1970-80 жж. ҚАЗАҚ ПРОЗАСЫНДАҒЫ НЕОРОМАНТИКАЛЫҚ ТЕНДЕНЦИЯ

1 ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеті
2 Кеңес дәуірінде әдебиет
3 ХХ ғасыр прозасында мифопоэтикалық формаларды қолдану

ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеті романтизмнің дамуындағы жаңа сапалық дәуір, жаңа белес болды. Бұл кезеңдегі проза көркемдік ізденістердің күрделі де белсенді процесімен, тенденциялардың молдығымен ерекшеленеді. Осы тұстағы романтизмді ХІХ ғасырдағы дәстүрлі төңкерісшіл романтизмнен өзгешелеу – шартты түрде философиялық сипаты басым жаңа романтизм, яғни неоромантизм деп атауға болады. Ол әсіресе 1970 жылдары жаңа өріс алды. Оны модернистік ағымның ішкі бір тенденциясы ретінде көрінді деуге болатын сияқты.
1970 жылдары қазақ прозасы идеологияның «тар шеңберінен» бұзуға талпынды. Қоғамда орын алған күнделікті жалаң ұраншылдық пен халықтың сергек санасының арасындағы қайшылық, идеал мен нақтылықтың өзара сәйкес келмеуі неоромантизмді тудырды. Жазушылар саясат нұсқаған азаматтық, әлеуметтік тақырыптардың қалыбынан шығып, өткен дәуірлердің мәдени мұрасына жаңа мазмұн берді, философиялық ізденістер мен әлеуметтік-адамгершілік тақырып ауқымын кеңейтуге тырысты.
Романтикалық бейнелеу тәсілінің жаңа сапаға ие бола дамуы романтизмнің мүмкіндіктерін игеру жолындағы алуан түрлі көркемдік ізденістердің нәтижесі еді. Қазақ прозасында бірқатар жазушылардың, атап айтсақ, О.Бөкеев, Т.Әбдіков, Д.Исабеков, Р. Тоқтаров, Д. Досжанов, т.б. шығармаларында неоромантизмнің белгілері көрінді. Неоромантизм романтизммен тақырыбы мен сарыны жағынан да, жалпы принциптері мен поэтикасы жағынан да тығыз байланысты. Олар: пендешілік пен күйкі тірлікке, тоғышарлыққа қарсы шығу, болмысқа қанағаттанбау, өз ортасына қарсы шыққан романтикалық кейіпкер, иррационалды дүниеге назар аудару, гротеск пен фантастикаға, мифологизмге деген ықылас, жаңа көркемдік тәсілдерге бейімділік, т.б.
ХХ ғасыр әдебиетіндегі неоромантизмді тудырған әлеуметтік толғақ – тоқырау кезеңі, қысылшаң қоғамдағы тәртіп, жеке адамды тәңір тұту, табыну дәуірі. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінде неоромантикалық бейнелеу тәсілдерінің, принциптерінің көрініс беруі қоғамда болып жатқан құбылыстарға қанағат етпеуден, кеңестік тоталитарлық жүйеге көңілі толмай, іштей қарсылық білдірудің нәтижесінде болған еді. 1960-70 жылдардан бастап суреткерлер ұлттық сананы ояту мақсатында халықтың өткен рухани тәжірибесіне, тарихи бастауларға, мифологиялық бағдарға бет қойды. Кеңес әдебиетінде дәуірлеген социалистік реализм әдісі тұйыққа тірелгенде, жазушылар мифтік шығармашылықты дүние, болмыс туралы ой толғаудың тәсіліне айналдырды. Қазақ жазушылары адам мен әлемнің сырын бейнелеуде қалыпты формалардан бас тартты да, оны философиялық пайымдаулар мен мифологиялық таным тұрғысынан игеруге күш салды. Мұның өзі жазушылардың «белгілі бір мәдениеттің, белгілі бір тарихи дәуірдің құбылысы» болуымен де байланысты болды /1, 15/.

1 Федоров Ф.П. Романтический художественный мир: пространство и время. – Рига: Зинатне, 1996. – 108 с.
2 Кодаров А. Романтизм – вчера и сегодня // Простор, 1985. – С. 163-168.
3 Волков И. Творческие методы и художественные системы. – М.: Исскуство, 1989. – 250 с.
4 Садықов Х. Мифологизм ықпал ма, әлде төл құбылыс па? // Қазақ әдебиеті, 1985, 12 шілде. – 6-7 б.
5 Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. – Алматы: Қазақ университеті, 2002.
6 Исмакова А. Казахская художественная проза. Поэтика, жанр, стиль (начало ХХ века и современность). – Алматы: Ғылым, 1998. – 394 с.