Суфизмдегі тариқат

Ғалымдар сопылық сатысы туралы Сопылықтың төрт сатысы- ның қайсы сол жолдағы адамдар үшін міндетті? Бұл жөнінде Ә.Нысанбаев былай дейді: «Сопылық – адам туралы ілім. Иә, қоғамды жетілдіру үшін алдымен адамның өзі жетілу қажет деп есептейді сопылар. «Кемел нисан», яғни кемел адам қалпына жетіп, жаратқан Хақпен дидарласып, әлемдік ақыл-оймен бірігуің үшін төрт сатыдан өтуің қажет.

Біріншісі – жұрттың бәріне ортақ шари-ғат жолы. Яғни Жаратушының өз сөзі – Құранда айтылатын парызыңды орында, өтірік айтпа, ұрлық қылма, зәбір жасама, т.б.
Екінші саты – тарихат жолы. Бұл саты кез-келген адам үшін міндетті емес. Қалайсың ба, өз еркің. Бірақ тарихат жолына түспей, яғни ақиқатқа жету мақсатымен азап шекпей, мехнат тартпай, өзіңді өзің қинамай, өмір қы-зығынан бас тартпай, кемелдік дәрежеге жете алмайсың.
Үшінші саты – хақиқат (яғни ақиқат) жолы. Бұл енді азан арқылы, жатпай тұрмай ізденген жанкешті еңбегінің нәти-жесінде адамның дүние сырын тани бастауы.
Төртінші саты – мағрифат. Хақпен дидарласу, адамзатты жаратқан әлемдік рухпен, яғни абсолют ақыл-оймен бірігу. Бұл дәрежеге жеткен адам қайтыс болған жақын-туысқандары-ның рухымен де еркін дидар-ласып, ғаламның барша сырына қаныға алады».
Сопылық мақамдары, оның кезеңдері Сопылық: құлшылық етуші (ғабид), тақуа (захид) тәрізді бірнеше мақамдарға бөлінеді. Олардың өзара айырмашылы- ғы, өзіне тән әдісі, ұстанар жолы, мақсаты бар. Сопылық жолға түскендер міндетті түрде үш сатыдан тұ-ратын ерекше күйден өтуге тиісті. Олар: шариғат, тарихат және хақиқат (ақиқат), Тари- хатта (жол, бағытта) сопы-лардың тоқтайтын, тыныс ала- тын аялдамалары бар. Оны «макам» (мақам) деп атайды. Біз енді оның талас туғызбайтын белгілеріне тоқтал-сақ.
Тәубе. Адамның күнәһар екендігін сөзсіз мойындауы. Тәубе ету – күнәдан арылу, оны жасағанына қатты өкіну, екінші рет қайталамауға серт беру.