Ши тоқу – көне кәсіп



Ши тоқу – көне кәсіп Ши тоқу – бұрын көшпелі және жартылай отырықшылдықта тіршілік еткен Орта Азия халықтарына ескі заманнан белгілі өнер. Зерттеушілердің айтуынша, ши орау өнері өте ерте заманда ХV ғасырдан бастап дамыған көрінеді. Осынау көне кәсіптердің бірі саналған ши тоқу өнері қазақ, қырғыз, түрікмен, жартылай отырықшы өзбектер мен қарақалпақтар өмірімен біте қайнасып, олардың тұрмысы мен шаруашылығында, мәдениетінде ерекше маңызға ие болған. Кез келген қолөнердің шығармашылық ізденіс екені ақиқат. Ал табиғатта кездесетін әр дүниені өз керегіне жарата білу, тіпті қу шидің өзін пайдасына асырып, оның күнделікті тұрмыста, шаруашылықта орнын айқындап, мәні мен маңызын аша білу – ата-бабаларымыздың тек біліктілігінің ғана емес, сондай-ақ шеберлігінің де арқасы деп түсінген жөн. Иран, Қытай, Монғолия, Тибет, Ресей, Еуропа бөлігінің оңтүстік шығысында, Орта Азия, Батыс және Шығыс Сібірдің оңтүстігінде кездесетін ши өсімдігі Қазақстанның дала, шөлейт аймақтарында, тау беткейлерінде, әдетте, суға жақын жерлерде өседі. Қыста мал жайылымына таптырмас бұл өсімдіктің сабағын қазақтар ши тоқу үшін қолданған. Мірдің оғындай түп-түзу, әрі өте берік келетін шидің сабағы тұрмыста орны ерекше материалдың бірі ретінде кәдеге асты. Ыдыс-аяқ, қазан-ошақтан бастап, киіз үйдің құрамдас бөлігі ретінде, қоршау ретінде де қолданылған ши оған салынған әдемі ою-өрнегімен, келісті бейне-суретімен үй ішін де безендіріп тұратын. Мұндай кереметтерді жасауда шебердің жұмысы алдымен жиналған шидің сабағын қабығынан аршып, оның жарамды, жарамсызын бөліп алумен басталады. Негізінен ши бұйымын сыртқы көрінісіне қарап, үш түрге бөледі. Олар – ақ ши, ораулы ши және шым ши. Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінде бұл аталғандардың әрқайсысы өз-өз орнымен қолданылады. Киіз басуға, сүзгіге, мал сойғанда еттің астына салуға, құрт-ірімшік жаюға өре ретінде, сондай-ақ үйдің төбесін сыларда біркелкі тегіс, әрі ыңғайлы болу үшін ақ шиді қолданған. Ақ ши дегеніміз – қабығынан аршылған, оралмай тоқылған ши. Ақ шиді қазақ «өре ши» деп те атаған. Өн бойы тұтас оралмай, әр жерінен аралатып оралатын шиді орама ши немесе ораулы ши деп атайды. Әр тұсынан өрнек сала оралған бұл ши түрі көбіне сәндік үшін қолданылған, яғни үй ішін безендіріп, ою-өрнекпен, түрлі бейнемен суреттелген. Сондай-ақ орама шиді шым шимен бірге киіз үйдің керегесін айналдыра тұту үшін пайдаланған. Біркелкі оралған өрнекті шиді шым ши деп атайды. Бұл шиді кейде «жез ши» деп те атау ерте уақыттағы жез оралған кезден қалған болса керек. Өн бойы өрнектелген шым ши киіз үйге, ас-су, ыдыс-аяқ тұратын жерге қоршау ретінде пайдаланған.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
Ши тоқу – көне кәсіп Ши тоқу – бұрын көшпелі және жартылай отырықшылдықта
тіршілік еткен Орта Азия халықтарына ескі заманнан белгілі өнер.
Зерттеушілердің айтуынша, ши орау өнері өте ерте заманда ХV ғасырдан бастап
дамыған көрінеді. Осынау көне кәсіптердің бірі саналған ши тоқу өнері
қазақ, қырғыз, түрікмен, жартылай отырықшы өзбектер мен қарақалпақтар
өмірімен біте қайнасып, олардың тұрмысы мен шаруашылығында, мәдениетінде
ерекше маңызға ие болған. Кез келген қолөнердің шығармашылық ізденіс екені
ақиқат. Ал табиғатта кездесетін әр дүниені өз керегіне жарата білу, тіпті
қу шидің өзін пайдасына асырып, оның күнделікті тұрмыста, шаруашылықта
орнын айқындап, мәні мен маңызын аша білу – ата-бабаларымыздың тек
біліктілігінің ғана емес, сондай-ақ шеберлігінің де арқасы деп түсінген
жөн. Иран, Қытай, Монғолия, Тибет, Ресей, Еуропа бөлігінің оңтүстік
шығысында, Орта Азия, Батыс және Шығыс Сібірдің оңтүстігінде кездесетін ши
өсімдігі Қазақстанның дала, шөлейт аймақтарында, тау беткейлерінде, әдетте,
суға жақын жерлерде өседі. Қыста мал жайылымына таптырмас бұл өсімдіктің
сабағын қазақтар ши тоқу үшін қолданған. Мірдің оғындай түп-түзу, әрі өте
берік келетін шидің сабағы тұрмыста орны ерекше материалдың бірі ретінде
кәдеге асты. Ыдыс-аяқ, қазан-ошақтан бастап, киіз үйдің құрамдас бөлігі
ретінде, қоршау ретінде де қолданылған ши оған салынған әдемі ою-өрнегімен,
келісті бейне-суретімен үй ішін де безендіріп тұратын. Мұндай кереметтерді
жасауда шебердің жұмысы алдымен жиналған шидің сабағын қабығынан аршып,
оның жарамды, жарамсызын бөліп алумен басталады. Негізінен ши бұйымын
сыртқы көрінісіне қарап, үш түрге бөледі. Олар – ақ ши, ораулы ши және шым
ши. Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінде бұл аталғандардың әрқайсысы өз-өз
орнымен қолданылады. Киіз басуға, сүзгіге, мал сойғанда еттің астына
салуға, құрт-ірімшік жаюға өре ретінде, сондай-ақ үйдің төбесін сыларда
біркелкі тегіс, әрі ыңғайлы болу үшін ақ шиді қолданған. Ақ ши дегеніміз –
қабығынан аршылған, оралмай тоқылған ши. Ақ шиді қазақ өре ши деп те
атаған. Өн бойы тұтас оралмай, әр жерінен аралатып оралатын шиді орама ши
немесе ораулы ши деп атайды. Әр тұсынан өрнек сала оралған бұл ши түрі
көбіне сәндік үшін қолданылған, яғни үй ішін безендіріп, ою-өрнекпен, түрлі
бейнемен суреттелген. Сондай-ақ орама шиді шым шимен бірге киіз үйдің
керегесін айналдыра тұту үшін пайдаланған. Біркелкі оралған өрнекті шиді
шым ши деп атайды. Бұл шиді кейде жез ши деп те атау ерте уақыттағы жез
оралған кезден қалған болса керек. Өн бойы өрнектелген шым ши киіз үйге, ас-
су, ыдыс-аяқ тұратын жерге қоршау ретінде пайдаланған. Өрнектеп шым ши
тоқуда, негізінен, оюдың композициялық құрылысының маңызы ерекше. Бұл
саладағы қазақ шеберлерінің қолданып жүрген қазіргі барлық ою түрлерін
композициялық жағынан: толық, жекелеген және тұтас ою, бір беткей ұзындық
ою (компоненттері бойлай да, көлденең де тепе-теңдіктегі ұзындық ою) болып
бөлінеді. Шым ши тоқу өнерінде кездесетін қазақ оюларының ішіндегі
жоғарыдағы аталған жекелеген және тұтас ою формасын шаршы ою деп те
атайды. Оған белгілі геометриялық фигурадағы төрт бұрышты, дөңгелек,
үшбұрышты, тағы басқа көп бұрышты оюларды жатқызуға болады. Олар шым шидің
бетін тұтас сәндеуге қолданылады. Осылай тұтас ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақ халқының қолөнерінің даму жолы
Таңбалар
Қазақ халқының қолөнернің даму жолы
«Нұрлы көктем» (Шым Ши)
Ши тоқу
Өнер және бейнелеу өнерінің танымдық тарихы
Қазақ сәндік қолданбалы өнерінің тарихы мен түрлері
Тоқу өнері. Ою-өрнек
ӘЗІРЕТ СҰЛТАН ҚОРЫҚ-МУЗЕЙІНІҢ ҚОРЫ МЕН ЭКСПОЗИЦИЯСЫНДАҒЫ ХҮІІІ-ХІХ ҒАСЫРЛАРДА КӘСІПШІЛІК ПЕН ТҰРМЫСТА ҚОЛДАНЫЛҒАН ЖӘДІГЕРЛЕР
Қазақ халқының тоқыма өнерінің мәдени мұрасы
Пәндер