Алшақ будандастыру
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Пияз және оны өсіру технологиясы
2.2 Алшақ будандастырудың Мичуиндік әдістері.
2.3 Алшақ будандастыруда қолданылатын биотехникалық әдістердің маңыздылығы
2.4 Прогаммалық және постгаммалық сәйкессіздік туралы түсінік себептері және оларды жеңу
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
II. Негізгі бөлім
2.1 Пияз және оны өсіру технологиясы
2.2 Алшақ будандастырудың Мичуиндік әдістері.
2.3 Алшақ будандастыруда қолданылатын биотехникалық әдістердің маңыздылығы
2.4 Прогаммалық және постгаммалық сәйкессіздік туралы түсінік себептері және оларды жеңу
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Биотехнология (bios - тіршілік; thechne-өнер, шеберлік; logos-ғылым) - тірі ағзалар мен биологиялық үрдістерді өндірісте пайдалану; экономикалық құнды заттарды алу үшін ген және жасуша деңгейінде өзгертілген биологиялық объектілерді құрастыру технологиялары мен пайдалану жөніндегі ғылым және өндірістің жаңа саласы.
Биотехнологияның негізгі объектісі - тірі жасушалар, атап айтқанда жануар, өсімдік текті жасушалар және микробтар немесе олардың биологиялық белсенді метаболиттері.
Биотехнологиялық әдістердің көмегімен селекция процесін жүргізуде ежелден қолданылып келе жатқан тәсілдерді будандастыру, мутагенез, сұрыптауды едәуір жеңілдетуге, тездетуге мүмкіндік береді. Екіншіден, керемет зор нәтижелерге қол жеткізетін мүмкіндіктер тууына жол ашылды.Бұлар биоинженерия, гендік инженерия принциптері негізінде бұрын соңды дүниеде болмағандай етіп өзгертіп, конструкциялап, жасап шығарды. Осындай биотехнологиялық жолдармен өсімдіктердің сапалы сорттары, малдың асыл тұқымдары, микрооргонизмдердің аса өнімді штамдары алынды.
Алғаш рет «биотехнология» термині 1917 жылы Карл Эреки шошқаларды қант қызылшасымен қоректендіру кезінде олардың өнімдерінің жоғарылауы жасалған жұмыстарының нәтижесінде берілген.
Биотехнологияның пайда болуы мен даму тарихында ғылыми пән ретінде голланд ғалымы Е.Хаувинк 5 кезеңді ажыратты:
1. Пастер ғасырына дейінгі кезең (1865 жылы). Сыра, шарап, нан өнімдері және сыра ашытқыларын, ірімшік алғандағы спирттік және сүт қышқылды ашытуды қолдану. Сірке қышқылын және ферментативті өнімдерді алу.
2. Пастер ғасырлық кезеңі (1866-1940 жж) - этанол, бутанол, ацетон, глицерин, органикалық қышқылдарды, вакциналарды өндіру. Канализациялық суды аэробты тазалау. Көмірсулардан азықтық ашытқыларды өндіру.
3.Антибиотиктер кезеңі (1940-1960жж) - тереңдетілген ферментация жолымен пенициллин және басқа антибиотиктерді алу. Өсімдік жасушаларын дақылдау және вирустық вакциналарды алу. Стероидтардың микробиологиялық биотрансформациясы.
Биотехнологияның негізгі объектісі - тірі жасушалар, атап айтқанда жануар, өсімдік текті жасушалар және микробтар немесе олардың биологиялық белсенді метаболиттері.
Биотехнологиялық әдістердің көмегімен селекция процесін жүргізуде ежелден қолданылып келе жатқан тәсілдерді будандастыру, мутагенез, сұрыптауды едәуір жеңілдетуге, тездетуге мүмкіндік береді. Екіншіден, керемет зор нәтижелерге қол жеткізетін мүмкіндіктер тууына жол ашылды.Бұлар биоинженерия, гендік инженерия принциптері негізінде бұрын соңды дүниеде болмағандай етіп өзгертіп, конструкциялап, жасап шығарды. Осындай биотехнологиялық жолдармен өсімдіктердің сапалы сорттары, малдың асыл тұқымдары, микрооргонизмдердің аса өнімді штамдары алынды.
Алғаш рет «биотехнология» термині 1917 жылы Карл Эреки шошқаларды қант қызылшасымен қоректендіру кезінде олардың өнімдерінің жоғарылауы жасалған жұмыстарының нәтижесінде берілген.
Биотехнологияның пайда болуы мен даму тарихында ғылыми пән ретінде голланд ғалымы Е.Хаувинк 5 кезеңді ажыратты:
1. Пастер ғасырына дейінгі кезең (1865 жылы). Сыра, шарап, нан өнімдері және сыра ашытқыларын, ірімшік алғандағы спирттік және сүт қышқылды ашытуды қолдану. Сірке қышқылын және ферментативті өнімдерді алу.
2. Пастер ғасырлық кезеңі (1866-1940 жж) - этанол, бутанол, ацетон, глицерин, органикалық қышқылдарды, вакциналарды өндіру. Канализациялық суды аэробты тазалау. Көмірсулардан азықтық ашытқыларды өндіру.
3.Антибиотиктер кезеңі (1940-1960жж) - тереңдетілген ферментация жолымен пенициллин және басқа антибиотиктерді алу. Өсімдік жасушаларын дақылдау және вирустық вакциналарды алу. Стероидтардың микробиологиялық биотрансформациясы.
1. Х. Ә. Аубакиров «Ауыл шаруашылық битехнологиясы» Алматы, 2015
2. Ш. Уәлиханова «Өсімдіктер биотехнологиясы» Алматы
3. Н. Г. Щепетков, М. Ә. Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011
4. Қ. Х. Әлмағамбетов, Қ. М. Мұхаметжанов, К. О. Махамбетов, М. Ө. Досмағамбетов, «Биотехнолгия»
5. С . Е. Сүлейменова «Биологичекие основы селекции лука репчатого» Алматы, 2007
6. «Өсімдік биотехнологиясы» пәнінің оқу-әдістемелік нұсқаулығы Алматы 2008
7. 1. Интернет желісі http:|\ referattar kazaksha info|»
2. Ш. Уәлиханова «Өсімдіктер биотехнологиясы» Алматы
3. Н. Г. Щепетков, М. Ә. Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011
4. Қ. Х. Әлмағамбетов, Қ. М. Мұхаметжанов, К. О. Махамбетов, М. Ө. Досмағамбетов, «Биотехнолгия»
5. С . Е. Сүлейменова «Биологичекие основы селекции лука репчатого» Алматы, 2007
6. «Өсімдік биотехнологиясы» пәнінің оқу-әдістемелік нұсқаулығы Алматы 2008
7. 1. Интернет желісі http:|\ referattar kazaksha info|»
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Пияз және оны өсіру технологиясы
2.2 Алшақ будандастырудың Мичуиндік әдістері.
2.3 Алшақ будандастыруда қолданылатын биотехникалық әдістердің маңыздылығы
2.4 Прогаммалық және постгаммалық сәйкессіздік туралы түсінік себептері және оларды жеңу
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Биотехнология (bios - тіршілік; thechne-өнер, шеберлік; logos-ғылым) - тірі ағзалар мен биологиялық үрдістерді өндірісте пайдалану; экономикалық құнды заттарды алу үшін ген және жасуша деңгейінде өзгертілген биологиялық объектілерді құрастыру технологиялары мен пайдалану жөніндегі ғылым және өндірістің жаңа саласы.
Биотехнологияның негізгі объектісі - тірі жасушалар, атап айтқанда жануар, өсімдік текті жасушалар және микробтар немесе олардың биологиялық белсенді метаболиттері.
Биотехнологиялық әдістердің көмегімен селекция процесін жүргізуде ежелден қолданылып келе жатқан тәсілдерді будандастыру, мутагенез, сұрыптауды едәуір жеңілдетуге, тездетуге мүмкіндік береді. Екіншіден, керемет зор нәтижелерге қол жеткізетін мүмкіндіктер тууына жол ашылды.Бұлар биоинженерия, гендік инженерия принциптері негізінде бұрын соңды дүниеде болмағандай етіп өзгертіп, конструкциялап, жасап шығарды. Осындай биотехнологиялық жолдармен өсімдіктердің сапалы сорттары, малдың асыл тұқымдары, микрооргонизмдердің аса өнімді штамдары алынды.
Алғаш рет биотехнология термині 1917 жылы Карл Эреки шошқаларды қант қызылшасымен қоректендіру кезінде олардың өнімдерінің жоғарылауы жасалған жұмыстарының нәтижесінде берілген.
Биотехнологияның пайда болуы мен даму тарихында ғылыми пән ретінде голланд ғалымы Е.Хаувинк 5 кезеңді ажыратты:
1. Пастер ғасырына дейінгі кезең (1865 жылы). Сыра, шарап, нан өнімдері және сыра ашытқыларын, ірімшік алғандағы спирттік және сүт қышқылды ашытуды қолдану. Сірке қышқылын және ферментативті өнімдерді алу.
2. Пастер ғасырлық кезеңі (1866-1940 жж) - этанол, бутанол, ацетон, глицерин, органикалық қышқылдарды, вакциналарды өндіру. Канализациялық суды аэробты тазалау. Көмірсулардан азықтық ашытқыларды өндіру.
3.Антибиотиктер кезеңі (1940-1960жж) - тереңдетілген ферментация жолымен пенициллин және басқа антибиотиктерді алу. Өсімдік жасушаларын дақылдау және вирустық вакциналарды алу. Стероидтардың микробиологиялық биотрансформациясы.
4. Меңгерілетін биосинтез кезеңі (1961-1975) - микробты мутанттар көмегімен амин қышқылдарын өндіру. Тазартылған ферменттік препараттар алу. Иммобилизацияланған ферменттерді және жасушаларды өндірістік қолдану. Канализациялық суларды анаэробты тазалау және биогаз алу. Бактериалды полисахаридтерді өндіру.
5. Жаңа биотехнология кезеңі (1973 жылдан бастап) - биосинтез агенттерін алу мақсатында жасушалық және генетикалық инженерияны қолдану. Моноклоналды антиденелерді өндіретін будандарды, протопласттарды және меристемді дақылдарды будандастырып алу. Эмбриондарды трансплантациялау.
Пияз және оны өсіру технологиясы
Пияз (лат. Allium cepa) - амариллистер тұқымдасы, жуа туысының ең көп тараған түрі. Шыққан жері -- Орталық Азия және Ауғанстан.
Пияз өсіріп алынатын бадана тегіс, ұзын немесе домалақ пішінде болады, қысқа сабақтан және оған тығыз, біріне-бірі қысыла орналасқан етті қабыршақтан тұрады. Қабыршақтың жоғары бөлігі жұқа, жалған сабақ құрайды. Сыртқы қабыршақтары бірте-бірте өледі де, жамылғыға айналады. Олар сары, қоңыр, қызғылт-көгілдір, ал кейде ақ түсті болады. Пияздың жапырақтары етті қабыршақтың жалғасы сияқты. Олар түтікті, үшкірленген, ұзындығы 20 -- 50 см, 18 -- 20oС-та жақсы өседі. Гүл шоғыры -- шар тәрізді шатырша, гүлдері қос жынысты. Тұқымы -- қарашық, ұсақ (1000 данасының салм. 3,5 -- 4,0 г), қара, пирамида пішіндес, 2 -- 4oС-та өне бастайды. Тығыз және ұзақ бөртетін қабықты болғандықтан тұқымы өте баяу өнеді. Құнарлы, қарашірігі мол, қышқыл емес, қоректік заттарға бай, арамшөптерден тазартылған топырақта жақсы өседі. Қазылып алынған бадананың аязға төзімділігі кемиді, толық піскендері 3С суыққа шыдай алады. Үсікке пияздың ащы сорттары төзімдірек келеді.
Бадананың құрамында (сортына қарай) 2,4 -- 14% қант, 2 -- 13,9 мг% С витамині, 18% құрғақ зат, 2%-дың шамасында белок, эфир майы; жапырағында -- 25 -- 47,7 мг% С витамині және 1,3 -- 5,9% А провитамині бар.
Құрамындағы эфир майының мөлшеріне, дәмінің ащылығына қарай Пияздың сорттарын 3 топқа -- ащы, жартылай ащы және тәтті деп бөледі. Ащы сорттарында құрғақ заттың, қанттың және эфир майының мөлшері көбірек болады. Пиязды ауыспалы егісте көкөніс және егіс танабынан кейін отырғызып, жапырақтары сарғайған кезде жинайды. Шабындықта және жайылымдарда Пияз отырғызбаған абзал, өйткені Пияз мал сүтінің дәмін өзгертіп, жағымсыз дәм береді. Пияз ежелден бағалы дәрілік өсімдік деп саналған. Ол ас қорытуды жақсартады, асқазан шырынының бөлінуін күшейтеді. Пиязға эфир майы ерекше иіс береді. Одан басқа пияз бен сарымсақта фитонцид бар, ол ауру қоздыратын бактериялардың өсуін тежейтін ұшпа зат.
Пияз - Ургинея (Urginea) туысындағы гицинттер тұқымдастығына жататын 2 жылдық шөптесін, түйнекті өсімдік. Пияздың жыл сайын тамырланып өсе беретін көпжылдық түрлері де бар, олардың жер бетіндегі бөлігі тамаққа пайдаланылады. Тамыры ірі, қалың, шашыраңқы, түйнек түбінен өседі. Түйнегі үлкен, етті, сопақша және шар пішінді. Түйнегінің қабығы сары, қызыл-қоңырқай түсті. Қабығының астында ақ, шырынды, ерекше иісті қабаттар кезектесіп орналасқан. Пияз бір маусымда жеуге жарамды болып өседі. Тұқымын алу үшін пиязды (тамыр сабағын) көктемде қайта егеді. Одан 2-жылы ұзын гүл сидам өсіп шығып, гүлдейді. Күзге қарай тұқымын жинап алады. Отаны - Жерорта теңіз елдері. Пияздың құрамында көмірсулар, гликозид, сапонин, кальций оксалаты және басқа элементтер бар.
1-сурет. Пиязшық.
1. Шашақ тамыр. 2. Түбіртек (қысқарған сабағы). 3. Сыртқы кебу қабыршақтар. 4. Ішкі шырынды жапырақтары. 5. Төбе, қолтық бүршіктері.
Қолданылуы. Пиязды барлық тамаққа пайдаланады десек те болады. Алайда, пияз тағам өнеркәсібінде ғана емес, медицинада да қолданылады. Пияз шырыны іш өтуіне, қуыққа әсер етеді. Фармацевтика өнеркәсібінде Сцилларе деп аталатын сұйық дәрі шығарылады. Сонымен қатар пияз кардиологияда да қолданылады. Зиянкестерге қарсы дәрі-дәрмек құрамында да болады.
Пияздың басты (қатпарлы) пияз, батун-пияз, корей-пияз, шнитт-пияз, шалот-пияз т.б. түрлері бар. Ең кең тарағаны -- басты пияз, оның түйнегі мен жапырақты сабағы болады. Түйнекте белок, клетка қабығы және минералды тұздар болады. Басты пияздың сорттары ащы, жартылай ащы және тәтті болып бөлінеді. Пияздағы ащы дәм оның құрамында болатын эфир майынан. Пияздағы С витаминінің көлемі 10 мг %. Ауру жұқтырмайтын (бактерицидтік) және қырқұлаққа қарсы қасиеттері бар. Жартылай ащы және ащы пияздарды көбінесе орталық белдеуде және солтүстікте өсіреді. Басты пияздың ең жақсы ащы сорттарының қатарына: Бессоновский, Ростовский, кубастый, Ростовский репчатый, Арзамасский, Стригуновский, Мстерский, Тимирязевский пияздары, жартылай ащы сорттарына -- Цитауский, Қаратал, Луганский пияздары жатады. Пияздың тәтті және жартылай ащы сорт- тарын (Испанский, Каба және басқа пиязда көбінесе еліміздің оңтүстігінде өсіреді, өйткені орталық белдеуле, сондай-ақ солтүстікте олар пісіп үлгірмейді. Тәтті пияздар жартылай ащы және ащы пияздарға қарағанда нашар сақталады. Пиязды күзде ауа-райы құрғақ кезде сабақтары қурай бастағанда жинайды. Оны сәл қысқалау етіп сабағын қалдыра кеседі. Толық телегей пиязды құрғақ, жылы жерде келтіреді. Пияз ды 0°С-ден 3°С-ге дейінгі температурада ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 70 -- 75% жерде сақтаған жөн. Пияздың ащы сорттары кез келген құрғақ әрі салқын жерде, тіпті, әдеттегі үй жағдайында да қыс бойы, жаңа өнімді жинағанша, жақсы сақталады, тек оны сақтаудың алдында жақсылан кептіру керек. Пиязды кеуіл кетуден және бүлінуден сақтайтын құрғақ қабығы болады. Құрғақ қабық қалың әрі тығыз болса, пияз соғұрлым жақсы сақталады. Баста пиязды асқа көк күйізде де, қайнатылған, қуырылған, консервіленген, кептірілген күйлерінде де пайдалана береді. Пияз турағанда көзден жас аңлау үшін пышақты салқын сумен шайын отыру керек. ' Басты пияздың немесе көпжылдық пияздар -- батун-пияз, шнитт-пияздың сабағы көк пиязда кеңінен пайдаланылады, Басты пияздың көк сабақ алынатын ең жақсы сорттары -- Арзамасский, Бессоновский, Спасский пияз дары. Көк пияздың құрамында 30 мг % С витамині және каротин (А провитамині) болады. Көк пияз ды жыл бойы өсіруге болады, оның құндылығы да осында. Тамаққа көк пиязды жаңа жиналған күйінде, сондай-ақ оны начинка жасағанда найдаланады. Көк пияздың ең жақсысын тұқым-пияздан, яғни басты пияздың түйнектерінен алады. Көк пиязды сабағының ұзындығы 35 -- 40 см-ге жеткенде жинайды. Оны салқын жерде сақтау керек, жазда тез қурай, сарғайып кететін болғандықтан 3 күннен артық сақтауға болмайды. 0°С температурада көк пиязды сыртқы түрін өзгертпей және дәмдік қасиеттерін жоғалтпай 10 күнге дейін сақтауға болады.
Өсіру технологиясы. Пияздың егістігінің негізін қалаушылардың бірі егістің тығыздығы және заманауи сиректеу көктеуі. Пиязды себудің сызбасы өсірудің технологиясына және оның өнімін алуға бағытталуына байланысты.
Тауар пиязының егістіктегі түйінді пияздың 2г. жуық дәнін 1шаршы метрге егеді. Пияз-егісін алу үшін егістіктің ережесі 6г. дейін өседі. Егістіктің оңтайлы сызбасы - арасындағы жүйектер жайлы 50-70 см-ден және 10-20 см арақашықтықтағы жүйектерден 2-4 қатар. Қолмен себуде дәндер біртегіс сызықпен тасталады. Оларды 1-4 см тереңдікте егеді (шамалы құмды топыраққа - терең, ауыр, балшықты-майда). Егістен соң егіннің жоғарғысын жайғана басу керек.
Пияздың шығуы өте төмен бәсекелестікті иеленеді. Дәндері жай ғана өседі, және көктеуі тек 20-25 тәулікте ғана шығады. Содан соң тағы үш аптадан соң пиязда алғашқы 2-3 жапырақтары өсе бастайды. Осы кезге дейін жерде арамшөптер шыға бастайды. Сондықтан жерді егпес бұрын жақсылап дайындау керек, яғни топырақты сыдыра жыртып арамшөптерден тазарту керек. Пиязды екенде арамшөптің алдын алмау бұл тағы бір егістіктің сапасының төмендеуіне септігін тигізеді.
Пиязды екен жер қыртысын тез арада қопсытып және керек кезде суғарып отырады. Өте ыстық, қапырық ауа райында мамыр-шілде айларына дейін апта сайын суғарып тұрады, ал кей кезде аптасына екі рет. Суғару егістіктің 1 шаршы метіріне 5-10 литр судан есептейді. Шілдеде суғаруды тоқтатады, бұл пиязшықтардың дамуына әсер етеді. Оның үстіне тек ыстық күндері азғана мөлшердегі сумен ғана суғарып тұрады өйткені солып қалмас үшін. Суғаруды егістікті жинауға 1 ай қалғанда ғана тоқтатады.
Суғарудан соң арық арасындағы арамшөпті шабады. Арық арасы 2-3 см-ге дейін қопсыйды, ал, арық арасындағы арамшөптерді қолмен алады.Егер көктеу өте қалың болса, олардың арақашықтығы бір-бірінен 2-3 см болатындай етіп сиректету керек. Оны тырмалау немесе қолмен жасау керек. Алғашқы 20-25 күннен соң пияздың өсімі бірбума пиязға айналады, содан соң екінші сиректету басталады онда арақышықтығы 6-8 см. етеді. Сонымен қатар егінді тамырымен қоса жұлады. Сиректетуден соң қалған егістің қабығы зақымданады, сондықтан егіннің тез өсуі үшін суарып тұру керек.
Егер пияз жай өсетін болса, оны жемдейді. Ең оңай әдіс - 10 литр суға шымшықтың ботқа тәріздес көңін араластырып құю керек, жапырақтары өсе бастаған кезде, бул қоспаға азат араласпасын қосуға болады. Дайын болған араласпаны жақсылап араластырып, 1 шаршы метрге өлшеп 3-4 литрден құяды.
Пияздың дамығандығының белгісі жапырақтарының сарғаюы мен жатып қалуынан байқайды.
Алшақ будандастырудың Мичуриндік әдістері.
И.В. Мичурин жасаған будандастыру жұмыстарының принциптері мен әдістерін, қолданып, одан әрі дамытудың маңызы зор. Ол адам үшін пайдалы белгілер мен қасиеттерді барынша ұштастыратын будан алу мақсатында ұрықтану процесін басқару жолдарын іздестіруде жемісті еңбек етті. Осы мақсатпен И.В. Мичурин бірінші болып жеміс ағаштары селекциясында әріден будандастыру әдісін қолданып, будандасушылықты және алшақ будандастырудың ұрықсыздығын жою әдістерін жасады. Ол ата-ана өсімдіктерінің жасын жалпы күйін, аналық өсімдіктердегі тозаңданатын гүлдердің орналасқан жерін есепке алды. Алдын ала вегетативтік жақындастыру әдетте өзара будандаспайтын түрлерді будандастыруға мүмкіндік берді.
Әдістің мәні будандастырылатын өсімдіктерді алдын ала телуде. Бірінші гүлдегенде телінген аталық өсімдіктің тозаңымен теліткен аналық өсмдікті тозаңдандырады.
Делдал әдісі 3 түрді будандастыру болып табылады. Түрлердің бірі алшақ будан алу мақсатынд алдын ала басқа түрмен будандастырылады да, одан алынған будан үшінші түрмен будандастыру үшін пайданылады. Мичурин делдал әдісін жабайы шабдалыны мәдени шабдалымен будандастыруда пайдаланды. Делдал әдісін кейде картоптың мәдени түрін кейбір жабайы түрлерімен будандастыруда ойдағыдай қолдануға болады. Бұл түрлер алдын ала Соланаумэкауле өсімдіктермен будандастырылады, ал алынған будан-делдалды мәдени картоптың күні бұрын таңдап алынған сорттарымен будандастырады.
Тозаң қоспасымен тозаңдандыру әдісі. Аналық өсімдіктің аналық аузына басқа әр түрлердің, тіпті туыстардың тозаңды қоспасын салады. Мичурин осы әдіспен алма мен алмұрттың, сары өрік пен қара өріктің, шие мен мойылдың, айва мен алмұрттың будандарын алды.
И.В. Мичурин географиялық алыс формаларды будандастыруға ерекше маңыз берді. Алмұрттың қысқы Берре сорты, жабайы уссури алмұрты мен оңтүстікте өсетін француздың Берре сортын будандастыру арқылы алынды. И.В. Мичурин Бельфлер-Китайка сортын шығару барысында буданның қолайсыз белгілерін көшіріп, бағалы белгілерін күшейтетін ментор әдісін жасады. Мичурин жасаған бұл әдістерді қазіргі кезде ғалымдар тәжірибеде кеңінен қолданылуда.
Мәдени түрлерді жабайы түрлермен будандастырудан алынған будандарда, әдетте, соңғыларының белгілері басым келеді. Мәдени түрге тән бағалы белгілер мен қасиеттерді күшейту үшін қанықтырушы будандастыру әдісін қолданды.
Будандардың нашар өсімталдығы немесе толық тұқымсыздығы жаңа мәселе болып танылады. Бірінші ұрпақ буданның тұқымсыздығын болдырмау үшін қайыры будандастыру мен өсімдіктің хромасомалар санын екі еселеуді қолданады.
Буданның ұрықсыздық дәрежесі будандастырылатын түрлердің филогенездік қатынастарына, бірінші ұрпақ өсімдіктерінде гомологиялық хромосомалардың немесе тұта геномдардың бар-жоқтығына байланысты. Толық асинтез жағдайында өсімдіктер толығынан тұқым бере алады, мысалы, қара бидай-бидайық, бидай жауқияқ және басқа будандар.
Ең болмаса жекелеген тіршілікке икемді гаметалары бар будандастырудың тұқымсыздығын болдырмауды амфидиплоидия жолымен ғана емес, сонымен қатар ата-ана түрлерінің бірімен қайта будандастыру (бекросс) арқылы да жоюға болады. Сөйтіп алшақ будандастыру адамға түр құбылыстарын жасауды бастап беріп, оларды іске қосуға, қайыра будандастырулар (бекросс) арқылы оны тиімді арнаға бағыттауға, жаңа түрлерді конструкциялауға мүмкіндік берді.АВхАА(А немесе АВ)
Белгілі бір транслокациялар және жасушалар культурасын шығаруға мүмкіндік туды (еске сала кетейік, транслокация дегеніміз - хромосоманың бөлігін басқа хромосомаға көшіру). Олардың құндылығы қайсыбір геннің қай хромасомада орналасқаның ғана емес, сонымен бірге осы хромасоманың нақты қай учаскесінде орналасқаның анықтауға болады. Қайсыбір генмен қоса, бөтен хромасоманың бөлігін қосып алған хромасома жоғалғанда, оның өзімен қоса нақ қандай генді ала кеткені дереу айқын болады (әрине, егер оның өз гендері анықталып тіркелген болса). Түрлі транслокоциялары бар жасушаларды қолдан жасап ала отырып, хромосомалардың жеке бөліктерін кезекпе алып тастауға және осылайша жеке гендердің орналасқан жерлерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Пияз және оны өсіру технологиясы
2.2 Алшақ будандастырудың Мичуиндік әдістері.
2.3 Алшақ будандастыруда қолданылатын биотехникалық әдістердің маңыздылығы
2.4 Прогаммалық және постгаммалық сәйкессіздік туралы түсінік себептері және оларды жеңу
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Биотехнология (bios - тіршілік; thechne-өнер, шеберлік; logos-ғылым) - тірі ағзалар мен биологиялық үрдістерді өндірісте пайдалану; экономикалық құнды заттарды алу үшін ген және жасуша деңгейінде өзгертілген биологиялық объектілерді құрастыру технологиялары мен пайдалану жөніндегі ғылым және өндірістің жаңа саласы.
Биотехнологияның негізгі объектісі - тірі жасушалар, атап айтқанда жануар, өсімдік текті жасушалар және микробтар немесе олардың биологиялық белсенді метаболиттері.
Биотехнологиялық әдістердің көмегімен селекция процесін жүргізуде ежелден қолданылып келе жатқан тәсілдерді будандастыру, мутагенез, сұрыптауды едәуір жеңілдетуге, тездетуге мүмкіндік береді. Екіншіден, керемет зор нәтижелерге қол жеткізетін мүмкіндіктер тууына жол ашылды.Бұлар биоинженерия, гендік инженерия принциптері негізінде бұрын соңды дүниеде болмағандай етіп өзгертіп, конструкциялап, жасап шығарды. Осындай биотехнологиялық жолдармен өсімдіктердің сапалы сорттары, малдың асыл тұқымдары, микрооргонизмдердің аса өнімді штамдары алынды.
Алғаш рет биотехнология термині 1917 жылы Карл Эреки шошқаларды қант қызылшасымен қоректендіру кезінде олардың өнімдерінің жоғарылауы жасалған жұмыстарының нәтижесінде берілген.
Биотехнологияның пайда болуы мен даму тарихында ғылыми пән ретінде голланд ғалымы Е.Хаувинк 5 кезеңді ажыратты:
1. Пастер ғасырына дейінгі кезең (1865 жылы). Сыра, шарап, нан өнімдері және сыра ашытқыларын, ірімшік алғандағы спирттік және сүт қышқылды ашытуды қолдану. Сірке қышқылын және ферментативті өнімдерді алу.
2. Пастер ғасырлық кезеңі (1866-1940 жж) - этанол, бутанол, ацетон, глицерин, органикалық қышқылдарды, вакциналарды өндіру. Канализациялық суды аэробты тазалау. Көмірсулардан азықтық ашытқыларды өндіру.
3.Антибиотиктер кезеңі (1940-1960жж) - тереңдетілген ферментация жолымен пенициллин және басқа антибиотиктерді алу. Өсімдік жасушаларын дақылдау және вирустық вакциналарды алу. Стероидтардың микробиологиялық биотрансформациясы.
4. Меңгерілетін биосинтез кезеңі (1961-1975) - микробты мутанттар көмегімен амин қышқылдарын өндіру. Тазартылған ферменттік препараттар алу. Иммобилизацияланған ферменттерді және жасушаларды өндірістік қолдану. Канализациялық суларды анаэробты тазалау және биогаз алу. Бактериалды полисахаридтерді өндіру.
5. Жаңа биотехнология кезеңі (1973 жылдан бастап) - биосинтез агенттерін алу мақсатында жасушалық және генетикалық инженерияны қолдану. Моноклоналды антиденелерді өндіретін будандарды, протопласттарды және меристемді дақылдарды будандастырып алу. Эмбриондарды трансплантациялау.
Пияз және оны өсіру технологиясы
Пияз (лат. Allium cepa) - амариллистер тұқымдасы, жуа туысының ең көп тараған түрі. Шыққан жері -- Орталық Азия және Ауғанстан.
Пияз өсіріп алынатын бадана тегіс, ұзын немесе домалақ пішінде болады, қысқа сабақтан және оған тығыз, біріне-бірі қысыла орналасқан етті қабыршақтан тұрады. Қабыршақтың жоғары бөлігі жұқа, жалған сабақ құрайды. Сыртқы қабыршақтары бірте-бірте өледі де, жамылғыға айналады. Олар сары, қоңыр, қызғылт-көгілдір, ал кейде ақ түсті болады. Пияздың жапырақтары етті қабыршақтың жалғасы сияқты. Олар түтікті, үшкірленген, ұзындығы 20 -- 50 см, 18 -- 20oС-та жақсы өседі. Гүл шоғыры -- шар тәрізді шатырша, гүлдері қос жынысты. Тұқымы -- қарашық, ұсақ (1000 данасының салм. 3,5 -- 4,0 г), қара, пирамида пішіндес, 2 -- 4oС-та өне бастайды. Тығыз және ұзақ бөртетін қабықты болғандықтан тұқымы өте баяу өнеді. Құнарлы, қарашірігі мол, қышқыл емес, қоректік заттарға бай, арамшөптерден тазартылған топырақта жақсы өседі. Қазылып алынған бадананың аязға төзімділігі кемиді, толық піскендері 3С суыққа шыдай алады. Үсікке пияздың ащы сорттары төзімдірек келеді.
Бадананың құрамында (сортына қарай) 2,4 -- 14% қант, 2 -- 13,9 мг% С витамині, 18% құрғақ зат, 2%-дың шамасында белок, эфир майы; жапырағында -- 25 -- 47,7 мг% С витамині және 1,3 -- 5,9% А провитамині бар.
Құрамындағы эфир майының мөлшеріне, дәмінің ащылығына қарай Пияздың сорттарын 3 топқа -- ащы, жартылай ащы және тәтті деп бөледі. Ащы сорттарында құрғақ заттың, қанттың және эфир майының мөлшері көбірек болады. Пиязды ауыспалы егісте көкөніс және егіс танабынан кейін отырғызып, жапырақтары сарғайған кезде жинайды. Шабындықта және жайылымдарда Пияз отырғызбаған абзал, өйткені Пияз мал сүтінің дәмін өзгертіп, жағымсыз дәм береді. Пияз ежелден бағалы дәрілік өсімдік деп саналған. Ол ас қорытуды жақсартады, асқазан шырынының бөлінуін күшейтеді. Пиязға эфир майы ерекше иіс береді. Одан басқа пияз бен сарымсақта фитонцид бар, ол ауру қоздыратын бактериялардың өсуін тежейтін ұшпа зат.
Пияз - Ургинея (Urginea) туысындағы гицинттер тұқымдастығына жататын 2 жылдық шөптесін, түйнекті өсімдік. Пияздың жыл сайын тамырланып өсе беретін көпжылдық түрлері де бар, олардың жер бетіндегі бөлігі тамаққа пайдаланылады. Тамыры ірі, қалың, шашыраңқы, түйнек түбінен өседі. Түйнегі үлкен, етті, сопақша және шар пішінді. Түйнегінің қабығы сары, қызыл-қоңырқай түсті. Қабығының астында ақ, шырынды, ерекше иісті қабаттар кезектесіп орналасқан. Пияз бір маусымда жеуге жарамды болып өседі. Тұқымын алу үшін пиязды (тамыр сабағын) көктемде қайта егеді. Одан 2-жылы ұзын гүл сидам өсіп шығып, гүлдейді. Күзге қарай тұқымын жинап алады. Отаны - Жерорта теңіз елдері. Пияздың құрамында көмірсулар, гликозид, сапонин, кальций оксалаты және басқа элементтер бар.
1-сурет. Пиязшық.
1. Шашақ тамыр. 2. Түбіртек (қысқарған сабағы). 3. Сыртқы кебу қабыршақтар. 4. Ішкі шырынды жапырақтары. 5. Төбе, қолтық бүршіктері.
Қолданылуы. Пиязды барлық тамаққа пайдаланады десек те болады. Алайда, пияз тағам өнеркәсібінде ғана емес, медицинада да қолданылады. Пияз шырыны іш өтуіне, қуыққа әсер етеді. Фармацевтика өнеркәсібінде Сцилларе деп аталатын сұйық дәрі шығарылады. Сонымен қатар пияз кардиологияда да қолданылады. Зиянкестерге қарсы дәрі-дәрмек құрамында да болады.
Пияздың басты (қатпарлы) пияз, батун-пияз, корей-пияз, шнитт-пияз, шалот-пияз т.б. түрлері бар. Ең кең тарағаны -- басты пияз, оның түйнегі мен жапырақты сабағы болады. Түйнекте белок, клетка қабығы және минералды тұздар болады. Басты пияздың сорттары ащы, жартылай ащы және тәтті болып бөлінеді. Пияздағы ащы дәм оның құрамында болатын эфир майынан. Пияздағы С витаминінің көлемі 10 мг %. Ауру жұқтырмайтын (бактерицидтік) және қырқұлаққа қарсы қасиеттері бар. Жартылай ащы және ащы пияздарды көбінесе орталық белдеуде және солтүстікте өсіреді. Басты пияздың ең жақсы ащы сорттарының қатарына: Бессоновский, Ростовский, кубастый, Ростовский репчатый, Арзамасский, Стригуновский, Мстерский, Тимирязевский пияздары, жартылай ащы сорттарына -- Цитауский, Қаратал, Луганский пияздары жатады. Пияздың тәтті және жартылай ащы сорт- тарын (Испанский, Каба және басқа пиязда көбінесе еліміздің оңтүстігінде өсіреді, өйткені орталық белдеуле, сондай-ақ солтүстікте олар пісіп үлгірмейді. Тәтті пияздар жартылай ащы және ащы пияздарға қарағанда нашар сақталады. Пиязды күзде ауа-райы құрғақ кезде сабақтары қурай бастағанда жинайды. Оны сәл қысқалау етіп сабағын қалдыра кеседі. Толық телегей пиязды құрғақ, жылы жерде келтіреді. Пияз ды 0°С-ден 3°С-ге дейінгі температурада ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 70 -- 75% жерде сақтаған жөн. Пияздың ащы сорттары кез келген құрғақ әрі салқын жерде, тіпті, әдеттегі үй жағдайында да қыс бойы, жаңа өнімді жинағанша, жақсы сақталады, тек оны сақтаудың алдында жақсылан кептіру керек. Пиязды кеуіл кетуден және бүлінуден сақтайтын құрғақ қабығы болады. Құрғақ қабық қалың әрі тығыз болса, пияз соғұрлым жақсы сақталады. Баста пиязды асқа көк күйізде де, қайнатылған, қуырылған, консервіленген, кептірілген күйлерінде де пайдалана береді. Пияз турағанда көзден жас аңлау үшін пышақты салқын сумен шайын отыру керек. ' Басты пияздың немесе көпжылдық пияздар -- батун-пияз, шнитт-пияздың сабағы көк пиязда кеңінен пайдаланылады, Басты пияздың көк сабақ алынатын ең жақсы сорттары -- Арзамасский, Бессоновский, Спасский пияз дары. Көк пияздың құрамында 30 мг % С витамині және каротин (А провитамині) болады. Көк пияз ды жыл бойы өсіруге болады, оның құндылығы да осында. Тамаққа көк пиязды жаңа жиналған күйінде, сондай-ақ оны начинка жасағанда найдаланады. Көк пияздың ең жақсысын тұқым-пияздан, яғни басты пияздың түйнектерінен алады. Көк пиязды сабағының ұзындығы 35 -- 40 см-ге жеткенде жинайды. Оны салқын жерде сақтау керек, жазда тез қурай, сарғайып кететін болғандықтан 3 күннен артық сақтауға болмайды. 0°С температурада көк пиязды сыртқы түрін өзгертпей және дәмдік қасиеттерін жоғалтпай 10 күнге дейін сақтауға болады.
Өсіру технологиясы. Пияздың егістігінің негізін қалаушылардың бірі егістің тығыздығы және заманауи сиректеу көктеуі. Пиязды себудің сызбасы өсірудің технологиясына және оның өнімін алуға бағытталуына байланысты.
Тауар пиязының егістіктегі түйінді пияздың 2г. жуық дәнін 1шаршы метрге егеді. Пияз-егісін алу үшін егістіктің ережесі 6г. дейін өседі. Егістіктің оңтайлы сызбасы - арасындағы жүйектер жайлы 50-70 см-ден және 10-20 см арақашықтықтағы жүйектерден 2-4 қатар. Қолмен себуде дәндер біртегіс сызықпен тасталады. Оларды 1-4 см тереңдікте егеді (шамалы құмды топыраққа - терең, ауыр, балшықты-майда). Егістен соң егіннің жоғарғысын жайғана басу керек.
Пияздың шығуы өте төмен бәсекелестікті иеленеді. Дәндері жай ғана өседі, және көктеуі тек 20-25 тәулікте ғана шығады. Содан соң тағы үш аптадан соң пиязда алғашқы 2-3 жапырақтары өсе бастайды. Осы кезге дейін жерде арамшөптер шыға бастайды. Сондықтан жерді егпес бұрын жақсылап дайындау керек, яғни топырақты сыдыра жыртып арамшөптерден тазарту керек. Пиязды екенде арамшөптің алдын алмау бұл тағы бір егістіктің сапасының төмендеуіне септігін тигізеді.
Пиязды екен жер қыртысын тез арада қопсытып және керек кезде суғарып отырады. Өте ыстық, қапырық ауа райында мамыр-шілде айларына дейін апта сайын суғарып тұрады, ал кей кезде аптасына екі рет. Суғару егістіктің 1 шаршы метіріне 5-10 литр судан есептейді. Шілдеде суғаруды тоқтатады, бұл пиязшықтардың дамуына әсер етеді. Оның үстіне тек ыстық күндері азғана мөлшердегі сумен ғана суғарып тұрады өйткені солып қалмас үшін. Суғаруды егістікті жинауға 1 ай қалғанда ғана тоқтатады.
Суғарудан соң арық арасындағы арамшөпті шабады. Арық арасы 2-3 см-ге дейін қопсыйды, ал, арық арасындағы арамшөптерді қолмен алады.Егер көктеу өте қалың болса, олардың арақашықтығы бір-бірінен 2-3 см болатындай етіп сиректету керек. Оны тырмалау немесе қолмен жасау керек. Алғашқы 20-25 күннен соң пияздың өсімі бірбума пиязға айналады, содан соң екінші сиректету басталады онда арақышықтығы 6-8 см. етеді. Сонымен қатар егінді тамырымен қоса жұлады. Сиректетуден соң қалған егістің қабығы зақымданады, сондықтан егіннің тез өсуі үшін суарып тұру керек.
Егер пияз жай өсетін болса, оны жемдейді. Ең оңай әдіс - 10 литр суға шымшықтың ботқа тәріздес көңін араластырып құю керек, жапырақтары өсе бастаған кезде, бул қоспаға азат араласпасын қосуға болады. Дайын болған араласпаны жақсылап араластырып, 1 шаршы метрге өлшеп 3-4 литрден құяды.
Пияздың дамығандығының белгісі жапырақтарының сарғаюы мен жатып қалуынан байқайды.
Алшақ будандастырудың Мичуриндік әдістері.
И.В. Мичурин жасаған будандастыру жұмыстарының принциптері мен әдістерін, қолданып, одан әрі дамытудың маңызы зор. Ол адам үшін пайдалы белгілер мен қасиеттерді барынша ұштастыратын будан алу мақсатында ұрықтану процесін басқару жолдарын іздестіруде жемісті еңбек етті. Осы мақсатпен И.В. Мичурин бірінші болып жеміс ағаштары селекциясында әріден будандастыру әдісін қолданып, будандасушылықты және алшақ будандастырудың ұрықсыздығын жою әдістерін жасады. Ол ата-ана өсімдіктерінің жасын жалпы күйін, аналық өсімдіктердегі тозаңданатын гүлдердің орналасқан жерін есепке алды. Алдын ала вегетативтік жақындастыру әдетте өзара будандаспайтын түрлерді будандастыруға мүмкіндік берді.
Әдістің мәні будандастырылатын өсімдіктерді алдын ала телуде. Бірінші гүлдегенде телінген аталық өсімдіктің тозаңымен теліткен аналық өсмдікті тозаңдандырады.
Делдал әдісі 3 түрді будандастыру болып табылады. Түрлердің бірі алшақ будан алу мақсатынд алдын ала басқа түрмен будандастырылады да, одан алынған будан үшінші түрмен будандастыру үшін пайданылады. Мичурин делдал әдісін жабайы шабдалыны мәдени шабдалымен будандастыруда пайдаланды. Делдал әдісін кейде картоптың мәдени түрін кейбір жабайы түрлерімен будандастыруда ойдағыдай қолдануға болады. Бұл түрлер алдын ала Соланаумэкауле өсімдіктермен будандастырылады, ал алынған будан-делдалды мәдени картоптың күні бұрын таңдап алынған сорттарымен будандастырады.
Тозаң қоспасымен тозаңдандыру әдісі. Аналық өсімдіктің аналық аузына басқа әр түрлердің, тіпті туыстардың тозаңды қоспасын салады. Мичурин осы әдіспен алма мен алмұрттың, сары өрік пен қара өріктің, шие мен мойылдың, айва мен алмұрттың будандарын алды.
И.В. Мичурин географиялық алыс формаларды будандастыруға ерекше маңыз берді. Алмұрттың қысқы Берре сорты, жабайы уссури алмұрты мен оңтүстікте өсетін француздың Берре сортын будандастыру арқылы алынды. И.В. Мичурин Бельфлер-Китайка сортын шығару барысында буданның қолайсыз белгілерін көшіріп, бағалы белгілерін күшейтетін ментор әдісін жасады. Мичурин жасаған бұл әдістерді қазіргі кезде ғалымдар тәжірибеде кеңінен қолданылуда.
Мәдени түрлерді жабайы түрлермен будандастырудан алынған будандарда, әдетте, соңғыларының белгілері басым келеді. Мәдени түрге тән бағалы белгілер мен қасиеттерді күшейту үшін қанықтырушы будандастыру әдісін қолданды.
Будандардың нашар өсімталдығы немесе толық тұқымсыздығы жаңа мәселе болып танылады. Бірінші ұрпақ буданның тұқымсыздығын болдырмау үшін қайыры будандастыру мен өсімдіктің хромасомалар санын екі еселеуді қолданады.
Буданның ұрықсыздық дәрежесі будандастырылатын түрлердің филогенездік қатынастарына, бірінші ұрпақ өсімдіктерінде гомологиялық хромосомалардың немесе тұта геномдардың бар-жоқтығына байланысты. Толық асинтез жағдайында өсімдіктер толығынан тұқым бере алады, мысалы, қара бидай-бидайық, бидай жауқияқ және басқа будандар.
Ең болмаса жекелеген тіршілікке икемді гаметалары бар будандастырудың тұқымсыздығын болдырмауды амфидиплоидия жолымен ғана емес, сонымен қатар ата-ана түрлерінің бірімен қайта будандастыру (бекросс) арқылы да жоюға болады. Сөйтіп алшақ будандастыру адамға түр құбылыстарын жасауды бастап беріп, оларды іске қосуға, қайыра будандастырулар (бекросс) арқылы оны тиімді арнаға бағыттауға, жаңа түрлерді конструкциялауға мүмкіндік берді.АВхАА(А немесе АВ)
Белгілі бір транслокациялар және жасушалар культурасын шығаруға мүмкіндік туды (еске сала кетейік, транслокация дегеніміз - хромосоманың бөлігін басқа хромосомаға көшіру). Олардың құндылығы қайсыбір геннің қай хромасомада орналасқаның ғана емес, сонымен бірге осы хромасоманың нақты қай учаскесінде орналасқаның анықтауға болады. Қайсыбір генмен қоса, бөтен хромасоманың бөлігін қосып алған хромасома жоғалғанда, оның өзімен қоса нақ қандай генді ала кеткені дереу айқын болады (әрине, егер оның өз гендері анықталып тіркелген болса). Түрлі транслокоциялары бар жасушаларды қолдан жасап ала отырып, хромосомалардың жеке бөліктерін кезекпе алып тастауға және осылайша жеке гендердің орналасқан жерлерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz