Ана тілі пәнін оқыту әдістемесі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Асанова Г. Б.

Палмухаммедова К. М.

Ана тілі пәнін оқыту әдістемесі

Түркістан-2014

УДК373:811. 512. 122

ББК74. 268. 1

А87

Пікір берген: Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Қожагелдиева С.

Асанова Г. Б. Палмухаммедова К. М.

А87

Ана тілі пәнін оқыту әдістемесі . Оқу-әдістемелік құрал. -Түркістан 2014. 59- б.

Ұсынылып отырған оқу-әдістемелік құралда ана тілі пәнін оқыту әдістерін, оқытудың негізгі дидактикалық қағидаларын және ережелерін, дидактикалық ойындар, сабақ өтудің әдіс-тәсілдерін, диктанттың жазылу ережелерін тереңдеңдетіп оқыту мәселелерін және әдіскерлерге, мұғалімдерге өздерінің педагогикалық іс-тәжірибесінде білімін көтеруде әдістемелік құрал өз көмегін көрсете алады.

ISBN 9965-9530-3-1

ББК74. 268. 1

Асанова Г. Б.

Палмухаммедова К. М.

Алғы сөз

Ғылыми -техникалық прогрес пен өндірістік технологияның дамуы, экономиканың өркендеу дәуірінде қоғамға жан-жақты дамыған, белсенді, өз бетінше жасампаздықпен ойлай білетін жастардың тұрақты легінің келіп отыруын талап етеді. Сондықтан оқыту үрдісі деңгейін арттыру арқылы, ақылойы жетілген, жан-жақты дамыған, жасампаздықпен еңбек етуге қабілетті, өз тағдырларын өздері шеше алатын, өз бетінше білімін толықтыру және өздігінен кәсіби шеберлігін арттыру мүмкіндігі бар азаматтар даярлау білім саласындағы басты мақсат болып табылады. Сол себепті, оқушыларды жаңа білімдерді алу жолдары мен құралдарына әдейі арнап мақсатты түрде оқыту қажеттілігі туындайды.

Ана тілі пәнін оқыту білімдік, танымдық және дамытушылық қызметтер атқарады. Білімдік қызметте оқытылатын пәнге байланысты білім, іскерлік және дағды қалыптаса, танымдық қызметте ғылыми таным жолдарын, көздерін, әдістерін игеру жүзеге асырылады. Ал оқытудың дамытушылық қызметі білімді игеру үдерісіндегі оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетін ұйымдастыруға байланысты болады.

Мектепте ана тілі пәнін оқыту арқылы оқушылар мәселені талдауға, жалпылауға, нақтылауға, қажетті және жеткілікті шарттарды көрсете білуге, ұғымдарды анықтауға, пайымдаулар құруға, ой қортулар жасауға, дәлелдеуге т. б. үйретіледі, яғни іс жүзінде әрбір қадам сайын логикаға оқыт ылады. Ұсынылып отырған әдістемелік құралда негізінен ана тілін оқыту әдістемесін, ана тілін оқытуға қойылатын дидактикалық талаптар, мазмұндама мен шығарма жазуға үйрету жолдары, , оқу техникасын жетілдіру жолдары, мәтінге байланысты сөздік жұмыстарын жүргізу жолдары қарастырылады. Бастауыш сыныпта жүргізілетін мәтінмен жұмыс істеуде оқушының танымдық қабілетін, ақыл-ойын дамыту, тілін байытудың әдіс-тәсілдері баяндалады. Сонымен қатар бастауыш сынып мұғалімдері бұл құралдан әдістемелік нұсқауларда ала алады. Оларды өздерінің шығармашылық ізденістерімен ұштастырып, мәтін талдаудың деңгейін мүмкіндігіне қол жеткізеді. Ана -тілі пәнін оқыту барысында оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуға, сөздік қорын молайтуға, адамгершілік, эстетикалық тәрбие беруге, әсіресе әдеби және тарихи деректерді түсіндіруге көмектеседі. Бұл құрал жас мамандарға, бастауыш мектеп мұғалімдеріне әдістемелік бағыт-бағдар береді. Оны бүгінгі күн талабына сай қолдану әр мұғалімнің өз шығармашылық ізденісіне байланысты қолдануына болады.

Ана тілін оқытудың мақсаты мен міндеттері

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың “Қазақстан - 2030” бағдарламасында “Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы туралы” Қазақстан халқына жолдауында айқындалған негізгі басым бағыттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жаңартумен қатар оқытудың әдіс-тәсілдерін қолданудың тиімділігін дамытуға ерекше көңіл бөлген.

Тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі ұрпақтың рухани байлығы, мәдениеті, саналы ұлттың ойлау қабілеті мен біліміне, іскерлігіне байланысты. Осы орайда егеменді еліміздің білім бнру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасаланып жатқан талпыныстар оқытудың әр түрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып, терең білімді ізденімпаз, барлық іс-әркетінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде. Мектептегі оқу үрдісі оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыра отырып, олардың белсенділігін, шығармашылық әрекетін дамыта білу бүгінгі күннің өзекті мәселесінің біріне айналып отыр.

Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту болашақта білімді өз бетінше жинау алу қабілеттерін дамытуда жетекші рол атқарады және оқушылардың жалпы белсенділігін арттырады.

Қызығу балалардың жақсы оқуына, оқығанын жақсылап ұғып алуына ықпалы зор. Егер балада қызығу болмаса, ол оқу пәндеріне, тәрбие жұмыстарына ешбір қызықпаса, оқудың да, тәрбиенің де жемісі болмас еді.

Жас ұрпақты тәрбиелеу ісі қоғам дамуының қай кезеңінде болмасын уақыттың талап тілегіне сай үздіксіз жүзеге асырылып отырады. Әрбір пәнді оқытудың ғылыми дәрежесінің неғұрлым берік игерілуі, идеялық-саяси, оқу-ағарту ісін қайта құру біздің рухани, азаматтық -потенциалымызға, жаңаша ойлау қабілетіміз бен ізденісімізге байланысты болмақ. Ана тілі пәнін оқытудың негізгі мақсаты - еліміздің болашақ жас ұрпағын өскелең заман деңгейіне сай білім негіздерімен қаруландыру, жан - жақты рухани байлық пен адамгершілікке, еңбекшілдік пен тәрбиелікке, өз Отаны мен халқын шексіз сүюге - шынайы патриот болуға, бауырмалдыққа тәрбиелеу.

Аталған мақсат төмендегідей міндеттерді жүзеге асыруды қажет етеді:

1) тұтас сөзбен жүгірте оқуды жетілдіре отырып, оқушылардың жалпы оқу техникасын дамытуға аса назар аудару;

2) байланыстырып сөйлеу шеберлігін арттыру; шағын көлемді мазмұндама, шығарма жазуға төселдіру;

3) оқушылардың жалпы ой-өрісін жетілдіретін ойлау мен байқағыштық қабілетін арттыруға арналған жаттығу жұмыстарын жүргізу;

4) ана тілі бағдарламасы талап еткен грамматикалық мағұлматтарды жете меңгерту;

5) сауатты және көркем жазуға жаттықтыру, бұған қажетті емлелік және каллиграфиялық дағдыларды қалыптастыру;

6) 1-сыныпқа арналған дидактикалық материалдар мен жазу дәптерлерін сабақта орынды пайдалану арқылы оқушылардың пән негізін терең қабылдауын қамтамасыз ету;

7) балалар әдебиеті мен көпшілік қолды кітаптарды жиі оқуға қызықтыру арқылы оқушылардың лексикалық тіл байлығын дамыту;

Ана тілі пәнін оқытуға қойылатын дидактикалық талаптар

Оқыту әдістемесінде ежелден қалыптасқан түрлі дидактикалық принциптер бар екені белгілі. Оқушыларға, әсіресе кіші жастағы оқушыларға, білім негіздерін меңгерту оқытудың дидактикалық принциптердің бастауыш мектепте жиі қолданылатын негізгі түрлері:

1. Түсініктілік принципі. Бұл принциптің алға қоятын негізгі талабы-оқу материалдары баланың жас ерекшелігімен тікелей байланысты әрі таныс, әрі деректілікке құрылуын қажет етеді. Қазақ тілін оқыту материалдарының объектісі:сөз, сөйлем, сөз тіркестері және олардың дыбыстық құрамы-оқушыға түсініксіз болса, оны қабылдай алмайтыны түсінікті; керісінше, олар оқушыға етене таныс, белгілі де деректі болса, оны меңгеру де қиын болмас еді. Сондықтан да оқулықта балаға түсініксіз сөздер берілмейді; сол сияқты, құрылымы күрделі грамматикалық оралымдар мен түсінікке ауыр сөйлем құрылымдары да оқу материалдарында кездеспеуі керек. Қысқасы, түсініктілік принципі бойынша оқушыны ой еңбегіне қызықтыратын, ынталандыратын аса түсінікті оқу материалдарының берілуі шарт.

2. Ғылымилық принципі. Оқу материалдары, сол сияқты, мұғалім тарапынан берілетін білім мағлұматтары, тағы басқа түрлі ақпараттық деректер ғылыми жағынан ешқандай дау тудырмайтын терең зерттелгені көпке әйгілі, қатесіз, ғылыми тұрғыдан алып қарағанда аса дұрыс мәліметтер болуға тиіс. Мұнсыз олар білім негізі бола алмайды. Барлық дидактикалық принциптер басқа принциптермен тығыз бірлікте қолданылады. Мәселен, түсініктілік принципі өздігінен қолданылып, ғылыми принциппен байланыспаса, онда ол принцип болудан қалар еді. Өйткені кез келген оқу материалы аса түсінікті тілмен баяндалса да, берілмек деректер ғылымилық принципіне қайшы болса, әрине одан пайда емес, оқушы зиан шегер еді.

Ал оқу материалы ғылыми тұрғыдан дұрыс болғанымен, оның тілі ауыр, балаға түсініксіз болса, бұдан да оқушы ешқандай білім ала алмаған болар еді.

3. Көрнекілік принципі. Бұл принцип - бастауыш сыныпта ежелден қолданылып келе жатқан принцип. Ол дәстүрге айналған принцип ретінде әсіресе 1-сыныпта жиі қолданылады. Ана тілі сабағында қолданылатын көрнекіліктің негізгі түрлері мыналар:

1) нақты көрнекілік (затты не құбылысты тікелей көрсету) ;

2) бейнелеу көрнекілігі (сурет, сызба, кесте, плакат, диаграмма, т. б. ) .

3) дыбыстық құралдар (магнитофон, компьютер, диафильмдер, т. б. ) .

4) көркем сөз арқылы бейнелеу (мұғалімнің оқушыға заттар мен құбылыстарды түсінікті де жеңіл тілде бейнелеп баяндауы) .

Аталған көрнекіліктер сабақтың өн бойында: жаңа тақырыпты түсіндіру кезінде де, пысықтау және қорытындылау кезінде де, пысықтау және қорытындылау кезінде де қолданыла береді. Көрнекі құралдар мұғалім сөзін тереңдетеді, оны дәлелдей түседі. Көрнекілік оқушылардың сезім мүшелерін, олардың қабылдау белсенділігін нақтылап шыңдай түседі, баланың дүниетанымын жетілдіреді. Алайда кез келген көрнекілік сабақта белгілі мөлшерде шектен аспайтын дәрежеде қолдануды керек етеді, жөнсіз қолдана беру жалықтырып жібереді.

4. Есте берік сақтау принципі. Оқу материалдарын есте берік сақтау - оқу жұмысына қойылатын негізгі шарт. Білім негізі есте сақталмаса, әрине, оқудың да керегі болмас еді. Алған білімді есте сақтауды қамтамасыз етудің негізгі шарты ең алдымен мұғалімнің материалды жеткілікті дәрежеде, дидактикалық талаптарды мүлтіксіз орындай отырып түсіндіре білуіне тікелей байланысты. Түсінбеу И. Г. Песталоццидің пікірінше, оқу материалының қиындығынан ғана емес, баяндаудың бұлыңғырлығынан. Демек, мұғалімнің тиянақты түсіндірілуі білім негізінің оқушы есінде берік қалыптасуына көмектеседі. Екіншіден, оқушыны оқу материалының негізгі түйінін таңдай білуге тәрбиелеу, әр тақырыптың негізгі фактілерін есте сақтауға арналған жаттығу жұмыстарын жүйелі әрі қызғылықты жүргізу оқу материалдарын есте сақтаудың негізгі бір кепілі болмақ, үшіншіден, оқушының логикалық ойлау қабілетін тәрбиелеуге оқу процесінде ұдайы көңіл аударылуы тиіс. Мұның өзі оқушыны жаттампаздықтан, формализмнен сақтайды, түсінбей жаттау арқылы есте сақтаған оқу материалы ойда тұрақталмай, тез ұмытылатыны белгілі, керсінше, логикалық жүйеде өзара бір-бірімен тығыз байланысқан оқу материалы оқушы ойында мәңгі қалады.

5. Оқушының өзіндік ерекшеліктерін есепке алу принципі. Қазіргі мектептерде ұжымдық тұрғыда оқыту жүйесі қалыптасқан. Бағдарламалық оқу материалдарының негізі де жаппай жалпы және бірден білім беру принциптеріне лайықталған. Ұжымдық жүйеде оқытудың пайдасы мол, алайда жеке оқушылардың түрлі психологиялық, физологиялық, т. б. өзіндік ерекшеліктері жан-жақты зерттеліп, есепке алуды қажет етеді. Сондықтан мұғалімнің оқыту барысында жақсы үлгерімге жету үшін әрбір баланың өзіндік ерекшеліктерін жете білуге үлкен мән беруі қажет-ақ. Мұнсыз оқу тәрбие жұмысы іске аса алмаса керек. 1-сыныпқа арналған «Ана тілі» оқулығында берілген оқу материалдарын мұғалім жеке оқушының өзіндік ерекшелігіне қарай сұрыптап, әр алуан жаттығу түрлерін жасауға болады. Әсіресе, қазіргі орысша сөйлеу ортасының басым кезеңінде қайсыбір оқушылардың ана тілінде шорқақ сөйлеуі, қазақшаны жете түсінбеуі сияқты жағдайлар жиі кездеседі. Мұндай кемшілікті жою мұғалімнен көп жұмыс істеуді, асқан шеберлік пен төзімділікті талап етеді. Демек, оқу процесінде жеке оқушылардың әр түрлі өзіндік ерекшеліктерін есепке алу проблемасы - аса ауқымды, күрделі процесс. Мұның өзі тек дифференциялап оқытуды ғана емес, сонымен қатар бала тілін таба білуді, оны оқуға қызықтыруды, оқу материалдарын аталған дидактикалық принциптердің тұтасқан бірлігінде үйретуді қажет етеді.

6. Оқытудың тәрбиелік принципі. Барлық оқу, сайып келгенде, тәрбиеге әкеліп соғады. Оқу нәтижесінде тек білім көлемі ғана жетілмейді, сонымен қатар оқушының адамгершілік пен еңбекті құрметтеу, Отанын сүю, эстетикалық, ерлік, т. б. сапалы қасиеттері де жетіледі. Өйткені білім мен тәрбие өзара тығыз байланысты. «Білім адамның қасиетін-сезімдерін тәрбиелейді», -деп Н. Г. Чернышевский бекер айтпаған. Демек, оқыту әрқашан да тәрбиелейді. Осыған орай, оқулықтағы грамматикалық жаттығулар мен оқуға берілген әрбір дидактикалық және мәтіндік материалдар оқушыны жан - жақты тәрбиелеуге лайықталған. Мұғалімнің негізгі мақсаты - оқушыға жалаң білім беріп қана қоймай, сонымен бірге ол оқушының әдепті, тәрбиелі болуын қамтамасыз етуге тиіс.

Оқытудың тәрбиелік мәні туралы халық педагогикасында көп ашылады. Сондықтан сыныпта және сыныптан тыс уақыттарда халық ауыз әдебиетінен: мақал-мәтел, ертегі, аңыз әңгімелер, т. б. туралы жиі-жиі әңгімелер өткізіліп, жас ұрпақты халық педагогикасы негізінде тәрбиелеуге баса назар аударған жөн.

Әліппені оқып тәмамдаған оқушылардың білімдік деңгейі мен жалпы ой-өрісі біршама жетіледі. Олар хат танып, сауат ашады, ой еңбегіне төселе бастайды. Атап айтқанда, мынадай негізгі оқу іскерлігін меңгереді:

Сөздерді буынға бөлмей, тұтас сөзбен оқуды меңгереді;

Жеңіл оқиғалы мәтіндерді өз бетінше жүргізіп оқи алатын болады;

Сөйлем, сөз, буын, дыбыс деген ұғымдарды меңгеріп, сөйлемнің сөздерден, сөздің буындардан, буынның дыбыстардан құралатынын білетін болады;

Сөйлемдегі сөздердің бөлек-бөлек айтылуын, сөйлемдер арасына дауыс кідірісін жасап, қажетті интонациямен оқуды үйренеді;

Оқиғалы мәтіндердің мазмұнына байланысты сөйлемдер арқылы өздігінен айтып беретін болады.

Жазу біліктілігінің деңгейі:

Сөздерді іштей дыбыстап, буынға бөліп жазудан есту, көру бойынша тұтас сөзбен жазуға, сөйлем түрінде жазуға көшеді.

Сөйлемдегі сөздерді бөлек-бөлек жазуды, сөйлемнің бірінші сөзін бас әріптен бастап, соңына нүкте қойып жазуды меңгереді;

Әріп элементтерін дұрыс жазуды үйренеді, каллиграфиялық ережелерді сақтап, көркем жазу эстетикасын сезіне бастайды.

Жазу жұмысында даярлық негізі - жеке сөйлемдерді өзара байланыстырып жазуға төселе бастайды.

Ана тілін оқыту кезінде 1-сынып оқушыларының аталған білімдік және іскерлік деңгейлері мұғалім тарапынан мұқият ескерілуі тиіс. Әліппеден кейінгі кезеңге, яғни жаңа пәнді - «Ана тілін» оқытуға қойылатын басты талап оқушылардың оқу техникасы мен жазу машығын жетілдіру, тіл ұстарту, жалпы ой-өрісін дамыту болып табылады. Осыған орай, оқушылардың жалпы ой-өрісін дамытып, оқу техникасы мен жазу техникасын жетілдіру оқу жылының екінші жартысындағы кезекті міндеттер болып есептеледі.

Оқу техникасын жетілдіру

Дұрыс оқу. 1. Сөздегі әріптерді түгел оқу: ешбір әріпті тастамай, ешқандай артық әріп қоспай оқу.

Сөздің дыбысталуы мен сөйлем интонациясын сақтап оқу, осы сияқты сөйлем интонациясын сақтап оқу да дұрыс оқу негізін құрастырады. Бұл жөнінде айта кететін мәселе - сөйлемге байланысты оны интонациялаудың әр алуан құбылыстарын ескеру: сұраулы, лепті, хабарлы сөйлемдердің интонациясы, бірыңғай мүшесі сөйлемдер мен құрмалас сөйлем интонациясы (яғни ажыратушы тыныс белгілеріне сай қолданылатын интонация), сол сияқты оқшау сөздер мен оңашаланған айқындауышқа байланысты интонация (яғни бөлуші тыныс белгілеріне қатысты интонация), екпіндер мен логикалық екпіндер.

Диалогтарда оқу ерекшеліктері (рөлмен оқу, өздігінен сұрау-жауаптарды интонациямен ерекшелеп оқу) .

Дыбыстарды өзара шатастырмай, олардың өздеріне тән фонемалық ерекшеліктерін, артикулятциясын сақтап оқу.

Сөйлемдегі сөздің аражігін ашып, әрбір сөзді бөлек - бөлек оқу. Бұл тұрғыда байланысқан сөз тіркестерін мағыналық жақтан сезініп, орын тәртібі жағынан байқап отыруға үйрету. Ондай сөз тіркестерінің синтагмалы тұтастық интонацяисын сақтап сөйлеу.

Аталған дұрыс оқу негіздері оқу техникасының басқа түрлерімен тығыз байланысты

2. Тез оқу - оқу техникасының негізгі бір түрі. Тез оқудың жан-жақты білім алудағы мәні үлкен. Ол өмірдегі толып жатқан ақпараттарды дер кезінде қабылдауға мүмкіндік береді, уақыт үнемдеуге көмек теседі. Сондықтан оқушыны шапшаң оқуға жас кезінен бастап дағдыландырған жөн. Тез оқу дегеніміз кез келген мәтінді қалай болса солай зулатып оқып шығу деген сөз емес, ол - шапшаң оқуға қойылатын талаптарды сақтап оқу деген сөз. Шапшаң оқуға қойылатын талаптар:

- тыңдаушыға жететін ақпараттардың түсінікті болуы;

- әр бір сөз бен дыбыстың анық айтылып, құлаққа жағымды болып естілуі;

- дауыс ырғағы - интонацияның сөйлеу мазмұнына сай болуы;

- сөйлемдегі сөздердің дербес айтылуы;

- сөздер аралығындағы кідіріс жасалмау;

- сөйлем құрылымдарын еркін меңгеру;

- түсініксіз сөздер мен сөз оралымдарының кездеспеуі үшін жұмыс істеу;

- мәтін жолдарын тұтас, еркін көру және көздің алға жылжуын қадағалау.

3. Түсініп оқу. Саналы түрде түсініп оқу - жылдам оқуға қарама -қарсы құбылыс. Түсініп оқу техникасын менгірген оқушы білім негіздерін жете қабылдай алмайды, содан өздігінен ғылым - білімді игере алмайды.

Саналы түрде түсініп оқудың әсіресе қиын мәтіндерді меңгеруге көмегі зор. Түсініп оқуға қойылатын әдістемелік талаптардың негізгілері мыналар:

Мәтіндегі түсініксіз сөздер мен терминдерді, бейнелеуші сөздер мен ауыспалы мағынада қолданылған сөздердің мағынасын анықтау;

Түсініксіз жерлерді қайталап оқу;

Мәтіндегі қажетті білім негіздерін (жаңа сөздер мен сөз тіркестерін, грамматикалық терминдерді) жазып алу.

Түсініп оқу бағдарламада берілген негізгі грамматикалық мағұлматтарды (сөйлем, сөз, сөздердің түрлері, оларға қойылатын сұрақтар, сөйлемдегі сөздердің байланысы, дауыс ырғағы, т. б. ) еркін түсініп, жете меңгеруді қажет етеді.

4. Мәнерлеп оқу. Мәнерлеп оқу - көркем сөздің үлгісі. Ол адам сезімін оятып, кісінің жан дүниесіне әсер етеді. Ондағы дауыс құбылысы, бейнелі сөздердің әсері, мимика, қозғалыс, т. б. бірлігі мәтін мазмұнын аша түседі.

Мәнерлеп оқуға қойылатын талаптар:

Мәтін түріне байланысты дауыс мәнерін сақтау;

Сөз бен сөз дыбыстарын мағынасына сай дұрыс дыбыстай білу;

Дағдылы жаттығулар;

Бейнелеуші сөздер мен ауыспалы мағыналы сөздер лексикасын байыту т. б.

Бұл аталған жеке оқу техникасы түрлеріне қойылатын талаптардан тұтас оқу техникасына қойылатын жалпы ортақ талаптарды белгілеуге болады. Ондай жалпы ортақ талаптар белгілі педагогикалық принциптерге негізделеді. Жалпы ортақ талаптар, әсіресе оқу материалдары баланың жас ерекшелігіне сай, басқаша айтқанда, мейлінше түсінікті болуын керек етеді. Түсініктілік принципі таныстылық, нақтылық, жүйелік, біртіндеп (сатылап) өсу: жеңілден - қиынға, қарапайымнан - күрделіге, аздан - көпке қарай бірте - бірте даму процестерін қамтиды. Мәселен, оқуға ұсынылған мәтіндегі сөйлем құрылымдары немесе сөйлем құрылымдары жеке сөздер оқушыға түсінікті, яғни таныс, нақты болса, ондай мәтінді оқу да, жазу да оңай, керсінше, берілген мәтіннің сөйлемдері күрделі, сөздері ауыр немесе дерексіз атаулары болса, оны оқуда да, жазуда да қиынға түседі. Сондықтан, әсіресе, 1- сыныпта оқуға, жазуға, т. б. білімділік дағдылар қалыптастыруға берілген оқу материалдары ең алдымен түсініктілік принципіне негізделуі керек.

Байланыстырып сөйлеу мен байланыстырып жазуға үйрету

Байланыстырып сөйлеу мен байланыстырып жазу - сөйлеудің аса қажетті компоненттері. Бұл термин қазақ тіліне орыс тілі арқылы енген. «Связаная речь» дегенді «байланыстырып сөйлеу» деп жүрміз. Алайда аталған грамматикалық термин біршама анықтауды керек етеді. Ежелгі жазу сызу болмаған заманда сөйлеу (речь) деген ұғым тек ауызша сөйлеуге тән қолданылған. Жазу мәдениеті қалыптаса бастағаннан кейін сөйлеу ұғымы да өзінің алғашқы тар мағынасын өзгертіп, кең мағынада (әрі сөйлеу, әрі жазу мағыналарын қамтып) қолданыла бастады. Сондықтан қазір байланыстырып сөйлеу (связная речь) деген термин сөйлеу мен жазуда бірдей грамматикалық термин ретінде қолданылады. Солай бола тұра, мұғалімдерге түсінікті болу үшін бұл ұғымды «байланыстырып сөйлеу және байланыстырып жазу» деп даралап беруді жөн көрдік. Байланыстырып сөйлеу мен байланыстырып жазуға үйрету бастауыш мектептің 1-сыныбынан бастап жүргізіледі. Байланыстырып сөйлеу мен байланыстырып жазуға үйрету - өзара ажырамас бір тұтас жұмыс. Сөйлеуге де, жазуға да қойылатын талаптар бірдей және бір мезгілде орындалуды қажет ететін оқу үрдісі болып саналады. Айырмасы - сөйлеуде ауызша баяндаса, жазуда жазбаша баяндайды.

Мектеп тәжірбиесінде байланыстырып жазу, оқу ана тілі, қазақ тілі сабақтарында жүргізіледі. Өйткені жазба жұмыстарында орфографиялық және тыныс белгілірден жіберілген қателіктермен жұмыстар жүргізуге тура келеді.

Байланыстырып жазудың түрлері

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.