Сұлтан Байбарыс

Жоспар
Кіріспе

1 Құлдыққа түсуі
2 Таққа отыруы
3 Алтын Ордамен байланысының нығаюы
4 Соңғы жылдары

(Бейбарыс, араб.: الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري‎ — әл-Мәлік әз-Заһир Рукн-әд-дін Байбарыс I әл-Бұндуқтари әс-Салих) —1223—77 жылдары Мысырдабилік құрған.
1223 жылы беріш руынан туған.Мәмлүк мемлекетінің төртінші сұлтаны Рукн ад-дин Бейбарыс-Әл-Мансури Әл-Мысридің тағдыры өте қызық-ты және қарама-қайшылықтарға толы. Бейбарыстың әкесі — Жамақ, анасы — Әйнек. Ол хорезмдік, бербендік қыпшақ. Оның ақсүйектер руынан шыққанын тарихшылар дәлелдеген. Сол кезде беріш руы Қырым өңірінде тұрған (қазіргі заманда беріш көбінесе Атырау облысында қоныстанған). Әмір Айтегін әл-Бұндуқтар Димашқ құл базарында сатып алған сондықтан Байбарыс әл-Бұндуқтари деп аталған.
Құлдыққа түсуі
Жаугершілік заманда, бала күнінде Қыпшақ даласында тұтқынға алынып, жат жерде ерекше ерлігімен, асқан талантымен құлдықтан қайраткерлікке дейін көтерілген, қазақ тарихында аса ғажайып тұлға. Оның құлдыққа қалай түскендігі туралы екі мәлімет бар.
Алғашқысы бойынша, әскери жорықтардың салдарынан, екіншісі бойынша, әкесінің жаулары оны құлдыққа сатып жіберген екен. Бейбарыс — қатардағы құлдан Мәмлүк мемлекетінің сұлтаны дәрежесіне дейін көтеріле алған адам. Мәмлүкмемлекетінің іргесін Мухаммед пайғамбар мұрагерлерінің арасындағы көпжылдық кақтығыстар мен қызу тартыстардан кейін оның қызы Фатима мен күйеу баласы Ғали-Арыстан қалады. Өз мемлекетін жаудан қорғауда олар жергілікті халыққа емес, күшті де қайратты қыпшақ жігіттеріне иек артты.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Сұлтан Байбарыс
(Бейбарыс, араб.: الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداري‎ — әл-Мәлік әз-
Заһир Рукн-әд-дін Байбарыс I әл-Бұндуқтари әс-Салих)
—1223—77 жылдары Мысырдабилік құрған.
1223 жылы беріш руынан туған.Мәмлүк мемлекетінің төртінші сұлтаны Рукн
ад-дин Бейбарыс-Әл-Мансури Әл-Мысридің тағдыры өте қызық-ты және қарама-
қайшылықтарға толы. Бейбарыстың әкесі — Жамақ, анасы — Әйнек. Ол хорезмдік,
бербендік қыпшақ. Оның ақсүйектер руынан шыққанын тарихшылар дәлелдеген.
Сол кезде беріш руы Қырым өңірінде тұрған (қазіргі
заманда беріш көбінесе Атырау облысында қоныстанған). Әмір Айтегін әл-
Бұндуқтар Димашқ құл базарында сатып алған сондықтан Байбарыс әл-
Бұндуқтари деп аталған.
Құлдыққа түсуі
Жаугершілік заманда, бала күнінде Қыпшақ даласында тұтқынға алынып, жат
жерде ерекше ерлігімен, асқан талантымен құлдықтан қайраткерлікке дейін
көтерілген, қазақ тарихында аса ғажайып тұлға. Оның құлдыққа қалай
түскендігі туралы екі мәлімет бар.
Алғашқысы бойынша, әскери жорықтардың салдарынан, екіншісі бойынша,
әкесінің жаулары оны құлдыққа сатып жіберген екен. Бейбарыс — қатардағы
құлдан Мәмлүк мемлекетінің сұлтаны дәрежесіне дейін көтеріле алған
адам. Мәмлүкмемлекетінің іргесін Мухаммед пайғамбар мұрагерлерінің
арасындағы көпжылдық кақтығыстар мен қызу тартыстардан кейін оның қызы
Фатима мен күйеу баласы Ғали-Арыстан қалады. Өз мемлекетін жаудан қорғауда
олар жергілікті халыққа емес, күшті де қайратты қыпшақ жігіттеріне иек
артты.
1271 жылдан бастап исламның сопылық бағытта көшуіне байланысты, әскерге
түріктің ұлдары іріктелініп алына бастады, бұл әскери төңкерістердің алдын
алудың қамы еді. Мысыр сұлтаны күзет үшін жігіттерді итальяндық көпестерден
сатып алды. Осылайша Бейбарыста Дамаскіде 800 дирхемға сатылған болатын.
Мұнда ол өз жерлестерімен қауышты. Бейбарыс өзін әскери өнердің шебері
ретінде таныта білді.
Таққа отыруы
Мысыр сұлтаны Аюби оны өзінің хатшысы етіп тағайындады. Сол кезеңде
Бейбарыс басқарған Мәмлүк мемлекетінің әскері орта ғасырлардағы екі ірі
қолға — "крестілер жорығы" мен моңғол басқыншыларына тойтарыс
берді. 1260 жылы Күтіз сұлтан қайтыс болғаннан кейін, Бейбарыс таққа
отырды.
Алтын Ордамен байланысының нығаюы
Мысырда тарихи әдебиет мемлекет басына мәмлүк (қыпшақ) әулетінің
келуімен Алтын Ордамен байланыстың нығаюына орай жедел қарқынмен дамыды.
Түркі әулеттері, халықтарының тарихи-географиялық мәліметтерін толық
қамтитын энциклопедиялар пайда болды. Мысырда сұлтан Бейбарыстың өмір-
дерегіне арнап жазған хатшысы Абд-аз-Захирдің тарихи еңбегі дүниеге келді.
Бұл еңбекте Алтын Ордамен қарым-қатынастар туралы мәліметтер, сонымен бірге
Қырымнан Волгаға дейінгі аралықтағы қысқаша "жолсілтеме", Қырымның
тұрғылықты халқы туралы діни, этнографиялық мәліметтер келтіріледі.
Биліктегі өзгерістер
Ол ат ойындарын, аңға шығуды, сайыстарды жақсы көретін.
Қарапайымдылығымен және діндарлығымен елге танымал болған. Кедей-
кепшіктерге әрдайым көңіл бөліп, көмектесіп, жетімдерді желеп-жебеп, өз
қолтығына алып отырған. Билік тізгінін мықтап қолға алған Бейбарыс әр
қаланы күшейтіп, әрбір қалада тұрақты әскер ұстады. Мемлекеттегі тәртіпті
нығайтты, Сарай маңында орын алатын өзара қырқысуларды түпкілікті тоқтатты.
Арналық жүйені енгізді. Мәмлүк мемлекеті көркейе түсті. Мәмлүктерге әлемнің
түкпір-түкпірінен көпестер ағылып келе бастады. Барлық өзендерге көпір және
әрбір қалаға бір мешіттен салынды. Бейбарыс шығыстағы барлық араб
иеліктерінің әміршісі деген атаққа қол жеткізді. Орта Азиядағы селжүктерді,
кіші Арменияны, берберліктерді толығымен өзіне бағындырды. Франктердің
зәулім қамалдарын бірінен соң бірін талқандай берді. Барлық көршілес елдер
мәмлүктер мемлекетімен санасатын болды.Байбарыс тек қана талантты қолбасшы
ғана емес, сондай-ақ, көреген саясаткер ретінде танылды. Ол сол кездің
көптеген алыс-жақын мемлекеттерімен қарым-қатынас орнатты. Сұлтан аз-
ЗаһирБайбарыс сол дәуірдің озық үлгісімен көптеген зәулім ғимараттар,
көрнекті мешіттер, биік қорғандар мен қамалдар салдырды. Олардың бірқатары
сақталған.Ол сұлтандық билікке қол жеткізген кезде қыпшақ жерлері моңғол
ханы Берке Құлағу билеп отырған Алтын Орданың иелігінде еді. Бейбарыс
бірінші кезекте достық пиғылдағы хат жіберді. 1262 жылы сұлтан екі ел
арасында достық қарым-қатынас орнату үшін өз елшісін жіберді. Мұнан кейін
әскери, сауда, діни, мәдени байланыстар орнатты.
Соңғы жылдары
1277 жылы Бейбарысты уәзірі қыпшақ Қалауын у беріп өлтірді.Сұлтан
Байбарыс 1277 жылы шілденің 1-інде Димашқ қаласында қайтыс болып, аз-
Заһариа кітапханасына күмбезінің астына жерленді. Оның сүйегі Дамаскідегі
Баб-өл-Барид зиратына қойылды. Осылайша Бейбарыс сұлтан мәмлүктер
мемлекетін ірі державаға айналдырып, Мысыр мен Сирияны "крестілер жорығы",
моңғол шапқыншылығынан қорғап қалды, бүкіл мұсылман елдеріне қорған болды.
17 жыл Мысырда билік құрды.
Нұрсұлтан Назарбаев сұлтан Байбарыс туралы
Ерекше ерлігі, асқан ақылымен құлдықтан хандыққа дейін көтерілген.
Египеттей алып елді 17 жыл бойы билеп, моңғол жаулаушыларынан крест жорығын
бастаушылардан жалпы араб әлемін сақтап қалған біздің ұлы бабамыз
Байбарыстың бала кезінде тұтқынға осы Атырау бойынан әкетілгені, өзінің
сүйегі осындағы Беріштайпасынан екенін көптеген тарихшылар кезінде жазып
қалдырған. Мен ана жалы Мысыр еліне барғанымда Байбарыс салдырған мешітте
Құран оқыттым. Даңқты бабамызды арабтардың қалай құрмет тұтатынын өз
көзіммен көрдім.
1265 крестшіл-франктердің қамалдарың алды. Берберлерді (1267-75)
бағындырды.
1260—77 аралығында крест жорықтарының беті қайтарылып, моңғол
қосындарының шапқыншылығы тойтарылды, елдің саяси-әскери беделі жоғарылап,
жергілікті халықтың тұрмыс-тіршілігі жақсарды.
Қыпшақ даласында киіз үйде туып, есін білер-білместен құлдыққа сатылып,
темір шынжырды сүйретіп Мысырдың аралына барып, мәмлүктердің ұрып-
соққанына шыдай жүріп, ақ түскен кемтар көзіне қарамастан, араб елінің
тағына отырған қазақ баласы бұрынды-соңды болған емес. Сонау заманнан
қазіргі таңға дейінгі Мысыр елінде де, бүкіл дүние жүзі мойындаған қыпшақ
перзентін бүкіл әлем пір тұтады. Батыр бабамыздың бейнесі ежелгі тарихи
жазбаларда және әдебиет нұсқаларында осындай бір көрініс тапты. Ол туралы
Мақризидің мұсылман сұлтандарының ішіндегі ең қайырлысы еді деп жазғаны
тегін емес.
Шын мәнінде, қыпшақтар мәмлүк тарихының алтын беттерін жазған.
Қазіргі кезде Бейбарыс бабамыздың рухын асқақтату барысында істеліп
жатқан істер аз емес. Әрине менің зерттеу жұмысымның өзектілігі де осы
мақсатты қостамақ.
Сан ғасырлар бұрын қазақ сахарасының оңы мен солында, қиыры мен
құбылысында даланы еркін жайлап, Жер – Ананың киелі топырағында әрлі –
берлі көшіп – қонған жұрт көп еді. Дұшпанына қатал, бауырына адал, туған
жерінің табиғатымен біте қайнасып, қыстың қақаған аязы мен жаздың аптап
ыстығында алдына мал салған бұларды көшпелілер деп атаған. Жұлдызы
жымыңдаған түнде оттың басында ән тыңдап, киіз үйде бесік тербетіп,
даласына еркелеп өскен бұл халық ешкімге дес бермеген батырлар еді. Олар
найза ұстап, садақ асынып, жараған тұлпарымен еңку – еңку жер шалып, туған
жері мен қасиетті елі үшін қанын да, жанын да аямаған.
Көшпелілер даласын сүйсе, сол далаға таласқан жауы да аз болмады.
Бабалар өсиеті – парыз, бақыты мен қайғысы – жазмыш. Осы топырақта не бір
азуын айға білеген батырлар туған. Олар даланың қоңыр үніне құлағын тігіп
тың тыңдап, жау жорығының бағытын белгілеген. Қанды шайқаста бетін топырақ
жаппай қалғандары қаншама. Жанын сақтағандардың аты өшіп атаусыз қалды.
Батырлары мәңгілікке ел аузында. Бұл өмірге кімдер келіп, кімдер кетпеді ...
Аты аңызға айналған, жаугершілік кезінде тұтқынға түсіп, құлдыққа
сатылып, мысыр мәмлүктерімен бірге әскери дайындықтан өткен, моңғол
шапқыншылығы мен крес жорығына қарсы соғыстарда асқан ерлік пен әскери
қабілеттілігін көрсеткен, батырлығының арқасында дәрежесі тез өскен
Бейбарыс-құлдықтан мемлекет тағына дейін өз күшімен жеткен мәмлүк сұлтаны
еді. Ол өзінің ақыл парасатымен, жүргізген саяси істерінің ерекшелігімен
басқа сұлтандар мен әмірлерден дараланып озық тұрды. Мәмлүктердің төртінші
сұлтаны туралы тарихшылар қалам тартып, оның атқарған қызметтері, жасаған
жорықтары, билікке келу жолы, мемлекетті басқару тәсілі туралы жазса,
ақындар Бейбарыстың ерліктерін өздерінің жырларына қосқан.
Мәмлүктер кезеңіндегі жылнамалар ХІІ-ХҮІ ғасырларда жазылды. Осы
кезеңдердің өзінде-ақ Қыпшақ жерінен шығып, Мысырды билеген сұлтан
Бейбарыстың тарихи және әдеби тұлғасын жазып қалдырған авторлардың
еңбектерін атап өту-біздің міндетіміз. 1225 жылы дүниеге келген ол атақты
беріш руынан тараған, текті әулеттің ұрпағы еді.
Бұл нысан Дамаск қаласының орталығында орналасқан. Кесене
қанағаттандырарлық жағдайда. Ғимараттың сырт келбеті ешбір қауып
тудырмайды. Тікбұрышты үлгідегі ғимарат. Оңтүстік батыс бөлігіндегі бөлмеде
Сұлтан Бейбарыс пен оның ұлы Сұлтан Беркеханның қабыры жатыр. Орта ғасырда
кесененің негізгі мүддесі Мектеп кесене болды. Қазіргі Уақытта Сұлтан
Бейбарыс дәуірінен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.