Шет елдік Азия археологиясы

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Месопотамияның тарихы . географиялық түсінігі
2. Тигр және Евфрат өзендерінің өркениеттерінің өсуіне әсері
3. Месопотамияның көне тас ғасыры. Зарзия үңгірі. Шанидар үңгірі
4. Тигр және Евфрат өзендерінің оңтүстік бөлігінің мәдениеті. Эреду Халаф мәдениетінің қалыптасуы
5. Солтүстік Месопотамия археологиясы: Арпачия қонысы
6. Көне Иран археологиясы. Загрос Керманшахтағы қазбалар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

XIX ғасырдың соңғы ширегінде Тигр және Евфрат (Қос өзен) өзендерінің бойында жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарының нәтижесінде ежелгі ескі қалалардың орны ашылып, әлемге «Шумер өркениеті» деген жаңа мәдениет белгілі болды. Адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтаған мол мәдени мұраларына қомақты үлес қосқан, дүниежүзілік өркениеттің тағы бір бастауына айналған бұл жаңа мәдениеттің аты аңызға айналды, адамзат қауымының «фәлсафалық мәйегі», ілгерілеу мен дамудың қайнар бұлағы деп дәріптелді.
Жер бетінде алғаш өркениетті қауым, іргелі мемлекет құрған шумерлердің мәдениеті дүниежүзілік мәдени ошақтардың бірі Египет мәдениетіндей өте жоғары болды. Бірақ Ніл аңғарында үш мың жыл бойы бір-ақ халық қоныстанып, бір-ақ қана мемлекет Ежелгі Египет қоныстанса, ал Қос өзен бойында Шумер, Аккад, Вавилон,Ассирия, Иран сияқты түрлі мемлекеттік құрылымдар тарих сахнасында бірінен кейін бірі алмасып тұрды, түрлі халықтар өзара сауда-саттық жасаумен қатар, өзара әскери қақтығыстарға да жиі барып тұрды, соның салдарынан қалалар мен әсем ғимараттар күл-талқан болып қирады да. Бірақ мұндай қақтығысқа қарамастан бұл мемлекеттердің мәдени гүлдену процесі тоқтап қалған жоқ.
Оған дәлел, Қос өзеннің ең көне мәдениеті Шумер-аккад мәдениеті. В.В. Струве, В.И. Авуев, В.А. Тураев, Б.И. Грозный сияқты аса көрнекті шығыстанушы ғалымдардың пікірінше, шумерлер бүкіл Вавилон мәдениетінің негізін қалаушылар бо¬лып саналады. Ал шумерліктердің өздері, олардың ата-бабаларын Қос өзен өңіріне сонау таудың ар жағынан, солтүстіктен, яғни солтүстік-шығыстан келген.
Ғалымдардың айтуынша, бұл келгендер «тау тұрғындары», «малшы көшпелілер» болып есептелсе керек. Шумердің 3100-2800 жылдардағы халқы туралы белгілі ғалым JI. Вулли: «Дәл осы кезеңде бүлардың халқының басым көпшілігі келімсектерден құрылғаны анық. Әр түрлі себептермен келген олар бүл елдегі халықтардың игере алмай отырған биік мәдениетін өркендетуге белгілі дәрежеде әсер еткен болса керек», - деп жазады.
Шумер мемлекетінің мәдени жетістіктері орасан зор болды. Адамзат тарихындағы алғашқы «алтын ғасыр туралы» поэмасы шумер елінің топырағында жарық көрді, шумерліктер алғашқы элегияларды жазды, дүние жүзінде бірінші рет кітапханалық каталогтар жасауды игерді. Осы орайда ғалымдар «Месопотамия - архивтер отаны» деп тегіннен-тегін атамағанын атап өткіміз келеді, өйткені мұнда мемлекеттік архивтермен қатар жеке адамдардың да архивтері болған. Сонымен қатар шумерлер - ең көне медициналық еңбектердің, дәрі-дәрмек рецептері жинақтарының авторлары, диқаншының тұңғыш күнтізбесін жасаған да осы шумерліктер.

1. Монгайт Л.А. Археология Западной Европы. Каменный век. Москва, 1975.
2. Монгайт Л.А. Археология Западной Европы. Бронзовый и железный век. Москва, 1974.
3. Warwik Bray and David Trump. The Penguin Dictionery of Archaelogy. –Stone Age. Thee age system.
4. Ларичев В. Охотники за черепами. Москва,1971.
5. Матюшин Г.Н. Три миллиона лет до нашей эры. Москва, 1986.
6. Ларичев В. Поиски предков Адама. Москва, 1978.
7. Монгайт Л.А. Археология Западной Европы. Каменный век. Москва, 1975.
8. Монгайт Л.А. Археология Западной Европы. Бронзовый и железный век. Москва, 1974.
9. Warwik Bray and David Trump. The Penguin Dictionery of Archaelogy. –Stone Age. Thee age system.