Түркістан қаласына жерленген Әмір Темір ұрпақтары

1 ТҮРКІСТАН ҚАЛАСЫНА ЖЕРЛЕНГЕН ӘМІР ТЕМІР ҰРПАҚТАРЫ.
Пайдаланылған әдебиеттер мен ескертулер.

Көне Түркістан топырағында Әмір Темірдің 1391, 1395 және 1397 жылдары Тоқтамысқа қарсы жасаған жорығы кезінде әскерімен тоқтағаны белгілі. Темірдің бұйрығымен Ахмет Иасауи кесенесі дүниеге келсе оның ұрпақтары да Түркістан жерінде билік етіп, құрылыстар салып, тіпті қайтыс болған соң жерленгендері де болғанын тарихшылар ғана біледі.
Ахмет Иасауи кесенесінің қарсы алдында 50 метрдей жерге Рабиа Сұлтан Бегім мавзолейі орналасқан, құрылыс XV-ғасырда салынып XIX ғасырдың аяғында қираған, қазіргі көрінісі 1980-ші жылдары қайта қалпына келтірілген түрі. Бұл мавзолейді зерттеу өткен ғасырдан бері жүргізіліп. келеді, атап айтсақ бұл құрылыс жайлы Н.А. Северцов, П.И. Пашино, А.П Хорошихин, А.Л. Кун, Е.Т. Смирнов, В.А. Маев, М.С. Бекчурин, П.Н. Ахмеров, А.К. Гейне өз еңбектерінде жазып кеткен біздің ғасырымызда мавзолей жайлы деректерді Н.Ф. Петровский, Н. Веселовский, В. Вяткин, К.К. Абаза, АА. Семенов, M.E. Массон және тағы басқа да тарихшылардың зерттеулерінен кездестіреміз.
Бүл материал соңғы жылдардағы зерттеулер негізіне сүйене отырып Әмір Темірдің шөбересі Рабиядан тараған ұрпақтар жайлы сөз етеді.
"Әзірет Сүлтан" мемлекеттік қорық-мұражайының ғылыми-зерттеу бөлімі соңғы жылдары кесенеде жерленген тарихи тұлғалар жайлы біршама сәтті зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Кесенеде сақталған құлпытастардың эпитафиялық жазулары мен рестав-рация жұмыстары кезінде аршылған сүйектерді антропологиялық жағынан зерттеулер тын, материалдардың көзін ашты. Сонымен, Түркістанда жерлен-ген "тимуридтер" жайлы мәселеге тарихи шолу жасап көрейік.
Темірдің немересі Ұлықбек 1449 жылы кісі қолынан қаза тапты. Мауараннахрда билік үшін жаңа күрес басталды, бұл тартыста Темір әулетінен шыққан сұлтан Әбу Саид жеңіске жетті. Оған әскери көмек берген тарихта "Көшпелі өзбек-қазақ Ұлысы" деп аталып жүрген мемлекеттің басшысы Жошы ұрпағына жататын, Шайбани әулетінің өкілі, Дәулет-Шайхының баласы Әбілхайыр хан болатын, міне оның осы қадамына риза болған Әбу Саид оған сый ретінде Ұлықбектің қызы Рабия Сұлтан Бегімді ұзатады. Бұл 1451 жылы болған оқиға, Әбілхайыр хан 39 жаста болатын, ал Рабия Сұлтан Бегімнің қанша жаста болғандығы белгісіз.

1. История Узбекской ССР, т.1, кн.1, Ташкент, 1955, с.337.
2. В.В. Бартольд. Улугбек и его время. Соч., Т.П.,4.2, с.144.
3. П. Лерх. Археологическая поездка в Туркестанский край в 1867 году. Спб., 1870, ГРБ, с.ІХ.
4. П.Н. Ахмеров. Надписи мечети Ахмеда Ясави. "Известия общества архео¬логии, истории и этнографии при Казанском Университете», 1896, т. 13, вып.6, с.545-546:
5. А.А. Семенов. Культурный уровень первых шейбанидов. "Советское вос¬токоведение», 1956, N3, ЦНБ, с.51-53.