ТМД елдеріндегі жылыжайда көкөніс дақылдарын өндіру

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I. Кіріспе.

II. Негізгі бөлім

2. 1 Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы

2. 2 Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері

III. Қорытынды.

IV. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Жылыжай (орыс. теплица , ағылш. greenhouse ) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді. Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады.

Мұндай жағдайдыжылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күнсәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуыесебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр жәнет. б. ) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгекнемесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құрылымы түрліше болуыықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты депбөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндеттітүрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) өсіреді. Көкөніс ауыл шаруашылығы ең маңызды және күрделі салаларының бірі жатады. Ол сұраныс артып келеді, ол үшін өте құнды тамақ береді. Жаңа піскен немесе консервіленген нысаны ретінде сатылатын көкөніс өнімдері. Бұл тұтынушылар өнімдері жыл бойы қамтамасыз етеді.

Қазіргі кезеңде көкөніс халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру емес. жылына бір адамға көкөніс нақты тұтыну екі есеге аз ғылыми негізделген стандарттары туралы 75-80 кг болып табылады. Елімізде өткізілген соңғы онжылдықта аграрлық реформалар, өндірістің төмендеуіне халық диеталар деңгейі мен сапасының нашарлауына әкеп соқты, ол ауыл шаруашылығы дамуына әсер етті. 2 есе ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының өндірісінің төмендеуі, шок парниктік өсірушілер көшет мемлекеттік, соның салдары ретінде өндірушілер мен мемлекеттік қолдау болмауы, Түркия, Польша, Голландия және басқа да елдердің көкөніс жеткізу: Осы жылдар ішінде, өсімдік өндіру айтарлықтай құрылымдық өзгерістер болды. Өсіп келе жатқан ашық жер көкөніс айналысатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының айтарлықтай бөлігі, төлемеу мен қаржыландырудың жетіспеушілігі проблемаларын тап ғана емес, сонымен кәсіпорындар сауатсыз фактісі өндірістік процесті салынған; түпкілікті нәтижелерін игерілмеген резервтер анықтауға емес, әсер ететін факторлары үстірт сараптама, мүмкіндіктерін жіберіп алған. Өткен жылдар ішінде көкөніс өндірісін қысқарту үрдісі байқалады. Бұл, негізінен, көкөніс дақылдарын қысқарды қорларына байланысты. Соңғы бес жылда, көкөніс дақылдарының егістік алаңы 2004 жылы 57% -ға төмендеді. 804 мың теңгені құрады га. Өндіріс тиімділігін одан әрі арттыру диссертацияның таңдалған тақырыптың өзектілігін түсіндіреді.

Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы

Тұрғындарды азық-түлікпен қамтамасыз етуде мемлекет саясатының бір бағыты - өңірлерде ауыл шаруашылығының салаларын, әсіресе көкөніс шаруашылығы саласын дамыту. Ішкі базарды жеміс-көкөніспен толтырудағы негізгі мәселенің бірі - көкөністер мен жеміс-жидектердің маусымдық жеткізіліміне байланысты. Ал қолданыстағы жылыжайлардың жетіспеушілігі мен олардың технологиялық мешеулігі жағдайды одан әрі қиындатады. Қазақстанның әр түрлі аудандарындағы қорғалған топырақ аймақтарының жетіспеушілігі 4-тен 35 га дейін құрайды, Қазақстанның жылыжай рыногының әуелеті көкөністерді пайдаланудың ағымдағы көлемінен әлдеқайда жоғары. Қазір отандық өндіруші жаңа піскен көкөніс өнімдеріне деген сұраныстың 30% ғана қанағаттандыруда. Қалғаны - импорт. Нәтижесінде елде жыл сайын жаңа піскен көкөністердің жетіспеушілігі байқалады, демек маусым аралығында олардың бағасы өседі. Туындаған жағдайдан шығудың бір жолы - жылыжай өндірісі, ол тұрғындарды жыл бойы дәрумендік өніммен қамтамасыз етуге қабілетті. Тек ғылыми-техникалық прогресті енгізу мен қарқындату (интенсивтендіру) саланы өндірістік-экономикалық жоғары көрсеткіштерге жеткізеді. Жылыжай өндірісі дамуының әлемдік тенденциясы - ол жер-жерде қарқынды технологияларға көшу және өсімдіктерді жабық топырақта өсіру, оның бірі кіші көлемді технология, яғни, тамшылап суару жүйесін пайдалана отырып, өсімдіктерді топырақсыз субстратта өндіру. Қазіргі уақытта жабық топырақта көкөніс шаруашылығын дамыту мүмкіндіктері Республикамызда толық пайдаланылмай отыр. Жылыжай көкөніс шаруашылығына қарқынды технологияларды енгізу мен олардың тиімділік бағасы толық зерттелмеген. Жабық топырақтың көкөніс шаруашылығының тиімділігіне, өндірістің қарқындауына, яғни, нарықтық экономика жағдайларындағы жоғары рентабельді (пайдалылығы) жұмыс атқаруына әсер ететін кешенді себепшарттарын анықтау талабы тұр.

Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды салаларына көкөніс шаруашылығы жатады. Бұл өсімдік шаруашылығының ерекше мамандандырылған және қарқындатылған салалары. Аграрлық экономиканың өзекті мәселелерінің бірі көкөніс өнімдерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Бұл мақсатқа, осы өнімдерге деген шексіз қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыруға жеткілікті мөлшердегі өнімдердің тапшылығы арасындағы қайшылықтарды жою және өндірістің ең тиімді тәсілін таңдау арқылы қол жеткізуге болады.

Қазақстанның басым аумағында көкөніс өнімдерін өндіру табиғи-климаттық шарттарына байланысты маусымдық сипатты. Ерте пісетін көкөніс, әсіресе республиканың солтүстік өңірлерінде аз өсіріледі. Ерте пісетін өнімге деген қажеттілік 35-40% қанағаттандырылады.

Ашық жерде өсірілетін өнімдерді жаппай жинау маусымның ортасынан бастап қазан айының екінші жартысына дейін жалғасады. Қараша айы мен мамыр айының аралығында көкөністердің тапшылығы сезіліп, белгілі бір бөлігі импорттық өнімдермен алмастырылады.

Қазіргі уақытта көкөністерді ашық және жабық жерде өсіру өндірісінің қуаттылығы мен өнімділігін тұрақты түрде арттыру үрдісі байқалады. Жабық жерде өсірілетін өнімнің өндіріс көлемін арттыру аталған өнімге деген маусым арасындағы сұраныстың артуымен тікелей байланысты. 2010 -2012 жылдары ашық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі тиісінше 9, 7% және 21, 4% артылған. Жабық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі айтарлықтай артып, тиісінше 302, 9% және 170, 1% құраған.

Қолданыстағы қызанақ пен қиярды ашық жерде өсіру көлемі (шілде мен қыркүйек айлары) Қазақстан тұрғындарының қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді.

ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша, жабық жерде өсірілетін қызанақ мен қияр көлемі 2012 жылы 58, 9 мың тоннаны құраған (2008 жылы бұл көрсеткіш бар болғаны 3, 6 мың тоннаны құраған) .

Алайда, көкөністердің, атап айтқанда, қияр мен қызанақтың айтарлықтай көлемі жазғы маусымда Оңтүстік Қазақстан облысынан, ал маусым арасында және де жыл бойы Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан мен Түркменстан сияқты көршілес елдерден тасымалданады.

Қазақстан жылыжайлар қауымдастығының деректері бойынша бүгінде елде 56 гектар ғана жабық топырақ алқабы бар, бұл көлемге өнеркәсіптік жылыжайлар кешені сияқты шағын жылыжайлар да кіреді. Салыстыру үшін, Польшада жылыжай шаруашылықтары алқабы 6000 га астамды, Голландияда - 10 000, Түркияда - 41 000, ал Қытайда - шамамен 1, 5 млн. га құрайды. Жылыжай шаруашылығын ұйымдастыру және ауылшаруашылық дақылдарының әртүрлі түрлерін өсіру барынша пайдалы сала. Сауда желілері де қоғамдық тамақтандыру орындары да жас және сапалы өнімдерді аса қажет етеді. Тұрақты жұмыс істейтін жылыжай шаруашылықтары жыл бойы жақсы өнім алуға мүмкіндік береді. Өнімділігі жоғары, өзін тез ақтайды, рентабельділігі жақсы, жылыжай шаруашылығының басымдығы осымен шектелмейді. Негізінен, жылыжай шаруашылығы қазіргі уақытта елдің оңтүстік өңірлерінде дамуда. Өйткені нарыққа қатысушылар солтүстік аудандарда газ бен электр энергиясына шығынданғанша өсірілген тауарды оңтүстіктен солтүстікке тасыған пайдалы деп санайды. Алайда тасудың ұзақтығы салдарынан тауар бұзылады, сондықтан қосымша шығыс туындайды, ол өнімнің өзіндік құнын ұлғайтады.

Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері

Жылыжай (орыс. теплица , ағылш. greenhouse ) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді.

Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады. Мұндай жағдайды жылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күн сәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуы есебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр және т. б. ) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгек немесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құралымы түрліше болуы ықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты деп бөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндетті түрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) есіреді.

$F:\Новая папка\images.jpg$

Қорғаулы топырақтар деп - арнай қондырғылары бар, маусымнан тыс, яғни жыл бойы көкөніс өсіруге арналған микроклиматы бар жер үлескілері мен құрылымдарды айтады. Қорғаулы топырақ құрылымдарын культивациялық құрылымдар деп те атайды. Қорғаулы топырақтарға жататындар: жылыжай, булыжай, жылытылған топырақ құрылымдары, оларды кейде қарапайым қорғаулы топырақтар деп те атайды, саңырауқұлақжай - саңырауқұлақтар мен қозықұйрықтарды өндіруге арналған культивациялық құрылымның ерекше бір түрі.

Қорғаулы топырақтар халық шаруашылығының бірқатар салаларында пайдаланылады. Олардың қолданылатын салары:

1. Жеміс (субътропикалық, цитрус), жидек, жүзім өсіруде; 2. Әртүрлі дақылдардың көшеттерін өсіруде; 3. Бағалы жеміс және орман ағаштарының отырғызу материалдарын жеделдетіп өндіруде; 4. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын шығаруда; 5. Жануарларға үстеме қорек ретінде ерте пісетін дәруменді балдырлар өсіруде; 6. Сәндік өсімдіктерді өсіруде және т. б. Көкөністерді қорғалған топырақтарда өсіру халықты жыл бойы көкөніспен қамтамасыз етудің бірден-бір жолы болып табылады. Негізінен қорғаулы топырақтарда көкөніс өсіру солтүстік облыстарда аса маңызды. Себебі, онда ашық танапта көкөніс өсірудің табиғи кезеңі оңтүстікке қарағанда қысқарақ.

Қорғаулы топырақтардың маңызы:

1. Көкөністер көшеттерін ашық және қорғалған топыраққтарға арнап дайындау;

2. Ашық танапта көкөніс өсіруге болмайтын кезеңде көкөніс өндіру үшін жергілікті жағдайда пісіп үлгермейтін дақылдар өндіру үшін

Қорғаулы топырақтардың міндеттері:

1. Жыл бойы және маусымнан тыс (ашық танаптағы көкөніс өндірудегі уақытты есептемегенде) жоғары сапалы көкөніс өндіру;

2. Көкөніс дақылдарының түрлерін көбейту;

3. Культивациялық құрылымдар үшін көшеттер өсіру;

4. Ашық танапқа арнап көшеттерр дайындау;

5. Жылу сүйгіш дақылдардың жылыжайлық сорттары мен будандарының тұқымын дайындау;

6. Екіжылдық аналық көкөніс дақылдарын ашық танапқа отырғызар алдында өсіріп алу;

7. Ашық танапқа өсірген көкөністерді ары қарай өсіру, пісіріп-жетілдіру;

8. Көкөніс дақылдарын солтүстік аймақтарға қарай көбірек тарату және олардың түрлерін көбейту.

Қорғаулы топырақтардың ерекшеліктері:

1. Жыл мезгілі мен ауа-райы жағдайына қарамастан көкөністерді өсіріп-өндіру техникалық базасының болуына (арнаулы орын, жылыту және қорғаныс қондырғыларығ сумен қамтамасыз ету, жасанды қоректендіру, желдету, жарықтандыру қондырғылары, ауаның келуін реттейтін қондырғылар және т. б. ) байланысты;

2. Қажетті микроклиматты жасайтын қондырғылары мен құрылымдар құнының жоғарылығы;

3. Ашық танаптағы көкөністермен салыстырғанда аз ғана жер бөліктеріне орналастыруға болатындығы;

4. Культивациялық орындардағы аудандарды өте тиімді пайдалану: бір орыннан немесе бір жерден жылына 3-5 рет өнім алуға болатындығы, өсімдіктерді жол жиектері мен стеллаждарға бірнеше қатар етіп орналастыруға болатындығы;

5. Өнімділігінің жоғарылығында, егер ашық танапта қиярдың өнімдіділігі 90тн/га болса жоғары көрсеткіш болып есептелінеді. Ал жылыжайда 250-300 тн/га орташа деп бағаланады. Яғни ір шаршы метрден 40-50 кг, гектарына 400-500 тн өнім алуға болады;

6. Қол еңбегін жоғары деңгейдегі механизациямен ұштастырып қолдануға және өндірістік процестерді электрификациялау, жекелеген жағдайларда жұмыс түрлерін толық автоматтандыруға болатындығы;

7. Әрбір өсімдікке жеке күтім жасауға болатын жерді тиімді пайдалануға бағытталған дақылдардың өндірудің күрделі технологиясын (өсімдікті қалыптастыру, гүлдерді қосымша тозаңдандыру, үстеме қоректендіру, жиі суару және т. б. ) пайдалану;

8. Қорғалған топырақ жағдайларына бейімделген арнайы сорттарды қолдану;

9. Өнім өндірудің өзіндік құнының жоғарылығы. Ол жасанды микроклимат жасау және күрделі агротехникалық шараларды орындауға кететін материалдық шығындармен анықталады;

10. Еңбекті ұйымдастырудың ерекшелігі және қызметкерлердің жоғары кәсіби біліктілігі, ол күрделі қондырғыларды пайдалану мен микроклимат жасау, ды білу, сондай-ақ өсімдіктердің агротехникалық талаптарын қатаң орындау болып табылады;

11. Өсімдіктердің тамыры мен қоректену ортасы бірнеше компоненттерден тұрады: оларды субстрат немесе грунт деп атайды. Гидропоникалық әдіспен өсімдіктерді өсіру кезінде топырақ қоспасы орнына инертті материалдар пайдаланылады, яғни олар субстраттарды қоректік ерітінділермен үнемі ылғалдандырып тұрады.

Булыжайлар конструкциясы бойынша бірқұламалы және екіқұламалы, тереңдетілген және жер беткі болып бөлінеді. Қолдану мерзіміне қарай бужайлар ерте, орташа және кеш мерзімді болып бөлінеді. Булыжайлар жылыту тәсілі бойынша күн сәулесімен қызатын, биологиялық және техникалық болып бөлінеді. Қазақстанда қолданылатын бужайдың негізгі типі болып әйнектелген немесе пленкаланған жақтау бар және қамыс төсеніштермен жабылатын, бір құламалы тереңдетілген бужай саналады. Екіқұламалы құрастырмалы-тасымалданатын пленкалы УРП-20 бужайлары да қолданылады, оларды кез келген жылумен қыздырылатын тереңдетілген және жер беткі бужайларға орнатуға болады. Бірқұламалы тереңдетілген бужайлардың негізгі элементтері болып: мөлдір жабын (әйнек немесе пленка), ор, қорап (бекіткіш), жылытатын жабдық (биоотын немесе изоляциялық материалы бар қыздыратын жабдық) есептеледі. Булыжайлық жақтау ағаштан жасалады, оның мөлшері 160 х 106 см. Бужайдың қорабы ағаш, кірпіш немесе темірбетоннан жасалады. Қазақстанның солтүстік-шығыс облыстарында қолданылатын ерте мерзімдегі биожылытқышы бар бужайлардағы ордың тереңдігі 70-75 см, оңтүстікте - 60-65 см, орташа мерзімдегілер - 55-60 және 50 см, кеш мерзімдегілерде - 30-40 см болады. Техникалық жылитын бужайлардың оры биологиялық жылитындарға қарағанда таяздау келеді, олардың түбі мен қабырғаларына жылу жібермейтін материалдар төселген (шлак және т. б. ) . Жылыту элементтері құммен жабылған, оның үстіне тамыржүйесі орналасатын 20-25 см қалыңдықта топырақ тасталады. Булыжайларды электрмен жылыту үшін ПОСХВ (810-61 типтік жоба) оқшауланған қыздыратын кабель, қыздыратын сымдары бар асфальтбетонды блоктар (810-75 типті жоба), ішінен оқшауланбаған болат сымдар өткізілген, асбестоцемент құбырлардан тұратын қыздырғыш элементтер қолданылады.

Көшетхана немесе көшетжай (орыс. парник ) - көкөніс және гүл көшеттерін, сондай-ақ ерте пісетін көкөніс өсіруге арналған жабық құрылыс. Жылыжайға қарағанда ауданы және сиымдылығы жағынан кішірек болып келеді. Сонымен қатар, жұмыс істеу мерзімі және жабдықталуы жағынан айырмашылықтары бар. [1]

Қалмасына қарай көшетжайлар бір еңісті және екі еңісті болып ажыратылады. Шұңқырға және тегіс жерге жасалады, соңғысының орнықты әрі жылжымалы түрі болады. Жылыту үшін күн сәулесі, биологиялық (био отын жылуы) не техникалық (әр түрлі жылыту қондырғылары) жылу пайдаланылады. Тәуліктің суық кезінде беті шынылы жақтау немесе жарық өткізгіш полимер үлбірлермен жабылады. Жыл маусымына қарай ерте, қалыпты және кеш пайдаланылатын түрлері бар. Ақпанның соңынан наурыздың басына дейін ерте көшетхана , наурыздың 2- жартысынан - қалыпты көшетхана, ал сәуірдің басынан кеш көшетхана пайдаланылады.

Орта Азиядағы жылыжайларда жылытылмайтын жер көп болғандықтан салқын көшеттер мен аз габаритті таспалы жабындылар қолданылады.

Картинки по запросу ЖЫЛЫЖАЙ ТҮРЛЕРІ ТМД

Салқын көшетжайлар суыққа төзімді дақылдардың көшеттерін егуге арналған. Олар терең емес (25-30см) траншеялар түрінде болады, жартысына дейін нәрлік қоспалармен толтырылады. Суықтау болған кезде көшетжайдың үстіне майда ағаштардан жасалған тор қойып, үстіне мөлдір емес материал жабады. Салқын көшетжай қарапайым жылыжай орынның бір түрі - күн сәулелі қоршауындағы көшетжай іспеттес. Тек көшетжайларда жарық өткізетін жабынды болады, оларды ұзақ уақытқа қалдыруға болады, ал салқын көшетжайларда мөлдір емес материал жабылады, сонымен қатар, олар тек түнде немесе үсік кезінде ғана қолданылады.

Туннель түріндегі аз габаритті таспалы жабындылар бірқатар артықшылықтарға ие. Олар топырақты дайындау, тұқымды себу, жүйектер жасау, егу мен отырғызу үрдістерін механикаландыруға мүмкіндік береді. Үлбірдің герметикалық (жабық) әсерінен таспаның ішкі бетінде үсік кезінде де жағымды ауа температурасы сақталып тұрады. Көшеттерді үлдірлі жабынды астында егу ұзақтығы 5-7 күнге созылады. Үлдір арқылы ультракүлгін сәулелер көп өтеді, олар көшетті ашық топыраққа отырғызу алдында шынықтыру кезінде жылдам сіңіріледі. Үлдір астында отырғызылған көшеттер жоғары сапаға ие болады. Және үлдірлі жабындыларды қолдану аз шығынды талап етеді (15-20 т. м ² ), оларды бір мезгілдің ішінде екі реттен қолдануға болады.

Аз габаритті жабындыларға 0, 1 мм қалыңдықтағы үлдірлер анағұрлым сай болады. Жартылай этиленді үлдірлер оттегі мен көқмір қышқыл газын жақсы өткізеді, бірақ су мен буды өткізбейді. Осы себепті де, үлдір астындағы ауа үнемі жоғары болады. Үлдір ұзын (2, 5%) және жоғары температурада күшті керіледі. Жабынды кезінде үлдірдің физикалық және оптикалық қасиеттері ескеріледі.

Көкөніс шаруашылығында үлдірмен жабудың екі тәсілі қолданылады: итаркалы (туннельді), және итаркасыз. Итаркасыз кезінде үлдірді тұқымды себу кезінде оның шетін қатарлар арасындағы жерге көме отырып жаяды. Шыға бастағанда үлдірді жинай бастайды. Ал, итаркалы тәсілде жабынды үшін үш түрлі каркас қолданылады арық, шатырлы, және жерлік.

Арықтық каркасты аз габаритті үлдірлі жабындылар көлденең кескенде екі түрі қалыпта болады, шатырлы - үй төбесіне ұқсас екі көлбеу жазықтықта, ал, жерлік - екі үшбұрыш түрінде болады. Орта Азияда тек доға тәрізді аркастар қолданылады, оларды 4-6 мм ұзындығы 1, 5-2м болатындай етіп сымнан жасайды.

Тірек доғалар 2-3 метр ара қашықтықта жерге 15-20 см тереңдікте қазылып, орнатылады. Доғаларды жіппіен байлап, оны туннель бойына 3-5 қатар етіп жүргізеді. Каркас бетін туннель қзындығымен қалыңдығы 140-200 см. Болатын үлдірмен қаптайды, оның ұштарын бір - бірінен 3-4 м қашықтықта орналасқан доғалармен қысып қояды. Оларды тірек доғаларға қарағанда топыраққа тереңірек орналастырады. Үлдірдің екі шеткі ұштарын тоырақпен қымтайды. Желдету ұшін үлдірдің бір жағын көтеріп қояды. Дөңбек аяғында оны жинап, қағылған қазыққа байлап қояды.

Негізінен ұзындығы 40-60см, 70-120 см ендіктегі үлдірлер кең тараған. Туннель арасындағы жолдардың ені 0, 4-0, 9 метр себу жүйесіне қарай болады. Қиярлар мен қызанақтар екі қатарлап егу кезінде жабынды екі қатар үстінде жабылады, олардың арасынан суару арығы жүргізледі. Туннельдің қалыыпты ұзындығы 50м. Бұдан анағұрлым кішірек туннельдерде үлдір көп кетеді, ал бұдан үлкендерінде күтім жасау қиындап, желдету бұзылады. 1 га араықтық туннельдік жабындыға 800-1000 кг үлдір, 1350 кг сым, 250-300 қазықша, 20-25 кг жіп кетеді.

Үлдірлі жабындыларды жыл бойына бірнеше дақылды өсіру үшін қолдануға болады. Орта Азияда қыс аяғында - көктем басында оларды суыққа төзімді көкөніс дақылдар (шалғам, аскөк6 салат, саумалдық), пияз, үлді каапуста өсіру үшін құрып, кейінірек жылуды сүйетіндерге ауыстыроылады. (қияр, қызанақ, т. б) .

Жылытылатын жер биологиялық (булы жүйектер мен жылы көшетханалар) және техникалық жылытылатын жер қолданылмайды.

Булы жүйектер тереңдігі 20-25 см және ені 50-80 см болатындай етіп, траншеялар түрінде орнатылады, оған 20 см қабатында биоотын салынып, оның үстін траншеядан шыққан топырақ тастайды. Орта Азияда булы жүйектер кейін алынатын көшеттер мен пісетін жасыл дақылдар өсіру үшін қолданылады. Булы жүйектерді төбесін жаппай-ақ қолдануға болады, дегенмен олардың үстін жарық өткізетін топырақ жабындымен жабу анағұрлым мақсатты және сенімді болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.