Римнің рухани құлдырауы

1. Римнің рухани құлдырауы
2. Христиан дінінің тарихы
3. Христиан дінінің таралуы.
4. Евангелия тарихы
5. Мессияның туылуы.

Бір кездері Рим Цезарларының кейбіреулері нәпсі құлының ең жоғарғы сатысына, айуаншылықтың шыңына шыққан кездері болды. Мысалы: өз шешесінің ашынасы болды, немесе астарындағы мініп жүрген аттарын сенаттың мүшесі қылған кездері де болды. Енді не істерін білмеген әбден есірген елбасылар адам өмірін ойыншық санап, олардың айуанша қырылып, өмір үшін күресуін ауыздарынан су ақанша тамашалап рахат табатын болды.
Ювенал өз заманы туралы былай баяндайды: «Бүкіл әлемді бағындырған рим халқы қазір екі ақ нәрсені қалайды. Біріншісі тойып тамақ ішу, екіншісі ойын-сауық тамашалау, көңіл көтеру.» Данышпан Сенека «Адамдар арасында сөйлесу мәдениеті жоғалды. Енді олар адамша сөйлеспейді. Енді тек арба мінген сарбаздардың сайысын сағаттар бойы сөз қылып, содан ләззат алып, таң қалатын болды. Римдіктердің өмірі тек қана қанды қыздырып, желікті құтыртатын құмар ойындарды тамашалаудан тұрды. Алғашында ойын-сауық Рим қоғамында дәстүрге тереңдеп ене қойған жоқ. Жылына төрт рет қараша, сәуір, шілде, қыркүйек айларында ғана ойын-сауық ойналатын. Уақыт өте келе Рим халқы той –томалақтың жиі өткізуді талап ете бастады. Соның кесірінен Колизейдің үлкен цирк алаңында сан түрлі сайыстар күн құрғатпай өте бастады. Тарихи құжаттарда ең алғашқы ойын Б.з.д. екі жүз алпыс төртінші жылы басталды делінеді. Ең алғашқы қанды қырғынға екі жұптан тұратын алты құл қатысқан. Олар өмір мен өлім үшін соғысты. Осыдан төрт жүз жыл өткеннен кейін Император Троянның тұсында бір күнгі ойын сауықта он мың адам, он бір мың хайуан өлтіріліп, бақилыққа аттанды.
Негізгі ойыншылар «Гладиаторлардан» тұратын. Олар сахынаға өмір Қақпасы арқылы шығатын. Бүкіл халық қол шапалақтап оларды қошеметпен қиқулап қарсы алатын. Гладиаторлар да оларға салтанатпен құтты бір тойға бара жатқандай дәстүрлі түрде сәлем беретін. Олардың сәлемі «Шаттаныңыз Цезар! Өлімге бара жатқандар сізге сәлем жолдайды!» Осындай ойын сауықтың бағдарламасы күн сайын алуан түрлі болып өзгеріп отыратын. Мысалыға: Бір күні Гладиаторлар бір бірінің бетіне тіке қарап тұрып, біреуі құлап өлғенше төбелесетін, екінші күні бір топ жабайлармен соңына дейін соғысатын. Үшінші күні алаңға шыққан Гладиаторларды топ топтарға бөліп өзара қырқыстыратын. Осылайша өлім үшін болатын ойынның шарттары күнде өзгеретін. Алаңда құлап өлгендердің денесін Өлім қақпасы арқылы далаға сүйреп шығарып, аш иттерге тамақ қылып лақтырып тастайтын. Гладиатор өлмей жараланып қалған болса оның тағдырын император шешетін. Император бас бармағын жоғары көтерсе, Гладиатор тірі қалатын, ал төмен түсірсе, өлтірілсін деген мағынаны білдіретін. Гладиатор сайысын ұйымдастырушылар Рим көшелерін: «Бүгін пәленше деген гладиатор мен түгенше деген гладиатор жекпе жек шығады. Немесе пәлен мектеп пен түген мектептің арасында соғыс болады» деген жарнамалар көрінген жерде жаллбырап ілініп тұратын.
Рим халқы Гладиаторлардың сайысына қанағаттанбай мұнан да қызықты ойындар қоюды талап ете бастады. Енді жабайы аңдар мен адамдар арасында сайыстар болатын болды. Тіпті цирк алаңында әскери соғыстар мен теңіз шайқастары да қойылатын. Халық бұған да қанағат таппады. Әлемде жоқ неше түрлі зұлымдықтарды ойлап тапты. Жас қыздарға бұқаларды салатын болды. Бүкіл халық Христиандарды тірідей өртегенін тамашалап отыратын. Олардың бастарына май құйып, ойбайлап, шың,ырғанына қарамастан бастарын алаулатып жағып қоятын. Енді біреулерін тірідей арыстандарға тастайтын. Тірі қалған бейшараларды крокодилдерге толы бассейннен жүзіп өтуге мәжбүрлейтін. Адамдарды азаптап өлтірудің түрлері күнде жаңарып отыратын. Халық әрбір жаңалықты ыстық ықыластарымен мәз мейрам болып керемет қабылдайтын. Римдегі мұндай бассыздыққа б.з. төрт жүз төртінші жылы христиан дінін қабылдаған Император Ганорий тыйым салды.
Бірақ халықтың делебесін қоздыратын арбакештер сайысы оңайлықпен жойыла қоймады. Рим құлдырап біржола құлағанша сайыстың бұл түрі Римнен Византияға дәстүр ретінде жалғасып жетті.