Сопылықтағы Хәл» ілімі

Кіріспе
Негізгі бөлім
Сопылықтағы «Хәл» ілімі
Сопылық терминдердің мағынасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қазақ халқының ұлттық менталитетінің қалыптасуына ислам өркениетінің жасаған ықпалы ешқандай дау тудырмайтыны басы ашық мәселе. Осыған қарамастан белгілі себептермен жаңа ғасырға дейін ол Қазақстан ғылымы үшін «жабық» тақырып болып келді.
Бұл турасында келгенде, парсы-араб өркениеттері мен қазақ мәдениетінің рухани байланысы туралы зерттеулердің сараңдығы туралы немесе біржақтылығының себебі ғана, бірақ қарастырып отырған тақырыбымыздың өзектілігін анықтаушы фактор бұл емес. Мәселенің мәні одан әлде қайда тереңде. Ол – сопылық ілім.
Сопылық ілім туралы сөз қозғағанда оның дүниетанымдары, ұғымдары, категориялық құбылыстарына тоқталамыз. Ал, сопылық ұғымдар мен категориялардың мазмұны – әрбір сопылық ағымдардың(тариқаттардың) жүріп өткен жолдарындағы, тарихи кезеңдердегі мәдени кеңістікте сақталған сан ғасырлық ізімен анықталады. Тақырыбымызда қарастырылатын негізгі мазмұн осы сопылық ұғымдар(терминдер). Антропоморфты ұғымдар, символдар, метафора-теңеу сияқты ауыспалы мағынадағы сиволдық-бейнелі ұғымдағы терминдер – сопылардың тәжірибесінен туындайды. Ал, сопылық тәжірибе – «меннің»(рух) ешқандай сезім немесе ақылдың көмегінсіз, Жаратушысымен тікелей байланысқа түсу тәжірибесі. Мұны тілмен жеткізу қиын. Сондықтанда бұл туралы анализ жасауда мүмкін емес. Сопының жеке басынан өткен хәлі(жеке тәжрибесі) – трансцендентальдық мәндегі құбылыс болғандықтан оны сөзбен ашықтап түсіндіру, ал бұл хәлді басынан өткізбеген адамға айту одан да қиын. Сопылардың «лам йазуқ уа лам йағриф», яғни «татпаған білмейді» деген сөзі тура осы хәлге айтылған.
Ортағасырлық сопылық ағымдар тудырған өмірдің алуан түрлі салт-дәстүр, әдет-ғұрпы(әсем, көркем), тақуалар мен сопылардың дүниетанымдары – адамдардың өмір сүру қағидаларына айрықша қатты әсер етті. Батыс ориенталистерін өзіне жалб еткен, шығыстың жұлдыздары атанған Фирдауси, Сағди, Ғазали, Науаи, тіпті Әбу Әли ибн-Сина аса діндар тақуа сопылардан еді.
Денеде бір кесек ет бар. Ол ауырса бүкіл дене ауырады, ол сау болса бүкіл дене сау болады. Ол – жүрек. Сопылық дүниетанымда жүрек – бүкіл дененің патшасы, әміршісі.

1. Майлықожа. Шығармалар. Құрастырған Ә. Оспанұлы. - Алматы, 2005. - 869 бет.
2. «Ясауи әлемі» журналы 2010ж.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ж о с п а р

Кіріспе

Негізгі бөлім

Сопылықтағы Хәл ілімі
Сопылық терминдердің мағынасы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Қазақ халқының ұлттық менталитетінің қалыптасуына ислам өркениетінің
жасаған ықпалы ешқандай дау тудырмайтыны басы ашық мәселе. Осыған
қарамастан белгілі себептермен жаңа ғасырға дейін ол Қазақстан ғылымы үшін
жабық тақырып болып келді.
Бұл турасында келгенде, парсы-араб өркениеттері мен қазақ
мәдениетінің рухани байланысы туралы зерттеулердің сараңдығы туралы немесе
біржақтылығының себебі ғана, бірақ қарастырып отырған тақырыбымыздың
өзектілігін анықтаушы фактор бұл емес. Мәселенің мәні одан әлде қайда
тереңде. Ол – сопылық ілім.
Сопылық ілім туралы сөз қозғағанда оның дүниетанымдары, ұғымдары,
категориялық құбылыстарына тоқталамыз. Ал, сопылық ұғымдар мен
категориялардың мазмұны – әрбір сопылық ағымдардың(тариқаттардың) жүріп
өткен жолдарындағы, тарихи кезеңдердегі мәдени кеңістікте сақталған сан
ғасырлық ізімен анықталады. Тақырыбымызда қарастырылатын негізгі мазмұн осы
сопылық ұғымдар(терминдер). Антропоморфты ұғымдар, символдар, метафора-
теңеу сияқты ауыспалы мағынадағы сиволдық-бейнелі ұғымдағы терминдер –
сопылардың тәжірибесінен туындайды. Ал, сопылық тәжірибе – меннің(рух)
ешқандай сезім немесе ақылдың көмегінсіз, Жаратушысымен тікелей байланысқа
түсу тәжірибесі. Мұны тілмен жеткізу қиын. Сондықтанда бұл туралы анализ
жасауда мүмкін емес. Сопының жеке басынан өткен хәлі(жеке тәжрибесі) –
трансцендентальдық мәндегі құбылыс болғандықтан оны сөзбен ашықтап
түсіндіру, ал бұл хәлді басынан өткізбеген адамға айту одан да қиын.
Сопылардың лам йазуқ уа лам йағриф, яғни татпаған білмейді деген сөзі
тура осы хәлге айтылған.
Ортағасырлық сопылық ағымдар тудырған өмірдің алуан түрлі салт-
дәстүр, әдет-ғұрпы(әсем, көркем), тақуалар мен сопылардың дүниетанымдары –
адамдардың өмір сүру қағидаларына айрықша қатты әсер етті. Батыс
ориенталистерін өзіне жалб еткен, шығыстың жұлдыздары атанған Фирдауси,
Сағди, Ғазали, Науаи, тіпті Әбу Әли ибн-Сина аса діндар тақуа сопылардан
еді.
Денеде бір кесек ет бар. Ол ауырса бүкіл дене ауырады, ол сау болса
бүкіл дене сау болады. Ол – жүрек. Сопылық дүниетанымда жүрек – бүкіл
дененің патшасы, әміршісі.

1.Сопылықтағы Хәл ілімі.
Сопылық-философиялық табиғатынының негізі – Хәл ілімі. Хз. ибн
Ғаббастан болған бір рауаятта былай дейді Егер бір адам Аллаға бар
ықыласымен қырық күн таң атырса, сол адамның жүрегінде хикметтер ашылады,
яғни тілінен даналықтар бұлақша болып ағады.
Ал Хз. Аби Зардан болған бір рауаятта Жүрегі дүниеге байланбаған
ешбір құл жоқ. Егер дүниеге жүрегі байланбаған құл болса, онда Алла Тағала
ол құлдың жүрегіне даналығын егеді. Сол даналыққа, хақиқатқа тілін шешен
қылады. Дүниенің ауруын(айыбын, кемшілігін) және соған қарсы емін
көрсетеді. Сосын сол тәкәппар(шайтанның) дүниесіннен шығарып алады. Ол
құлға Алланың сәлемі болып, жәннатқа кіреді.
Құдайдың достары нағыз суфи шын әулие деп кімді айтамыз дегенде,
Жалаладдин Руми басына бәле жауғанда жүрегінен бақыт табатын адамды әулие
дейді. Шайх Ахмад Зарух атты данышпан: Бұл ел-жұрттың суфизм деп жүргені
кез-келген жағдайда жағымсыз қылықтардан тазартатын ғылым - дейді.
Жоғарыдағы ойдан қорытатынымыз, соыпылықтың негізгі мақсаты -
жұдырықтай жүректі тазарту болып табылады.Хәл ілімінің маңызы да осы. Ал
жүрегін тазартып кемелдікке жеткенді әулие(уәли – құдайдың досы) дейді.
Ислам ғұламалары әулиелер көшін жеті сатыға бөледі:
1. Әулиелі қасиет таба бастаған құдай ризалығын табу үшін айрықша
тақуалық бағыт ұстанған рухани тұлғаны аруахи мұхаддас дейді.
Бұлар 144 адам. Міне аруахи мұхаддас алғашқы сатысынан бастап,
өмір бақи рухани өрлеу сапарында өзін-өзі шыңдау жолында болады.
Дінге берік, құлшылығын бұлжытпай орындайтын дін шарттарына адал
адамның бойына өзгеше қасиеттер дарып, жалпы жұрт байқай бермейтін
нәрселерді жүрегімен сезіп, көңіл көзімен біліп отыратын қызық бір
рухани күй кешеді. Сосын Тәңірінің сұлу сыр әлеміне жүрегінде
үміттің шамы жанып, күннен-күнге көкірегінде тұнып жатқан
адамшылық қасиеттерін пендешілік пиғылдан аршып тазарта бастайды.
Тәңірінің тиым-талаптарын қалтқысыз орындауға бел шеше кіріседі.

2. Салихтардың екінші сатысын муджуба деп атайды. Олардың саны 300
болады. Бұл 300 салихтың жүрегінде хақ сәулесі Адам (ғ.с)
жүрегіндегі шындық шұғыласына ұқсас болады. Құдай мен құрметті
құлының арасында тылсым байланыс тереңдей түседі. Сосын Құдайдың
нұрын тұла-бойынан анық байқаған соң иманы бекіп, дінге деген ынта-
құрметі бұрынғыдан да арта түседі. Денесіне құдай нұрының қалай
еніп, жүректерді қалай жылытатынын біледі.
3. Жаратушы шексіз құдіретке махаббаттың үшінші сатысына көтерілген
салихтарды Нухуба деп атайды. Бұлар қырық кісі болады. Қазақтар
бата бергенде үнемі Я, құдайым оңдасын, Уайым-қайғы болмасын,
Ғайып-ерен қырық шілтен, Қанатын жайып қолдасын деп дұға қылып
отыратын әулиелер осылар. Қырық шілтен сапынан орын алған
салихтардың жүрегіндегі ғашықтық кәмілі Мұса кәлимулланың
жүрегіндегідей болады. Олар осы кезден бастап Алланың басқару
ісіне араласа бастайды.
4. Рухани көсемдердің төртінші тобын Абдал деп атайды. Бұлардың
саны жетеу болады. Бұл жеті дүлдүлдің жүрегі Ибраһим халиулланың
жүрегіне ұқсайды. Құдайдың досынан көңілге күмән себуші әзәзілдер
әрмән жүреді. Адамның өн бойы Алланың нұрына малына түседі. Таңдап
алған жолымен ұстанған дініне иненің жасуындай шек-шүбә
келтірмейтін кемел дәрежеге жетеді. Осы сатыға көтерілгенде
әулиеге түрлі кереметтер нәсіп болып, көптеген қасиеттер қонады,
оның қолынан өткел бермес дарияны кешіп өту, бір уақытта бірнеше
жерде бірнеше жерде уағыз айту, отқа күймей аман шығу, көзді ашып-
жұмғанша Меккеге барып намаз оқып келу сияқты кереметтер келетін
болады. Қазақтар Әулиеге екі дүние бір қадам деген мәтел
шығарған. Осындай кереметтермен жүріп тұратын әулиелердің
дұшпандары оған тосқауыл бола алмайды. Құдайдың достарын мұқату
үшін надандардың ұйымдастырған айла-шарғыларының бәрі адыра
қалады. Олардың бұқара халықтың арасында аты аңызға айналып
беделінің шарықтап кеткенінің өсек таратындардың тұқымдары тұздай
құриды. Қазақтардың әулиеге тіл тигізбе деп қадір тұтатыны осыдан.

5. Бесінші сатысында тұрғандарды Аутад деп атайды. Бұлардың барлығы
бес адам. Бестіктің жүрегі Хазреті Жәбрайл (ғ.с) жүрегіндегі
кемелдікке жетеді. Алланың ақиқатына мас болып, Жаратушының
нұрынан өлшеусіз үлес алып, айрықша дәрежеге көтеріледі. Бұл бес
әулиеге шайтан мен нәпсі хауасынан келіп-кетер қауіп-қатер
болмайды. Бұл сатыдағы әулиеге діннен тайқып, ұнамсыз бір қылыққа
ұрыну жеке бастың мүддесін ақиқаттан артық көру деген сияқты ұсақ-
түйек пендешіліктер мүлде жат.
6. Алла достарының алтыншы тобын Ғаус деп атайды. Бұлардың саны
үшеу. Бұлардың жүрегі Мәкайл (ғ.с) жүрегіне ұқсайды. Бұл үштікке
енген әулие дүниедегі баянсыз тіршіліктен біржола ажырайды. Үш
ғаустың кәміл белгісі Жаратқан нұрымен ғана қуаттанып, Тән
тамағын рухани азықпен алмастырып кете береді. Сол себепті оларға
ұзақ мерзім ораза ұстап, аш жүріп қиналмайтыны қалыпты жағдай.
Бұл үш әулиенің жүрегі тәулік бойы Алланың нұрынан ғана нәр алады.

7. Алыптардың ақырғы сатысы Құтыб деп аталады. Бұл жетінші
дәрежедегі шындықтың шыңына көтерілген Алланың досы мұсылмандар
түгілі әулиелерге де үстемдік етеді. Бұл-жалғыз болады. Құтыб
мәртебесіндегі мұмсылманды әулиелердің патшасы деп те атайды. Осы
әулиелер патшасы қоластындағы 499 кереметті әулиелерге Алланың
әмірін жеткеріп, ортақ шаруаны үйлестіріп, реттеп отырады.
Құтыбтың жүрегі Исрафл (ғ.с) жүрегіне теңдес келеді. Құтыбтың
тағына орналасқан әулие Алланың нұрымен тұтасып, біржола болмысқа
айналады. Риясыз дін қабылдап, шаттықпен шәкірт болғысы келеді.
Әулие Құдай емес, Құдайдан былай да ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.