Ежелгі және орта ғасырлардағы Русь (ІХ ғ.-ХҮІ ғ. басы)

Кіріспе

Тарихты оқып зерттеу адамзаттың тарихи тәжірибесінің молдығымен әлемнің көп қырлылығын көруге, өткен өмір туралы қолымызда бар мағлұматтардың орасан көп қорын жүйелілеп, оларды заманауи мәселелерді шешуге пайдалана алуға көмектеседі. Орыстың белгілі тарихшысы Б. О. Карамзин бұл жайында былай деп жазған еді: «Тарихты білмей біз өзімізді бұл өмірге неге және қалай келгенімізді, қалай және не үшін өмір сүріп жатқанымызды, қалай және неге қарай талпынатымызды білмейтін кездейсоқ жан деп тануымыз қажет».

Ғасырлар бойы қалыптасқан дамып келе жатқан тарих ғылымы бүгінгі орта және жоғарғы оқу орындарында ауыр жағдайды басынан өткізуде. Бір жағынан білім алушылар оқу барысында адамзат тарихының негізгі кезеңдері туралы ғылыми ілім алуы, тарихи ойлардың негізін игеруі, жағдайды сауатты ұға алуы және т. б. түсінуі, білуі, игере алуы қажет болса, ал екінші жағынан білім алу уақытысының аздығы, көбіне оқу-әдістемелік материалдардың кемдігі орын алып отыр. Қалыптасқан осы жағдайда біздің ойымызша, мектептерде әсіресе, ЖОО-да тарихты проблемалық тұрғыдан оқытуды қолға алған жөн. Сол бағыт аясында жалпылау және маңызды мәселелерді бөліп алу арқылы әлемдік тарихтың негізгі кезеңдері жалпы тенденцияларын, елдер мен халықтардың дамуындағы альтернативалары мен тарихи жолдары ерекшелендіріліп, баяндалған мемлекеттің әлемдік тарихи процестегі орнын анықтауға болады. Сіздердің алдарыңызға ұсынылып отырған анықтамалық негізде орындалған оқу құралында автор осы идеяны іске асыруға тырысқан.

Оқу құралында берілген схемалар мен кестелер 8 тарауға бөлінген. Мұнда ертедегі славян халқының қалыптасуы, алғашқы шығыс славян мемлекетінің құрылуы, дамуы, дағдарысы, Ресей мемлекетінің қалыптасу процесі, империяға айналуы, ХІХ ғасырда дүниежүзінде үлкен держава ретінде өмір сүруі, ХХ ғасырда басындағы саяси-экономикалық құлдырауы, дағдарысы, құлауы, жаңа мемлекет - КСРО-ның пайда болуы, әлеуметтік-экономикалық саясаты, сыртқы бағыттары, дамуы мен құлауы тарихы қамтылған.

Оқу құралының мақсаты мен міндеті Ресей тарихының негізгі кезеңдері мен мазмұны жайлы мағлұмат беру әртүрлі дәуірлерден алынған мысалдар арқылы ресейлік және әлемдік тарихтың органикалық өзара байланысын анықтау; осы арқылы орыс өркениетінің әлемдік тарихи процестегі алатын орнына анализ жасау; бүгінгі күні ресейлік және басқа елдердің тарихнамасында қандай проблемалар төңірегінде дау туып жатқандығын көрсету болып табылады.

Ежелгі және орта ғасырлардағы Русь (ІХ ғ. -ХҮІ ғ. басы)

ІХ ғ. -ХҮІ ғ. басындағы Русь тарихын оқу барысында мынадай мәселелерге басты назар аударған жөн:

• Славян тайпалары қашан және қай жерлерге орналасқан?
• Ежелгі Русь территориясындағы шығыс славяндардың ірі тайпалық топтарының сипаттамасы
• «Русь» термині шығуының негізгі гипотезалары
• Шығыс славяндардың әлеуметтік құрылысы және шаруашылығы
• Шығыс славяндардың мемлекеттілігі генезисінің әлеуметтік-экономикалық және саяси алғышарттары
• «Нормен теориясының» негізі. Ежелгі орыс мемлекетінің құрылуы
• Ежелгі Русьтің дамуының негізгі кезеңдері
• Ежелгі орыс мемлекетінің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттары
• Ежелгі Русь тұрғындарының негізгі категорияларының сипаттамасы
• Русьте христиан дінінің мемлекеттік дін ретінде қабылдауының себептері мен салдары
• Ежелгі орыс мемлекетінің сыртқы саясатының негізгі бағыттары
• Князьдік-удельдік бытыраңқылықтың себептері және алғашқы белгілері, тарихи шеңбері
• Алтын Ордаға вассалды тәуелді болғаннан кейін орыс княздарының татар-монғол жаулап алушыларына қатысты саясаттары
• ХІҮ-ХҮ ғғ. орыс-литва қатынастарының ерекшеліктері.

Ұсынылатын ғылыми әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. Бушуев С. В., Миронов Т. Е. История государства Российского. Кн. I. IX-XVI bb. -M., 1991.
2. Гумилев JL Н. Древняя Русь и Великая Степь. - М, 1989.
3. Гумилев Л. К. От Руси до России. - М., 1994.
4. Заичкин И. А., Почкаев77. И. Русская история. Популярный очерк. - М., 1992.
5. Пашуто В. Т. Внешняя политика Древней Руси. - М., 1961.
6. Пашуто В. Т. Александр Невский. - М., 1974.
7. Рыбаков Б. А. Киевская Русь и русские княжества. - М., 1993.
8. История Отечества. Люди, идеи, решения. Очерки истории России IX - начало XX вв. - М, 1991.
9. ПушкаревС. Л Обзор русской истории. - М., 1991.
10. Тихомировы, Н. Древняя Москва XII-XV вв. Средневековая Россия на международных путях XIV-XV вв. - М., 1999.
11. История России с древнейших времен до конца XVII века / А. П. Новосельцев, Л. П. Сахаров и др. - М., 1996.
12. Орлов А. С, Георгиев В. А. Георгиева Н. Л., Сивохина Т. А. История России: Учебник. -М. : Проспект, 1998.
13. Мунчаев Ш. М. уУстинов В. М. История России: Учебник для вузов. - М, 1997.

Қосымша:

1. АбрамовичЛВ. Князья Шуйские и российский трон. - Л., 1991.
2. Аграрный строй в России: Прошлое, настоящее, будущее. - СПб., 1999.
3. Борисов Н. С. Политика московских князей. Конец XIII - первая половина XIV в. -М., 1999.
4. Буданова В. 77. и др. Великое переселение народов. - М., 1999.
5. Данилевски И. Н. Древняя Русь глазами современников и потомков (IX-XII вв. ) . - М., 1999.
6. Данилов А. А. История России. IX-XIX вв. - М., 1999.
7. История Отечества с древнейших времен до наших дней: Энциклопедический словарь / Сост. Б. Ю. Иванов и др. - М., 1999.
8. История Отечества: Люди, идеи, решения: В 2 ч. - М, 1991,
9. История: Справочник студента. Цивилизация, факты, события, современные концепции / С. В. Новиков и др. - М., 1999.
10. Карамзин Н. М. История государства Российского. - М., 1989. Кн. 3. Т. ХІ-ХII
11. Лурье Ф. Российская история и культура в таблицах. - СПб., 1998.
12. Мавродин В. В. Происхождение русского народа. - М., 1978.
13. Отечество: История, люди, регионы России: Энциклопедический словарь. - М., 1999.
14. Панченко А. М. Русская история и культура. - СПб., 1999.
15. ПлатоновСФ. Лекции по русской истории. - М., 1993.
16. Россия в IX-XX вв. : Проблемы истории, историографии и источниковедения. - М., 1999.
17. Русь и варяги: Новый взгляд на историю Европы и Руси: Сб. ст. - М., 1999.
18. Сахаров А. Н. и др. Подвижники России: Исторические очерки. - М., 1999.
19. Седов В. В. Древнерусская народность. - М., 1999.
20. Скрынников Р. Л История Российская ІХ-XVII вв. : В 2 ч. - М., 1997.
21. СоловьевСМ. Общедоступные чтения о русской истории. - М, 1992.
22. Терещенко А, Быт русского народа: В 5 ч. - М, 1997-1999.
23. Черепнин Л. В. Образование Русского централизованного государства в XIV-XV веках. - М, 1960.
24. ФрояновИ. Я. Киевская Русь: Главные черты социально-экономическогостроя. -СПб., 1999.

Көркем әдебиеттер тізімі:

• Короткевич В. Колосья под серпом твоим.
• Мельников П. . В лесах. На горах.
• Тарасов К. Погоня на Грюнвальд. • Воинские повести Древней Руси. - СПб., 1985.
• Хотимский Б. Поляне: Роман-легенда. - М., 1988.
• Бадигин К. Кольцо великого магистра: Роман. - М., 1984.
• ЗоринЭ. Огненное порубежье; Большое гнездо: Романы. - М., 1989.
• Муравьев В. Московские предания и были. - М., 1988.
• Кинофильмдер:
• «Александр Невский».
• «Русь изначальная».
• «Куликовская битва».
• «Иван Рублев».

Көруге ұсынылатын мұражайлар:

• Государственный музей изобразительных искусств им. А. С. Пушкина.
• Государственный исторический музей.

Ежелгі орыс халқы қалыптасуының этникалық факторлары

Ежелгі славяндар

Ресей территориясында орналасқан ежелгі славян

археологиялық ескерткіштері (б. э. д. І мың ж. )

Ежелгі орыс мемлекеті пайда болуының алғы шарттары

Ежелгі орыс мемлекеті дамуының кезеңдері

Ежелгі Русьтің Оңтүстік және Солтүстік-Шығыс жерлерінің ерекшеліктері

Ежелгі орыс мемлекетінің саяси құрылысын тарихшылардың бағалауы

Ежелгі Русь мемлекеті құрылуы жөніндегі негізгі теориялар

Ежелгі орыс мемлекетінің саяси құрылысы (ІХ-ХІІ ғғ. )

ІХ-ХІІ ғғ. Ежелгі Русь тұрғындарының әлеуметтік құрылымы

Ежелгі орыс мемлекеті қарулы күштерінің құрылымы (Х-ХІІ ғғ. )

Князь Владимир І (Әулие)

980-1015 жж. билік құрған

• Әулие Владимир І билік құруы тұсында Ежелгі орыс мемлекеті өзінің гүлденуі және әлемге танылу кезеңінде өмір сүрді
• Шығыс славян тайпаларының бірігуі аяқталды
• Шекара нығайтылды: бекіністер және қорғаныс жүйелері құрылды
• Тайпалық князьдар орнына өзінің басқа князьдарын тағайындады
• Алғашқы толық жылнамалық заң жинағын шығарды
• Христиан дінін ресми түрде мемлекеттік дін ретінде қабылдады.

Христиан дінін қабылдаудың себептері:

• Византиямен әскери, экономикалық, саяси және мәдени байланыстарды нығайту;
• Монотеизм (бір құдайды мойындау) - монарх басшылығындағы біртұтас мемлекеттің нығайтылуға ұмтылу;
• Путқа табынушылықпен салыстырғанда гуманды христиандық моральды енгізу;
• Билік үшін күрестегі Владимирдің қарсыласы Ярополк Рим папасымен одақ құруға ұмтылған болатын.

Орыс Ақиқаты - Русьтің ежелгі заңдар жинағы

Русьтің христиан дінін қабылдауы

Христиан діні енгізілгеннен кейінгі Руське Византияның ықпалы

(С. Ф. Платонов бойынша)

Князь Ярослав Мудрый

Билік құруы: 1019-1054 жж.

ХІІ-ХІІІ ғғ. Русьтің ірі княздықтары

Новгородтық демократияның құрылымы

ХІ-ХІІ ғғ. тоғысында Ежелгі Рустің жеке князьдықтар мен жерлерге ыдырап кетуінің себептері мен салдары(А. В. Зинченко бойынша)

Себептері:

• «варягтан греккге» деп аталатын сауда жолдарының әлсіреуі;
• Еуропадан Шығысқа қарай өтетін сауда жолының басқа жаққа ауысуына байланысты Киевтің тарихи рөлінен айырылып қалуы;
• Князьдық биліктің әкесінен баласына емес, ру ішіндегі жасы үлкенге берілуінің ерекшеліктері;
• Натуралды шаруашылықтың үстемдік етуі →Киев Русіндегі әртүрлі бөліктерінің арасында мықты экономикалық байланыстардың болмауы;
• Княздардың өзара қырқысуы→әрбір удельдік иеліктерде өздерінің басқару аппараттарының нығаюы;
• Қалалардың өсуі→орталықтағы биліктің әлсіреуі, яғни Киев князының;
• Жергілікті княздық әулеттердің экономикалық және саяси тәуелсіздіктерінің өсуі→саяси сепаратизмнің өсуі→1097 ж. Любичтегі княздардың съезі;
• Аграрлық мәдениеттің өсуі → әлеуметтік құрылымның қиындатылуы, дворяндардың пайда болуы.

Салдары:

• Жеке княздықтар мен жерлердің шаруашылықтары мен мәдениеттің көтерілуі;
• Мұрагерлер арасында княздықтардың ұсақталуы;
• Княздар мен жергілікті боярлар арасында қақтығыстардың өсуі;
• Русьтің қорғаныс қабілетінің әлсіреуі.

1228-1468 жж. Солтүстік-Шығыс Русьтегі соғыстар

(Н. С. Галицын бойынша)

ХІІІ ғ. Монғол-татарлардың әскерлерінің жорығы

Русь үшін монғол-татар қанауның салдары (В. В. Бурлаков бойынша)

• Москва мемлекетін қалыптастыру процесіне шығыстық өркениет белгілерін әкелді;
• Орыстардың Шығыс пен Евразияның шығысына экспанциясын негіздеді;
• Солтүстік-Шығыс орыс жерлерін тарихи туыс территориялар мен дәстүрлі халықаралық байланыстардан оқшауландырды;
• Экономикалық және мәдени дамуына кедергі болды;
• Ұлы орыс ұлтының қалыптасуына ықпал етті;
• Халықтың бірігуі және өмірлерін жалғастыруында маңызды роль ойнаған православие шіркеуінің позициясы мен ықпалын нығайтты.

Орыс жерлерінің бірігуі

XVI-XVII ғ. ғ. Мәскеу патшалығы

ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Москва патшалығы тарихын оқу барысында мынадай мәселелерге ерекше назар аударған жөн:

• Орыс жерлерінің бірігуінің алғышарттары
• Орыс жерлері бірігуі процесінің хронологиялық шебі мен кезеңдері
• Иван ІҮ Грозный реформаларының мазмұны
• Аласапыран кезеңі - тарихи процестің негізі, оның кезеңдерге бөлінуі және негізгі оқиғалары
• ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Ресей орталықтары мемлекетінің сыртқы саясатындағы міндеттері
• Бүлік - әлеуметтік-экономикалық қарама-қайшылықтың көрінісі ретінде
• Схемалар мен карталарды пайдалана отырып, Ресейдің территориялық ұлғаюы тарихи процесінің мазмұнын ашу;
• ХҮІ ғ. Москва патшалығының саяси құрылысы және ондағы шіркеудің ролі
• Патша Иван ІҮ тұсындағы Балтық теңізіне шығу үшін күрес. Ливон соғысының нәтижелері (1558-1583 жж. )
• Аласапыран кезеңнен кейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының ерекшеліктері мен өзіне тән белгілері
• ХҮІІ ғ. Ресейдің халықаралық жағдайы мен сыртқы саясатының ерекшеліктері
• Украинаның Ресейге қосылу процесінің тарихи ерекшеліктері.

Ұсынылатын ғылыми әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. Алексеев Ю. Г. Государь Всея Руси. - Новосибирск, 1991.
2. Гумилев Л. НОт Руси до России. - М., 1994.
3. Егоров В. Л. Золотая Орда; мифы и реальность. - М., 1990.
4. Заичкин И. A. tПочкаев И. Н. Русская история. Популярный очерк. - М., 1992.
5. Зимин А. А. Россия на пороге нового времени. - М., 1972.
6. Зимин А. А. Опричнина Ивана Грозного. - М., 1958.
7. Зимин А. А. Реформы Ивана Грозного. - М., 1964,
8. Кобрин В. Б. Иван Грозный. - М., 1989.
9. Кучкин В. А. Русь под игом: как эго было. - М, 1991.
10. Скрынников Р. Г. Иван Грозный и его время. - М., 1991.
11. Черепнин Л. В. Земские соборы Русского государства в XV1-XVI1 веках. - М., 1978.
12. История России: Учебник. - М: Проспект, 1998.
13. Мунчаев Ш. М., Устимов В. М. История России: Учебник для вузов. - М., 1997.

Қосымша:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс