“Педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша әдістеме
1. Абстракт...
2. Курстың мақсаты..
3. Курстың міндеті.
4. Жұмыс оқу жоспарынан көшірме
5. Оқу сабақтарының құрылымы туралы мәлімет.
6. Студентке арналған ережелер..
7. Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып бойынша бөлінуі.
8. Лекция сабақтарының жоспары, мазмұны.
9. СӨЖ. жоспары, мазмұны..
10. ОБСӨЖ. сабақтарының жоспары, мазмұны
11. Кредиттің мазмұнына сәйкес бақылау түрлері.
а) тестілік сауаланамалар
б) жазбаша жоспар жұмысы
в) коллоквиумдар
г) сөзжұмбақтар
д) т.б.
12. Студенттің академиялық білімін рейтинг
бақылау жүйесі
13. Пән бойынша оқу процесінің картасы.
2. Курстың мақсаты..
3. Курстың міндеті.
4. Жұмыс оқу жоспарынан көшірме
5. Оқу сабақтарының құрылымы туралы мәлімет.
6. Студентке арналған ережелер..
7. Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып бойынша бөлінуі.
8. Лекция сабақтарының жоспары, мазмұны.
9. СӨЖ. жоспары, мазмұны..
10. ОБСӨЖ. сабақтарының жоспары, мазмұны
11. Кредиттің мазмұнына сәйкес бақылау түрлері.
а) тестілік сауаланамалар
б) жазбаша жоспар жұмысы
в) коллоквиумдар
г) сөзжұмбақтар
д) т.б.
12. Студенттің академиялық білімін рейтинг
бақылау жүйесі
13. Пән бойынша оқу процесінің картасы.
Педагогика пәні , адам тану ғылымының ішіндегі жетекшілерінің бірі ретінде, өте көне ғылымдардың бірінен саналады.
Педагогиканың ғылым ретінде өз пәні, яғни ғылыми таным-білімнің белгілі бір саласы бар. Бұл қоғамның жас ұрпақты өмірге даярлау жөніндегі ерекше міндетті қызмет (функциясы)- тәрбие беру саласы болып табылады. Педагогика бала жайындағы ілім, олай болса, ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім.
Педагогика гректің “paidagogas” –баланы жетектеуші, ертіп жүруші сөзінен алынған. Ең алғашқыда бұл сөз құл қожасының баласын мектепке жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін келе ол тәрбие туралы ғылымның аты ретінде қалды. Тәрбиенің негізгі мақсаты – жинақталған білім мен қоғамдық- тарихи тәжірибиені жеткіншек ұрпақтарға беру.
Педагогика пәні – адамның адамды тәрбиелеуі; педагогика пәні-тәрбиелік іс-әрекет; педагогика пәні-арнайы ұйымдастырылған әлеуметтік сала . Ең негізгісі педагогика – тәрбие туралы ғылым .
Педагогика – тәрбие туралы ғылым ретінде тәрбиенің мәнін анықтау, түсіндіру, тәрбиенің өзіне тән ерекшк заңдылықтарын көрсету, қоғамның жеке тұлғаның мүддесіне сай болуын, ықпалын айқындау, танып білу .(Т.А. Ильина . Педагогика М. 1984).
Тәрбиелеу үрдісінде (процесінде) жаңа ұрпақтар білімді, белгілі еңбек машығын меңгеруге, қоғамдағы мінез – құлық нормаларын ұғып, өмірге деген көзқарастардың белгілі жүйесін қалыптастыруға тиіс .
Педагогиканың тәрбиелеудегі ролі қандай? Ғылым ретіндегі педагогика мен қоғам функциясы ретіндегі тәрбиенің арасындағы байланыс не ден көрінеді?
Бұл сұрақтарға жауап беру үшін тәрбиенің қоғамдық әнін ашып , адамзат қоғамы дамуының түрлі кезеңдерінде оны жүзеге асырудың ерекшеліктерін талдап қарау, сондай-ақ педагогика ғылымы қалай дамып, қалыптасқанымен танысу қажет.
Әрбір келешек ұрпақтың қоғамдағы орнын табуы ең алдымен өткен ұрпақтардың жинаған әлеуметтік тәжірбиесін мегеру деген сөз. Адамзат есейген сайын , мазмұны жағынан әлеуметтік тәжірибеде күрделене түседі .
Адамзат қоғамы үнемі дами келе адамдарды тәрбиелеумен білім беру ісіне жаңа талаптар қойды, тәрбиенің арнасы кеңейді, ересек адамдарға білім беріп, оларды бір мақсатқа тәрбиелеу үшін арнаулы оқу орындарына деген қажеттілік келіп шықты.
Педагогика басқа ғылымдар сияқты, белгілі бір ақиқат саласындағы білім дерді жүйеге келтіреді.
Педагогика ғылымы ең көне ғылымдардың бірінен саналады . Қоғамдық өмірден бөліп альп қарауға болмайтын ғылым болып табылады .Педагогикалық білім жастарды өмірге әзірлеу, тәрбиелеуге байланысты пайда болған адамның өзіндік ерекше әрекетіне жатады .
Көне дәуірдің өзінде – ақ көптеген қоғам қайраткерлері , ойшылдар оқыту мен тәрбиенің рөлінің зор екенін, оның адам үшін қажет екенін білген .
Педагогика – жас ұрпақ пен ересектерге жан – жақты тәрбие , білім беру, оқыту заңдылықтарын айқындайтын ғылым.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар .
Мысалы: философияда – мұндай ұғымдарды болмыс , материя , қозғалыс , экономикада – қоғамның өндіргіш күштері, өндірістік қатынастары, ол педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) дегеніміз- объективтік құбылыстарды, қасиеттерді және қатынастарды бейнелейтін ойлау формасы. Осымен бірге ұғымдар біздің санамыздың сатылары. Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды ,олардың өзара байланысын танимыз.
Педагогиканың ғылым ретінде өз пәні, яғни ғылыми таным-білімнің белгілі бір саласы бар. Бұл қоғамның жас ұрпақты өмірге даярлау жөніндегі ерекше міндетті қызмет (функциясы)- тәрбие беру саласы болып табылады. Педагогика бала жайындағы ілім, олай болса, ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім.
Педагогика гректің “paidagogas” –баланы жетектеуші, ертіп жүруші сөзінен алынған. Ең алғашқыда бұл сөз құл қожасының баласын мектепке жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін келе ол тәрбие туралы ғылымның аты ретінде қалды. Тәрбиенің негізгі мақсаты – жинақталған білім мен қоғамдық- тарихи тәжірибиені жеткіншек ұрпақтарға беру.
Педагогика пәні – адамның адамды тәрбиелеуі; педагогика пәні-тәрбиелік іс-әрекет; педагогика пәні-арнайы ұйымдастырылған әлеуметтік сала . Ең негізгісі педагогика – тәрбие туралы ғылым .
Педагогика – тәрбие туралы ғылым ретінде тәрбиенің мәнін анықтау, түсіндіру, тәрбиенің өзіне тән ерекшк заңдылықтарын көрсету, қоғамның жеке тұлғаның мүддесіне сай болуын, ықпалын айқындау, танып білу .(Т.А. Ильина . Педагогика М. 1984).
Тәрбиелеу үрдісінде (процесінде) жаңа ұрпақтар білімді, белгілі еңбек машығын меңгеруге, қоғамдағы мінез – құлық нормаларын ұғып, өмірге деген көзқарастардың белгілі жүйесін қалыптастыруға тиіс .
Педагогиканың тәрбиелеудегі ролі қандай? Ғылым ретіндегі педагогика мен қоғам функциясы ретіндегі тәрбиенің арасындағы байланыс не ден көрінеді?
Бұл сұрақтарға жауап беру үшін тәрбиенің қоғамдық әнін ашып , адамзат қоғамы дамуының түрлі кезеңдерінде оны жүзеге асырудың ерекшеліктерін талдап қарау, сондай-ақ педагогика ғылымы қалай дамып, қалыптасқанымен танысу қажет.
Әрбір келешек ұрпақтың қоғамдағы орнын табуы ең алдымен өткен ұрпақтардың жинаған әлеуметтік тәжірбиесін мегеру деген сөз. Адамзат есейген сайын , мазмұны жағынан әлеуметтік тәжірибеде күрделене түседі .
Адамзат қоғамы үнемі дами келе адамдарды тәрбиелеумен білім беру ісіне жаңа талаптар қойды, тәрбиенің арнасы кеңейді, ересек адамдарға білім беріп, оларды бір мақсатқа тәрбиелеу үшін арнаулы оқу орындарына деген қажеттілік келіп шықты.
Педагогика басқа ғылымдар сияқты, белгілі бір ақиқат саласындағы білім дерді жүйеге келтіреді.
Педагогика ғылымы ең көне ғылымдардың бірінен саналады . Қоғамдық өмірден бөліп альп қарауға болмайтын ғылым болып табылады .Педагогикалық білім жастарды өмірге әзірлеу, тәрбиелеуге байланысты пайда болған адамның өзіндік ерекше әрекетіне жатады .
Көне дәуірдің өзінде – ақ көптеген қоғам қайраткерлері , ойшылдар оқыту мен тәрбиенің рөлінің зор екенін, оның адам үшін қажет екенін білген .
Педагогика – жас ұрпақ пен ересектерге жан – жақты тәрбие , білім беру, оқыту заңдылықтарын айқындайтын ғылым.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар .
Мысалы: философияда – мұндай ұғымдарды болмыс , материя , қозғалыс , экономикада – қоғамның өндіргіш күштері, өндірістік қатынастары, ол педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) дегеніміз- объективтік құбылыстарды, қасиеттерді және қатынастарды бейнелейтін ойлау формасы. Осымен бірге ұғымдар біздің санамыздың сатылары. Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды ,олардың өзара байланысын танимыз.
2. Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова . Педагогика. Алматы-2004ж.
3. Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы-1999ж.
Қосымша:
4. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті.
Педагогика. Алматы-2003ж.
5. М. Жұмабаев. Педагогика Алматы-1992ж.
6. И.П. Подласый. Педагогика.Москва –2000ж.
7. ҚР Білім беру туралы заңы. Астана-2000ж.
8. Б.А. Ақназаров. Сынып жетекшісі. Алматы-1980ж.
9. Қ Бержанов, С. Мусин. Педагогика тарихы. Алматы-1986ж.
10. Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогикалық университеті. Педагогика пәні бойынша лекциялар жинағы. Алматы-1991ж.
11. К. Б. Сидалиев. Тәрбие теориясы. Алматы-1986ж.
12. Т.С. Сабыров. Оқыту теориясының негіздері. Алматы-1993ж.
13. ҚР Конституциясы. Алматы-1995ж.
14. С. А. Ұзақбаева. Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі халық дәстүрі.
Алматы-1990ж.
15. А. Ақшораев. Тоғыз құмалақ . Алматы-1979ж.
16. К. Сарманов, Н.К. Перкас . Экологиялық білім беру бағадарламасы. Қазақстан
мектебі №8 1993ж.
17. В.А. Сухомлинский: Ата-ана педагогикасы. Алматы-1983ж.
18. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев. Қазақ тәлім -тәрбиесі. Алматы-1995ж.
19. В. А. Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы. Алматы-1976ж.
20. С. Әбенбаев, Қ. Ақынжанова , Ш. Жалғасова. Студенттердің педагогикалық
практикасы. Алматы-1996ж.
21. ҚР “Тіл туралы заңы”. Алматы-1995ж.
22. ҚР “Азаматтық кодексі”. Алматы-1995ж.
23. С. Әсілов. Ы. Алтынсарин ұлы ағартушы. Алматы-1983ж.
24. А. Асарбаев. Қазақтың ұлттық ойындарын бастауыш мектеп тәрбие
жұмыстарына пайдалану. Алматы-1993ж.
25. Х.К Сәтбаева .Валеология денсаулық туралы ғылым. Алматы. 1999ж.
26. Б. Н. Чумаков. Валеология . Курс лекция . Москва 1999ж
27. Журнал . Валеология .2004ж 6-7 бет.
28. Х.Алмаханова. Жас өспірімдерге эстетикалық тәрбие беру. Алматы 1990
29. Ш.Амантулин. Мұғалім және оқу- тәрбие жұмысы. Алматы 1978
30. Ә.Жұмабаев. “Қиын” оқушыларды мектеп жағдайында тәрбиелеу мәселелері.
Алматы 1974
31. О.Көпбаев. Жастар және праволық тәрбие. алматы 1988
32. Г.Сапарғалиев. Оқушыларғы праволық тәрбие беру туралы. Алматы 1988
33. Б.Омарғазинова. Өнер тәрбиелейді. Алматы 1988
34. И.Е.Синица. Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік. Алматы 1987
35. С.Қалиев. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. Алматы
1999
36. “Атамекен” бағдарламыс бойынша жұмыс істеу. Қазақстан мектебі №11-12
1993
37. Қ.Әтемова. Ата – аналар жиналысының мәні. Қазақстан мектебі №1 1996
38. Қ.Ахметұлы, Ж.Ермұхамедова. Құқығыңды біл . Алматы 2000
39. Д.Мүталиева. Студенттерді тәрбиешілікке дайындау “Отбасы және
балабақша” журналы №4 1993
40. К.оразбекова. Педагогикалық практиканың күнделігі. Алматы 1990
41. Б.Омаров. Класс сағаты. Алматы 1985
3. Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы-1999ж.
Қосымша:
4. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті.
Педагогика. Алматы-2003ж.
5. М. Жұмабаев. Педагогика Алматы-1992ж.
6. И.П. Подласый. Педагогика.Москва –2000ж.
7. ҚР Білім беру туралы заңы. Астана-2000ж.
8. Б.А. Ақназаров. Сынып жетекшісі. Алматы-1980ж.
9. Қ Бержанов, С. Мусин. Педагогика тарихы. Алматы-1986ж.
10. Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогикалық университеті. Педагогика пәні бойынша лекциялар жинағы. Алматы-1991ж.
11. К. Б. Сидалиев. Тәрбие теориясы. Алматы-1986ж.
12. Т.С. Сабыров. Оқыту теориясының негіздері. Алматы-1993ж.
13. ҚР Конституциясы. Алматы-1995ж.
14. С. А. Ұзақбаева. Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі халық дәстүрі.
Алматы-1990ж.
15. А. Ақшораев. Тоғыз құмалақ . Алматы-1979ж.
16. К. Сарманов, Н.К. Перкас . Экологиялық білім беру бағадарламасы. Қазақстан
мектебі №8 1993ж.
17. В.А. Сухомлинский: Ата-ана педагогикасы. Алматы-1983ж.
18. Қ. Жарықбаев, С. Қалиев. Қазақ тәлім -тәрбиесі. Алматы-1995ж.
19. В. А. Сухомлинский. Балаға жүрек жылуы. Алматы-1976ж.
20. С. Әбенбаев, Қ. Ақынжанова , Ш. Жалғасова. Студенттердің педагогикалық
практикасы. Алматы-1996ж.
21. ҚР “Тіл туралы заңы”. Алматы-1995ж.
22. ҚР “Азаматтық кодексі”. Алматы-1995ж.
23. С. Әсілов. Ы. Алтынсарин ұлы ағартушы. Алматы-1983ж.
24. А. Асарбаев. Қазақтың ұлттық ойындарын бастауыш мектеп тәрбие
жұмыстарына пайдалану. Алматы-1993ж.
25. Х.К Сәтбаева .Валеология денсаулық туралы ғылым. Алматы. 1999ж.
26. Б. Н. Чумаков. Валеология . Курс лекция . Москва 1999ж
27. Журнал . Валеология .2004ж 6-7 бет.
28. Х.Алмаханова. Жас өспірімдерге эстетикалық тәрбие беру. Алматы 1990
29. Ш.Амантулин. Мұғалім және оқу- тәрбие жұмысы. Алматы 1978
30. Ә.Жұмабаев. “Қиын” оқушыларды мектеп жағдайында тәрбиелеу мәселелері.
Алматы 1974
31. О.Көпбаев. Жастар және праволық тәрбие. алматы 1988
32. Г.Сапарғалиев. Оқушыларғы праволық тәрбие беру туралы. Алматы 1988
33. Б.Омарғазинова. Өнер тәрбиелейді. Алматы 1988
34. И.Е.Синица. Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік. Алматы 1987
35. С.Қалиев. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. Алматы
1999
36. “Атамекен” бағдарламыс бойынша жұмыс істеу. Қазақстан мектебі №11-12
1993
37. Қ.Әтемова. Ата – аналар жиналысының мәні. Қазақстан мектебі №1 1996
38. Қ.Ахметұлы, Ж.Ермұхамедова. Құқығыңды біл . Алматы 2000
39. Д.Мүталиева. Студенттерді тәрбиешілікке дайындау “Отбасы және
балабақша” журналы №4 1993
40. К.оразбекова. Педагогикалық практиканың күнделігі. Алматы 1990
41. Б.Омаров. Класс сағаты. Алматы 1985
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті
“Педагогика және өнер” факультеті
“Педагогика және психология кафедрасы”
Оќу-єдістемелік кешен
“Педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша 050102,
“Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” – мамандығының студенттері
үшін
СИЛЛАБУС
Кредит № 1-3
Жетісай - 2005
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті
“Педагогика және өнер” факультеті
“Педагогика және психология кафедрасы”
Оќу-єдістемелік кешен
“Педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша 050102,
“Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” – мамандығының студенттері
үшін
СИЛЛАБУС
Кредит № 1-3
Оқу түрі: күндізгі
Курс: І курс І семестр
Лекция: 30 сағ.
Практикалық (семинар): 15 сағ.
СӨЖ: 45 сағ.
ОБСӨЖ 45 сағ
Барлық сағат: 135 сағ.
Қорытынды бақылау: емтихан І семестр
Аралық бақылаулар саны:
Барлық балл саны:
Жетісай -2005
Құрастырған: аға оқытушы Балажанова Ж.
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
“Педагогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша 050102
“Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” мамандығының студенттері
үшін әзірленген
Оқу - әдістемелік кешен типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
Типтік бағдарламаның индексі:___________________________ __________________
___________________________________ ___________________________________ __
Оқу - әдістемелік кешен кафедра мәжілісінде талқыланған
Хаттама № ______ “_____” 200 ___ ж.
Кафедра меңгерушісі________________ п. ѓ.к. Г.Т.М±сабекова
Факультет әдістемелік кеңесінде мақұлданған
Хаттама № ______ “_____” 200 ___ ж.
Әдістемелік кеңесінің төрағасы:____________
Факультет Кеңесінде мақұлданған
Хаттама № ______ “_____” 200___ ж.
Факультет кеңесінің төрағасы_____________ К.Баймаханов
050102 - мамандыѓын дайындайтын кафедра меңгерушісімен
келісілген_________________________ ____________________________
Мазмұны
1.
Абстракт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2. Курстың
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. Курстың
міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Жұмыс оқу жоспарынан көшірме ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Оқу сабақтарының құрылымы туралы мәлімет ... ... ... ..
6. Студентке арналған ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7. Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып
бойынша
бөлінуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8. Лекция сабақтарының жоспары, мазмұны ... ... ... ... ... ...
9. СӨЖ- жоспары, мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10. ОБСӨЖ- сабақтарының жоспары, мазмұны ... ... ... ... ..
11. Кредиттің мазмұнына сәйкес бақылау түрлері ... ... ... ..
а) тестілік сауаланамалар
б) жазбаша жоспар жұмысы
в) коллоквиумдар
г) сөзжұмбақтар
д) т.б.
12. Студенттің академиялық білімін рейтинг
бақылау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13. Пән бойынша оқу процесінің картасы ... ... ... ... ... ... ..
1. Абстракт
Оқу - әдістемелік кешені – педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие
теориясы пәні бойынша 050102 “Бастауыш оқытудың педагогикасы мен
әдістемесі” мамангдығының студенттеріне осы курс бойынша дәріс беруші
оқытушының жұмысын тиімді ұйымдастыруға арналған. Білім беруде кредиттік
технологияны пайдалана отыра, барлық құжаттарды бір жүйеге (комплекске)
біріктіру, пәнді меңгеру процесінде студенттің білімін, машықтануын және
біліктілігін жоғары деңгейге көтеру көзделіп отыр.
Жұмыстық бағдарламада оқу жұмысының түрлері бойынша сағаттар
көрсетілген: СС- семинар сабақтар, СӨЖ- студенттердің өзіндік жұмысы.
Оқытудың мұндай бағдарламасы (SYLLABUS), семестрдің басында әрбір
студентке беріліп, студенттің білімін тереңдетуге, пәнге деген ықыласының
артуына, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттері ашылып, одан әрі
дамуына есебін тигізеді деп күтілуде.
СӨЖ- де зерттеліп отырған материалды студент өз бетімен игеруі мен
йүге берілген тапсырманы орындау көзделеді: Оқу материалы барлық оқыту
формаларының өрімделуі мен ерекшеленеді.
Дәрістің қысқаша жазбасы студентке қайсы бір тақырыптан қарастырылуда
неге назар аудару керектігіне бағыт береді, санасына негізгі ұғымдармен
терминдерді енгізеді.
Пәнді толықтай меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттің барлығымен
дерлік жұмыс өткізіп және өзіндік жұмысының барлық көлемін орындауы қажет.
Тапсырмалар мен жағдайлардың жиынтығы студенттерге аудиториялардан тыс
өзіндік жұмысты, үй тапсырмасын орындауға арналған.
Тесттік тапсырмалар студентке кредиттерді тапсыруда пән бойынша өз
білімдерін тексеруге және рейтингтік бақылауды тапсыруға, сынықемтиханды
алуға арналған.
Мақсаты: Педагогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы курсының
мақсаты педагогика ғылымы туралы оның жалпы негіздері жөнінде, оқытушының
теориялық және практикалық іс - әрекетін ұйымдастыруда әдіснаманың рөлі
туралы ұғымдарды қалыптастыру, жеке тұлға, оның даму факторлары туралы
түсінік беру, педагогика ғылымының салалары мен жүйелерін білу және тәрбие
түрлерінің ерекшеліктерін білу.
Міндеттері:
1. Педагогика ғылымының оқыту пәні бойынша олардың салаларымен
жүйлерін, әр түрлі зерттеу мақсаттарын, әдістерін оқып үйрену.
2. Педагогика ғылымы адамның тәрбиесі жөніндегі ғылым екендігі
туралы түсініктерін қалыптастыру.
3. Педагогиканың жалпы негіздері мен тәрбиенің құрамды
бөліктерін, тәрбиенің мақсат – міндеттерін, заңдылықтары мен
принциптерін және формалары мен әдістерін ұғындыру.
4. Жеке тұлға мен оның қарым – қатынасы туралы білімдерді
қалыптастыру.
2.Жалпы мәліметтер:
Лектор: Ж.Б. Балажанова
“Педагогика және психология кафедрасы”. №1 оқу корпусы 7 кабинет
телефон: 252
Кафедрадағы бос уақыты: Жұма
3. Курстың пререквизиттері және постреквизиттері.
Педагогиканың жалпы негіздері мен тәрбие теориясы пәнін меңгеру үшін
студенттер “Қазақстан тарихы”, “Жас өспірімдер физиологиясы және мектеп
гигиенасы”, “Философия”, “Экология” пәндерін білуі тиіс.
Аталған курсты оқып үйрену “Дидактика”, “Педагогика тарихы”, “Тәрбие
жұмыстарының әдістемесі”, “Психология” пәндерін меңгеруге көмектеседі.
№ Аты – жөні Курсты өткізу уақыты Байланыстырушы мәлімет
1 Балажанова Ж.Б. Аудиториялық сабақтар СӨЖ
Лекция: Уақыты: Тел:
Уақыты: Ауд: Каб:
Ауд: Корпус:
Семинар: Уақыты: Тел:
Уақыты: Ауд: Каб:
Ауд: Корпус:
4.Жұмыс оқу жоспарынан көшірме.
Қорытынды
Кредит Жалпы Оқу жүктемесінің жалпы көлемі бақылау
№ семестрсаны сағат
саны
Соның ішінде
Лекция Прак СӨЖ ОБСӨЖ
1 2 3 4 5 6 7 8 9
4 3 135 30 15 45 45
Емтихан
4 Кредит№1 45 10 5 15 15
4 Кредит №2 45 10 5 15 15
4 Кредит №3 45 10 5 15 15
5. Оқу сабақтарының құрылымы:
Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.
Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс
істеуі қажет.
Семинар сабақтарында - студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемалар-
ды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой - әрекет талап ететін әдіс –
тәсілдерді меңгеруі керек.
СӨЖ – студенттің өзіндік жұмысы. Студент үйге берілген тапсырмаларды
орындайды, өз бетімен меңгереді.
6. Студентке арналған ережелер (Rules):
1. Сабаққа кешікпеу керек.
2. Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды
өшіріп қою керек.
3. Сабаққа іскер киіммен келу керек.
4. Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда
деканатқа анықтама әкелу керек.
5. Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.
6. Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі
ІV. Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып бойынша
бөліну кестесі.
Кредит №1
№ Лекция тақырыбы Лекц Семи- СӨЖ ОБСӨЖ
сағат нар сағ. сағ. саны
саны сағат саны
саны
1 Педагогика ғылым ретінде. 1 1 1
2 Педагогиканың ғылымдық мәні, оның ерекше 1 1 2,3 2,3
білім саласына бөлінуі және зерттеу
аймағы
3 Тұлғаның дамуы оны тәрбиелеу және 1 1 4 4
қалыптастыру.
4 Баланың дамуындағы жас және дара 1 1 5,6 5,6
ерекшеліктер, оларды оқу -тәрбие
процесінде ескеру.
5 Бастауыш мектептегі педагогикалық 1 7 7
процесс.
6 Педагогикада мақсатты анықтау. 1 8,9 8,9
7 Мектеп мұғалімі -қоғамның сенімді өкілі 1 10 10
8 Жалпы білім беретін орта мектепті қайта 1 1 11,12 11,12
құру жағдайында ынтымақтастық педагогика
9 Тәрбиенің мақсаты мен мазмұны. 1 13 13
10 Тәрбиенің принциптері 1 1 14,15 14,15
Барлығы 10 5 15 15
Кредит №2
№ Лекция тақырыбы Лекц Семи- СӨЖ ОБСӨЖ
сағат нар сағ. сағ. саны
саны сағат саны
саны
1 Тәрбиенің әдістері. 1 1 16 16
2 Тәрбие әдістерінің жіктелуі 1 1 17,18 17,18
3 Тәрбие технологиясы 1 19 19
4 Әлеуметтік – бағдарлық және этикалық 1 20,21 20,21
тәрбие істері
5 Ұжымды қалыптастыру және оның оқушы 1 1 22 22
тұлғасына ықпалы.
6 Кіші мектеп оқушыларының ғылыми 1 23,24 23,24
көзқарасының негіздерін қалыптастыру.
7 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың құлық 1 25 25
тәрбиесі.
8 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 26,27 26,27
ақыл-ой тәрбиесі.
9 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 28 28
азаматтық тәрбиесі
10 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың еңбек 1 1 29,30 29,30
тәрбиесі .
Барлығы 10 5 15 15
Кредит №3
№ Лекция тақырыбы Лекц Семи- СӨЖ ОБСӨЖ сағ.
сағат нар сағ. саны
саны сағат саны
саны
1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 31 31
экономикалық тәрбиесі.
2 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 32,33 32,33
экологиялық тәрбиесі .
3 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 34 34
эстетикалық тәрбиесі.
4 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың дене 1 1 35,36 35,36
тәрбиесі.
5 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 37,38 37,38
құқықтық тәрбиесі.
6 Кіші мектеп жасындағы оқушыларға 1 39 39
валеологиялық тәрбие беру
7 Мектеп пен отбасы ынтымақтастығы. 1 1 40,41 40,41
8 Сынып жетекшісінің педагогикалық 1 42 42
процестегі ролі
9 Жастар қозғалысы: балалардың қазіргі 1 43,44 43,44
ұйымдары мен бірлестіктері
10 Оқушының және сынып ұжымының 1 45 45
психологилық, педагогикалық
профессиографиясы
Барлығы 10 5 15 15
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті
“Педагогика және өнер” факультеті
“Педагогика және психология кафедрасы”
“Педагогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы “ пәні бойынша 050102
мамандығының студенттері үшін
ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ
Жетісай - 2006
Лекция сабақтарының жоспары.
І – кредит
Педагогиканың жалпы негіздері.
1 – тақырып
Педагогика ѓылым ретінде.
Лекцияныњ маќсаты: Педагогика ѓылымыныњ негізгі ±ѓымдарын меңгеру;
педагогиканыњ басты ерекшелігін жєне міндеттерін ашып кµрсету;
методологиялыќ негізін аныќтау арќылы педагогиканыњ ѓылымдармен
байланысын дєлелдеу; м±ѓалімніњ теориялыќ жєне практикалыќ іс-єрекетін
±йымдастыруда єдіснаманыњ ролі туралы ±ѓымды ќалыптастыру.
Қарастырылатын мәселелер:
1. Педагогика пєні жайлы ұғым.
2. Педагогика ѓылымының дамуы мен міндеттері.
3. Педагогика ғылымының құрылымы, оның басқа ғылымдармен байланысы.
4. Ғылыми - педагогикалық зерттеу әдістері.
Негізгі тірек ±ѓымдар: Педагогика, жеке т±лѓаныњ даму, ќалыптасуы,
педагогика пєні, педагогиканыњ ±ѓымдары (категориялары), педагогиканыњ
єдіснамасы, ѓылыми педагогиканыњ зерттеу єдістері.
Пєнаралыќ байланыс: Философия, єлеуметтану, психология, саясаттану,
мєдениеттану.
1. Педагогика пєні жайлы ұғым.
Педагогика пєні , адам тану ѓылымыныњ ішіндегі жетекшілерініњ бірі
ретінде, µте кµне ѓылымдардыњ бірінен саналады.
Педагогиканыњ ѓылым ретінде µз пєні, яѓни ѓылыми таным-білімніњ белгілі
бір саласы бар. Б±л ќоѓамныњ жас ±рпаќты µмірге даярлау жµніндегі ерекше
міндетті ќызмет (функциясы)- тєрбие беру саласы болып табылады. Педагогика
бала жайындаѓы ілім, олай болса, ол ±рпаќ тєрбиесі жайындаѓы ілім.
Педагогика гректіњ “paidagogas” –баланы жетектеуші, ертіп ж‰руші
сµзінен алынѓан. Ењ алѓашќыда б±л сµз ќ±л ќожасыныњ баласын мектепке
жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін келе ол тєрбие туралы ѓылымныњ аты
ретінде ќалды. Тєрбиеніњ негізгі маќсаты – жинаќталѓан білім мен ќоѓамдыќ-
тарихи тєжірибиені жеткіншек ±рпаќтарѓа беру.
Педагогика пєні – адамныњ адамды тєрбиелеуі; педагогика пєні-тєрбиелік
іс-єрекет; педагогика пєні-арнайы ±йымдастырылѓан єлеуметтік сала . Ењ
негізгісі педагогика – тєрбие туралы ѓылым .
Педагогика – тєрбие туралы ѓылым ретінде тєрбиеніњ мєнін аныќтау,
т‰сіндіру, тєрбиеніњ µзіне тєн ерекшк зањдылыќтарын кµрсету, ќоѓамның жеке
т±лѓаныњ м‰ддесіне сай болуын, ыќпалын айќындау, танып білу .(Т.А. Ильина .
Педагогика М. 1984).
Тєрбиелеу ‰рдісінде (процесінде) жања ±рпаќтар білімді, белгілі ењбек
машыѓын мењгеруге, ќоѓамдаѓы мінез – ќ±лыќ нормаларын ±ѓып, µмірге деген
кµзќарастардыњ белгілі ж‰йесін ќалыптастыруѓа тиіс .
Педагогиканыњ тєрбиелеудегі ролі ќандай? Ѓылым ретіндегі педагогика
мен ќоѓам функциясы ретіндегі тєрбиеніњ арасындаѓы байланыс не ден
кµрінеді?
Б±л с±раќтарѓа жауап беру ‰шін тєрбиеніњ ќоѓамдыќ әнін ашып , адамзат
ќоѓамы дамуыныњ т‰рлі кезењдерінде оны ж‰зеге асырудыњ ерекшеліктерін
талдап ќарау, сондай-аќ педагогика ѓылымы ќалай дамып, ќалыптасќанымен
танысу ќажет.
Єрбір келешек ±рпаќтыњ ќоѓамдаѓы орнын табуы ењ алдымен µткен ±рпаќтардыњ
жинаѓан єлеуметтік тєжірбиесін мегеру деген сµз. Адамзат есейген сайын ,
мазм±ны жаѓынан єлеуметтік тєжірибеде к‰рделене т‰седі .
Адамзат ќоѓамы ‰немі дами келе адамдарды тєрбиелеумен білім беру ісіне жања
талаптар ќойды, тєрбиеніњ арнасы кењейді, ересек адамдарѓа білім беріп,
оларды бір маќсатќа тєрбиелеу ‰шін арнаулы оќу орындарына деген ќажеттілік
келіп шыќты.
Педагогика басќа ѓылымдар сияќты, белгілі бір аќиќат саласындаѓы білім
дерді ж‰йеге келтіреді.
Педагогика ѓылымы ењ кµне ѓылымдардыњ бірінен саналады . Ќоѓамдыќ
µмірден бµліп альп ќарауѓа болмайтын ѓылым болып табылады .Педагогикалыќ
білім жастарды µмірге єзірлеу, тєрбиелеуге байланысты пайда болѓан адамныњ
µзіндік ерекше єрекетіне жатады .
Кµне дєуірдіњ µзінде – аќ кµптеген ќоѓам ќайраткерлері , ойшылдар
оќыту мен тєрбиеніњ рµлініњ зор екенін, оныњ адам ‰шін ќажет екенін білген
.
Педагогика – жас ±рпаќ пен ересектерге жан – жаќты тєрбие , білім
беру, оќыту зањдылыќтарын айќындайтын ѓылым.
Єрбір ѓылымныњ µзіне тєн тану саласы жєне ѓылыми ±ѓымдары бар .
Мысалы: философияда – м±ндай ±ѓымдарды болмыс , материя , ќозѓалыс ,
экономикада – ќоѓамныњ µндіргіш к‰штері, өндірістік қатынастары, ол
педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) дегеніміз- объективтік құбылыстарды,
қасиеттерді және қатынастарды бейнелейтін ойлау формасы. Осымен бірге
ұғымдар біздің санамыздың сатылары. Педагогикалық ұғымдар арқылы
педагогикалық құбылыстарды ,олардың өзара байланысын танимыз.
Тәрбие
Тәрбие дегеніміз- адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау
мақсатын көздеп , жаңа ұрпаққа қоғамдық- тарихи тәжірбиені беру процесі
болып табылады.
Тәрбие –аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжірбиені беру
процесі.
Тәрбие ұғымы кең мағынада табиғат және әлеуметтікортаның, мектеп пен
ата- ананың , бүкіл бұқараның тұлғаның дамуы мен қалыптасуына ететін ықпалы
деп түсінуі керек.
Білім беру - бұл ұғымды ең алғашқы рет педагогикаға енгізген Иоганн
Генрих Песталоцци.
Білім беру деп-табиғат және қоғам жайында ғылымда жинақталған білім
жүйесін жеке адамның меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуін
айтады. Білім беру мәселесі әрбір қоғамның даму дәрежесіне байланысты.
Қазіргі атом, космос халық шаруашылығының автоматтандыру дәуіріде білім
беру ғылыми - техникалық үдеудің құдіретті факторы болып отыр. Халыққа
білім беру ісінің негізі- жалпы орта білім. Білім беру барысында жеке
адамның таным іс-әрекеттері дамиды, ой өрісі кеңіп, еңбекке дұрыс
көзқарасы және мәдени деңгейі артады.
Оқыту –білім берудің негізгі жолы. Оқыту оқытушыны мен оқушылардың
біріккен іс- әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты біртекті процесс:
біріншіден, оқытушы оқушыларға білім беріп , іскерлікке, дағдыға үйретеді,
екіншіден, оқушы таным міндеттерін жете түсініп , дағдыны игереді және
оларды өмірде қолданады.
2.Педагогика ѓылымының дамуы мен міндеттері.
ХIХ ғасырға дейінгі ғылыми ізденістердің пәндік саласын анықтауға
байланысты ғылымдардың бөлінуі (даралануы) белсенді жүріп жатты.
Педагогика да бірте-бірте жалпы пәнмен байланысты бола отыра, мақсаттары,
жас ерекшеліктері, оқу- тәрбиелеу, оқу орындарындағы типтері бойынша
ерекшілігі бар салалар айқындала түсті.
Педагогикалыќ ѓылымдарының жүйесіне: жалпы педагогика, жас ерекшілік
педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика, кәсіби педагогика, педагогика
мен білім берудің тарихы, салалық педагогика, корекциялық педагогика,
салыстырмалы педагогика , жеке пәндер әдіснамасы және т.б. жатады.
Жалпы педагогика педагогикалық процесс білім берудің негізгі
заңдылықтарын зерттейді. Жас ерекшілік педагогика (мектепке дейінгі,
мектеп, ересектер педагогикасы) анотомиялық және физиологиялық және әртүрлі
жастағы топтардың психологиялық ерекшіліктеріне сәйкес педагогикалық
процесс пен білім берудің ерекшелігін зерттейді.
Кәсіби –техникалық білім беру педагогикасы, арнаулы орта білім беру
педагогикасы, жоғары білім беру педагогикасы –пәндері (дисциплины) ,олардың
пәні педагогикалық процесс және жұмысшы кадрларын кәсіби және сонымен бірге
әртүрлі деңгейдегі мамандарды даярлаудың заңдылыққтары б.т
Әскери педагогика әртүрлі рангтағы әскери қызмет атқаратындарды
әскерге шақыру жасындағылардан бастап әскери мамандықты игергендер мен
офицерлер құрамының тәрбиелік іс- әрекетінің тәрбиелік заңдылықтарын
зерттейді.
Еңбекпен түзету педагогикасы түрмеде отырған азаматтарды қайта
тәрбиелеудің теориясы мен практикасын құрастырады. Мұнда жас ерекшілігі
ескеріледі, оларда әсіресе балалар мен жасөспірімдер қылмысына қатысты
кездесетін заң бұзу зерттеледі.
Педагогика тарихы - адамзат тарихындағы педагогикалық идеялар мен
мектептердің қалыптасуын зерттейтін ғылым.
Салыстырмалы педагогика әрбір елдегі білім беру және тәрбие
жүйелерінің дамуын, олардың жалпы өзіндік ерекшіліктерін салыстыра ,
дамуын зерттейді.
Жеткілікті дәрежеде дербес педагогикалық пәндер тобын жеке немесе
пәндік педагогика құрайды, онда жалпы - бұл педагогикалық заңдар мен
заңдылықтар, танымдық әрекет әдістері, ал жеке ерекшілік берілетін сабақ
пәнінің мазмұны.
3. Педагогика ғылымының құрылымы, оның басқа ғылымдар мен байланысы.
Тәрбие мен оқыту ісінің дамуына байланысты педагогика ғылымының
мынандай салалары бар: мектепке дейінгі педагогика, мектеп педагогикасы,
педагогика тарихы, дефектология, пәндерді оқыту әдістемесі, кәсіптік -
техникалық білім беру педагогикасы, жоғары мектеп педагогикасы, әскери
педагогика, мәдени – ағарту қызметкерлерінің педагогикасы, түзеліс – еңбек
педагогикасы т.б. пайда болды.
Педагогика ғылымы басқа ғылымдармен тығыз байланысады. Өйткені, адамды
жан – жанты тәрбиелеу проблемасын шешу үшін педагогика басқа ғылымдардың
нақты мағлұматтарына сүйенеді. Олар: философия, психология, жас ерекшелігі
физиологиясы, мектеп гигиенасы, социология, кибернетика т.б.
Педагогика білім беру, педагогикалық шындық туралы ғылым ретінде
педагогикалық процестің дамуы мен қызмет етуінің заңдылықтарын зерттейді,
теориялық білімдерді жинақтайды және жүйеге келтіреді, педагогикалық шындық
тәжірбиесін зерттейді, яғни практика үшін педагогикалық шындықты қайта құру
үшін негіз жасайды.
Педагогикалық ой алғашқыда жалпы философиялық білімдер жүйесінде ,
діни ілімдерде, саясаттануда, заңда, әдебиетте дамиды.Қазіргі замандағы
педагогика психологиямен тығыз байланысты. Психология адам психасының
дамуының заңдарын, ал педагогика – тұлғаның дамуын басқаруды зерттейді.
Педагогика ол организмнің материалды – энергиялық түрлілігіш ашып
көрсететін физиологияға , соның ішінде жоғарғы нерв қызметінің
заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді. Мұндай білімдерді
меңгеру танымдық іс-әрекет және тұлғаның әлеуметтану процестері табиғатын
терең түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы олардың
медицинамен байланыстылығында, себебі педагогикалық шындықтың бірқатар
құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың
денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады.
Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары белгілі бір проблеммаларды
зерттеу барысында басқа ғылымдарға – тарихқа, этнологияға, этнографияға,
юриспруденцияға, экономикаға, демографияға, экологияға және т.б. таралады.
4. Ғылыми - педагогикалық зерттеу әдістері.
“Методология ” грек тілінен аударғанда “әдіс туралы ғылым” деген
мағынаны береді. “Метод” “әдіс” термині тікелей нақты бір нәрсеге деген жол
ретінде анықталады, яғни методология мағнасы жағынан бір нәрсені тану
туралы ғылым болады. Сондықтан методология зерттеу процесі туралы ілім
ретінде түсіндіріледі. Ғылыми метологияны жетілдірудің бастамасын және
негізін Гегель салды, ол өз назарын бірінші болып философиялық әдістің
ерекшелік сипатына, оның нақты ғылымдар әдістерінен айырмашылығына және
методологияның олармен үйлесімсіздігі назар аударды. Гегель әдісі дегеніміз
мазмұнының қозғалысы, құбылыстың мәнін ашып көрсету және оның мазмұнынан
тыс жасалмайтындығын баса көрсетті.
Материалистік диалектика табиғатты үздіксіз қозғалыспен даму
барысындағы біртұтастықтың бірлігі ретінде ашып көрсете отырып табиғат және
адам тәжірибесі туралы ғылымдарының деректерімен толық сәйкестік барын
көреді. Диалектикалық әдіс таным процесі арқылы заттар және олардың ойша
(идеалды) бейнесі, яғни ұғым пайда болу процесінде, үздіксіз дамуда,
олардың органикалық бірлігі мен өзара байланысында материалдық шындықтың
заңдылықтарын ашады.
Педагогикалық методологияның мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы
ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану
ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл
айтылған үш көзқарас педагогика методологиясының шекарасын мөлшерсіз
кеңейтеді немесе тарылтады. Қазіргі педагогика методологиясының пәні
болып педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі – педагогикалық білімдер
жүйесін зерттеу процесі екендігі анықталған. Методологиялық білімдер
жүйесінде: педогогика пәні, педогогиканың категориялары , педогогиканың
ғылыми білімдер жүйесіндегі ролі, педогогиканың басқа ғылымдармен өзара
байланысты, педогогика ғылымдарының жүйесі; педогогикалық пәндердің жалпы
және ерекшелік міндеттері, педогогиканың анықтамалы- терминдік жүйесі
жатады.
Қандай да салада болмасын ғылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші)
зерттеу процесінің барлық элементтерін білуін талап етеді.
- тақырыпты үйлестіре (дифференцировать) және оның көкейкестілігін
дәлелдей біледі;
- ғылымдағы тақырырыптың зерттелу жағдайын және пайда болған
қайшылықтарын анықтай білуде оларды тәжірибеде піскен сұрақтардың,
жасалған теориялардың (разработкалардың сәйкес келмеуі);
- зерттеу нысанасын талдамалардың , үйлестіре біледі.
- Мақсат (қандай нәтиже алуға болатындығын ) нысана зерттеу пәнін
анықтай алады.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1. Педагогика қандай мәселелерді қарастырады?
2. “Педагогика” , “Педагогика пәні”, “Тәрбие”, “Білім беру”, “Оқыту”
ұғымдарына берілген анықтамаларға талдау жасаңыз.
3. Педагогика қандай ғылымдармен байланысты және педагогикалық
институттардың оқу жоспарында олардың қайсысы алынған себебін ашып
көрсетіңіз.
4. Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері және олардың мұғалім үшін
қажеттілігі.
5. Ғылымның методологиясы деген не ?
Реферат тақырыптары
1. Педагогика ғылыми пән ретінде.
2. Педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланысты.
3. Методологияның педагогика ғылымының дамуына әсері.
2 – тақырып
Педагогиканың ғылымдық мєні, оның ерекше білім саласына бµлінуі жєне
зерттеу аймағы.
Қарастырылатын мәселелер:
1. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория.
2. Педагогиканың арнайы ғылым, білім саласына бөлініп шығу және оның
көрнекті өкілдері.
3. Педагогика зерттейтін негізгі проблемалар.
1. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория
Әр саладағы ғылымды меңгеру, әдетте, сол ғылымның пайда болуы мен
дамуы, оның зерттейтін проблемаларын анықтап, түсінуден басталады. Шынында
да, әр ғылым саласыөз тарихына, зерттелуі тиіс және сол ғылымның теориялық
негізін түсінуге жәрдемдесетін табиғи немесе қоғамдық құбылыстардың нақты
аймағына ие.
Ескеретін жәйт, аталған мәселелерді қарастыруда әрдайым екі
тұжырымды жадтан шығармау лазым:
1. Үлкен даму жолы қаншалықты шырғалаң және дәуір тозаңымен көмескеленсе
де, қай ғылым болмасын қоғам қажеттілігінен дамып қалыпта - сады.
2. Адамзат білімінің қай саласы болмасын ғылымдық дәрежеге көтерілуі үшін
тек ерекше, соған ғана тән зерттеу аймағы болып, нақтылануы қажет.
Педагогикалық білім өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа дайындауға
немесе тәрбиеге бағышталған адамзат іс - әркетінің ерекше бір саласына
кіреді. Шынында да, педагогика жөнінде сөз болған да, әдетте, бұл термин
оқу - тәрбие, адамды қалыптастыру түсініктерімен баламалас қолданылады.
Ал, тәрбиенің өзі жас әулетті тұрмысқа дайындау құралы ретінде, адамзат
қоғамының іргетасы қалануымен бірге пайда болады. Еңбек құралдарын жасау,
табиғат өнімдерін меншіктеуге байланысты өндірістік және бірлікті іс -
әрекет пен қызметтік тәжірибелерді жинақтай келе, адамдар оларды келер
ұрпаққа өткізуді мақсат – мүддесіне айналдырды.
Ал әрқандай қоғамдық құбылыс ретінде тәрбиелік қызмет пен оның сипаты
бір қалыпта тұрып қалған емес, қоғамдық жағдайлардың ықпалымен ол үздіксіз
жетіліп дамуда болды. Мысалға, ұзақ уақыт балалар өндірістік және
адамгершілік тәжірибені, бірлікті еңбек әрекетінде, үлкендермен араласа
жүріп игеріп отырды. Осылайша жағдай тайпалық қауымға дейін де, тайпалық
қауым кезінде де күнделікті іс - әркеттің қарапайымдылығынан болған еді.
Сондықтан да бұл дәуірде тәрбие адамдардың арнайы кәсіби қызметі бола
алмайды, яғни арнайы тәрбиелікмекемелер болмады, тәрбиені кәсіпке
айналдырған адамдардың да қажеттігі әлі туындамаған кез еді. Құл
иеленушілік қоғамда да бұл жағдай ұзақ уақыт сақталды.
Бірақ, уақыт өткен сайын тәрбие саласындағы бұл жағдай өзгере бастады.
Жер өңдеу мен мал шаруашылығы, қөлөнершілік бірте - бірте дамып,
күрделенеді. Адамдардың қоршаған дүние жөніндегі ілімдері қордаланып, м
келе – келе ғылымның дамуына бастау берді. Жаңарған қоғамдық жағдайда
өндірістік тәджірибе мен ғылыми біліктерді игеру енді арнайы және ұзақ
мерзімді үйренусіз мүмкін болмай қалды.
Тәрбиенің дербес қоғамдық қызметі сипаты ала бастуы адамдарда
тәрбиелік қызмет тәжірибесін жинақтап, қорытындылауды ойластыру қажеттігін
туындатты. Тәрбиенің кең өріс алып күрделенуі тәрбие қызметімен байланысты
теориялық білімдердің ерекше саласының қарқыны мен дамуына жол ашты.
Қоғам мен табиғат жөніндегі барша білімдер секілді тәрбиелік білім де
философия аясында нақтыланып, зерттелді. Бұл жағдай ежелгі грек дүниесінен
басталып, ХІ ғасырдың аяғына дейін сақталды.
2. Педагогиканың арнайы ғылым, білім саласына бөлініп
шығу және оның көрнекті өкілдері.
Тәрбие теориясынының қарқынды дамуына қармастан, ХІІ ғасырдың басына
дейін педагогика философияның бір бөлігі ретінде қарастырылып келді.
Шынында, осы күннің өзінде де атақты философтардың қай – қайсысыда тәрбие
мәселелерін айналып өтпейді, осының өзі педагогикалық проблемалардың қоғам
мен ғылым үшін аса маңызды екенінің кепілі.
Педагогика ерекше ғылым ретінде философиялық білімдер жүйесінен ХІІ
ғасырдың басында бөлектеніп шықты. Ағылшын жаратылыстанушысы және философы
Фрэнсис Бэкон 1561 – 1626 1623 жылы өзінің “Ғылымның қадір - қасиеті
және жетілуі” атты трактатын жария етті. Бұл еңбегінде ол ғылымдарды
сарапқа сала отырып, олардлың арасында педагогиканы ғылыми білімдердің
дербес саласы деп бөлектеді. Осы ғасырда – ақ педагогиканың өзіндік
статусы аса көрнекті чех педагогы Ян Амос Коменскийдің 1592 – 1670
еңбектерінде беки түсті. Оның теориялық идеялары дүние жүзіне кең
танымалда, әрі осы күнге дейін өз маңызын жойған емес. Каменскиийдің әйгілі
“Ұлы дидактика ” атты еңбегінде балаларды оқытудың негізгі теориялық
мәселелері мен оларды ұйымдастырудың жолдары баяндалды. Өз еңбектерінде
Я.А. Коменский балалардың адамгершілік тәрбиесіне өте үлкен мән берді, ол
“Аналар мектебі” атты кітабында отбасы тәрбеисіне байланысты өз
көзқарастарын паш етті.
Коменский ізімен батыс европалық педагогика тарихында елеулі
еңбегімен көрінген ғылым өкілдері келіп шықты. Олардың ішінде аса
көрнектілері Англияда Джон Локк 1632 – 1704, Францияда Жан – Жак Руссо
1712 – 1781, Швейцарияда Иоган Генрих Песталоцци 1746 – 1827,
Германияда Иоган Гербарт 1776 – 1841 және Адольф Дистерверг 1790 –1866
т.б. болды.
XVIII ғ Германияда алғашқы рет мұғалімдерді дайындайтын арнайы оқу
орны ашылып, онда ерекше ғылыми пән ретінде педагоги оқытыла бастады.
Осының бәрі педагогикалық теорияның жедел дамуына себепші болып, ірі – ірі
оқымысты педагогтардың қалыптасуына мүмкіндік берді.
Сонымен, XII ғ. мен XIX ғасырдың аралығы педагогикалық теорияның
үлкен қарқын ала дамыған, аса құндық тәрбиелік идеялардың өрбіген заманы
болды. Педагогикалық ойдың аса кемелденген орталығы Ресейде
К.Д. Ушинский (1824 – 1870), Н.И. Пирогов (1810 – 1881), В.И. Водовозов
(1825 – 1886), А.Ф. Лесгафт (1837 – 1909), Л.Н. Толстой (1828 – 1910) және
т.б. еңбектері үлкен маңызға ие болды.
Ұлттық педагогикалық теориямыз бен тәрбие мәселелері Ы. Алтынсарин,
С. Көбеев, А. Байтұрсынов, С. Асфандияров сынды және т.б. кемеңгер ағартушы
- педагогтардың еңбектерінде өз көрінісін тауып, біздің дәірімізге дейін
жетіп, егеменді ел ұрпағын тәрбиелеуде таптырмас құралға айналып отыр.
Аталған дәуірде мұншама көп педагогтардың аренаға шығуы кездейсоқ
емес. Қанқынды дамыған өндірісті, ғылыми және мәдениетті қоғам өзінің
негізгі өндірушілерінің сауаттануын басты талап етіп қойды. Онсыз қоғамның
дамуы мүмкін емес те еді. Содықтан да соңғы ғасырларда Батыс Еуропа, Ресей
және Қазақстандағы технологиялық прогресс жастарды өндірісте істеуге,
тәрбиелеуге, білім беру, тәрбие мекемелерінің көбейуіне, халықтық
мектептердің дамуына жол ашты.
3. Педагогика зерттейтін негізгі проблемалар.
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде өздігінен пайда болып , жасамай, тұлғаны
қалыптастырып оны өмірге дайындаудың және оған қажетті қоғамдық сана мен
қасиеттерді дамытудың құралы.
Осыдан, тәрбие заңдылықтары, оның сипаты мен әдістемелік негіздері
тәрбиелік қызметтің өзінде ғана көрінбей, ләеуметтік тұлға сипатына ие
адамның дау және қалыптасу заңдылықтарына негізделеді. Сондықтан
педагогиканың шұғылданатын заты жеке адамның дамуы мен оның арасында
болған байланысты заңдылықтарды зерттеу және оның негізінде тәрбиелік
жұмыстардың теориялық және әдістемелік проблемаларын шешу, яғни
педагогика адам дамуы мен қалыптасуының мән – мағынасын зерттей отырып,
арнайы ұйымдастырылған үрдіссипатындағы тәрбиенің теорясымен әдістерін
айқындайды.
Келтірілген педагогиканың анықтамасын зерттеушілерді ғана емес,
солармен бірге мекте қызметіне тікелей араласып жүрген практиктерді де
жеке тұлғаның даму процесін, сол даму мен тәрбие арасында жатқан терең
астарлы тәуелдік байланыстарды жан – жақты танып, түсіну қажеттігіне
бағдарлайды. Мұндай қажеттіліктің пайда болуының себептері жаңашыл
педагогикалық ой – пікірлердің туындауына байланысты өрістейді.
Мысалы, көп уақытқа дейін жеке тұлға дамуының қозғаушы күштері
ретінде тек сыртқы ықпалдар ғана назарға алынды. Ал адамның ішкі
жандүниелік кейіптері естен шығарылып, тіпті ол қажетсіз деп есептелінеді.
Келе – келе сыртқы әсерлердің өзінен - өзі керекті нәтижелерді бере –
бермейтіні айдан – анық болып, бұл ықпалдардың педагогикалық тараптан адам
қалыптасуындағы ұнамды да, келеңсіз де, ал кей жағдайларда бейтарапта
сипатқа ие болатыны айқындалды. Іс жүзінде, тәрбиеленушінің тәлімдік
әрекетті қалайша қабылдайтыны, оған қалайш қатынастық байланыс жасайтыны
үлкен маңызға ие. Осыдан педагогикада келесі теориялық идея бекіді: жеке
адамның дамуы мен оның мінез – құлқы тәрбиелік ықпалды қабылдау сипатына,
бұл ықпалдың адам жан дүниесі туғызатын сезімдік күйге байланысты. Осы
идеяның қабылдануы педагогикалық теория мен тәрбие әдістерінің дамуын алға
ілгерілетті, мағынасын тереңдете түсті.
Сонымен, педагогика тәрбие теориясы мен әдістемесіннақтылай отырып,
жеке адам дамуының астарлы, тереңде жатқан тетіктерін және оның дайындығына
қоғам тарапынынан қойылған талаптар мен әлеуметтік сапаларға орай арнайы
ұйымдастырылған қалыптасу процесін зерттейді. Бұл педагогика зерттейтін
негзгі теориялық проблемаларды бөліп қарастыруға мүмкіндік береді. Ондай
проблемалардың қатарына кіретіндер:
а) жеке адамның арнайы ұймдастырылған тәрбие жағдайында дамуы және
қалыптасуының мән – мағынасы мен заңдылықтарын зерттеу;
ә) тәрбиенің мақсатын анықтау;
б) тәрбиенің мазмұнын белгілеу;
в) тәрбие тәсілдерін зертеу;
Өзін - өзі бақылау сұрақтары.
1. Тәрбие жөніндегі ғылым – педагогика атауы қалай келіп шықты және ол қай
кезеңде дербес ғылым саласына бөлінді?
2. Адам тәрбиесіндегі ішкі және сыртқы ықпалдардың рөлін сипаттап беріңіз?
3. Педагогика нені зерттейді және қандай проблемалармен шұғылданады?
3 – тақырып.
Тұлғаның дамуы оны тәрбиелеу және қалыптастыру.
Мақсаты: жеке тұлға, оның даму факторлары туралы білім жүйесін
қалыптастыру.
Міндеттері:
а) Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуының өзара байланысының
негізгі ұғымдарын ашу.
ә) Жеке тұлғаның қалыптасуының философиялық- әдіснамалық негіздерін
сипаттау
б) Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторларды анықтау
в) Субъектінің қызмет- әрекеті рөлінің жеке тұлғаның дамуы мен
қалыптасуының жетекші факторы ретінде негіздеу
Қарастырылатын мәселелер:
1. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы.
2. Педагогика баланың дамуы жайында.
3. Белсенділік, оның түрлері.
Негізгі ұғымдар: жеке тұлға, индивид, даралық, даму, тәрбие, қалыптастыру,
жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының факторлары; қозғаушы күштер, жеке
тұлғаның қалыптасуының заңдылықтары; субъект және объект.
Басқа пәндермен байланысы: философия, әлеуметтану, психология, физиология,
педагогика тарихы, этнопедагогика.
1. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы.
Тәрбиенің негізгі мақсаты- қалыптасып келе жатқан жеке тұлғаның
әлеуметтіктәжірибені меңгеруі, оның жан- жақты үйлесімді дамуы. Жеке
тұлғаның даму мен қалыптасу мәселесінің көп ғасырлық тарихы бар. Ол көп
аспектілі және әртүрлі ғылымдардың тоғысында қарастырылады. Ертедегі грек
ғалымдаы жеке тұлғаның дамуына биологиялық факторлармен қоса әлеуметтік
фактрлар да әсер етеді деп есептеген. Жеке тұлғаның қалыптасуының
факторлары туралы идеялар келесі дәуірлердің прогрессивті философиялық және
психологиялық- педагогикалық пікірлерінде өз жалғасын тапқан (Э.
Роттердамский, Я. А. Коменский, К. А. Гельвеций, Д. Дидро, А. Дистерверг,
К. Д. Ушинский, В. Г. Белинский, Н. Г. Чернышевский, К. Маркс, Ф. Энгельс,
З. Фрейд, Д. Дьюи, Э. Торндайк, Н. К. Крупская, П. П. Блонский, А. С.
Макаренко, Л. С. Выготский, Э. И. Моносзон, Л. И. Божович, С. Л.
Рубинштейн, В. В. Давыдов т.б.).
Жеке тұлға бұл интегративті жүйе, әлдебір ыдырамайтын тұтастық.
Алайда, жеке тұлғаның зерттеумен айналысатын ғалымдар бұл тұтастықтың
“өзегі” бар деп мойындайды, олар оны “Мен- жүйе” немесе жай ғана “Мен” деп
белгілейді. Жоғарыда келтірілген жеке тұлға туралы түсінік жалпылама
ұғым болып табылады.
Жеке тұлғаның. ең маңызды белгілері - оның саналылығы,
жауапкершілігі, бостандығы қадір – қасиеті, даралығы. Жеке тұлғаның
маңыздылығы оның қасиеттері мен іс - әрекеттерінде қоғамдық процестің
тенденцияларының, әлеуметтік белгілер мен қасиеттердің айқын және
спетцификалық көрініс табуы арқылы, оның іс - әрекетіндегі шығармашылық
қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Бұл орайда “адам”, “жеке тұлға” деген
ұғымдардың қатары “даралық” деген ұғыммен толықтырылуы қажет.
Даралық бір адамның басқа бір адамнан, бір тұлғаның басқа бір
тұлғадан айырмашылығын, оның ешкімге ұқсамайтынын, өзіне тән ерекшелігі бар
екенін сипаттайды. Даралық, әдетте, адамның мінезі мен темпераментінің
ерекше белгілері ерекше белгілері (мысалы, салмақты- жігерлі және мақсатты
адам), шығармашылық қызмет- әрекеті мен қабілеттілігінің өзгешелігі ақылы
ерекшеленеді. Осылйша, мұғалімнің даралығы оның терең білімдарлығы,
педагогикалық көзқарастарының ауқымдылығы, балаларға деген ерекше қатынасы,
жұмыстағы шығармашылық ниеті, т.б. арқылы көрінеді. “Даралық” ұғымы бір
адамды басқа бір адамнан, бір тұлғаны басқа бір тұлғадан ажыратып, оған
өзіне тән сұлулық пен қайталанбас қасиет беретін жалпа мен жекеден тұрады.
Адам қасиетін түсіндіретін тағы бір ұғым “индивид”. Бұл сөз латын
тілінен алынған және оның қазақша баламасы “жекелік”. Ұғым ретінде бұл сөз
адамзат тұқымының еш қасиеттері ескерілмеген бір өкілін білдіреді. Бұл
орайда әрбір адам индивид болып табылады. “Жеке тұлға” ұғымы мен онымен
байланысты біртектес ғылыми категориялардың мәні осында.
Адамның жеке қасиеттері өмір жолында дамып, қалыптасатын болғандықан
жеке тұлғаның “дамуы” мен “қалыптасуы” ұғымдарының мәнін ашу педаггика үшін
маңызды мәселе болып табылады.
Даму табиғатқа, қоғамға және әрбір жеке тұлғаға тән жалпы қасиет
болып табылады. Даму дегеніміз- төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге
қарвай қозғалыс. Сатылай эволюциялық ауысу немесе революциялық секіріс
түрінде жүзеге асатын жоғары сапалы күйге қарай спралды өрлеу процесі. Даму
кезінде барлық философиялық заңдар жүзеге асады: өзгеру, санның сапаға
ауысуы, бір сапаның басқа бір сапаға ауысуы (бұл орайда бір нәрсе алынып
тасталады, “теріске шығарылады”). Бұл қозғалыс, өзгеріс жеке тұлғаның
дамуының қозғалыс күші болып келетін қарама- қайшылықтар күресі арқылы
жүзеге асады.
Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз, ең алдымен, оның қасиеттері мен
сапасындағы сандық өзгерістер процесі. Адам дүниеге келгеннен соң, дене
жағынан үлкейеді, яғи оның кейбір дене мүшелері мен нерв жүйесі өседі. Оның
тілі шығып, сөздік қоры молайады. Бала көптеген әлеуметтік- тұрмыстық және
моралдық біліктерге, еңбек дағдылары мен әдеттерге ие болады. Алайда,
адамның жеке тұлға ретінде дамуындағы ең бастысы- оның бойында болып жатқан
сапалық өзгерістер (танымдық, сезім, моралдық- жігерлік т.б.). Мінез-
құлықтың реактивті формалары белсенді түрде қалыптасып келе жатқан іс-
әрекеттілікке айналады. Дербестік пен өз мінез- құлқын билей алу
қабілеттілігі артады. Осы және басқа да өзгерістер адамның жеке тұлға
ретінде даму процесін сипаттайды.
Сондықтан, даму дегенімізді адамның анатомиялық- физиологиялық
жетілуінегі, оның жүйке жүйесі мен психикасының дамуындағы, сондай- ақ
танымдық және шығармашылық іс- әрекетіндегі, оның дүние танымы,
өнегелілігі, қоғамдық саяси көзқарастары мен сенімдерінің кеңеюіндегі орын
алатын сандық және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі деп
түсіну дұрыс. Адамның дамуына ішкі және сыртқы, меңгерілетін және
меңгерілмейтін факторлар әсер етеді, олардың арасында мақсатты тәрбие мен
білім берудің алар орны ерекше.
Педагогика мен психологияда жеке тұлғаның “қалыптасуы” термині жиі
қолданылады. Бұл жеке тұлғаның дамуының нәтижесі дегенді және оның пйда
болып, тұтастыққа, бірқалыпты қасиеттерге және сапалраға ие болғанын
білдіреді. Қалыптастыру (қалыптасу) дегеніміз- бір нәрсеге пішін (форма)
мен тұрақтылық беру; толықтық пен нақты бір түр беру. Бұл арада тұқым
қуалаушылықтың мәні өте зор- баланың ата- анасынан немесе ата- бабаларынан
биологиялық ерекшеліктердің жиынтығы. Тұқым қуалаушылық жер бетіндегі
тіршіліктің тарихы және белгілі бір түрдің (біздің жағдайымызда- адамның)
өмірінің тарихын анықтайды. Адамның тұқым қуалаушылығын екі түрге бөлуге
болады: жалпы адамзаттық (тік жүру бейімділігі, сана, сезім мүшелері
дамуының бейімділігі, ақыл, шартсыз рефлекстер, нәсілік және ұлттық
белгілер) және даралық (жүйке жүйесінің түрі, анатомиялық- физиологиялық
бейімділіктер).
Ағзаның тектілік негізі немесе генотипі төмендегі нәрселерден тұрады:
- морфологиялық белгілері (сыртқы бейнесінің ерекшеліктері);
- функционалды ерекшеліктер (мысалы, қан тобы);
- адамға тән бейімділіктер (тік жүріп- қозғалу, сөйлеу қабілетінің
дамуы, ойлау, еңбек ету қабілеті т.б.)
- жүйке қызметінің түрі (жүйке процестерінің күші, олардың қозуы мен
тежелуі, шапшаңдық- ширақтылық)
- әрекеттіліктің қандай да бір түрінің анатомиялық- физиологиялық
бейімділіктер
- есту мүшелері, ойлау құрылымы, сезім мүшелері құрылысындағы
ерекшеліктер т.б.
Жеке тұлғаның қалыптасуына, сонымен қатар қоршаған орта да әсер
Етеді- адам және қоғам өміріндегі әлеуметтік- экономикалық, тарихи
қалыптасқан жағдайлар. Қоршаған орта макро және микро болып бөлінеді. Макро
орта- дегеніміз- адамға әлеуметтік- экономикалық ықпалдардың мол жиынтығы
(өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар деңгейі, өмірдің қаржы
жағдайлары, мәдениеттің даму деңгейі, бұқаралық ақпараттар құалдары). Микро-
орталық дегеніміз баланың ең жақын қарым- қатынас ортасы, ол адамды
әрдайым қоршайтын және оның дамуына әсер ететін өзара байланысты заттар,
құбылыстар мен адамдар әлемі. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына, белгілі
бір мөлшерде табиғи немесе географиялық орта (климат), табиғат жағдайлары
әсер етеді.
Жеке тұлғаның қалыпасуына әсер ететін фактрлардың араында тәрбие ең
маңызды орын алады. Кең мағынада тәрбиенің белгілі бір әлеуметтік қызметтер
атқаратын қоғамдық құбылыс ретінде қарастыру қажет (ұрпақтан- ұрпаққа
берілетін әлеуметтік тәжірибе, жалпы адамзаттық мәдениет, т.б. ), ал тар
педагогикалық мағынада тәрбие.
2. Педагогика баланың дамуы жайында.
1. Педагогикадағы жеке адамның дамуы мен тәрбие ісінің проблемалары. Жеке
адам, оның дамуы мен қалыптасуы жөніндегі түсініктер.
Тәрбиенің негізгі масаты жеке адамды қалыптастыру және оның жан- жақты
толыққанды дамуын қамтамасыз ету. Ал бұл міндеттердің табысты шешімін
беру жеке адамның дамуы қалай өтетінін және оның қалыптасуына қандай
жағдайлар ықпал ететінін білумен байланысты.
Жеке адамдық сапалар өмір барысында қалыптасқандықтан, олар біреулерде
айқын көрініп, басқаларда күңгірттеу болады. Олай болса, жеке адамдық
дәреже деңгейін қалай білеміз және өлшемдері қандай деген сұрақтар
туындайтыны сөзсіз.
С.Л.Рубинштейннің зертеуі бойынша жеке адам өз қылығы мен іс - әрекетін
саналы басқаруға мүмкіндік беретін психикалық даму деңгейімен сипатталады,
яғни өз әрекетін ойластыра біліп, жауапкершілікті сезіну қабілетінің болуы;
өз бетінше дербес іс - әрекетін жасай білуі – жеке адамның мәнді белгілері.
Белгілі фолософ, ғалым В.П.Тугаринов жеке адамның сапалық көрсеткіштері
ретінде төмендегілерді атайды. 1)саналылық; 2) жауапкершілік; 3) еркіндік;
4) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Білім және ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті
“Педагогика және өнер” факультеті
“Педагогика және психология кафедрасы”
Оќу-єдістемелік кешен
“Педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша 050102,
“Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” – мамандығының студенттері
үшін
СИЛЛАБУС
Кредит № 1-3
Жетісай - 2005
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті
“Педагогика және өнер” факультеті
“Педагогика және психология кафедрасы”
Оќу-єдістемелік кешен
“Педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша 050102,
“Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” – мамандығының студенттері
үшін
СИЛЛАБУС
Кредит № 1-3
Оқу түрі: күндізгі
Курс: І курс І семестр
Лекция: 30 сағ.
Практикалық (семинар): 15 сағ.
СӨЖ: 45 сағ.
ОБСӨЖ 45 сағ
Барлық сағат: 135 сағ.
Қорытынды бақылау: емтихан І семестр
Аралық бақылаулар саны:
Барлық балл саны:
Жетісай -2005
Құрастырған: аға оқытушы Балажанова Ж.
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
“Педагогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы” пәні бойынша 050102
“Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” мамандығының студенттері
үшін әзірленген
Оқу - әдістемелік кешен типтік бағдарлама негізінде құрастырылған.
Типтік бағдарламаның индексі:___________________________ __________________
___________________________________ ___________________________________ __
Оқу - әдістемелік кешен кафедра мәжілісінде талқыланған
Хаттама № ______ “_____” 200 ___ ж.
Кафедра меңгерушісі________________ п. ѓ.к. Г.Т.М±сабекова
Факультет әдістемелік кеңесінде мақұлданған
Хаттама № ______ “_____” 200 ___ ж.
Әдістемелік кеңесінің төрағасы:____________
Факультет Кеңесінде мақұлданған
Хаттама № ______ “_____” 200___ ж.
Факультет кеңесінің төрағасы_____________ К.Баймаханов
050102 - мамандыѓын дайындайтын кафедра меңгерушісімен
келісілген_________________________ ____________________________
Мазмұны
1.
Абстракт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2. Курстың
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. Курстың
міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Жұмыс оқу жоспарынан көшірме ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Оқу сабақтарының құрылымы туралы мәлімет ... ... ... ..
6. Студентке арналған ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7. Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып
бойынша
бөлінуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8. Лекция сабақтарының жоспары, мазмұны ... ... ... ... ... ...
9. СӨЖ- жоспары, мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10. ОБСӨЖ- сабақтарының жоспары, мазмұны ... ... ... ... ..
11. Кредиттің мазмұнына сәйкес бақылау түрлері ... ... ... ..
а) тестілік сауаланамалар
б) жазбаша жоспар жұмысы
в) коллоквиумдар
г) сөзжұмбақтар
д) т.б.
12. Студенттің академиялық білімін рейтинг
бақылау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13. Пән бойынша оқу процесінің картасы ... ... ... ... ... ... ..
1. Абстракт
Оқу - әдістемелік кешені – педгогиканың жалпы негіздері және тәрбие
теориясы пәні бойынша 050102 “Бастауыш оқытудың педагогикасы мен
әдістемесі” мамангдығының студенттеріне осы курс бойынша дәріс беруші
оқытушының жұмысын тиімді ұйымдастыруға арналған. Білім беруде кредиттік
технологияны пайдалана отыра, барлық құжаттарды бір жүйеге (комплекске)
біріктіру, пәнді меңгеру процесінде студенттің білімін, машықтануын және
біліктілігін жоғары деңгейге көтеру көзделіп отыр.
Жұмыстық бағдарламада оқу жұмысының түрлері бойынша сағаттар
көрсетілген: СС- семинар сабақтар, СӨЖ- студенттердің өзіндік жұмысы.
Оқытудың мұндай бағдарламасы (SYLLABUS), семестрдің басында әрбір
студентке беріліп, студенттің білімін тереңдетуге, пәнге деген ықыласының
артуына, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттері ашылып, одан әрі
дамуына есебін тигізеді деп күтілуде.
СӨЖ- де зерттеліп отырған материалды студент өз бетімен игеруі мен
йүге берілген тапсырманы орындау көзделеді: Оқу материалы барлық оқыту
формаларының өрімделуі мен ерекшеленеді.
Дәрістің қысқаша жазбасы студентке қайсы бір тақырыптан қарастырылуда
неге назар аудару керектігіне бағыт береді, санасына негізгі ұғымдармен
терминдерді енгізеді.
Пәнді толықтай меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттің барлығымен
дерлік жұмыс өткізіп және өзіндік жұмысының барлық көлемін орындауы қажет.
Тапсырмалар мен жағдайлардың жиынтығы студенттерге аудиториялардан тыс
өзіндік жұмысты, үй тапсырмасын орындауға арналған.
Тесттік тапсырмалар студентке кредиттерді тапсыруда пән бойынша өз
білімдерін тексеруге және рейтингтік бақылауды тапсыруға, сынықемтиханды
алуға арналған.
Мақсаты: Педагогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы курсының
мақсаты педагогика ғылымы туралы оның жалпы негіздері жөнінде, оқытушының
теориялық және практикалық іс - әрекетін ұйымдастыруда әдіснаманың рөлі
туралы ұғымдарды қалыптастыру, жеке тұлға, оның даму факторлары туралы
түсінік беру, педагогика ғылымының салалары мен жүйелерін білу және тәрбие
түрлерінің ерекшеліктерін білу.
Міндеттері:
1. Педагогика ғылымының оқыту пәні бойынша олардың салаларымен
жүйлерін, әр түрлі зерттеу мақсаттарын, әдістерін оқып үйрену.
2. Педагогика ғылымы адамның тәрбиесі жөніндегі ғылым екендігі
туралы түсініктерін қалыптастыру.
3. Педагогиканың жалпы негіздері мен тәрбиенің құрамды
бөліктерін, тәрбиенің мақсат – міндеттерін, заңдылықтары мен
принциптерін және формалары мен әдістерін ұғындыру.
4. Жеке тұлға мен оның қарым – қатынасы туралы білімдерді
қалыптастыру.
2.Жалпы мәліметтер:
Лектор: Ж.Б. Балажанова
“Педагогика және психология кафедрасы”. №1 оқу корпусы 7 кабинет
телефон: 252
Кафедрадағы бос уақыты: Жұма
3. Курстың пререквизиттері және постреквизиттері.
Педагогиканың жалпы негіздері мен тәрбие теориясы пәнін меңгеру үшін
студенттер “Қазақстан тарихы”, “Жас өспірімдер физиологиясы және мектеп
гигиенасы”, “Философия”, “Экология” пәндерін білуі тиіс.
Аталған курсты оқып үйрену “Дидактика”, “Педагогика тарихы”, “Тәрбие
жұмыстарының әдістемесі”, “Психология” пәндерін меңгеруге көмектеседі.
№ Аты – жөні Курсты өткізу уақыты Байланыстырушы мәлімет
1 Балажанова Ж.Б. Аудиториялық сабақтар СӨЖ
Лекция: Уақыты: Тел:
Уақыты: Ауд: Каб:
Ауд: Корпус:
Семинар: Уақыты: Тел:
Уақыты: Ауд: Каб:
Ауд: Корпус:
4.Жұмыс оқу жоспарынан көшірме.
Қорытынды
Кредит Жалпы Оқу жүктемесінің жалпы көлемі бақылау
№ семестрсаны сағат
саны
Соның ішінде
Лекция Прак СӨЖ ОБСӨЖ
1 2 3 4 5 6 7 8 9
4 3 135 30 15 45 45
Емтихан
4 Кредит№1 45 10 5 15 15
4 Кредит №2 45 10 5 15 15
4 Кредит №3 45 10 5 15 15
5. Оқу сабақтарының құрылымы:
Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.
Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс
істеуі қажет.
Семинар сабақтарында - студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемалар-
ды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой - әрекет талап ететін әдіс –
тәсілдерді меңгеруі керек.
СӨЖ – студенттің өзіндік жұмысы. Студент үйге берілген тапсырмаларды
орындайды, өз бетімен меңгереді.
6. Студентке арналған ережелер (Rules):
1. Сабаққа кешікпеу керек.
2. Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды
өшіріп қою керек.
3. Сабаққа іскер киіммен келу керек.
4. Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда
деканатқа анықтама әкелу керек.
5. Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.
6. Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі
ІV. Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып бойынша
бөліну кестесі.
Кредит №1
№ Лекция тақырыбы Лекц Семи- СӨЖ ОБСӨЖ
сағат нар сағ. сағ. саны
саны сағат саны
саны
1 Педагогика ғылым ретінде. 1 1 1
2 Педагогиканың ғылымдық мәні, оның ерекше 1 1 2,3 2,3
білім саласына бөлінуі және зерттеу
аймағы
3 Тұлғаның дамуы оны тәрбиелеу және 1 1 4 4
қалыптастыру.
4 Баланың дамуындағы жас және дара 1 1 5,6 5,6
ерекшеліктер, оларды оқу -тәрбие
процесінде ескеру.
5 Бастауыш мектептегі педагогикалық 1 7 7
процесс.
6 Педагогикада мақсатты анықтау. 1 8,9 8,9
7 Мектеп мұғалімі -қоғамның сенімді өкілі 1 10 10
8 Жалпы білім беретін орта мектепті қайта 1 1 11,12 11,12
құру жағдайында ынтымақтастық педагогика
9 Тәрбиенің мақсаты мен мазмұны. 1 13 13
10 Тәрбиенің принциптері 1 1 14,15 14,15
Барлығы 10 5 15 15
Кредит №2
№ Лекция тақырыбы Лекц Семи- СӨЖ ОБСӨЖ
сағат нар сағ. сағ. саны
саны сағат саны
саны
1 Тәрбиенің әдістері. 1 1 16 16
2 Тәрбие әдістерінің жіктелуі 1 1 17,18 17,18
3 Тәрбие технологиясы 1 19 19
4 Әлеуметтік – бағдарлық және этикалық 1 20,21 20,21
тәрбие істері
5 Ұжымды қалыптастыру және оның оқушы 1 1 22 22
тұлғасына ықпалы.
6 Кіші мектеп оқушыларының ғылыми 1 23,24 23,24
көзқарасының негіздерін қалыптастыру.
7 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың құлық 1 25 25
тәрбиесі.
8 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 26,27 26,27
ақыл-ой тәрбиесі.
9 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 28 28
азаматтық тәрбиесі
10 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың еңбек 1 1 29,30 29,30
тәрбиесі .
Барлығы 10 5 15 15
Кредит №3
№ Лекция тақырыбы Лекц Семи- СӨЖ ОБСӨЖ сағ.
сағат нар сағ. саны
саны сағат саны
саны
1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 31 31
экономикалық тәрбиесі.
2 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 32,33 32,33
экологиялық тәрбиесі .
3 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 34 34
эстетикалық тәрбиесі.
4 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың дене 1 1 35,36 35,36
тәрбиесі.
5 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың 1 1 37,38 37,38
құқықтық тәрбиесі.
6 Кіші мектеп жасындағы оқушыларға 1 39 39
валеологиялық тәрбие беру
7 Мектеп пен отбасы ынтымақтастығы. 1 1 40,41 40,41
8 Сынып жетекшісінің педагогикалық 1 42 42
процестегі ролі
9 Жастар қозғалысы: балалардың қазіргі 1 43,44 43,44
ұйымдары мен бірлестіктері
10 Оқушының және сынып ұжымының 1 45 45
психологилық, педагогикалық
профессиографиясы
Барлығы 10 5 15 15
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті
“Педагогика және өнер” факультеті
“Педагогика және психология кафедрасы”
“Педагогиканың жалпы негіздері және тәрбие теориясы “ пәні бойынша 050102
мамандығының студенттері үшін
ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ
Жетісай - 2006
Лекция сабақтарының жоспары.
І – кредит
Педагогиканың жалпы негіздері.
1 – тақырып
Педагогика ѓылым ретінде.
Лекцияныњ маќсаты: Педагогика ѓылымыныњ негізгі ±ѓымдарын меңгеру;
педагогиканыњ басты ерекшелігін жєне міндеттерін ашып кµрсету;
методологиялыќ негізін аныќтау арќылы педагогиканыњ ѓылымдармен
байланысын дєлелдеу; м±ѓалімніњ теориялыќ жєне практикалыќ іс-єрекетін
±йымдастыруда єдіснаманыњ ролі туралы ±ѓымды ќалыптастыру.
Қарастырылатын мәселелер:
1. Педагогика пєні жайлы ұғым.
2. Педагогика ѓылымының дамуы мен міндеттері.
3. Педагогика ғылымының құрылымы, оның басқа ғылымдармен байланысы.
4. Ғылыми - педагогикалық зерттеу әдістері.
Негізгі тірек ±ѓымдар: Педагогика, жеке т±лѓаныњ даму, ќалыптасуы,
педагогика пєні, педагогиканыњ ±ѓымдары (категориялары), педагогиканыњ
єдіснамасы, ѓылыми педагогиканыњ зерттеу єдістері.
Пєнаралыќ байланыс: Философия, єлеуметтану, психология, саясаттану,
мєдениеттану.
1. Педагогика пєні жайлы ұғым.
Педагогика пєні , адам тану ѓылымыныњ ішіндегі жетекшілерініњ бірі
ретінде, µте кµне ѓылымдардыњ бірінен саналады.
Педагогиканыњ ѓылым ретінде µз пєні, яѓни ѓылыми таным-білімніњ белгілі
бір саласы бар. Б±л ќоѓамныњ жас ±рпаќты µмірге даярлау жµніндегі ерекше
міндетті ќызмет (функциясы)- тєрбие беру саласы болып табылады. Педагогика
бала жайындаѓы ілім, олай болса, ол ±рпаќ тєрбиесі жайындаѓы ілім.
Педагогика гректіњ “paidagogas” –баланы жетектеуші, ертіп ж‰руші
сµзінен алынѓан. Ењ алѓашќыда б±л сµз ќ±л ќожасыныњ баласын мектепке
жетектеп апарушы дегенді білдірсе, кейін келе ол тєрбие туралы ѓылымныњ аты
ретінде ќалды. Тєрбиеніњ негізгі маќсаты – жинаќталѓан білім мен ќоѓамдыќ-
тарихи тєжірибиені жеткіншек ±рпаќтарѓа беру.
Педагогика пєні – адамныњ адамды тєрбиелеуі; педагогика пєні-тєрбиелік
іс-єрекет; педагогика пєні-арнайы ±йымдастырылѓан єлеуметтік сала . Ењ
негізгісі педагогика – тєрбие туралы ѓылым .
Педагогика – тєрбие туралы ѓылым ретінде тєрбиеніњ мєнін аныќтау,
т‰сіндіру, тєрбиеніњ µзіне тєн ерекшк зањдылыќтарын кµрсету, ќоѓамның жеке
т±лѓаныњ м‰ддесіне сай болуын, ыќпалын айќындау, танып білу .(Т.А. Ильина .
Педагогика М. 1984).
Тєрбиелеу ‰рдісінде (процесінде) жања ±рпаќтар білімді, белгілі ењбек
машыѓын мењгеруге, ќоѓамдаѓы мінез – ќ±лыќ нормаларын ±ѓып, µмірге деген
кµзќарастардыњ белгілі ж‰йесін ќалыптастыруѓа тиіс .
Педагогиканыњ тєрбиелеудегі ролі ќандай? Ѓылым ретіндегі педагогика
мен ќоѓам функциясы ретіндегі тєрбиеніњ арасындаѓы байланыс не ден
кµрінеді?
Б±л с±раќтарѓа жауап беру ‰шін тєрбиеніњ ќоѓамдыќ әнін ашып , адамзат
ќоѓамы дамуыныњ т‰рлі кезењдерінде оны ж‰зеге асырудыњ ерекшеліктерін
талдап ќарау, сондай-аќ педагогика ѓылымы ќалай дамып, ќалыптасќанымен
танысу ќажет.
Єрбір келешек ±рпаќтыњ ќоѓамдаѓы орнын табуы ењ алдымен µткен ±рпаќтардыњ
жинаѓан єлеуметтік тєжірбиесін мегеру деген сµз. Адамзат есейген сайын ,
мазм±ны жаѓынан єлеуметтік тєжірибеде к‰рделене т‰седі .
Адамзат ќоѓамы ‰немі дами келе адамдарды тєрбиелеумен білім беру ісіне жања
талаптар ќойды, тєрбиеніњ арнасы кењейді, ересек адамдарѓа білім беріп,
оларды бір маќсатќа тєрбиелеу ‰шін арнаулы оќу орындарына деген ќажеттілік
келіп шыќты.
Педагогика басќа ѓылымдар сияќты, белгілі бір аќиќат саласындаѓы білім
дерді ж‰йеге келтіреді.
Педагогика ѓылымы ењ кµне ѓылымдардыњ бірінен саналады . Ќоѓамдыќ
µмірден бµліп альп ќарауѓа болмайтын ѓылым болып табылады .Педагогикалыќ
білім жастарды µмірге єзірлеу, тєрбиелеуге байланысты пайда болѓан адамныњ
µзіндік ерекше єрекетіне жатады .
Кµне дєуірдіњ µзінде – аќ кµптеген ќоѓам ќайраткерлері , ойшылдар
оќыту мен тєрбиеніњ рµлініњ зор екенін, оныњ адам ‰шін ќажет екенін білген
.
Педагогика – жас ±рпаќ пен ересектерге жан – жаќты тєрбие , білім
беру, оќыту зањдылыќтарын айќындайтын ѓылым.
Єрбір ѓылымныњ µзіне тєн тану саласы жєне ѓылыми ±ѓымдары бар .
Мысалы: философияда – м±ндай ±ѓымдарды болмыс , материя , ќозѓалыс ,
экономикада – ќоѓамныњ µндіргіш к‰штері, өндірістік қатынастары, ол
педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) дегеніміз- объективтік құбылыстарды,
қасиеттерді және қатынастарды бейнелейтін ойлау формасы. Осымен бірге
ұғымдар біздің санамыздың сатылары. Педагогикалық ұғымдар арқылы
педагогикалық құбылыстарды ,олардың өзара байланысын танимыз.
Тәрбие
Тәрбие дегеніміз- адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау
мақсатын көздеп , жаңа ұрпаққа қоғамдық- тарихи тәжірбиені беру процесі
болып табылады.
Тәрбие –аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжірбиені беру
процесі.
Тәрбие ұғымы кең мағынада табиғат және әлеуметтікортаның, мектеп пен
ата- ананың , бүкіл бұқараның тұлғаның дамуы мен қалыптасуына ететін ықпалы
деп түсінуі керек.
Білім беру - бұл ұғымды ең алғашқы рет педагогикаға енгізген Иоганн
Генрих Песталоцци.
Білім беру деп-табиғат және қоғам жайында ғылымда жинақталған білім
жүйесін жеке адамның меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуін
айтады. Білім беру мәселесі әрбір қоғамның даму дәрежесіне байланысты.
Қазіргі атом, космос халық шаруашылығының автоматтандыру дәуіріде білім
беру ғылыми - техникалық үдеудің құдіретті факторы болып отыр. Халыққа
білім беру ісінің негізі- жалпы орта білім. Білім беру барысында жеке
адамның таным іс-әрекеттері дамиды, ой өрісі кеңіп, еңбекке дұрыс
көзқарасы және мәдени деңгейі артады.
Оқыту –білім берудің негізгі жолы. Оқыту оқытушыны мен оқушылардың
біріккен іс- әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты біртекті процесс:
біріншіден, оқытушы оқушыларға білім беріп , іскерлікке, дағдыға үйретеді,
екіншіден, оқушы таным міндеттерін жете түсініп , дағдыны игереді және
оларды өмірде қолданады.
2.Педагогика ѓылымының дамуы мен міндеттері.
ХIХ ғасырға дейінгі ғылыми ізденістердің пәндік саласын анықтауға
байланысты ғылымдардың бөлінуі (даралануы) белсенді жүріп жатты.
Педагогика да бірте-бірте жалпы пәнмен байланысты бола отыра, мақсаттары,
жас ерекшеліктері, оқу- тәрбиелеу, оқу орындарындағы типтері бойынша
ерекшілігі бар салалар айқындала түсті.
Педагогикалыќ ѓылымдарының жүйесіне: жалпы педагогика, жас ерекшілік
педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика, кәсіби педагогика, педагогика
мен білім берудің тарихы, салалық педагогика, корекциялық педагогика,
салыстырмалы педагогика , жеке пәндер әдіснамасы және т.б. жатады.
Жалпы педагогика педагогикалық процесс білім берудің негізгі
заңдылықтарын зерттейді. Жас ерекшілік педагогика (мектепке дейінгі,
мектеп, ересектер педагогикасы) анотомиялық және физиологиялық және әртүрлі
жастағы топтардың психологиялық ерекшіліктеріне сәйкес педагогикалық
процесс пен білім берудің ерекшелігін зерттейді.
Кәсіби –техникалық білім беру педагогикасы, арнаулы орта білім беру
педагогикасы, жоғары білім беру педагогикасы –пәндері (дисциплины) ,олардың
пәні педагогикалық процесс және жұмысшы кадрларын кәсіби және сонымен бірге
әртүрлі деңгейдегі мамандарды даярлаудың заңдылыққтары б.т
Әскери педагогика әртүрлі рангтағы әскери қызмет атқаратындарды
әскерге шақыру жасындағылардан бастап әскери мамандықты игергендер мен
офицерлер құрамының тәрбиелік іс- әрекетінің тәрбиелік заңдылықтарын
зерттейді.
Еңбекпен түзету педагогикасы түрмеде отырған азаматтарды қайта
тәрбиелеудің теориясы мен практикасын құрастырады. Мұнда жас ерекшілігі
ескеріледі, оларда әсіресе балалар мен жасөспірімдер қылмысына қатысты
кездесетін заң бұзу зерттеледі.
Педагогика тарихы - адамзат тарихындағы педагогикалық идеялар мен
мектептердің қалыптасуын зерттейтін ғылым.
Салыстырмалы педагогика әрбір елдегі білім беру және тәрбие
жүйелерінің дамуын, олардың жалпы өзіндік ерекшіліктерін салыстыра ,
дамуын зерттейді.
Жеткілікті дәрежеде дербес педагогикалық пәндер тобын жеке немесе
пәндік педагогика құрайды, онда жалпы - бұл педагогикалық заңдар мен
заңдылықтар, танымдық әрекет әдістері, ал жеке ерекшілік берілетін сабақ
пәнінің мазмұны.
3. Педагогика ғылымының құрылымы, оның басқа ғылымдар мен байланысы.
Тәрбие мен оқыту ісінің дамуына байланысты педагогика ғылымының
мынандай салалары бар: мектепке дейінгі педагогика, мектеп педагогикасы,
педагогика тарихы, дефектология, пәндерді оқыту әдістемесі, кәсіптік -
техникалық білім беру педагогикасы, жоғары мектеп педагогикасы, әскери
педагогика, мәдени – ағарту қызметкерлерінің педагогикасы, түзеліс – еңбек
педагогикасы т.б. пайда болды.
Педагогика ғылымы басқа ғылымдармен тығыз байланысады. Өйткені, адамды
жан – жанты тәрбиелеу проблемасын шешу үшін педагогика басқа ғылымдардың
нақты мағлұматтарына сүйенеді. Олар: философия, психология, жас ерекшелігі
физиологиясы, мектеп гигиенасы, социология, кибернетика т.б.
Педагогика білім беру, педагогикалық шындық туралы ғылым ретінде
педагогикалық процестің дамуы мен қызмет етуінің заңдылықтарын зерттейді,
теориялық білімдерді жинақтайды және жүйеге келтіреді, педагогикалық шындық
тәжірбиесін зерттейді, яғни практика үшін педагогикалық шындықты қайта құру
үшін негіз жасайды.
Педагогикалық ой алғашқыда жалпы философиялық білімдер жүйесінде ,
діни ілімдерде, саясаттануда, заңда, әдебиетте дамиды.Қазіргі замандағы
педагогика психологиямен тығыз байланысты. Психология адам психасының
дамуының заңдарын, ал педагогика – тұлғаның дамуын басқаруды зерттейді.
Педагогика ол организмнің материалды – энергиялық түрлілігіш ашып
көрсететін физиологияға , соның ішінде жоғарғы нерв қызметінің
заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді. Мұндай білімдерді
меңгеру танымдық іс-әрекет және тұлғаның әлеуметтану процестері табиғатын
терең түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы олардың
медицинамен байланыстылығында, себебі педагогикалық шындықтың бірқатар
құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың
денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады.
Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары белгілі бір проблеммаларды
зерттеу барысында басқа ғылымдарға – тарихқа, этнологияға, этнографияға,
юриспруденцияға, экономикаға, демографияға, экологияға және т.б. таралады.
4. Ғылыми - педагогикалық зерттеу әдістері.
“Методология ” грек тілінен аударғанда “әдіс туралы ғылым” деген
мағынаны береді. “Метод” “әдіс” термині тікелей нақты бір нәрсеге деген жол
ретінде анықталады, яғни методология мағнасы жағынан бір нәрсені тану
туралы ғылым болады. Сондықтан методология зерттеу процесі туралы ілім
ретінде түсіндіріледі. Ғылыми метологияны жетілдірудің бастамасын және
негізін Гегель салды, ол өз назарын бірінші болып философиялық әдістің
ерекшелік сипатына, оның нақты ғылымдар әдістерінен айырмашылығына және
методологияның олармен үйлесімсіздігі назар аударды. Гегель әдісі дегеніміз
мазмұнының қозғалысы, құбылыстың мәнін ашып көрсету және оның мазмұнынан
тыс жасалмайтындығын баса көрсетті.
Материалистік диалектика табиғатты үздіксіз қозғалыспен даму
барысындағы біртұтастықтың бірлігі ретінде ашып көрсете отырып табиғат және
адам тәжірибесі туралы ғылымдарының деректерімен толық сәйкестік барын
көреді. Диалектикалық әдіс таным процесі арқылы заттар және олардың ойша
(идеалды) бейнесі, яғни ұғым пайда болу процесінде, үздіксіз дамуда,
олардың органикалық бірлігі мен өзара байланысында материалдық шындықтың
заңдылықтарын ашады.
Педагогикалық методологияның мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы
ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану
ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл
айтылған үш көзқарас педагогика методологиясының шекарасын мөлшерсіз
кеңейтеді немесе тарылтады. Қазіргі педагогика методологиясының пәні
болып педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі – педагогикалық білімдер
жүйесін зерттеу процесі екендігі анықталған. Методологиялық білімдер
жүйесінде: педогогика пәні, педогогиканың категориялары , педогогиканың
ғылыми білімдер жүйесіндегі ролі, педогогиканың басқа ғылымдармен өзара
байланысты, педогогика ғылымдарының жүйесі; педогогикалық пәндердің жалпы
және ерекшелік міндеттері, педогогиканың анықтамалы- терминдік жүйесі
жатады.
Қандай да салада болмасын ғылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші)
зерттеу процесінің барлық элементтерін білуін талап етеді.
- тақырыпты үйлестіре (дифференцировать) және оның көкейкестілігін
дәлелдей біледі;
- ғылымдағы тақырырыптың зерттелу жағдайын және пайда болған
қайшылықтарын анықтай білуде оларды тәжірибеде піскен сұрақтардың,
жасалған теориялардың (разработкалардың сәйкес келмеуі);
- зерттеу нысанасын талдамалардың , үйлестіре біледі.
- Мақсат (қандай нәтиже алуға болатындығын ) нысана зерттеу пәнін
анықтай алады.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1. Педагогика қандай мәселелерді қарастырады?
2. “Педагогика” , “Педагогика пәні”, “Тәрбие”, “Білім беру”, “Оқыту”
ұғымдарына берілген анықтамаларға талдау жасаңыз.
3. Педагогика қандай ғылымдармен байланысты және педагогикалық
институттардың оқу жоспарында олардың қайсысы алынған себебін ашып
көрсетіңіз.
4. Педагогиканың ғылыми зерттеу әдістері және олардың мұғалім үшін
қажеттілігі.
5. Ғылымның методологиясы деген не ?
Реферат тақырыптары
1. Педагогика ғылыми пән ретінде.
2. Педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланысты.
3. Методологияның педагогика ғылымының дамуына әсері.
2 – тақырып
Педагогиканың ғылымдық мєні, оның ерекше білім саласына бµлінуі жєне
зерттеу аймағы.
Қарастырылатын мәселелер:
1. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория.
2. Педагогиканың арнайы ғылым, білім саласына бөлініп шығу және оның
көрнекті өкілдері.
3. Педагогика зерттейтін негізгі проблемалар.
1. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория
Әр саладағы ғылымды меңгеру, әдетте, сол ғылымның пайда болуы мен
дамуы, оның зерттейтін проблемаларын анықтап, түсінуден басталады. Шынында
да, әр ғылым саласыөз тарихына, зерттелуі тиіс және сол ғылымның теориялық
негізін түсінуге жәрдемдесетін табиғи немесе қоғамдық құбылыстардың нақты
аймағына ие.
Ескеретін жәйт, аталған мәселелерді қарастыруда әрдайым екі
тұжырымды жадтан шығармау лазым:
1. Үлкен даму жолы қаншалықты шырғалаң және дәуір тозаңымен көмескеленсе
де, қай ғылым болмасын қоғам қажеттілігінен дамып қалыпта - сады.
2. Адамзат білімінің қай саласы болмасын ғылымдық дәрежеге көтерілуі үшін
тек ерекше, соған ғана тән зерттеу аймағы болып, нақтылануы қажет.
Педагогикалық білім өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа дайындауға
немесе тәрбиеге бағышталған адамзат іс - әркетінің ерекше бір саласына
кіреді. Шынында да, педагогика жөнінде сөз болған да, әдетте, бұл термин
оқу - тәрбие, адамды қалыптастыру түсініктерімен баламалас қолданылады.
Ал, тәрбиенің өзі жас әулетті тұрмысқа дайындау құралы ретінде, адамзат
қоғамының іргетасы қалануымен бірге пайда болады. Еңбек құралдарын жасау,
табиғат өнімдерін меншіктеуге байланысты өндірістік және бірлікті іс -
әрекет пен қызметтік тәжірибелерді жинақтай келе, адамдар оларды келер
ұрпаққа өткізуді мақсат – мүддесіне айналдырды.
Ал әрқандай қоғамдық құбылыс ретінде тәрбиелік қызмет пен оның сипаты
бір қалыпта тұрып қалған емес, қоғамдық жағдайлардың ықпалымен ол үздіксіз
жетіліп дамуда болды. Мысалға, ұзақ уақыт балалар өндірістік және
адамгершілік тәжірибені, бірлікті еңбек әрекетінде, үлкендермен араласа
жүріп игеріп отырды. Осылайша жағдай тайпалық қауымға дейін де, тайпалық
қауым кезінде де күнделікті іс - әркеттің қарапайымдылығынан болған еді.
Сондықтан да бұл дәуірде тәрбие адамдардың арнайы кәсіби қызметі бола
алмайды, яғни арнайы тәрбиелікмекемелер болмады, тәрбиені кәсіпке
айналдырған адамдардың да қажеттігі әлі туындамаған кез еді. Құл
иеленушілік қоғамда да бұл жағдай ұзақ уақыт сақталды.
Бірақ, уақыт өткен сайын тәрбие саласындағы бұл жағдай өзгере бастады.
Жер өңдеу мен мал шаруашылығы, қөлөнершілік бірте - бірте дамып,
күрделенеді. Адамдардың қоршаған дүние жөніндегі ілімдері қордаланып, м
келе – келе ғылымның дамуына бастау берді. Жаңарған қоғамдық жағдайда
өндірістік тәджірибе мен ғылыми біліктерді игеру енді арнайы және ұзақ
мерзімді үйренусіз мүмкін болмай қалды.
Тәрбиенің дербес қоғамдық қызметі сипаты ала бастуы адамдарда
тәрбиелік қызмет тәжірибесін жинақтап, қорытындылауды ойластыру қажеттігін
туындатты. Тәрбиенің кең өріс алып күрделенуі тәрбие қызметімен байланысты
теориялық білімдердің ерекше саласының қарқыны мен дамуына жол ашты.
Қоғам мен табиғат жөніндегі барша білімдер секілді тәрбиелік білім де
философия аясында нақтыланып, зерттелді. Бұл жағдай ежелгі грек дүниесінен
басталып, ХІ ғасырдың аяғына дейін сақталды.
2. Педагогиканың арнайы ғылым, білім саласына бөлініп
шығу және оның көрнекті өкілдері.
Тәрбие теориясынының қарқынды дамуына қармастан, ХІІ ғасырдың басына
дейін педагогика философияның бір бөлігі ретінде қарастырылып келді.
Шынында, осы күннің өзінде де атақты философтардың қай – қайсысыда тәрбие
мәселелерін айналып өтпейді, осының өзі педагогикалық проблемалардың қоғам
мен ғылым үшін аса маңызды екенінің кепілі.
Педагогика ерекше ғылым ретінде философиялық білімдер жүйесінен ХІІ
ғасырдың басында бөлектеніп шықты. Ағылшын жаратылыстанушысы және философы
Фрэнсис Бэкон 1561 – 1626 1623 жылы өзінің “Ғылымның қадір - қасиеті
және жетілуі” атты трактатын жария етті. Бұл еңбегінде ол ғылымдарды
сарапқа сала отырып, олардлың арасында педагогиканы ғылыми білімдердің
дербес саласы деп бөлектеді. Осы ғасырда – ақ педагогиканың өзіндік
статусы аса көрнекті чех педагогы Ян Амос Коменскийдің 1592 – 1670
еңбектерінде беки түсті. Оның теориялық идеялары дүние жүзіне кең
танымалда, әрі осы күнге дейін өз маңызын жойған емес. Каменскиийдің әйгілі
“Ұлы дидактика ” атты еңбегінде балаларды оқытудың негізгі теориялық
мәселелері мен оларды ұйымдастырудың жолдары баяндалды. Өз еңбектерінде
Я.А. Коменский балалардың адамгершілік тәрбиесіне өте үлкен мән берді, ол
“Аналар мектебі” атты кітабында отбасы тәрбеисіне байланысты өз
көзқарастарын паш етті.
Коменский ізімен батыс европалық педагогика тарихында елеулі
еңбегімен көрінген ғылым өкілдері келіп шықты. Олардың ішінде аса
көрнектілері Англияда Джон Локк 1632 – 1704, Францияда Жан – Жак Руссо
1712 – 1781, Швейцарияда Иоган Генрих Песталоцци 1746 – 1827,
Германияда Иоган Гербарт 1776 – 1841 және Адольф Дистерверг 1790 –1866
т.б. болды.
XVIII ғ Германияда алғашқы рет мұғалімдерді дайындайтын арнайы оқу
орны ашылып, онда ерекше ғылыми пән ретінде педагоги оқытыла бастады.
Осының бәрі педагогикалық теорияның жедел дамуына себепші болып, ірі – ірі
оқымысты педагогтардың қалыптасуына мүмкіндік берді.
Сонымен, XII ғ. мен XIX ғасырдың аралығы педагогикалық теорияның
үлкен қарқын ала дамыған, аса құндық тәрбиелік идеялардың өрбіген заманы
болды. Педагогикалық ойдың аса кемелденген орталығы Ресейде
К.Д. Ушинский (1824 – 1870), Н.И. Пирогов (1810 – 1881), В.И. Водовозов
(1825 – 1886), А.Ф. Лесгафт (1837 – 1909), Л.Н. Толстой (1828 – 1910) және
т.б. еңбектері үлкен маңызға ие болды.
Ұлттық педагогикалық теориямыз бен тәрбие мәселелері Ы. Алтынсарин,
С. Көбеев, А. Байтұрсынов, С. Асфандияров сынды және т.б. кемеңгер ағартушы
- педагогтардың еңбектерінде өз көрінісін тауып, біздің дәірімізге дейін
жетіп, егеменді ел ұрпағын тәрбиелеуде таптырмас құралға айналып отыр.
Аталған дәуірде мұншама көп педагогтардың аренаға шығуы кездейсоқ
емес. Қанқынды дамыған өндірісті, ғылыми және мәдениетті қоғам өзінің
негізгі өндірушілерінің сауаттануын басты талап етіп қойды. Онсыз қоғамның
дамуы мүмкін емес те еді. Содықтан да соңғы ғасырларда Батыс Еуропа, Ресей
және Қазақстандағы технологиялық прогресс жастарды өндірісте істеуге,
тәрбиелеуге, білім беру, тәрбие мекемелерінің көбейуіне, халықтық
мектептердің дамуына жол ашты.
3. Педагогика зерттейтін негізгі проблемалар.
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде өздігінен пайда болып , жасамай, тұлғаны
қалыптастырып оны өмірге дайындаудың және оған қажетті қоғамдық сана мен
қасиеттерді дамытудың құралы.
Осыдан, тәрбие заңдылықтары, оның сипаты мен әдістемелік негіздері
тәрбиелік қызметтің өзінде ғана көрінбей, ләеуметтік тұлға сипатына ие
адамның дау және қалыптасу заңдылықтарына негізделеді. Сондықтан
педагогиканың шұғылданатын заты жеке адамның дамуы мен оның арасында
болған байланысты заңдылықтарды зерттеу және оның негізінде тәрбиелік
жұмыстардың теориялық және әдістемелік проблемаларын шешу, яғни
педагогика адам дамуы мен қалыптасуының мән – мағынасын зерттей отырып,
арнайы ұйымдастырылған үрдіссипатындағы тәрбиенің теорясымен әдістерін
айқындайды.
Келтірілген педагогиканың анықтамасын зерттеушілерді ғана емес,
солармен бірге мекте қызметіне тікелей араласып жүрген практиктерді де
жеке тұлғаның даму процесін, сол даму мен тәрбие арасында жатқан терең
астарлы тәуелдік байланыстарды жан – жақты танып, түсіну қажеттігіне
бағдарлайды. Мұндай қажеттіліктің пайда болуының себептері жаңашыл
педагогикалық ой – пікірлердің туындауына байланысты өрістейді.
Мысалы, көп уақытқа дейін жеке тұлға дамуының қозғаушы күштері
ретінде тек сыртқы ықпалдар ғана назарға алынды. Ал адамның ішкі
жандүниелік кейіптері естен шығарылып, тіпті ол қажетсіз деп есептелінеді.
Келе – келе сыртқы әсерлердің өзінен - өзі керекті нәтижелерді бере –
бермейтіні айдан – анық болып, бұл ықпалдардың педагогикалық тараптан адам
қалыптасуындағы ұнамды да, келеңсіз де, ал кей жағдайларда бейтарапта
сипатқа ие болатыны айқындалды. Іс жүзінде, тәрбиеленушінің тәлімдік
әрекетті қалайша қабылдайтыны, оған қалайш қатынастық байланыс жасайтыны
үлкен маңызға ие. Осыдан педагогикада келесі теориялық идея бекіді: жеке
адамның дамуы мен оның мінез – құлқы тәрбиелік ықпалды қабылдау сипатына,
бұл ықпалдың адам жан дүниесі туғызатын сезімдік күйге байланысты. Осы
идеяның қабылдануы педагогикалық теория мен тәрбие әдістерінің дамуын алға
ілгерілетті, мағынасын тереңдете түсті.
Сонымен, педагогика тәрбие теориясы мен әдістемесіннақтылай отырып,
жеке адам дамуының астарлы, тереңде жатқан тетіктерін және оның дайындығына
қоғам тарапынынан қойылған талаптар мен әлеуметтік сапаларға орай арнайы
ұйымдастырылған қалыптасу процесін зерттейді. Бұл педагогика зерттейтін
негзгі теориялық проблемаларды бөліп қарастыруға мүмкіндік береді. Ондай
проблемалардың қатарына кіретіндер:
а) жеке адамның арнайы ұймдастырылған тәрбие жағдайында дамуы және
қалыптасуының мән – мағынасы мен заңдылықтарын зерттеу;
ә) тәрбиенің мақсатын анықтау;
б) тәрбиенің мазмұнын белгілеу;
в) тәрбие тәсілдерін зертеу;
Өзін - өзі бақылау сұрақтары.
1. Тәрбие жөніндегі ғылым – педагогика атауы қалай келіп шықты және ол қай
кезеңде дербес ғылым саласына бөлінді?
2. Адам тәрбиесіндегі ішкі және сыртқы ықпалдардың рөлін сипаттап беріңіз?
3. Педагогика нені зерттейді және қандай проблемалармен шұғылданады?
3 – тақырып.
Тұлғаның дамуы оны тәрбиелеу және қалыптастыру.
Мақсаты: жеке тұлға, оның даму факторлары туралы білім жүйесін
қалыптастыру.
Міндеттері:
а) Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуының өзара байланысының
негізгі ұғымдарын ашу.
ә) Жеке тұлғаның қалыптасуының философиялық- әдіснамалық негіздерін
сипаттау
б) Жеке тұлғаның дамуына әсер ететін факторларды анықтау
в) Субъектінің қызмет- әрекеті рөлінің жеке тұлғаның дамуы мен
қалыптасуының жетекші факторы ретінде негіздеу
Қарастырылатын мәселелер:
1. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы.
2. Педагогика баланың дамуы жайында.
3. Белсенділік, оның түрлері.
Негізгі ұғымдар: жеке тұлға, индивид, даралық, даму, тәрбие, қалыптастыру,
жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының факторлары; қозғаушы күштер, жеке
тұлғаның қалыптасуының заңдылықтары; субъект және объект.
Басқа пәндермен байланысы: философия, әлеуметтану, психология, физиология,
педагогика тарихы, этнопедагогика.
1. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы.
Тәрбиенің негізгі мақсаты- қалыптасып келе жатқан жеке тұлғаның
әлеуметтіктәжірибені меңгеруі, оның жан- жақты үйлесімді дамуы. Жеке
тұлғаның даму мен қалыптасу мәселесінің көп ғасырлық тарихы бар. Ол көп
аспектілі және әртүрлі ғылымдардың тоғысында қарастырылады. Ертедегі грек
ғалымдаы жеке тұлғаның дамуына биологиялық факторлармен қоса әлеуметтік
фактрлар да әсер етеді деп есептеген. Жеке тұлғаның қалыптасуының
факторлары туралы идеялар келесі дәуірлердің прогрессивті философиялық және
психологиялық- педагогикалық пікірлерінде өз жалғасын тапқан (Э.
Роттердамский, Я. А. Коменский, К. А. Гельвеций, Д. Дидро, А. Дистерверг,
К. Д. Ушинский, В. Г. Белинский, Н. Г. Чернышевский, К. Маркс, Ф. Энгельс,
З. Фрейд, Д. Дьюи, Э. Торндайк, Н. К. Крупская, П. П. Блонский, А. С.
Макаренко, Л. С. Выготский, Э. И. Моносзон, Л. И. Божович, С. Л.
Рубинштейн, В. В. Давыдов т.б.).
Жеке тұлға бұл интегративті жүйе, әлдебір ыдырамайтын тұтастық.
Алайда, жеке тұлғаның зерттеумен айналысатын ғалымдар бұл тұтастықтың
“өзегі” бар деп мойындайды, олар оны “Мен- жүйе” немесе жай ғана “Мен” деп
белгілейді. Жоғарыда келтірілген жеке тұлға туралы түсінік жалпылама
ұғым болып табылады.
Жеке тұлғаның. ең маңызды белгілері - оның саналылығы,
жауапкершілігі, бостандығы қадір – қасиеті, даралығы. Жеке тұлғаның
маңыздылығы оның қасиеттері мен іс - әрекеттерінде қоғамдық процестің
тенденцияларының, әлеуметтік белгілер мен қасиеттердің айқын және
спетцификалық көрініс табуы арқылы, оның іс - әрекетіндегі шығармашылық
қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Бұл орайда “адам”, “жеке тұлға” деген
ұғымдардың қатары “даралық” деген ұғыммен толықтырылуы қажет.
Даралық бір адамның басқа бір адамнан, бір тұлғаның басқа бір
тұлғадан айырмашылығын, оның ешкімге ұқсамайтынын, өзіне тән ерекшелігі бар
екенін сипаттайды. Даралық, әдетте, адамның мінезі мен темпераментінің
ерекше белгілері ерекше белгілері (мысалы, салмақты- жігерлі және мақсатты
адам), шығармашылық қызмет- әрекеті мен қабілеттілігінің өзгешелігі ақылы
ерекшеленеді. Осылйша, мұғалімнің даралығы оның терең білімдарлығы,
педагогикалық көзқарастарының ауқымдылығы, балаларға деген ерекше қатынасы,
жұмыстағы шығармашылық ниеті, т.б. арқылы көрінеді. “Даралық” ұғымы бір
адамды басқа бір адамнан, бір тұлғаны басқа бір тұлғадан ажыратып, оған
өзіне тән сұлулық пен қайталанбас қасиет беретін жалпа мен жекеден тұрады.
Адам қасиетін түсіндіретін тағы бір ұғым “индивид”. Бұл сөз латын
тілінен алынған және оның қазақша баламасы “жекелік”. Ұғым ретінде бұл сөз
адамзат тұқымының еш қасиеттері ескерілмеген бір өкілін білдіреді. Бұл
орайда әрбір адам индивид болып табылады. “Жеке тұлға” ұғымы мен онымен
байланысты біртектес ғылыми категориялардың мәні осында.
Адамның жеке қасиеттері өмір жолында дамып, қалыптасатын болғандықан
жеке тұлғаның “дамуы” мен “қалыптасуы” ұғымдарының мәнін ашу педаггика үшін
маңызды мәселе болып табылады.
Даму табиғатқа, қоғамға және әрбір жеке тұлғаға тән жалпы қасиет
болып табылады. Даму дегеніміз- төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге
қарвай қозғалыс. Сатылай эволюциялық ауысу немесе революциялық секіріс
түрінде жүзеге асатын жоғары сапалы күйге қарай спралды өрлеу процесі. Даму
кезінде барлық философиялық заңдар жүзеге асады: өзгеру, санның сапаға
ауысуы, бір сапаның басқа бір сапаға ауысуы (бұл орайда бір нәрсе алынып
тасталады, “теріске шығарылады”). Бұл қозғалыс, өзгеріс жеке тұлғаның
дамуының қозғалыс күші болып келетін қарама- қайшылықтар күресі арқылы
жүзеге асады.
Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз, ең алдымен, оның қасиеттері мен
сапасындағы сандық өзгерістер процесі. Адам дүниеге келгеннен соң, дене
жағынан үлкейеді, яғи оның кейбір дене мүшелері мен нерв жүйесі өседі. Оның
тілі шығып, сөздік қоры молайады. Бала көптеген әлеуметтік- тұрмыстық және
моралдық біліктерге, еңбек дағдылары мен әдеттерге ие болады. Алайда,
адамның жеке тұлға ретінде дамуындағы ең бастысы- оның бойында болып жатқан
сапалық өзгерістер (танымдық, сезім, моралдық- жігерлік т.б.). Мінез-
құлықтың реактивті формалары белсенді түрде қалыптасып келе жатқан іс-
әрекеттілікке айналады. Дербестік пен өз мінез- құлқын билей алу
қабілеттілігі артады. Осы және басқа да өзгерістер адамның жеке тұлға
ретінде даму процесін сипаттайды.
Сондықтан, даму дегенімізді адамның анатомиялық- физиологиялық
жетілуінегі, оның жүйке жүйесі мен психикасының дамуындағы, сондай- ақ
танымдық және шығармашылық іс- әрекетіндегі, оның дүние танымы,
өнегелілігі, қоғамдық саяси көзқарастары мен сенімдерінің кеңеюіндегі орын
алатын сандық және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі деп
түсіну дұрыс. Адамның дамуына ішкі және сыртқы, меңгерілетін және
меңгерілмейтін факторлар әсер етеді, олардың арасында мақсатты тәрбие мен
білім берудің алар орны ерекше.
Педагогика мен психологияда жеке тұлғаның “қалыптасуы” термині жиі
қолданылады. Бұл жеке тұлғаның дамуының нәтижесі дегенді және оның пйда
болып, тұтастыққа, бірқалыпты қасиеттерге және сапалраға ие болғанын
білдіреді. Қалыптастыру (қалыптасу) дегеніміз- бір нәрсеге пішін (форма)
мен тұрақтылық беру; толықтық пен нақты бір түр беру. Бұл арада тұқым
қуалаушылықтың мәні өте зор- баланың ата- анасынан немесе ата- бабаларынан
биологиялық ерекшеліктердің жиынтығы. Тұқым қуалаушылық жер бетіндегі
тіршіліктің тарихы және белгілі бір түрдің (біздің жағдайымызда- адамның)
өмірінің тарихын анықтайды. Адамның тұқым қуалаушылығын екі түрге бөлуге
болады: жалпы адамзаттық (тік жүру бейімділігі, сана, сезім мүшелері
дамуының бейімділігі, ақыл, шартсыз рефлекстер, нәсілік және ұлттық
белгілер) және даралық (жүйке жүйесінің түрі, анатомиялық- физиологиялық
бейімділіктер).
Ағзаның тектілік негізі немесе генотипі төмендегі нәрселерден тұрады:
- морфологиялық белгілері (сыртқы бейнесінің ерекшеліктері);
- функционалды ерекшеліктер (мысалы, қан тобы);
- адамға тән бейімділіктер (тік жүріп- қозғалу, сөйлеу қабілетінің
дамуы, ойлау, еңбек ету қабілеті т.б.)
- жүйке қызметінің түрі (жүйке процестерінің күші, олардың қозуы мен
тежелуі, шапшаңдық- ширақтылық)
- әрекеттіліктің қандай да бір түрінің анатомиялық- физиологиялық
бейімділіктер
- есту мүшелері, ойлау құрылымы, сезім мүшелері құрылысындағы
ерекшеліктер т.б.
Жеке тұлғаның қалыптасуына, сонымен қатар қоршаған орта да әсер
Етеді- адам және қоғам өміріндегі әлеуметтік- экономикалық, тарихи
қалыптасқан жағдайлар. Қоршаған орта макро және микро болып бөлінеді. Макро
орта- дегеніміз- адамға әлеуметтік- экономикалық ықпалдардың мол жиынтығы
(өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар деңгейі, өмірдің қаржы
жағдайлары, мәдениеттің даму деңгейі, бұқаралық ақпараттар құалдары). Микро-
орталық дегеніміз баланың ең жақын қарым- қатынас ортасы, ол адамды
әрдайым қоршайтын және оның дамуына әсер ететін өзара байланысты заттар,
құбылыстар мен адамдар әлемі. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына, белгілі
бір мөлшерде табиғи немесе географиялық орта (климат), табиғат жағдайлары
әсер етеді.
Жеке тұлғаның қалыпасуына әсер ететін фактрлардың араында тәрбие ең
маңызды орын алады. Кең мағынада тәрбиенің белгілі бір әлеуметтік қызметтер
атқаратын қоғамдық құбылыс ретінде қарастыру қажет (ұрпақтан- ұрпаққа
берілетін әлеуметтік тәжірибе, жалпы адамзаттық мәдениет, т.б. ), ал тар
педагогикалық мағынада тәрбие.
2. Педагогика баланың дамуы жайында.
1. Педагогикадағы жеке адамның дамуы мен тәрбие ісінің проблемалары. Жеке
адам, оның дамуы мен қалыптасуы жөніндегі түсініктер.
Тәрбиенің негізгі масаты жеке адамды қалыптастыру және оның жан- жақты
толыққанды дамуын қамтамасыз ету. Ал бұл міндеттердің табысты шешімін
беру жеке адамның дамуы қалай өтетінін және оның қалыптасуына қандай
жағдайлар ықпал ететінін білумен байланысты.
Жеке адамдық сапалар өмір барысында қалыптасқандықтан, олар біреулерде
айқын көрініп, басқаларда күңгірттеу болады. Олай болса, жеке адамдық
дәреже деңгейін қалай білеміз және өлшемдері қандай деген сұрақтар
туындайтыны сөзсіз.
С.Л.Рубинштейннің зертеуі бойынша жеке адам өз қылығы мен іс - әрекетін
саналы басқаруға мүмкіндік беретін психикалық даму деңгейімен сипатталады,
яғни өз әрекетін ойластыра біліп, жауапкершілікті сезіну қабілетінің болуы;
өз бетінше дербес іс - әрекетін жасай білуі – жеке адамның мәнді белгілері.
Белгілі фолософ, ғалым В.П.Тугаринов жеке адамның сапалық көрсеткіштері
ретінде төмендегілерді атайды. 1)саналылық; 2) жауапкершілік; 3) еркіндік;
4) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz