Қазақстандағы қаржы-несие дағдарысы

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

1. Қаржы . несие саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1 Несиелік операциялары. Қаржы нырығындағы операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Несиелеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.3 Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4 Несиелердің мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18

2. Қазақстандағы қаржы.несие дағдарысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.1 ҚҰБ қаржы.несие саясатының басты мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2 Кәсіпорын дағдарысының ішкі себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33

Кіріспе
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың қаржылай есеп айырысулар мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос қаржылай қаражаттарды, халықтың жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды.
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі оған тұрақты және елеулі ықпал етеді. Ол бірнеше дүркін қаржылай қорлардың ауқымын кеңейтіп, өндіріс тиімділігінің өсуін қолдай отырып қаржылай қаражаттардың бір саладан екіншісіне қайта құйылуын қамтамасыз етеді.
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен сипатталады: несиелік жұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі қарыздардың үлесі, жалпы төлем айналымы және т.б.
АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі бойынша, шаруашылықтың өндірістік және өндірістік емес сферасын банк сферасының қамтуы, несиелік мекемелердің көп түрлілігі мен көп тараптылығы жағынан, қаржы капиталы талаптарының қуаттылығы бойынша әлемнің басқа да елдерін I артқа қалдырады. Американдық несие жүйесінің ауқымы туралы кейбір мәліметтер төмендегідей көрсеткіштерді беруі мүмкін. Несиелік мекемелер арқылы қолма-қолсыз қаржы жолымен жүзеге асырылатын жылдық төлем айналымының басым бөлігі 80-жылдардың басында 60-65 трлн доллар сомасында бағаланған.
Американдық шаруашылықта пайдаланылатын қаржылай капиталдың орта есеппен 3/4 бөлігі несие жүйесі арқылы өтеді. Несиелік мекемелер арқылы жұмылдырылған қаржылай қаражаттардың орташа жылдық саласы 1989 жылы 700 млрд долларды құраған.
Қаржы нарығында несиелер бойынша базалық мөлшерле- АҚШ-та қолданылатындай бірініші класты қарыз алушы- "ПРАЙМ РЕЙТ" жүйесі бойынша ресми немесе банка-ралық мөлшерлемеге қарағанда анағұрлым жоғары деңгейде, бірақ шағын және орта фирмаларға берілетін несиелер бойынша мөлшерлемеге қарағанда біршама төмен деңгейде бөлінеді. Қарыз пайыздың нормасын белгілеген кезде негізгі анықтаушы жағдай - қарыз алушының сенімділігі, оның қаржылық жағдайы. Қарыз алушы сенімді болған сайын базалық мөлшерлемеге қосылатын қосылым да төмен болады және бұған керісінше. Несиелік операциялар бойынша базалық мөшерлеме әр түрлі анықтамаларда қандай да бір деңгейде көрсетілгенімен іс жүзінде әрбір банк өз мөлшерлемесін белгілей алады, яғни қазіргі уақытта несиелік салыстырмалы түрде тәуелсіз пайыздық саясат жүргізеді, бірақ базалық мөлшерлеме олар үшін белгілі бағыт ретінде оолады. Банк-клиент қатынасында пайыздық мөлшерлеме тек карыздар бойынша ғана емес, депозиттік операциялар бойынша да қолданылады. Коммерциялық банктердің депозиттік операциялары бойынша пайыздық мөлшерлеменің динамикасын анықтаушы негізгі фактор ретінде несиеге сұраныстың ощ ұсынумен салыстырғандағы жоғарылау тенденциясы болып табылады.
Банк ресурстарын — өз капиталы және клиенттер салымы немес депозиттері қүрайды. Банк ресурстарының көп бөлігі депозит болы табылсіды. Жедел депозит және талап ету бойынша дешзитгер болады. Депозиттер банктерде белгілі мерзімге қабылданып, сол біткен соң беріледі. Ал, талап ету бойьшша депозитті салушы келгенде алуына болады. Бұл депозипер ағымдағы есеп салымы жатқызылып, салушы банктен чектік кітапшаны алады. Сол кітапшаны пайдалана отырып, салушы салым мөлшері деңгейінен кез- келген сомаға чек жазу құқыға ее болады

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының № 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» ереже-Актілер жинағы,2002,18құжат.
2.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы.-Егемен Қазақстан, 1995,5шілде.
3."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
4.Қаржы,несие,банктер.-Алматы,2001.
5.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. — М., 1992.
6.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
7.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред
8.Валюта түсінігі.-"Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
9.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
10.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
11."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
12.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Қаржы – несие
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..7
1.1 Несиелік операциялары. Қаржы нырығындағы
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Несиелеуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 13
1.3 Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу
есебі ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4 Несиелердің
мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 18
2. Қазақстандағы қаржы-несие
дағдарысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...22
2.1 ҚҰБ қаржы-несие саясатының басты
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2 Кәсіпорын дағдарысының ішкі
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 27

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .31
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 33

Кіріспе
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы
кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың қаржылай есеп айырысулар мен
төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос қаржылай қаражаттарды, халықтың
жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын
капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру,
делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі оған
тұрақты және елеулі ықпал етеді. Ол бірнеше дүркін қаржылай қорлардың
ауқымын кеңейтіп, өндіріс тиімділігінің өсуін қолдай отырып қаржылай
қаражаттардың бір саладан екіншісіне қайта құйылуын қамтамасыз етеді.
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
сипатталады: несиелік жұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен
ұйымдардың негізгі және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі
қарыздардың үлесі, жалпы төлем айналымы және т.б.
АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі бойынша, шаруашылықтың
өндірістік және өндірістік емес сферасын банк сферасының қамтуы, несиелік
мекемелердің көп түрлілігі мен көп тараптылығы жағынан, қаржы капиталы
талаптарының қуаттылығы бойынша әлемнің басқа да елдерін I артқа
қалдырады. Американдық несие жүйесінің ауқымы туралы кейбір мәліметтер
төмендегідей көрсеткіштерді беруі мүмкін. Несиелік мекемелер арқылы
қолма-қолсыз қаржы жолымен жүзеге асырылатын жылдық төлем айналымының
басым бөлігі 80-жылдардың басында 60-65 трлн доллар сомасында бағаланған.
Американдық шаруашылықта пайдаланылатын қаржылай капиталдың орта
есеппен 34 бөлігі несие жүйесі арқылы өтеді. Несиелік мекемелер арқылы
жұмылдырылған қаржылай қаражаттардың орташа жылдық саласы 1989 жылы 700
млрд долларды құраған.
Қаржы нарығында несиелер бойынша базалық мөлшерле- АҚШ-та
қолданылатындай бірініші класты қарыз алушы- "ПРАЙМ РЕЙТ" жүйесі бойынша
ресми немесе банка-ралық мөлшерлемеге қарағанда анағұрлым жоғары деңгейде,
бірақ шағын және орта фирмаларға берілетін несиелер бойынша мөлшерлемеге
қарағанда біршама төмен деңгейде бөлінеді. Қарыз пайыздың нормасын
белгілеген кезде негізгі анықтаушы жағдай - қарыз алушының сенімділігі,
оның қаржылық жағдайы. Қарыз алушы сенімді болған сайын базалық
мөлшерлемеге қосылатын қосылым да төмен болады және бұған керісінше.
Несиелік операциялар бойынша базалық мөшерлеме әр түрлі анықтамаларда
қандай да бір деңгейде көрсетілгенімен іс жүзінде әрбір банк өз
мөлшерлемесін белгілей алады, яғни қазіргі уақытта несиелік салыстырмалы
түрде тәуелсіз пайыздық саясат жүргізеді, бірақ базалық мөлшерлеме олар
үшін белгілі бағыт ретінде оолады. Банк-клиент қатынасында пайыздық
мөлшерлеме тек карыздар бойынша ғана емес, депозиттік операциялар бойынша
да қолданылады. Коммерциялық банктердің депозиттік операциялары бойынша
пайыздық мөлшерлеменің динамикасын анықтаушы негізгі фактор ретінде несиеге
сұраныстың ощ ұсынумен салыстырғандағы жоғарылау тенденциясы болып
табылады.
Банк ресурстарын — өз капиталы және клиенттер салымы немес депозиттері
қүрайды. Банк ресурстарының көп бөлігі депозит болы табылсіды. Жедел
депозит және талап ету бойынша дешзитгер болады. Депозиттер банктерде
белгілі мерзімге қабылданып, сол біткен соң беріледі. Ал, талап ету
бойьшша депозитті салушы келгенде алуына болады. Бұл депозипер ағымдағы
есеп салымы жатқызылып, салушы банктен чектік кітапшаны алады. Сол
кітапшаны пайдалана отырып, салушы салым мөлшері деңгейінен кез- келген
сомаға чек жазу құқыға ее болады.

1. Қаржы – несие саясаты

Нарық жағдайында банк жүйесі екі деңгейде болады: Орталық банк
(эмиссиялық) және коммерциялық (депозиттік) банк. Коммерциялық банктердің
негізгі функциясы несие беру және салымдарды өсіру. Осындай шаралардың
нәтижесінде коммерциялық банктер қаржы ұсынысын кеңейтеді. Банк жүйесі
құнды қағаздарды алып-сатумен де айналысады.
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын
резервтерін сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтері банктер
арасындағы шот айыру ретінде пайдаланылады. Орталық банк халықаралық қаржы
нарығында сатушы және сатып алушы қызметін орындайды және шет
мемлекеттердің және банктерінің істерін үйлестіреді. Барлық мемлекеттерде
орталық банк қаржы-несие саясатын қалыптастырады және жүзеге асырады,
коммерциялық банктердің іс-әрекетін қадағалайды және ұйымдастырады. Орталық
банк пен коммерциялық банк операцияларының және банктен тыс секторлардың
шешімдері нәтижесінде экономикадағы қаржы ұсынысының өзгеруіне ықпалын
тигізеді.
Орталық банк қаржы ұсынысын қаржы базасына және мультипликаторға әсер
ету арқылы қадағалайды. Қаржы ұсынысының нақты көлемі коммерциялық банк
опера-цияларының нәтижесінде несиені қабылдау және беру арқылы құрылады.
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік қаржы-несие саясатын анықтайтын және
жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі қаржы-несие
саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем
қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз
етуді көздейді.
Қаржы-несие саясаты. Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік қаржы-несие
саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан
Ұлттық банкі қаржы-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақ-
тылығын, яғни оның төлемқабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Қаржы-несие — бұл айналыстағы қаржы жиынын, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Қаржы-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі — Ұлттық банк болып табылады. Ал қаржы-несие саясатының Ұлттық
банк тарапынан реттеу объектілеріне экономикадағы қолма-қол және қолма-қол
қаржысыз жиынының жиынтығы жатады.
Қаржы-несие саясатының түрлері. Шаруашылық жағдаятына байланысты қаржы-
несие саясатының екі типі болады:
рекстрикциялық қаржы-несие саясаты;
экспанциялық қаржы-несие саясаты.
Рекстрикциялық қаржы-несие саясаты — екінші деңгейлі банктердің
несиелік операциялар көлемін шектеуге және қатаң шарт белгілеуге, сондай-ақ
сыйақы мөлшерлемесінің деңгейін арттыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.
Экспанциялық қаржы-несие саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен,
айналымдағы қаржы жиынының өсуіне бақылаудың әлсіздігімен және сыйақы
мөлшерлемесінің төмендеуіне байланысты сипатталады. Соңғы жылдардағы қаржы-
несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету және теңгенің
тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Қаржы-несие саясатының мақсаты және құралдары. Қаржы саясатының
құралдарын төмендегідей топтастыруға болады.
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) қаржы жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей (а) және жанама (ә,б,в) құралдарының арасында айырмашылықтар
бар. Жанама құралдарды тиімді пайдалану қаржы нарығының дамуымен тығыз
байланысты. Нарықтық экономикада әсіресе алғашқы өзгерістер кезеңінде,
тікелей және жанама құралдар пайдаланылады, соңғылары алғашқыларын
ығыстырады.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және басқа да саясаттарды ескере
отырып, несие-қаржы саясаты жоғарыда аталған саясаттардың бір бағыты
ретінде қарастырылады.
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама
құралдары арқылы жүзеге асырылады.
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк қаржы-несие саясатын жүргізуде.
Нысанаға алатын қаржы базасы келесідей қаржы-несие саясатының негізгі
құралдарының көмегімен реттеледі:
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін
белгілеу;
ҚҰБ-те (Қазақстан Ұлттық банкі) жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер
нормасын белгілеу, оның ішінде сырттан тартылған қаражаттарды мерзіміне,
көлеміне және түрлеріне байланысты жіктеу;
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу жәнесату бойынша қаржы нарығындағы
операцияларды жүргізу;
банктерге және үкіметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі
мен көлеміне тікелей сандық шектеулер еңгізу;
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.

1.1 Несиелік операциялары. Қаржы нырығындағы операциялар
Міндетті резервтер. Коммерциялық банктер Орталық банкке пайыз
мөлшерлемесі есептелмейтін салым ретінде қаржыны сақтайды. Бұл депозиттегі
қаржыларының белгілі бір бөлігі, мұны міндетті резервтер деп атайды.
Әр мемлекетте қаржыны сақтау формалары әр түрлі болады.
Міндетті резервтердің нормасы депозиттің көлемімен белгілі бір пайыз
мөлшерлемесі арқылы тағайындалады. Олар салымның түрлеріне байланысты
бөлінеді. Мысалы, жедел салым талап етілген салымнан төмен болады.
Банктер артық резервтерді сақтайды — бұл міндетті резервтердің артық
сомасы өтімді құралдарға сұраныс есетін төтенше жағдайларда пайдаланылады.
Резервтік талаптар. Қаржы нарығындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуде,
банктерге берілетін несие көлемін реттеуде және олардың міндеттемелері
бойынша төлемсіздікті төмендетуде, сол сияқты банктің салым иелері мен
акционерлерінің мүдделерін қорғау мақсатында Ұлттық банк ең төменгі
резервтік талаптар механизмін қолданады.
Резервтік талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен
қатар коммерциялық банктерді жанама қаржылай-несиелік реттеудің негізгі
құралдарының біріне жатады. Қазақстан банк жүйесінің бүгінгі даму
жағдайында резервтік коммерциялық банктердің депозиттерін сақтандыру
қызметін, екінші жағынан, экономикадағы қаржылай мультипликатор үрдісін
реттеу қызметтерін атқарады.
Қаржы-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1 қаңтарда еңгізілген ҚР
коммерциялық, кооперативтік және жеке банктердің қызметін реттеу туралы
нұсқауға сәйкес, міңдетгі резерв нормативі 18—20% мөлшерінде бекітілген
болатын. Қазіргі уақытга ол төмендеп, 10,5%-ды құрайды. Банктер
резервтерінің артық болуы яғни Ұлттық банктегі корреспонденттік шоттардағы
қаражаттардың өсуіне байланысты резервтік талаптар шамасын төмендетіп қана
қоймай, сол сияқты резервтеудің баламалы тәртібіне етуге, яғни бұл
банктердің нормативтерін орындау барысында корреспонденттік шоттағы
қаражаттар сомасын ең төменгі резервтер мөлшерінен төмен болмауын сақтап
отыруға тиістілігін білдіреді.
Әлемдік тәжірибеде міндетті резервтердің өте жоғары деңгейде болуы,
банк жүйесінің қаржы делдалы ретіндегі тиімділігін нашарлатып, ал ең
төменгі резервтер нормасының артуы несиелік ресурстардың экономикаға
құйылуына тосқауыл болатындығын көрсетеді.
АҚШ пен Германияда міндетті резервтік нормалар біршама жоғары деңгейде
бекітілген. АҚШ-та міндетті резервтер банктер санатына, депозиттердің
шамасы мен түрлеріне байланысты болып келеді. Міндетті резервтер федералдық
резервтік банктердің пайызсыз депозиттік шоттарында сақталады және
резервтердің артық мөлшері федералды резервтік банктердің АҚШ қаржы
нарығында маңызды үрдістерге байланысты операциялардың басты бір көзін
құрайды. Заңмен бекітілген резервтер коммерциялық банктердің несиелеу
қабілеті әсер ететін федералды резервтік банктік жүйенің басқарукеңесінің
басты құралы болып табылады. Резервтердің басты мақсаты банк несиесінің
артықшылығынан немесе жеткіліксіздігінен тұрады. Дәл осылай, жанама жолмен
коммерциялық банктердің несиесіне жасалатын бақылау құралы және экономиканы
түрақтандыру барысында бұл резервтер салым иелерінің мүдделерін қорғау
құралы болып табылады.
Федералды резервтік жүйе экономикалық құлдырау кезеңінде міндетті
резервтердің іскерлік белсенділігін арттыру және ынталандыру үшін міндетті
резервтің деңгейін жиі қысқартып отырған. Ұлттық банк екінші деңгейдегі
банктер үшін, олардың нормативтерді орындауына байланысты ең төменгі
резервтік талаптарды орындау барысында банктерге келесідей екі тәсілді
қолданады:
міндетті резервтер;
резервтеудің баламалы тәртібі.
Орталық банк неғұрлым міндетті резервтердің нормасын жоғары
тағайындаған сайын, коммерциялық банктердің операцияларды жүзеге асыруға
пайдаланатын қаражаты аз болады. Резерв нормасының өсуі (rr) қаржы
мультипликаторын төмендетіп, қаржы жиынының азаюына алып келеді. Сонымен
Орталық банк міндетті резерв нормасын өзгерте отырып, қаржы ұсынысының
динамикасына әсер етеді.
Практикада міндетті резервтер нормасы қайта қарастыруға сирек түседі,
өйткені ондай жұмыстар өте күрделі, ал бұл құралдың күші мультипликатор
арқылы жүргізгенде үлкен болады.
Қаржы-несие саясаты арқылы реттеудің бірі есеп мөлшерлемесін өзгерту.
Мұндай тіркеу мөлшерлемесін пайдаланатын Орталық банк коммерциялық
банктерге несие береді. Егерде есеп мөлшерлемесі өсетін болса, онда Орталық
банктен қарыз алу азаяды, демек коммерциялық банктің қарыз беру
операциялары азаяды және коммерциялық банктер қымбат несие алғаннан соң,
қарыз пайыз мөлшерлемесін өсіреді.
Несиенің азаюы және қаржының қымбаттауы барлық жүйеге таралады.
Экономикада қаржы ұсынысы төмендейді.
Есеп мөлшерлемесінің кемуі керісінше әсер етеді.
Әдетте тіркелген мөлшерлеме нарықтағы банкаралық мөлшерлемеден төмен
болады, бірақ Орталық банктен несие алу белгілі әкімшілік қиындықтарға
тіреледі.
Қысқа мерзімдік несие коммерциялық банктердің резервін толтыру үшін
беріледі. Орта және ұзақ мерзімдік несиелерді Орталық банк ерекше
жағдайларда береді.
Несиелік операциялар. Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы
жылдары Ұлттық банк қызметінің алдағы уақыттарда классикалық қызметіне
жақындауына байланысты тиісті шаралар қолданды. Қазіргі уақытта екінші
деңгейдегі банктерді несиелеу тек қана олардың өтімділігін сақтау
мақсатында жүзеге асырылады. Бюджет тапшылығын жабу үшін Үкіметке несие
беру бюджет саясаты аумағында, яғни Ұлттық банктің республикалық бюджетгі
несиелеуден бас тарту мақсатында жүргізілді. Жеңілдікпен несие беру және
кәсіпорындардың несие үшін тікелей өтініш жасауы қарастырылған жоқ. Ұлттық
банк несиелерін орналастыру аукциондар арқылы, банкаралық нарық арқылы, сол
сияқты ломбардтық несиелеу негізінде жүзеге асырылады.
Қаржы нарығындағы операциялар. Қаржы нарығындағы операциялар - Ұлттық
банктің айналыстағы қаржы жиынының көлемін реттеу мақсатында екінші реттегі
нарықта мемлекеттің бағалы қағаздарын сату және сатып алумен байланысты
операцияларын білдіреді.
Бұл біршама қаржы жиынын, коммерциялық банктердің өтімділігі және
несиелік жұмыстарды реттеудің ыңғайлы әдістерінің бірі болып табылады. Оның
негізгі мәні қаржы эмиссиясын тоқтату арқылы банктердің несиені
эмиссиялауын шектеуді білдіреді.
Ұлттық банк нарықта бағалы қағаздарды сату арқылы оны сатып алушылардың
резервтік шоттарынан тиісті соманы ұстап қалады. Сөйтіп, керісінше,
банктерге несие беруді және қаржы шығаруды ынталандыру мақсатында Ұлттық
банк бағалы қағаздарды сатып алады да, тиісті соманы банктердің резервтік
шотына қайта аударады.
Осы айтылғанның барлығын Орталық банк коммерциялық банктердің несиелік
мүмкіндіктерін реттеу мақсатында жүргізеді. Егер Орталық банк алдында сатып
алған бағалы қағаздарын қайта сату көлемі жаңа партия көлемінен көп болса,
банктердің несие ресурстарының мөлшері шектеледі не керісінше.
Орталық банк қаржы нарығы операцияларын мұқтаждық пайда болуына немесе
қаржы-несие эмиссия көлемінің кеңеюіне байланысты жүйесіз жүргізеді.

1.2 Несиелеуді ұйымдастыру.

Кәсіпорындар мен тұрғындарды несиелеу банк қызметінің дәстүрлі
түріне жатады. Сол себептен несиелендіру кәсіпорыны деп атайды. Банк
активінің біршама бөлігі бұрынғы кездегідей несиелік операцияларға
орналастырылған. Қазақстанның екінші деңгейдегі банктерінің орналастырылған
қаражаттары 2003 жылы әрбір банктеріне әр түрлі несиеге шамамен 72% келеді.
Сондықтан табыстың 85%-ы ұсынылған қарыздарды төлеу түрінде алынған.
Банктер бір мезгілде ресурс алғандықтан, өздері де қарыз алаы. Комерциялық
банктердің шығындар құрылымын 80%-ға жуық салымдар мен депозиттер бойынша
несиенің пайыз төлеу шығындары құрайды.
Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды көп түрлі
белгілері бойынша жіктеуге болады.
1. Кредиторлар бойынша:
- орталықтандырылған, бюджеттік, банктік, банктік емес қаржылық
ұйымдар, коммерциялық, сыртқы;
2. Қарыз алушылар бойынша:
- қаржылық институттарға, үкіметке, бюджеттен тыс қорларға, банктерге,
банктік емес қаржылық ұйымдарға несиелер;
- экономиканың салалары бойынша барлық меншік түрлері, ауыл
шаруашылығына, өнеркәсіпке, саудаға және т.б.
- жеке кәсіпкерлер (заңды тұлға емес қызметті іске асыру);
3. Банктік несиені қолдау мерзіміне байланысты мынадай түрлерін
ажыратуға болады:
- қысқа мерзімді;
- ұзақ мерзімді.
4. Қолдану сипаты мен бағыты бойынша: негізгі қорларға несиелер,
айналым капиталына несиелер;
5. Қамтамасыз ету түрлері және қолда болу бойынша:
- қамтамасыз етілген: тұрақсыз, кепілмен, тапсырыспен, кепіл затымен;
- сақтандырылған;
- қамтамасыз етілген: бланкті (сенімді).
6. Ұсынылған валюта бойынша: шетел валютасымен, теңгемен.
7. Ұсынылған шарт бойынша: авальді, акцепті-рамбурсты, аукционды,
валюталық, ипотекалық несиелер, консорциалды, дебетті сальдоны жабу несесі
(овердрафт), лизингті, ломбардты, жеңілдікті, онкольді, тұтыну несиесі,
револьверлі, резервті, маусымдық несие, факторинг, форфейтинг.
8. Несиелеудің объектісі бойынша: меншіктік айналым құралдарының
жетіспеулігін толықтыру; материалдық қорлардың жиынтығын; экспортты және
импортты тауарларды әкелу және ішкі экономикалық іс-әрекетінің шығындары,
жеке еңбекпен айналысатын азаматтар тұтынған шикізат, материялдар, құралдар
және басқа да мүліктер, ломбардтың кепілі-несиелік операциялары,
театрлардың табыстары мен шығыстарының арасындағы маусымдық үзілістер;
күрделі салымдарды қаржыландыруға; еңбекақы төлеуге; тиімділігі жоғарғы
және қайтымы тез шараларды несиелеу.
Қысқа мерзімді несие – пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын
несиелер. Олар тауарлы-материалды құндылықтарға, төлемдердің ағымдағы
қажеттіліктері мен шығындарына беріледі.
Ұзақ мерзімі несиеге мерзімі 1 жылдан асатын несиелер жатады.
Берілген нисиелер қаржылық активтерді, айналым құралын, негізгі қорлардың
қалыптасуы үшін қажеттілігіне қызмет көрсетеді.
Қазіргі кезде осы уақытқа дейін қолданылып келген,
кәсіпорындардың, ұйымдардың халықты несиелеу жүйесі енді неғұрлым оңтайлы
жүйе болып табылады. Клиент банкке бекітілмейді, өзі қызметін пайдаланғысы
келетін несиелік ұйымды өзі таңдайды. Клиент несиелік шотты тек бір банкте
емес, бірнеше банктерде ашуға құқылы.
Қалыптасқан несиелік механизм коммерциялық сипатта. Осыған
байланысты сауда, экономика мәтіндеріне ерекше көңіл бөлінуде. Тек
несиелеу, кәсіпорындардың уақытша қаржы ресурстарында деген қажеттілігін
қанағаттандыру, сондай-ақ несие мекемесінің өтімдлігіне негіз беретін
артықшылықтар маңызды болып табылады. Бұл клиенттердің депозиттері мен
несиелеріне және де банкаралық несиеге де қатысты. Бірқатар коммерциялық
банктер аталған несиені сатып алып қана қоймайды, сонымен бірге оны басқа
банктерге сатады. Коммерциялық банктің жұмысына талдау жүргізу оның қаржы
қаражатын мобилизациялау мүмкіндігі тек жартылай ғана қолданылатынын
көрсетеді. Сонымен бірге ресурстарды сату фактісін және несиелеу
жүйесіндегі жалпы сауда акцептін сөзсіз оң құбылыс ретінде сипаттауға
болады.
Несиелік мәмілені рәсімдеу қарыз алушының өтініші бойынша жасалады
және сол туралы оған қарыз алушы мен кредитор арасында несиелік шарт жасасу
туралы қарыз алушының анкетасы қосылады. (қосымша 1) Несиелік
келісімшартта (қосымша 2) міндетті түрде келесі жағдайлар анықталуы тиіс:
• несиенің мақсаты;
• берілетін несиенің жалпы сомасы;
• несиенің валютасы;
• несиені өтеу мерзімі;
• несиені өтеу әдісі;
• қамтамасыз ету;
• сыйақы мөлшерлемесінің көлемі.
Әрбір берілген несие бойынша клиент ұсынған құжат мерзімі
міндеттемелерден басқа несиелік құжаттамаға тігіледі. Күнделікті
жауапты орындаушы карточканы қарап отырып, өтеу төлемі келген кезде
мерзімді міндеттеменің екінші жағында сәйкес белгі қойылады. Сол жерде
қарыз алушы ұсынған кепілдіктер жазылады. Банктік несие бойынша несиелік
құжаттамаға кез келген несиені ұсынуда талап етілетін негізгі құжаттардың
болуы жеткілікті. Негізгі құжаттар келесілер:
- қарыз алушы қол қойған, несиені пайдалану мақсаты көрсетілген және
баланстық құны белгіленген, несиені қайтаруды қамтамасыз ету үшін
кепіл ретінде ұсынылған мүлік көрсетілген өтініш; (қосымша 3)
- егер ол заңды тұлға болса, белгіленген тәртіпте куәландырылған
құрылтай құжаттардың көшірмесі;
- қарыз алушы атынан несиелік шартқа қол қоюға өкілетті тұлғаны
растайтын құжат;
- жасалған несиелік шарттың түпнұсқасы;
- клиенттің қаржылық жағдайын растайтын аудиторлық компанияның
қорытындысы;
- егер клиент жеке тұлға болса, оның меншігіндегі активтер туралы,
жалақының мөлшері туралы, негізгі кәсібі туралы аңықтама;
- несиенің пайдалануы мақсатын растайтын құжат; (қосымша 4)
- заңды тұлғаның бизнес-жосапры;
- несие беру кезінде бюджеттік есем қорларға салық және аударымдар
бойынша қарыздардың жоқтығын растайтын салық органының анықтамасы;
- басқа банктерде ашқан банктік шот туралы мәліметтер.
Егер ұсынылған несие жылжымайтын мүлік түрінде кепілмен
қамтамасыз етілсе, онда несиелік құжаттама бойынша қосымша құжаттарға
келесілер кіреді:
- мемлекеттік тіркеуден өткен ипотека және кепіл шартының түп-нұсқаны;
- кепілге қойылған мүліктік алу нарықтық құнын бекітетін және
дәлелдейтін бағалау құжаты;
- егер несие осы мүлікті алу үшін берілсе, онда кепіл мүлікінің сатып
алу бағасын бекітетін құжат.

1.3 Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі.

Несиелеу принципінің бірі – төлемділігі болып табылады,яғни клиент
несиені пайдаланғаны үшін белгіленген пайызын төлеуі керек.Осы үлгіде несие
ұсына отырып банктер делдалдық қызметі үшін өтемақы алады, себебі олар
несие бойынша төлемдер төленбеуінің тәуекелін өздеріне алады, өйткені
банктің салымшылары алдындағы өзінің міндеттемелерін орындамауы тәуекелді
жоғарылатады.Банк қызметінің негізгі түрі сырттан қаражат тарту және
басқаларға несие беру болып табылады. Бұл қызметтің өзін-өзі ақтау себебі
сырттан тартылған қаражаттың пайыздық мөлшерлемесі банк өзі берген несиеге
қарағанда едәуір төмен.
Банктің пайыздық деңгейі мынадай бірқатар факторларға байланысты:
- несиелік қаражатқа деген сұраныс пен ұсыныстың қатынасы.
Қандай да болмасын нарықта сұраныс несиелік қаражат ұсынысынан жоғары
болады және керісінше;
- ҰБ саясатының реттеу бағыты. Бізде ҰБ екінші деңгейдегі банктердің
пайыздық саясатын анықтауға араласпайды. Банктің несие үшін пайыздық
мөлшерлемені төмендету немесе жоғарылату, ынталандыру. Міндетті резерв
нормасын, қайта қаржыландыру мөлшерлемесін икемдеу жолдарымен
анықтайды;
- берілген несиенің көлемі және мерзімі (несиенің көлемі жоғары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.