операцияларды жүргізуге келісім беруі дербес маңызға ие болды.
Кеңес билігі кезеңіндегі Қазақстандағы медицина қызметкерлерінің
жауаптылығы мәселесінің өзіндік тарихы бар. Бұл ең алдымен халық
денсаулығын жақсарту, медицина мекемелерінде ұйымдастыруды жетілдіру және
тәртіпті нығайту, сонымен бірге сот-тергеу органдары жұмысындағы заңдылық
кепілдігін күшейту және медицина қызметкерлерінің құқықбұзушылығының алдын
алуымен байланысты. Кеңес билігінің алғашқы жылдары көбінесе қазан
төңкерісіне дейінгі теориялық концепциялар және соттық тәжірибе басшылыққа
алынды.
Қазан төңкерісіне дейінгі Ресей заңнамасы медициналық кәсіби
міндеттерін бұзуды ерекше дербес құқықбұзушылықтың түрі ретінде қылмыстық
жазалау әрекетін де емес, әкімшілік деликт ретінде бөліп көрсетті.
(Уложение о наказаниях, ст 372, 1522). Қателесу нәтижесінде науқас адамға
зиян келтіру Уложениенің басқа нормалары бойынша жалпы негіздерде
бағаланды.
Уложениенің мазмұнында арнайы ережелер қарастырылды, ол қылмыстық іс-
әрекетпен зиян келтірген адамның жауаптылығын күшейтті.
Мысалы, дәрігер дәріханадан қателікпен жіберілген дәрінің орнына уды
науқас адамға берген немесе хирург сырқат адамның кеуде қуысына тампонды
салған. Бірінші жағдайда қателесу орын алса, екінші жағдайда немқұрайдылық
орын алған [8, 193 б.] .
Дәрігерлік қызметті құқықтық реттеу тарихында 1924 жылы
1 желтоқсандағы Медицина қызметкерлерінің кәсіби жұмысы және
құқықтары туралы Бүкіл Одақтық Атқару Комитетінің Декреті және РКФСР Халық
Комиссарлары Кеңесі үлкен рөл атқарды, ол іс жүзінде бірінші дәрігерлік
жарғы болып танылды. Денсаулық сақтау туралы КСРО және одақтас
республикалар заңдарының негіздері қабылданғанға дейін бұл декрет
дәрігерлердің кәсіби қызметін, олардың құқықтарын, міндеттерін лауазымдық
салақтығы үшін жауаптылықты анықтайтын негізгі заң актісі қызметін атқарды
[9, 315 б.].
КСРО-ның өмір сүруінің алғашқы кезеңдерінде есірткілік заттарды және
күшті әсер ететін дәрілік құралдарды бақылауды реттейтін құқықтық
шаралардың жүйесі құрыла бастады. Орталық Атқару Комитеті Халық
Комиссарлары Кеңесінің 1928 жылғы 23 мамырдағы Қаулысымен кокаиннің,
героиннің және көкнәрдің еркін айналымына тыйым салынды. КСРО Халықтық
денсаулық комитетінің 1938 жылғы 11 қарашадағы бұйрығымен емдік
мекемелердегі күшті әсер ететін дәрілік құралдарды қабылдау, сақтау және
жіберудің Ережесі бекітілді.
1969 ж КСРО және одақтас республикалардың денсаулық сақтау туралы
заңдарының негіздері қабылданды, онда медициналық мекемелердің қызметін,
оның құрылымын және міндеттерін тек қана реттеу емес, кәсіби
құқықбұзушылығы үшін медицина және фармацевтика қызметкерлерінің
жауаптылығы да қарастырылды.
Қазақстанның тәуелсіздік алуына байланысты медициналық және
фармацевтикалық қызмет саласында жаңа кезең басталды. Қазақ ССР Денсаулық
сақтау министрлігінің 1991 жылы 31 шілдеде Қазақ КСР аумағындағы халық
емшілерінің қызметін одан әрі дамыту және реттеу туралы №384 Бұйрығы
шықты. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі 1992 жылғы 10 – қаңтарда
Қазақстан Республикасы халқының денсаулығын сақтау туралы Заңды
қабылдады. Аталған Заңның ережелерін орындау мақсатында Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі 1992 жылы 6 қарашада Қазақстан
Республикасында дәстүрлі емес, халықтық емдеу тәсілдерін одан әрі дамыту
туралы №493 Бұйрығын шығарды.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 1990 жылғы 4
маусымдағы №362 бұйрығымен халық медицинасының Республикалық орталығы
ұйымдастырылды, кейіннен ол шығыс және қазіргі медицинаның Республикалық
орталығы деп өзгертілді. Медициналық қызмет көрсету саласындағы
лицензиялық қызметті реттеу үшін Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау
министрлігінің Медициналық қызметті лицензиялау туралы 1996 жылы 13
ақпандағы №68 бұйрығы шықты. 1997 жылғы 19 мамырда Қазақстан
Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтау туралы Қазақстан
Республикасының Заңы қабылданды.
Медициналық және фармацевтикалық қызмет саласы, мынадай халықаралық
нормалармен, заңдармен және заңнамалық актілермен реттелінген:
Адамды обьект ретінде медициналық зерттеудің этикалық қағидалары
Бүкілдүниежүзілік Медицина Ассосиациясының Хельсинки Декларациясы (БМА 18
Бас Ассамблеясында қабылданды, Хельсинки. Финляндия, 1964 ж. 10 маусым
;).
Медициналық этиканың халықаралық Кодексі (БМА 3 Бас Ассамблеясында
қабылданды, Женева, Швейцария, 1994 ж. 15 қазан;).
Бүкілдүниежүзілік Медицина Ассоциациясының Женева Декларациясы (БМА 2
Бас Ассамблеясында қабылданды, Женева, Швейцария 1948 ж. 21
қыркүйек;).
Еңбектің Халықаралық Ұйымының Конвенциясы (Женева 1977 ж. 21
маусым).
Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы 2002 жылғы
4 – желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралы 2002 жылғы 10
– шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы;
Денсаулық сақтау жүйесі туралы 2003 жылғы 4 – маусымдағы қабылданған
Қазақстан Республикасының Заңы;
Дәрілік заттар туралы 2004 жылғы 13 – қаңтардағы Қазақстан
Республикасының Заңы;
Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру
кепілдіктері туралы 2004 жылғы 16 – маусымдағы Қазақстан Республикасының
Заңы;
Қан және оның компоненттерінің донорлығы туралы 2005 жылғы 28
– маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңы;
Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы 2006 жылғы 7 – шілдедегі
Қазақстан Республикасының Заңы;
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісін реформалау мен
дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 2004 жылғы
13 – қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы;
Дәрілік препараттарды әзірлеумен және өткізумен байланысты қызметті
лицензиялау Ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 23 – қазандағы №1624 Қаулысы;
Қазақстан Республикасындағы дәрілік саясат Концепциясы туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 29 – мамырдағы №584 Қаулысы;
Денсаулық сақтау саласындағы аттестацияны жүргізу ережесін бекіту
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 21– қаңтардағы №60
Қаулысы;
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі медициналық
қызметтің сапасын бақылау Комитеті мәселелері туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 15 – желтоқсандағы №1327 Қаулысы;
Қазақстан Республикасы халқына медициналық көмек көрсетудің сапасын
талдау және баға беру туралы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау
ісі жөніндегі агенттігі төрайымының 2000 жылғы 14 – шілдедегі №439 Бұйрығы;
Қазақстан Республикасында дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу туралы
шешім шығару тәртібі жөніндегі Ережені бекіту туралы Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2004 жылғы 22 – сәуірдегі №2814
Бұйрығы;
Ішкі дәріханалық бақылауды жүргізу бойынша нұсқаулықты бекіту туралы
фармация Комитеті төрағасының 2003 жылғы 2 – маусымдағы №2385 Бұйрығы;
Дәрілік заттарды, медициналық техниканы және медициналық бұйымдарды
жеке өткізу ережесін бекіту туралы фармация Комитеті төрағасының 2004 жылы
11 – ақпандағы №2736 Бұйрығы және т.б.
ТМД елдерінде Тәжікстан Республикасының ҚК 129 бабы Медицина
қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін жеке
құрам етіп бөліп шығарған және қылмыстық жауаптылық қарастырған[10]. Сондай-
ақ Украинаның ҚК 140 бабында Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің
кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы және Беларусь Республикасының
Қылмыстық Кодексінің 162 бабында Медицина қызметкерлерінің кәсіптік
міндеттерін тиісінше орындамауы құрамы қарастырылып кеткен. Түрікмен
Республикасының ҚК 122 бабында да Медицина қызметкерлерінің кәсіптік
міндеттерін тиісінше орындамауы жеке қылмыс құрамы ретінде берілген.
Бірақ, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 114, 114-1 баптарымен
салыстырып қарағанда, лауазымды медицина және фарамацевтика
қызметкерлерінің іс-әрекеттері үшін қылмыстық жауаптылық белгіленбеген.
Молдова Республикасының Қылмыстық кодексінің 213 бабында Медициналық
қызметті көрсетудің ережелерін және тәсілдерін салақтықпен бұзуы деп
аталады [11]. Бұл құрам ҚР ҚК 114-1 бабына ұқсас, бірақ өзіндік
ерекшеліктері және айырмашылықтары бар. Ресей Федерациясы, Өзбекстан,
Қырғызстан, Латвия және Литва елдерінің Қылмыстық кодекстерінде Қазақстан
Республикасы ҚК-нің 114 бабында көзделген Медицина және фармацевтика
қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы құрамына сәйкес
келетін қылмыстық жауаптылық көзделінбеген.
1.2 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыстарының ұғымы
Медицина қызметкерлерінің өздерінің кәсіптік міндеттерін орындаумен
байланысты қылмыстар медициналық, құқықтық және кримналистік әдебиетте
әртүрлі аталады: дәрігерлік қылмыстар, медициналық қызмет көрсету
саласындағы қылмыстар, тиісінше емдемеу, медициналық қызмет саласындағы
кәсіби қылмыстар, дәрігерлік қателіктер, ятрогенді (дәрігер туындатқан)
қылмыстар. Аталған қылмыстардың әртүрлі ұғымдары да бар. Бірақ көптеген
авторлардың пікірінше, бұл қылмыстардың барлығы пациенттерге медициналық
көмек көрсету барысында жасалады және жәбірленушінің өлуіне немесе
денсаулығына ауыр зиян келтіруіне алып келеді.
Сонымен бірге, медициналық қызметті жүзеге асыру саласында қасақаналық
сипаттағы бірқатар қылмыстар жасалады, соның ішінде олардың ниеті болып
пайдакүнемдік, заңсыз баюға ұмтылу болуы мүмкін.
Кең тұрғыдан өздерінің кәсіптік міндеттерін атқару барысында
медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстар деп адамның өміріне,
денсаулығына және заңмен қорғалған басқа да қатынастарға қол сұғатын іс-
әрекеттерді түсінеміз. Қылмыстардың көрсетілген тобын әр түрлі негіздер
бойынша топтастырады. Бұл жерде аталған ұғымды медициналық қызметтің
бағыттары (салалары) бойынша жасалған қылмыстар, санитарлы медициналық
емдеу саласында,тәжірибелік және ғылыми-зерттеушілік медицина аясында,
спорттық медицина аясында, косметикалық медицина аясында және т.б.
Өз кезегінде, осындай тәсілмен бөліп алып топтастырылған қылмыстар
тобы: қасақаналық және абайсыздық; рұқсат етілген және тыйым салынған
медициналық қызметті жүзеге асыру барысында; пайдакүнемдік және өзге де
ниеттермен жасалған қылмыстар, сондай-ақ сол немесе басқа да белгілер
бойынша (мәселен, медициналық мамандануы бойынша, хирургиялық қызмет
көрсету үдерісінде, диагностикалық қызмет көрсету үдерісінде,
терапевтикалық қызмет үдерісінде, ауыстырып салу не өзгедей пайдалану
(трансплантация) қызметі үдерісінде және т.б) деп бөлінеді.
Медициналық көмек көрсету аясында емдеу-медицина ережелерін қылмыстық
бұзу бірнеше топтарға бөлінеді.
1.Диагностикалық бұзулар – ауруларға және олардың асқынуына байланысты
диагноз қоюдағы қателіктер;
2.Емдеу-тактикалық бұзулар – диагностикалық бұзылулардың салдарынан
туындайды. Аурудың шынайы сипатына сай келмейтін ем тағайындала отырып,
көрсетілген қажетті терапия жүргізілмейді;
3.Техникалық бұзулар – диагностикалық және емдік манипуляциялар,
процедуралар, әдістемелер, операцияларды жүргізу барысында жіберілген
кемшіліктер;
4.Ұйымдастырушылық бұзулар – сол немесе басқа да қызметке қажет
шарттарды, меициналық көмектің сол немесе басқа да түрерін ұйымдастырудағы
кемшіліктер;
5.Диагностикалық бұзулар – науқасқа қатысты дәрігердің тиісті мінез-
құлық ережелерін бұзуы, яғни дәрігердің кәсіби этикасын сақтамауы;
6.Медициналық құжаттарды толтыру барысындағы бұзулар – (операция
жазбасын нақты емес, түсініксіз етіп жазу, операциядан кейін жазба
күнделігін дұрыс жазбау, науқасты басқа да медициналық мекемеге жіберуде
құжаттарды дұрыс толтырмау және т.б.).
Медицина қызметкерлерінің өзінің кәсіби міндеттерін бұзу
кезіндегі құқыққа қайшылығы тікелей де, шартты да болуы мүмкін. Тікелей деп
медицина және фармацевтика қызметкерлерінің арнайы заңмен көзделінген
міндеттерін бұзуын айтады.
Медицина қызметкерлерінің кәсіби қызметтерін орындауы нәтижесінде
жасалатын көптеген қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер үшін шартты қайшылық тән.
Бұл іс-әрекет әдебиетте теріс емдеу деп аталады.
Адамға өлім туындататын және денсаулығына зиян келтіретін құқыққа қайшы
іс-әрекеттер қылмыстық заңмен қарастырылғанмен, медицина қызметінің
ерекшелігі мұндай зардаптарды медицина қызметкерлерінің құқыққа қайшы
әрекеті (әрекетсіздігі) деп тану үшін жеткілікті емес. Өлімге алып келген
нәтижелер немесе пациенттің денсаулығының нашарлауы, медицина қызметкері
әрекетінің (әрекетсіздігінің) осы зардаппен себепті байланысының болуы, іс-
әрекетті құқыққа қайшы деп тануға негіздер бермейді.
Адамның өміріне және денсаулығына қол сұғатын басқа да қылмыстармен
қатар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 114, 114-1 баптарында
көзделген іс-әрекет те жатқызылады. Көрсетілген қылмыстық-құқықтық норма
медицина және фармацевтика қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны
немесе клиникалық сынақтар жүргізудің, профилактиканың, диагностиканың,
емдеудің және медициналық оңалтудың жаңа әдістері мен құралдарын қолданудың
тәртібін бұзғандығы үшін қылмыстық жауаптылықты көздейді. Қарастырылып
жатқан қылмыстар қылмыстық заңмен көзделінген басқа адамның өміріне және
денсаулығына зиян келтіретін қоғамға қауіпті абайсызда және қасақана
жасалынған іс-әрекет.
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамағаны үшін қылмыстық
жауаптылығы проблемасына байланысты медициналық тәжірибе құқықтың алдына
қойылған күрделі мәселелердің қатарына жатады. Медицина қызметкерлерінің
құқыққа қайшы іс-әрекеттерін объективті қылмыстық-құқықтық бағалау кәсіби
медициналық қызметтің көпжақты өзіне тән ерекшелігіне байланысты қиындық
тудырады.
Оның негізгі мазмұны азаматтарға емдік және профилактикалық қызмет
көрсету. Оған бірінші кезекте медицина ғылымы және тәжірибесінің қазіргі
талаптарын сақтау арқылы заңдарды, басқа да нормативтік құқықтық актілерді
орындай отырып, өмірді сақтауға, азаматтардың денсаулығын нығайтуға және
еңбекке қабілеттілігін арттыруға, аурудың алдын алуға бағытталған
медициналық этика және деонтологиялық әрекеттерді орындау жатқызылады.
Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы 2006 жылғы 7 – шілдедегі
Қазақстан Республикасы Заңының 28 бабына сәйкес медицина қызметкерлерінің
кәсіби міндеттеріне мыналар жатады:
1) егер мұндай таңдау тексеру нәтижелерімен көзделінсе, пациентті
емдеудің әдістерін және тәсілдерін таңдау мүмкіндігіне, сондай-ақ
қолданылып жатқан медициналық құралдар және заттар туралы ақпаратпен
қамтамасыз етуге;
2) өзінің қызметтік міндеттеріне сәйкес медициналық көмек көрсетуге;
3) кәсіби міндеттерін атқаруда мәлім болған дәрігерлік құпияны
сақтауға, осы ақпаратты жариялау Қазақстан Республикасы заңдарымен
көзделінген жағдайларда ғана жол беріледі;
4) Қазақстан Республикасы заңдарымен көзделінген басқа да міндеттерді
орындауға;
Фармацевтика қызметкерлерінің кәсіби міндеттеріне мыналар жатады:
1) дәрілік заттардың қауіпсіздігін, тиімділігін және сапасын бақылауды
қамтамасыз ету;
2) дәрілік заттардың айналымы саласында заңды және жеке тұлғалардың
фармацевтикалық қызметіне бақылау және қадағалау жасауды қамтамасыз ету;
3) Қазақстан Республикасы аумағында өндіруші-ұйымдар шығаратын жаңа
медициналық техниканы және медициналық мақсаттағы бұйымдарды техникалық
сынақ жүргізу үшін бақылауды қамтамасыз ету;
4) медициналық көмек көрсетудің барлық деңгейінде дәрілік құралдарды
ұтымды пайдалануды бақылауды қамтамасыз ету;
Медицина және фармацевтика қызметкерлері, басқа да адамдар сияқты,
өздерінің әрекеттерін жүзеге асыруда моралдік қағидаларды басшылыққа алады.
Олар қоғамның моралдік нақты көрінісі болып табылатын дәрігерлік этика және
медициналық деонтология қағидаларын жақсы білуі және қатаң сақтауы тиіс.
Дәрігердің, медицина персоналының және науқастың өзара қатынасы, өз
кәсібін атқарудағы дәрігердің мінез-құлқы деонтология деп аталады.
Деонтологиямен белгіленген дәрігердің мінез-құлық ережелері, ғылыми
мәліметтермен негізделген және науқастың жатын орнындағы дәрігердің мінез-
құлқына қойылатын кәсіби моралді-этикалық талаптардан тұратын Кодекспен
реттеледі. Медициналық деонтология медициналық этиканың бір тарауы болып
танылады. Дәрігерлік этика және медициналық деонтология негізінде медицина
қызметкерлерінің мінез-құлқының қағидаларын және ережелерін анықтайтын
құлықтылық бастаулары және мораль нормалары жатыр [12, 39 б.].
Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің қылмыстық жауаптылығының
негіздеріне және шектеріне қатысты мәселелер зерттеу міндетімен анықтала
түседі. Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің өзінің әрекетімен
(әрекетсіздігімен) зардаптың туындағанын көре білу үшін нақты мүмкіндігінің
болуы, оны қоғамға қауіпті зардап тудырды деп кінәлі деп тану үшін
жеткілікті негіз болып танылмайды. Бұл мүмкіндік оған жүктелген
міндеттердің шегіне кіреді.
Дәрігердің, фармацевтің, медбикенің жеке қабілетіне, олардың ерекше
қарауы және жіті назар аударуына байланысты, құқықтық тәртіппен қойылған
объективті шектерден шығып кетуі мүмкін. Бірақ осы мүмкіндіктерді
пайдаланбағаны үшін, оларды қоғамға қауіпті зардапқа қатысты кінәлі деп
тануға болмайды. Мәселен, тәжірибесі мен қабілеті шыңдалған медбике дәрігер
анықтай алмаған ауруды анықтауы мүмкін. Егер ол өзінің мүмкіндігін жүзеге
асыра алмаса, қылмыстық құқық нормасы бойынша оның кінәсі туралы айта
алмаймыз.
Азаматтарға емдік көмек көрсету барысында, медицина қызметкерлері
қажетті еңбек жағдайларын жасай отыра өздерінің кәсіптік міндеттерін
тиісінше атқарады және медициналық қызметті осы мақсаттар үшін арнайы
дайындалған медицина қызметкерлері жүзеге асырады. Фельдшер немесе медбике
дәрігердің құзыретін атқара алмайды. Дәрігерлікке басқа да арнайы
дайындықтан өтпеген медицина қызметкерлері жіберілмейді. Дәрігерлік
қызметті тек қана арнайы дайындықтан өткен дәрігер жүзеге асырады.
Дәрігердің кәсібилігі әр түрлі болуы мүмкін, бірақ мемлекет белгілеген
шектен төмен болмауы тиісті.
Осындай стандарттарға сәйкес болу және қажетті білімді, дағдыны, кәсіби
шеберлікті иелену, кез келген елде арнайы мамандандырылған жоғары
медициналық оқу орнында бітірушіге медициналық дәреже (medical degree.
M. D.) беріледі, аталған дәрежесіз олар тәжірибелік емдік қызметке
жіберілмейді. Медициналық дәрежені иелене отыра, дәрігер өзінің кәсібіне
және заң талаптарының әдеттегі ережелеріне қайшы келмейтін шектерде
тәуелсіз кәсіби пайымдай алады және еркін кәсіби іс-әрекеттер атқарады.
Арнайы дайындықсыз медициналық қызметпен айналысуға жол берілмейді.
Аталған жағдайда қоғамның қажеттіліктері болып азаматтардың құқықтары
және мүдделері, яғни оларды медицина қызметкерлері тарапынан жасалатын
қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау танылады. Қоғам нақты қауіптің туындап
келе жатқандығын көре отырып, елдегі аталған қылмыстармен күресуге
бағытталған алдын алу шараларын қабылдай отырып, тиімді заңдардың жұмыс
істеуін талап етеді.
Егер де медициналық қызмет көрсету сапасын жақсарта отырып, медицина
қызметкерлерінің біліктілігіне баса назар аударылса, аталған қылмыстық іс-
әрекеттер де азая түсетін еді.
Бұл қылмыстардың әлеуметтік зардаптары да бар, нақтырақ айтқанда,
еліміздің дамуына кедергі келтіруде. Қазақстан халқына өзінің кезекті
Жолдауында мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев: Бүгінгі күні біздің денсаулық
сақтау жүйеміз, осы заманғы Қазақстан азаматтарының талаптарына әзірше сай
емес. Бұл денсаулық сақтау саласының басты мәселесі. Қазіргі кезде
қолымыздағы инфрақұрылым да, медициналық қызметтің сапасы да, әрі қызмет
көрсетуді ұйымдастыру деңгейі де көңілден шықпайды.
Денсаулық сақтау, Білім және ғылым министрліктеріне бірлесе отырып,
ауруханалардың медициналық қызметкерлерінің, соның ішінде медицина
қызметкерлерін қосымша даярлау мен қайта даярлау, оларды сертификаттау мен
лицензиялау жолымен біліктілігін арттыру бағдарламасын әзірлеуді
тапсырамын.
Ерекше назар халықты дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге аударылуы тиіс.
Елге әкелінетін медициналық препараттардың сапасына қатаң бақылау орнатып,
белсенді түрде отандық фармацевтикалық фабрикаларды құруға қажетті
инвестиция тарту қажет [13, 15 б.].
Іс-әрекетті қылмыс деп жариялау, оның қоғамға қауіптілігін анықтау және
бағалау ғана емес, сонымен бірге мемлекеттің өзіне тән қылмыстық құқықтық
құралдармен күресу дайындығын көрсетеді. Өмірді, денсаулықты және басқа да
игіліктерді қорғай отыра, қылмыстық құқық осы игіліктердің қол сұғылмауын
белгілейді. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін орындамауына
байланысты қылмыс құрамы қоғамның құлықтылық, моральдік құндылықтарына қол
сұғады.
И.Г.Вермельдің көзқарасынша, теріс емдегені үшін қылмыстық
жауапкершілік туындауы үшін үш шарттың болуы қажет:
бірінші шарт, бұл жерде осы медицина қызметкерлерінің қарастырып жатқан
жағдайдағы әрекеті медицинада қалыптасқан және танылған ережелерге
объективті қайшы және теріс болуы.
екінші шарт, медициналық қызметкер өзінің алынған білімімен және
лауазымымен әрекетінің теріс екендігін біле отырып, науқастың денсаулығына
зиян келтіруі.
үшінші шарт, объективті теріс әрекеттерді (тікелей және жанама) қолайлы
емес жағдайлардың туындауынан сырқаттың қазаға ұшырауына немесе оның
денсаулығына елеулі зиян келуі.
1.3 Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыс құрамдарының объективтік белгілері
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік қызметін тиісінше орындамауына
байланысты қылмыс құрамдарының объектісі және заты
Қандай да болмасын, соның ішінде медицина қызметіне байланысты қылмыс
құрамдарының қажетті элементі болып объект танылады. Объект болмаса қылмыс
та жоқ. Адамның өмірі мен денсаулығын қылмыстың обьектісі ретінде айтқан
кезімізде алдымен адам өмірінің және денсаулығының биологиялық ұғымын ғана
емес, оның қоғамдық және әлеуметтік маңызын да айта кетуіміз қажет.
Кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін, оның орнын ашу үшін қылмыстың
объектісін анықтаудың орны ерекше. Қылмыстың объектісін дұрыс анықтау,
қылмыстың ауырлық дәрежесі ұқсас қылмыстарды бір-бірінен ажырату, қылмысты
қылмыс емес әрекеттерден анықтауда негізгі критерий болып есептеледі.
Қылмыстың объектісі деп қылмысты қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша
қорғалатын қоғамдық қатынастарды айтамыз. Қылмыстық заңмен қорғалмаған
қатынастар қылмыстың объектісі бола алмайды.
Өйткені, қылмыстық-құқылық қорғау объектісіне әрқашан да өзінің мәні
мен дәрежесіне қарай ерекшеленген маңызды қоғамдық қатынастар жатады.
Қылмыстық заңмен қылмыс ретінде көзделген кез келген қоғамға қауіпті іс-
әрекет белгілі бір объектіге қол сұғады. Сонымен бірге кез келген іс-
әрекеттің қоғамға қауіптілігі қандай түрдегі объектіге қол сұғушылығына
байланысты.
Шетелдік қылмыстық құқықтың теориясында ең алғаш рет қылмыстың
объектісіне субъективтік құқық ретінде түсінік берілді. Бұл теорияның
алғашқы өкілдері қылмыстың объектісі болып адамдардың субъективті құқығы
танылады, – деді. Осы теорияның көрнекті өкілі ретінде белгілі неміс
заңгер-ғалымы А.Фейербахты атауға болады.
Белгілі орыс оқымыстысы Н.С. Таганцев қылмыстың объектісі болып оның
нақты қолдануындағы құқықтық норма танылады, – деді. Қылмыстың объектісін
осылай анықтай отырып Н.С. Таганцев А.Фейербахтың субъективті құқықты
объект деп тану пікіріне қарсы көзқараста болды [8, 178 б.].
Қылмыстың объектісі жайлы Е.І. Қайыржанов, Қылмыстың объектісі
құқықпен тыйым салудың сипатын, заңмен тыйым салынған әрекеттердің шеңбері
мен шегін, олардың қауіптілігінің сипаты мен дәрежесін анықтайды. Сондықтан
объект қылмысты анықтауда басымдыққа ие [14, 4 б.], – деген пікірді
айтқан.
Қоғамдық қатынастар басқа да қатынастарға қарағанда әлеуметтік
әрекеттің нәтижесі ретінде туындайды. Қоғамдық қатынастардың айрықша
элементі ретінде заттың орнына байланыс танылады. Қоғамдық қатынас осы
затқа әсер етуінен туындайды.
В.К.Глистин: қылмыстық заң әр түрлі күрделі және олардың
ұйымдастырылуына немесе әлеуметтік маңызына байланысты әркелкі деңгейдегі
қоғамдық қатынастарды реттейді. Тек қоғамдық қатынастарды талдау арқылы
қатынастардың мәнін анықтауға мүмкіндік береді, – деген пікірде [15, 29
б.].
Осы пікірмен келісе отырып, қылмыстың объектілеріндегі қоғамдық
қатынастар қылмыстық-құқықтық қорғаудың объектісі және құқықтық реттеу заты
ретінде, топтардың, қоғамның әлеуметтік институттарының іс-әрекеті
мүддесіне сәйкес пайда болады немесе анықталады, олардың мазмұны болып
әлеуметтік мүмкіндік, белгілі бір мінез-құлық қажеттілігі немесе тыйым
салынуы әлде қоғамдық қатынастар субъектісінің белгілі бір жағдайының
әлеуметтік мүмкіндігі.
Қылмыстық кодекстің 2 бабының 1 бөлігінде қоғамдық қатынастардың
жалпылай ұғымы берілген. Осыған сәйкес қылмыстың объектілеріне адам мен
азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп
пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының
конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің
заңмен қорғалатын мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, бейбітшілік
пен адамзаттың қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстардың алдын алу болып
табылады.
Танымал отандық заңгер Е.І. Қайыржанов өз еңбектерінде қоғамдық
қатынастар деген ұғымды – қоғамдық мүдде деген түсінікпен алмастыруды
ұсынған [14, 56 б.].
Қазақстандық ғалым А.Н. Ағыбаев Біздің пікірімізше, мүдде деген ұғым
қоғамдық қатынастардың құрамдас бөлігі ғана. Қоғамдық қатынастар қылмыстың
жалпы объектісі ретінде өз бойына мына элементтерді: қоғамдық қатынастардың
субъектілерінің, олардың әрекеттері мен өзара қатынастарының, қоғамдық
қатынастар субъектілерінің заңмен қорғалатын материалдық, заттық, мүліктік,
басқа да игіліктері мен мүдделерінің жиынтығы болып табылады. Осыған сәйкес
қоғамдық қатынастар мінез-құлықтары, іс-әрекеттері мен олардың өзара
байланыстарының көріністерінің жиынтығы болып табылады –деген пікір
келтіреді [16, 61 б.].
Ресей ғалымы А.В. Наумов қылмыстың жалпы объектісін қылмыстық заңмен
қорғалатын кез келген игіліктер – деп анықтайды [17, 149 б.].
Қылмыстық-құқықтық қорғау объектісін топтастыру қоғамдық қатынастардың
жалпы жүйесіндегі нақты объектінің орнын көрсетеді, тиісінше осы қол
сұғушылықтың маңыздылығын, құндылығын және қоғамға қауіптілігін анықтауға
мүмкіндік береді.
Қылмыстық құқық ғылым теориясында қылмыстың объектісін жете білу үшін,
оның маңызын және атқаратын рөлін, қызметін түгел ашу мақсатымен қылмыстың
объектісін топтастырудың маңызы зор.
Қылмыстық құқық теориясында кейінгі мерзімде топтастыруды вертикальды
және горизонтальды жүйелері бойынша бөлу қалыптасқан. Вертикальды жүйенің
үш сатылық топтастыруы бойынша қылмыстың объектісі – жалпы, топтық және
тікелей ретінде бөлінген.
Қылмыстың жалпы объектісі – қылмыстық заң нормасы арқылы қорғалатын
қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Қылмыстың жалпы объектісі болып танылатын
қоғамдық қатынастардың көлемі өзгермелі. Оның қатары жаңа құбылыстардың
қылмыс болып танылуына байланысты кеңеюі немесе қылмыс болып келген кейбір
нормалардың күшін жоюына байланысты тарылуы мүмкін.
Бірақ жалпы объектінің ұғымы біртектес нақты іс-әрекеттердің
ерекшелігін бейнелеуде жеткіліксіз болып танылады. Осыған байланысты біз
осы тұрғыдағы қылмыстардың объектісін ашып көрсету үшін қол сұғушылықтың
топтық және тікелей объектілерін бөліп қарастыруымыз қажет.
Қылмыстардың арнайы немесе топтық объектісі болып мүдделердің белгілі
бір үлкенді – кішілі шағын тобы танылады. Топтық объект дегеніміз-
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі жүйесін құраудағы критерийі болып
табылады, белгілі бір субьектілер мүдденің белгілі бір топтарды бұзудағы
жауапкершілікті көздейтін барлық қылмыстық құқықтық нормалар белгілі бір
рет бойынша орналасқан.
Сондықтан да топтық объекті Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімі
нормаларын жүйелеу үшін критерийі болып танылады, соның негізінде ол
қылмыстың қоғамға қауіптілігі дәрежесіне байланысты Қылмыстық кодекстің
Ерекше бөлімі жүйесіндегі орнын айқындайды.
Медицина саласындағы қылмыстардың мәнін дұрыс түсіну үшін қоғамдық
қатынастар, мүдделер немесе игіліктердің ұғымын білуіміз қажет. Жоғарыда
айтып өткеніміздей, топтық объект бірыңғай қоғамдық қатынастардың жиынтығын
реттейтіндіктен, осы қатынастар бірыңғай туыстас белгілерге ие болуы тиіс.
Тиісінше, медицина қызметі саласындағы қылмыстар туыстас субъектілердің
арасында туындайтын қоғамдық сыртқы әлемнің бір типті құбылыстарынан
көрінеді. Қылмыстың топтық объектісін анықтау ұқсас қылмыстарды анықтай
отырып, оларды басқа да қылмыстардан жіктеп ажыратуға мүмкіндік береді.
Ресейдің 1996 жылы қабылданған ҚК Ерекше бөліміндегі қылмыстарда топтық
объектісімен қатар, түрлік объектілеріне байланысты жүйеленгендігін айта
кетпеске болмайды.
Жоғарыда айтылғанның осындай келтірген дәйегі әдебиеттерде қабылданған
объектілерді үшке бөліп топтастыруға қарама-қайшы келмейтіндіктен, топтық
объектісіне енетін қоғамдық қатынастарды анықтауға және бір немесе
біртектес объектіге қол сұғатын жекелеген қылмыстардың ғылыми жүйесін
құруға жәрдемдесетін сияқты. Тікелей объект ретінде ғылыми әдебиетте
қалыптасып келген пікірге сәйкес – нақты қылмыстық қол сұғушылық кезінде
зиян шегетін, нақты қоғамдық игілік танылып келді.
Медицина қызметкерлерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамау
қылмыс құрамдары Жеке адамға қарсы қылмыстар тарауында орналасқан.
Жеке адам Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында өлшеусіз
бағалы құндылық ретінде танылған. Осы жерде мынадай бір сауал туындайды
Жеке адамға қарсы қылмыстар тарауындағы осы сөздің ұғымы дұрыс
қолданылған ба? Мәселен, Қылмыстық кодекстің орыс тіліндегі нұсқасында
Преступления против личности деп берілген. Қ.Бектаевтың Үлкен қазақша-
орысша, орысша-қазақша сөздігінде личность сөзіне қазақша аудармасы
ретінде адам, жеке адам, жеке бас, кісі, тұлға деген бірнеше терминдер
берілген [18, 569 б.]. Біздің пікірімізше, личность сөзінің нақты
аудармасы тұлға болуы тиіс, өйткені басқа сөздер адам деген термин орысша
человек, жеке адам – индивид, физическое лицо,
жеке бас – индивидуум деген латын термині қолданылған, кісі-
орысша личность, человек деп аударылған.
Бұл жерде мынаны анықтап алған жөн, тұлға мен адам сөзі бір ұғымды
білдіре ала ма, әлде ұқсас ұғымдар ма? Біздің ойымызша, екеуі ұқсас термин
болғанымен, бірақ әркелкі мағыналы ұғымдар. Кез келген адам тұлға болмауы
мүмкін. Мысалы, Қылмыстық кодекстің 97 бабындағы Жаңа туған сәбиді
анасының өлтіруі құрамында сәбидің адам екендігі айқын, бірақ сәбиді тұлға
қатарына қосу негізсіз, өйткені сәбидің сана-сезімі (интеллект)
қалыптаспағандықтан тұлға қатарына апаруға болмайды. Тікелей объектісінің
ерекшелігіне қарай қылмыстық құқықтық ғылыми әдебиеттерде, оқулықтарда
бірінші тарауда көрсетілген қылмыстар адамның өмірі мен денсаулығы,
бостандығы, денсаулыққа қол сұғумен қатар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz