ТМД елдеріндегі жылыжайда көкөніс дақылдарын өндіру
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім
2.1 Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы
2.2 Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
II. Негізгі бөлім
2.1 Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы
2.2 Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Жылыжай (орыс. теплица, ағылш. greenhouse) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді. Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады.
Мұндай жағдайдыжылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күнсәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуыесебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр жәнет.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгекнемесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құрылымы түрліше болуыықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты депбөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндеттітүрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) өсіреді.Көкөніс ауыл шаруашылығы ең маңызды және күрделі салаларының бірі жатады. Ол сұраныс артып келеді, ол үшін өте құнды тамақ береді. Жаңа піскен немесе консервіленген нысаны ретінде сатылатын көкөніс өнімдері. Бұл тұтынушылар өнімдері жыл бойы қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде көкөніс халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру емес. жылына бір адамға көкөніс нақты тұтыну екі есеге аз ғылыми негізделген стандарттары туралы 75-80 кг болып табылады. Елімізде өткізілген соңғы онжылдықта аграрлық реформалар, өндірістің төмендеуіне халық диеталар деңгейі мен сапасының нашарлауына әкеп соқты, ол ауыл шаруашылығы дамуына әсер етті. 2 есе ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының өндірісінің төмендеуі, шок парниктік өсірушілер көшет мемлекеттік, соның салдары ретінде өндірушілер мен мемлекеттік қолдау болмауы, Түркия, Польша, Голландия және басқа да елдердің көкөніс жеткізу: Осы жылдар ішінде, өсімдік өндіру айтарлықтай құрылымдық өзгерістер болды. Өсіп келе жатқан ашық жер көкөніс айналысатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының айтарлықтай бөлігі, төлемеу мен қаржыландырудың жетіспеушілігі проблемаларын тап ғана емес, сонымен кәсіпорындар сауатсыз фактісі өндірістік процесті салынған; түпкілікті нәтижелерін игерілмеген резервтер анықтауға емес, әсер ететін факторлары үстірт сараптама, мүмкіндіктерін жіберіп алған. Өткен жылдар ішінде көкөніс өндірісін қысқарту үрдісі байқалады. Бұл, негізінен, көкөніс дақылдарын қысқарды қорларына байланысты.
Мұндай жағдайдыжылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күнсәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуыесебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр жәнет.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгекнемесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құрылымы түрліше болуыықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты депбөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндеттітүрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) өсіреді.Көкөніс ауыл шаруашылығы ең маңызды және күрделі салаларының бірі жатады. Ол сұраныс артып келеді, ол үшін өте құнды тамақ береді. Жаңа піскен немесе консервіленген нысаны ретінде сатылатын көкөніс өнімдері. Бұл тұтынушылар өнімдері жыл бойы қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде көкөніс халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру емес. жылына бір адамға көкөніс нақты тұтыну екі есеге аз ғылыми негізделген стандарттары туралы 75-80 кг болып табылады. Елімізде өткізілген соңғы онжылдықта аграрлық реформалар, өндірістің төмендеуіне халық диеталар деңгейі мен сапасының нашарлауына әкеп соқты, ол ауыл шаруашылығы дамуына әсер етті. 2 есе ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының өндірісінің төмендеуі, шок парниктік өсірушілер көшет мемлекеттік, соның салдары ретінде өндірушілер мен мемлекеттік қолдау болмауы, Түркия, Польша, Голландия және басқа да елдердің көкөніс жеткізу: Осы жылдар ішінде, өсімдік өндіру айтарлықтай құрылымдық өзгерістер болды. Өсіп келе жатқан ашық жер көкөніс айналысатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының айтарлықтай бөлігі, төлемеу мен қаржыландырудың жетіспеушілігі проблемаларын тап ғана емес, сонымен кәсіпорындар сауатсыз фактісі өндірістік процесті салынған; түпкілікті нәтижелерін игерілмеген резервтер анықтауға емес, әсер ететін факторлары үстірт сараптама, мүмкіндіктерін жіберіп алған. Өткен жылдар ішінде көкөніс өндірісін қысқарту үрдісі байқалады. Бұл, негізінен, көкөніс дақылдарын қысқарды қорларына байланысты.
1. Айтбаев Т.Е,Лукьянец В.Н. «Қазақстанда көкөніс және бақша дақылдарының тектік қорын қалыптастыру». 2005 №11. Б.96.
2. Тулеубаев Ж.С., Зияева Г.К., Бекібаева М, «Қазақстанда жылыжай құрылымының жағдайы». Вестник таразского государственного педагогического института №17 2014
3. Қ. Ж. Сейітбаев, Б. Т. Әбдібеков «Қорғаулы топырақ құрылыстарында көкөніс дақылдарын өсіру технологиясы Алматы», 2015
4. Н. Г. Щепетков, М. Ә. Ысқақов «жеміс – көкөніс шаруашылығы»Алматы, 2011
2. Тулеубаев Ж.С., Зияева Г.К., Бекібаева М, «Қазақстанда жылыжай құрылымының жағдайы». Вестник таразского государственного педагогического института №17 2014
3. Қ. Ж. Сейітбаев, Б. Т. Әбдібеков «Қорғаулы топырақ құрылыстарында көкөніс дақылдарын өсіру технологиясы Алматы», 2015
4. Н. Г. Щепетков, М. Ә. Ысқақов «жеміс – көкөніс шаруашылығы»Алматы, 2011
Жоспар:
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім
2.1 Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы
2.2 Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Жылыжай (орыс. теплица, ағылш. greenhouse) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді. Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады.
Мұндай жағдайдыжылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күнсәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуыесебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр жәнет.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгекнемесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құрылымы түрліше болуыықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты депбөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндеттітүрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) өсіреді.Көкөніс ауыл шаруашылығы ең маңызды және күрделі салаларының бірі жатады. Ол сұраныс артып келеді, ол үшін өте құнды тамақ береді. Жаңа піскен немесе консервіленген нысаны ретінде сатылатын көкөніс өнімдері. Бұл тұтынушылар өнімдері жыл бойы қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде көкөніс халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру емес. жылына бір адамға көкөніс нақты тұтыну екі есеге аз ғылыми негізделген стандарттары туралы 75-80 кг болып табылады. Елімізде өткізілген соңғы онжылдықта аграрлық реформалар, өндірістің төмендеуіне халық диеталар деңгейі мен сапасының нашарлауына әкеп соқты, ол ауыл шаруашылығы дамуына әсер етті. 2 есе ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының өндірісінің төмендеуі, шок парниктік өсірушілер көшет мемлекеттік, соның салдары ретінде өндірушілер мен мемлекеттік қолдау болмауы, Түркия, Польша, Голландия және басқа да елдердің көкөніс жеткізу: Осы жылдар ішінде, өсімдік өндіру айтарлықтай құрылымдық өзгерістер болды. Өсіп келе жатқан ашық жер көкөніс айналысатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының айтарлықтай бөлігі, төлемеу мен қаржыландырудың жетіспеушілігі проблемаларын тап ғана емес, сонымен кәсіпорындар сауатсыз фактісі өндірістік процесті салынған; түпкілікті нәтижелерін игерілмеген резервтер анықтауға емес, әсер ететін факторлары үстірт сараптама, мүмкіндіктерін жіберіп алған. Өткен жылдар ішінде көкөніс өндірісін қысқарту үрдісі байқалады. Бұл, негізінен, көкөніс дақылдарын қысқарды қорларына байланысты. Соңғы бес жылда, көкөніс дақылдарының егістік алаңы 2004 жылы 57% -ға төмендеді. 804 мың теңгені құрады га. Өндіріс тиімділігін одан әрі арттыру диссертацияның таңдалған тақырыптың өзектілігін түсіндіреді.
Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы
Тұрғындарды азық-түлікпен қамтамасыз етуде мемлекет саясатының бір бағыты - өңірлерде ауыл шаруашылығының салаларын, әсіресе көкөніс шаруашылығы саласын дамыту. Ішкі базарды жеміс-көкөніспен толтырудағы негізгі мәселенің бірі - көкөністер мен жеміс-жидектердің маусымдық жеткізіліміне байланысты. Ал қолданыстағы жылыжайлардың жетіспеушілігі мен олардың технологиялық мешеулігі жағдайды одан әрі қиындатады. Қазақстанның әр түрлі аудандарындағы қорғалған топырақ аймақтарының жетіспеушілігі 4-тен 35 га дейін құрайды, Қазақстанның жылыжай рыногының әуелеті көкөністерді пайдаланудың ағымдағы көлемінен әлдеқайда жоғары. Қазір отандық өндіруші жаңа піскен көкөніс өнімдеріне деген сұраныстың 30% ғана қанағаттандыруда. Қалғаны - импорт. Нәтижесінде елде жыл сайын жаңа піскен көкөністердің жетіспеушілігі байқалады, демек маусым аралығында олардың бағасы өседі. Туындаған жағдайдан шығудың бір жолы - жылыжай өндірісі, ол тұрғындарды жыл бойы дәрумендік өніммен қамтамасыз етуге қабілетті. Тек ғылыми-техникалық прогресті енгізу мен қарқындату (интенсивтендіру) саланы өндірістік-экономикалық жоғары көрсеткіштерге жеткізеді. Жылыжай өндірісі дамуының әлемдік тенденциясы - ол жер-жерде қарқынды технологияларға көшу және өсімдіктерді жабық топырақта өсіру, оның бірі кіші көлемді технология, яғни, тамшылап суару жүйесін пайдалана отырып, өсімдіктерді топырақсыз субстратта өндіру. Қазіргі уақытта жабық топырақта көкөніс шаруашылығын дамыту мүмкіндіктері Республикамызда толық пайдаланылмай отыр. Жылыжай көкөніс шаруашылығына қарқынды технологияларды енгізу мен олардың тиімділік бағасы толық зерттелмеген. Жабық топырақтың көкөніс шаруашылығының тиімділігіне, өндірістің қарқындауына, яғни, нарықтық экономика жағдайларындағы жоғары рентабельді (пайдалылығы) жұмыс атқаруына әсер ететін кешенді себепшарттарын анықтау талабы тұр.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды салаларына көкөніс шаруашылығы жатады. Бұл өсімдік шаруашылығының ерекше мамандандырылған және қарқындатылған салалары. Аграрлық экономиканың өзекті мәселелерінің бірі көкөніс өнімдерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Бұл мақсатқа, осы өнімдерге деген шексіз қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыруға жеткілікті мөлшердегі өнімдердің тапшылығы арасындағы қайшылықтарды жою және өндірістің ең тиімді тәсілін таңдау арқылы қол жеткізуге болады.
Қазақстанның басым аумағында көкөніс өнімдерін өндіру табиғи-климаттық шарттарына байланысты маусымдық сипатты. Ерте пісетін көкөніс, әсіресе республиканың солтүстік өңірлерінде аз өсіріледі. Ерте пісетін өнімге деген қажеттілік 35-40% қанағаттандырылады.
Ашық жерде өсірілетін өнімдерді жаппай жинау маусымның ортасынан бастап қазан айының екінші жартысына дейін жалғасады. Қараша айы мен мамыр айының аралығында көкөністердің тапшылығы сезіліп, белгілі бір бөлігі импорттық өнімдермен алмастырылады.
Қазіргі уақытта көкөністерді ашық және жабық жерде өсіру өндірісінің қуаттылығы мен өнімділігін тұрақты түрде арттыру үрдісі байқалады. Жабық жерде өсірілетін өнімнің өндіріс көлемін арттыру аталған өнімге деген маусым арасындағы сұраныстың артуымен тікелей байланысты. 2010 -2012 жылдары ашық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі тиісінше 9,7% және 21,4% артылған. Жабық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі айтарлықтай артып, тиісінше 302,9% және 170,1% құраған.
Қолданыстағы қызанақ пен қиярды ашық жерде өсіру көлемі (шілде мен қыркүйек айлары) Қазақстан тұрғындарының қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді.
ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша, жабық жерде өсірілетін қызанақ мен қияр көлемі 2012 жылы 58,9 мың тоннаны құраған (2008 жылы бұл көрсеткіш бар болғаны 3,6 мың тоннаны құраған).
Алайда, көкөністердің, атап айтқанда, қияр мен қызанақтың айтарлықтай көлемі жазғы маусымда Оңтүстік Қазақстан облысынан, ал маусым арасында және де жыл бойы Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан мен Түркменстан сияқты көршілес елдерден тасымалданады.
Қазақстан жылыжайлар қауымдастығының деректері бойынша бүгінде елде 56 гектар ғана жабық топырақ алқабы бар, бұл көлемге өнеркәсіптік жылыжайлар кешені сияқты шағын жылыжайлар да кіреді. Салыстыру үшін, Польшада жылыжай шаруашылықтары алқабы 6000 га астамды, Голландияда - 10 000, Түркияда - 41 000, ал Қытайда - шамамен 1,5 млн. га құрайды. Жылыжай шаруашылығын ұйымдастыру және ауылшаруашылық дақылдарының әртүрлі түрлерін өсіру барынша пайдалы сала. Сауда желілері де қоғамдық тамақтандыру орындары да жас және сапалы өнімдерді аса қажет етеді. Тұрақты жұмыс істейтін жылыжай шаруашылықтары жыл бойы жақсы өнім алуға мүмкіндік береді. Өнімділігі жоғары, өзін тез ақтайды, рентабельділігі жақсы, жылыжай шаруашылығының басымдығы осымен шектелмейді. Негізінен, жылыжай шаруашылығы қазіргі уақытта елдің оңтүстік өңірлерінде дамуда. Өйткені нарыққа қатысушылар солтүстік аудандарда газ бен электр энергиясына шығынданғанша өсірілген тауарды оңтүстіктен солтүстікке тасыған пайдалы деп санайды. Алайда тасудың ұзақтығы салдарынан тауар бұзылады, сондықтан қосымша шығыс туындайды, ол өнімнің өзіндік құнын ұлғайтады.
Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері
Жылыжай (орыс. теплица, ағылш. greenhouse) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді.
Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады. Мұндай жағдайды жылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күн сәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуы есебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр және т.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгек немесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құралымы түрліше болуы ықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты деп бөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндетті түрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) есіреді.
Қорғаулы топырақтар деп - арнай қондырғылары бар, маусымнан тыс, яғни жыл бойы көкөніс өсіруге арналған микроклиматы бар жер үлескілері мен құрылымдарды айтады. Қорғаулы топырақ құрылымдарын культивациялық құрылымдар деп те атайды. Қорғаулы топырақтарға жататындар: жылыжай, булыжай, жылытылған топырақ құрылымдары, оларды кейде қарапайым қорғаулы топырақтар деп те атайды, саңырауқұлақжай - саңырауқұлақтар мен қозықұйрықтарды өндіруге арналған культивациялық құрылымның ерекше бір түрі.
Қорғаулы топырақтар халық шаруашылығының бірқатар салаларында пайдаланылады. Олардың қолданылатын салары:
1. Жеміс (субътропикалық, цитрус), жидек, жүзім өсіруде; 2. Әртүрлі дақылдардың көшеттерін өсіруде; 3. Бағалы жеміс және орман ағаштарының отырғызу материалдарын жеделдетіп өндіруде; 4. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын шығаруда; 5. Жануарларға үстеме қорек ретінде ерте пісетін дәруменді балдырлар өсіруде; 6. Сәндік өсімдіктерді өсіруде және т.б. Көкөністерді қорғалған топырақтарда өсіру халықты жыл бойы көкөніспен қамтамасыз етудің бірден-бір жолы болып табылады. Негізінен қорғаулы топырақтарда көкөніс өсіру солтүстік облыстарда аса маңызды. Себебі, онда ашық танапта көкөніс өсірудің табиғи кезеңі оңтүстікке қарағанда қысқарақ.
Қорғаулы топырақтардың маңызы:
1. Көкөністер көшеттерін ашық және қорғалған топыраққтарға арнап дайындау;
2. Ашық танапта көкөніс өсіруге болмайтын кезеңде көкөніс өндіру үшін жергілікті жағдайда пісіп үлгермейтін дақылдар өндіру үшін
Қорғаулы топырақтардың міндеттері:
1. Жыл бойы және маусымнан тыс (ашық танаптағы көкөніс өндірудегі уақытты есептемегенде) жоғары сапалы көкөніс өндіру;
2. Көкөніс дақылдарының түрлерін көбейту;
3. Культивациялық құрылымдар үшін көшеттер өсіру;
4. Ашық танапқа арнап көшеттерр дайындау;
5. Жылу сүйгіш дақылдардың жылыжайлық сорттары мен будандарының тұқымын дайындау;
6. Екіжылдық аналық көкөніс дақылдарын ашық танапқа отырғызар алдында өсіріп алу;
7. Ашық танапқа өсірген көкөністерді ары қарай өсіру, пісіріп-жетілдіру;
8. Көкөніс дақылдарын солтүстік аймақтарға қарай көбірек тарату және олардың түрлерін көбейту.
Қорғаулы топырақтардың ерекшеліктері:
1. Жыл мезгілі мен ауа-райы жағдайына қарамастан көкөністерді өсіріп-өндіру техникалық базасының болуына (арнаулы орын, жылыту және қорғаныс қондырғыларығ сумен қамтамасыз ету, жасанды қоректендіру, желдету, жарықтандыру қондырғылары, ауаның келуін реттейтін қондырғылар және т.б.) байланысты;
2. Қажетті микроклиматты жасайтын қондырғылары мен құрылымдар құнының жоғарылығы;
3. Ашық танаптағы көкөністермен салыстырғанда аз ғана жер бөліктеріне орналастыруға болатындығы;
4. Культивациялық орындардағы аудандарды өте тиімді пайдалану: бір орыннан немесе бір жерден жылына 3-5 рет өнім алуға болатындығы, өсімдіктерді жол жиектері мен стеллаждарға бірнеше қатар етіп орналастыруға болатындығы;
5. Өнімділігінің жоғарылығында, егер ашық танапта қиярдың өнімдіділігі 90тнга болса жоғары көрсеткіш болып есептелінеді. Ал жылыжайда 250-300 тнга орташа деп бағаланады. Яғни ір шаршы метрден 40-50 кг, гектарына 400-500 тн өнім алуға болады;
6. Қол еңбегін жоғары деңгейдегі механизациямен ұштастырып қолдануға және өндірістік процестерді электрификациялау, жекелеген жағдайларда жұмыс түрлерін толық автоматтандыруға болатындығы;
7. Әрбір өсімдікке жеке күтім жасауға болатын жерді тиімді пайдалануға бағытталған дақылдардың өндірудің күрделі технологиясын (өсімдікті қалыптастыру, гүлдерді қосымша тозаңдандыру, үстеме қоректендіру, жиі суару және т.б.) пайдалану;
8. Қорғалған топырақ жағдайларына бейімделген арнайы сорттарды қолдану;
9. Өнім өндірудің өзіндік құнының жоғарылығы. Ол жасанды микроклимат жасау және күрделі агротехникалық шараларды орындауға кететін материалдық шығындармен анықталады;
10. Еңбекті ұйымдастырудың ерекшелігі және қызметкерлердің жоғары кәсіби біліктілігі, ол күрделі қондырғыларды пайдалану мен микроклимат жасау,ды білу, сондай-ақ өсімдіктердің агротехникалық талаптарын қатаң орындау болып табылады;
11. Өсімдіктердің тамыры мен қоректену ортасы бірнеше компоненттерден тұрады: оларды субстрат немесе грунт деп атайды. Гидропоникалық әдіспен өсімдіктерді өсіру кезінде топырақ қоспасы орнына инертті материалдар пайдаланылады, яғни олар субстраттарды қоректік ерітінділермен үнемі ылғалдандырып тұрады.
Булыжайлар конструкциясы бойынша бірқұламалы және екіқұламалы, тереңдетілген және жер беткі болып бөлінеді. Қолдану мерзіміне қарай бужайлар ерте, орташа және кеш мерзімді болып бөлінеді. Булыжайлар жылыту тәсілі бойынша күн сәулесімен қызатын, биологиялық және техникалық болып бөлінеді. Қазақстанда қолданылатын бужайдың негізгі типі болып әйнектелген немесе пленкаланған жақтау бар және қамыс төсеніштермен жабылатын, бір құламалы тереңдетілген бужай саналады. Екіқұламалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім
2.1 Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы
2.2 Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері
III. Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Жылыжай (орыс. теплица, ағылш. greenhouse) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді. Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады.
Мұндай жағдайдыжылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күнсәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуыесебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр жәнет.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгекнемесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құрылымы түрліше болуыықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты депбөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндеттітүрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) өсіреді.Көкөніс ауыл шаруашылығы ең маңызды және күрделі салаларының бірі жатады. Ол сұраныс артып келеді, ол үшін өте құнды тамақ береді. Жаңа піскен немесе консервіленген нысаны ретінде сатылатын көкөніс өнімдері. Бұл тұтынушылар өнімдері жыл бойы қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде көкөніс халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру емес. жылына бір адамға көкөніс нақты тұтыну екі есеге аз ғылыми негізделген стандарттары туралы 75-80 кг болып табылады. Елімізде өткізілген соңғы онжылдықта аграрлық реформалар, өндірістің төмендеуіне халық диеталар деңгейі мен сапасының нашарлауына әкеп соқты, ол ауыл шаруашылығы дамуына әсер етті. 2 есе ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының өндірісінің төмендеуі, шок парниктік өсірушілер көшет мемлекеттік, соның салдары ретінде өндірушілер мен мемлекеттік қолдау болмауы, Түркия, Польша, Голландия және басқа да елдердің көкөніс жеткізу: Осы жылдар ішінде, өсімдік өндіру айтарлықтай құрылымдық өзгерістер болды. Өсіп келе жатқан ашық жер көкөніс айналысатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының айтарлықтай бөлігі, төлемеу мен қаржыландырудың жетіспеушілігі проблемаларын тап ғана емес, сонымен кәсіпорындар сауатсыз фактісі өндірістік процесті салынған; түпкілікті нәтижелерін игерілмеген резервтер анықтауға емес, әсер ететін факторлары үстірт сараптама, мүмкіндіктерін жіберіп алған. Өткен жылдар ішінде көкөніс өндірісін қысқарту үрдісі байқалады. Бұл, негізінен, көкөніс дақылдарын қысқарды қорларына байланысты. Соңғы бес жылда, көкөніс дақылдарының егістік алаңы 2004 жылы 57% -ға төмендеді. 804 мың теңгені құрады га. Өндіріс тиімділігін одан әрі арттыру диссертацияның таңдалған тақырыптың өзектілігін түсіндіреді.
Қазақстанда көкөніс және жылыжай шаруашылығының жағдайы
Тұрғындарды азық-түлікпен қамтамасыз етуде мемлекет саясатының бір бағыты - өңірлерде ауыл шаруашылығының салаларын, әсіресе көкөніс шаруашылығы саласын дамыту. Ішкі базарды жеміс-көкөніспен толтырудағы негізгі мәселенің бірі - көкөністер мен жеміс-жидектердің маусымдық жеткізіліміне байланысты. Ал қолданыстағы жылыжайлардың жетіспеушілігі мен олардың технологиялық мешеулігі жағдайды одан әрі қиындатады. Қазақстанның әр түрлі аудандарындағы қорғалған топырақ аймақтарының жетіспеушілігі 4-тен 35 га дейін құрайды, Қазақстанның жылыжай рыногының әуелеті көкөністерді пайдаланудың ағымдағы көлемінен әлдеқайда жоғары. Қазір отандық өндіруші жаңа піскен көкөніс өнімдеріне деген сұраныстың 30% ғана қанағаттандыруда. Қалғаны - импорт. Нәтижесінде елде жыл сайын жаңа піскен көкөністердің жетіспеушілігі байқалады, демек маусым аралығында олардың бағасы өседі. Туындаған жағдайдан шығудың бір жолы - жылыжай өндірісі, ол тұрғындарды жыл бойы дәрумендік өніммен қамтамасыз етуге қабілетті. Тек ғылыми-техникалық прогресті енгізу мен қарқындату (интенсивтендіру) саланы өндірістік-экономикалық жоғары көрсеткіштерге жеткізеді. Жылыжай өндірісі дамуының әлемдік тенденциясы - ол жер-жерде қарқынды технологияларға көшу және өсімдіктерді жабық топырақта өсіру, оның бірі кіші көлемді технология, яғни, тамшылап суару жүйесін пайдалана отырып, өсімдіктерді топырақсыз субстратта өндіру. Қазіргі уақытта жабық топырақта көкөніс шаруашылығын дамыту мүмкіндіктері Республикамызда толық пайдаланылмай отыр. Жылыжай көкөніс шаруашылығына қарқынды технологияларды енгізу мен олардың тиімділік бағасы толық зерттелмеген. Жабық топырақтың көкөніс шаруашылығының тиімділігіне, өндірістің қарқындауына, яғни, нарықтық экономика жағдайларындағы жоғары рентабельді (пайдалылығы) жұмыс атқаруына әсер ететін кешенді себепшарттарын анықтау талабы тұр.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды салаларына көкөніс шаруашылығы жатады. Бұл өсімдік шаруашылығының ерекше мамандандырылған және қарқындатылған салалары. Аграрлық экономиканың өзекті мәселелерінің бірі көкөніс өнімдерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Бұл мақсатқа, осы өнімдерге деген шексіз қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыруға жеткілікті мөлшердегі өнімдердің тапшылығы арасындағы қайшылықтарды жою және өндірістің ең тиімді тәсілін таңдау арқылы қол жеткізуге болады.
Қазақстанның басым аумағында көкөніс өнімдерін өндіру табиғи-климаттық шарттарына байланысты маусымдық сипатты. Ерте пісетін көкөніс, әсіресе республиканың солтүстік өңірлерінде аз өсіріледі. Ерте пісетін өнімге деген қажеттілік 35-40% қанағаттандырылады.
Ашық жерде өсірілетін өнімдерді жаппай жинау маусымның ортасынан бастап қазан айының екінші жартысына дейін жалғасады. Қараша айы мен мамыр айының аралығында көкөністердің тапшылығы сезіліп, белгілі бір бөлігі импорттық өнімдермен алмастырылады.
Қазіргі уақытта көкөністерді ашық және жабық жерде өсіру өндірісінің қуаттылығы мен өнімділігін тұрақты түрде арттыру үрдісі байқалады. Жабық жерде өсірілетін өнімнің өндіріс көлемін арттыру аталған өнімге деген маусым арасындағы сұраныстың артуымен тікелей байланысты. 2010 -2012 жылдары ашық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі тиісінше 9,7% және 21,4% артылған. Жабық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі айтарлықтай артып, тиісінше 302,9% және 170,1% құраған.
Қолданыстағы қызанақ пен қиярды ашық жерде өсіру көлемі (шілде мен қыркүйек айлары) Қазақстан тұрғындарының қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді.
ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша, жабық жерде өсірілетін қызанақ мен қияр көлемі 2012 жылы 58,9 мың тоннаны құраған (2008 жылы бұл көрсеткіш бар болғаны 3,6 мың тоннаны құраған).
Алайда, көкөністердің, атап айтқанда, қияр мен қызанақтың айтарлықтай көлемі жазғы маусымда Оңтүстік Қазақстан облысынан, ал маусым арасында және де жыл бойы Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан мен Түркменстан сияқты көршілес елдерден тасымалданады.
Қазақстан жылыжайлар қауымдастығының деректері бойынша бүгінде елде 56 гектар ғана жабық топырақ алқабы бар, бұл көлемге өнеркәсіптік жылыжайлар кешені сияқты шағын жылыжайлар да кіреді. Салыстыру үшін, Польшада жылыжай шаруашылықтары алқабы 6000 га астамды, Голландияда - 10 000, Түркияда - 41 000, ал Қытайда - шамамен 1,5 млн. га құрайды. Жылыжай шаруашылығын ұйымдастыру және ауылшаруашылық дақылдарының әртүрлі түрлерін өсіру барынша пайдалы сала. Сауда желілері де қоғамдық тамақтандыру орындары да жас және сапалы өнімдерді аса қажет етеді. Тұрақты жұмыс істейтін жылыжай шаруашылықтары жыл бойы жақсы өнім алуға мүмкіндік береді. Өнімділігі жоғары, өзін тез ақтайды, рентабельділігі жақсы, жылыжай шаруашылығының басымдығы осымен шектелмейді. Негізінен, жылыжай шаруашылығы қазіргі уақытта елдің оңтүстік өңірлерінде дамуда. Өйткені нарыққа қатысушылар солтүстік аудандарда газ бен электр энергиясына шығынданғанша өсірілген тауарды оңтүстіктен солтүстікке тасыған пайдалы деп санайды. Алайда тасудың ұзақтығы салдарынан тауар бұзылады, сондықтан қосымша шығыс туындайды, ол өнімнің өзіндік құнын ұлғайтады.
Орта Азияда қолданылатын қолданылатын қорғаулы топырақ құрылымдары және жылыжай түрлері
Жылыжай (орыс. теплица, ағылш. greenhouse) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді.
Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады. Мұндай жағдайды жылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күн сәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуы есебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр және т.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгек немесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құралымы түрліше болуы ықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты деп бөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндетті түрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай дақылдарын тікелей топыраққа отырғызады немесе үлдіріктерде (стеллаж) есіреді.
Қорғаулы топырақтар деп - арнай қондырғылары бар, маусымнан тыс, яғни жыл бойы көкөніс өсіруге арналған микроклиматы бар жер үлескілері мен құрылымдарды айтады. Қорғаулы топырақ құрылымдарын культивациялық құрылымдар деп те атайды. Қорғаулы топырақтарға жататындар: жылыжай, булыжай, жылытылған топырақ құрылымдары, оларды кейде қарапайым қорғаулы топырақтар деп те атайды, саңырауқұлақжай - саңырауқұлақтар мен қозықұйрықтарды өндіруге арналған культивациялық құрылымның ерекше бір түрі.
Қорғаулы топырақтар халық шаруашылығының бірқатар салаларында пайдаланылады. Олардың қолданылатын салары:
1. Жеміс (субътропикалық, цитрус), жидек, жүзім өсіруде; 2. Әртүрлі дақылдардың көшеттерін өсіруде; 3. Бағалы жеміс және орман ағаштарының отырғызу материалдарын жеделдетіп өндіруде; 4. Ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын шығаруда; 5. Жануарларға үстеме қорек ретінде ерте пісетін дәруменді балдырлар өсіруде; 6. Сәндік өсімдіктерді өсіруде және т.б. Көкөністерді қорғалған топырақтарда өсіру халықты жыл бойы көкөніспен қамтамасыз етудің бірден-бір жолы болып табылады. Негізінен қорғаулы топырақтарда көкөніс өсіру солтүстік облыстарда аса маңызды. Себебі, онда ашық танапта көкөніс өсірудің табиғи кезеңі оңтүстікке қарағанда қысқарақ.
Қорғаулы топырақтардың маңызы:
1. Көкөністер көшеттерін ашық және қорғалған топыраққтарға арнап дайындау;
2. Ашық танапта көкөніс өсіруге болмайтын кезеңде көкөніс өндіру үшін жергілікті жағдайда пісіп үлгермейтін дақылдар өндіру үшін
Қорғаулы топырақтардың міндеттері:
1. Жыл бойы және маусымнан тыс (ашық танаптағы көкөніс өндірудегі уақытты есептемегенде) жоғары сапалы көкөніс өндіру;
2. Көкөніс дақылдарының түрлерін көбейту;
3. Культивациялық құрылымдар үшін көшеттер өсіру;
4. Ашық танапқа арнап көшеттерр дайындау;
5. Жылу сүйгіш дақылдардың жылыжайлық сорттары мен будандарының тұқымын дайындау;
6. Екіжылдық аналық көкөніс дақылдарын ашық танапқа отырғызар алдында өсіріп алу;
7. Ашық танапқа өсірген көкөністерді ары қарай өсіру, пісіріп-жетілдіру;
8. Көкөніс дақылдарын солтүстік аймақтарға қарай көбірек тарату және олардың түрлерін көбейту.
Қорғаулы топырақтардың ерекшеліктері:
1. Жыл мезгілі мен ауа-райы жағдайына қарамастан көкөністерді өсіріп-өндіру техникалық базасының болуына (арнаулы орын, жылыту және қорғаныс қондырғыларығ сумен қамтамасыз ету, жасанды қоректендіру, желдету, жарықтандыру қондырғылары, ауаның келуін реттейтін қондырғылар және т.б.) байланысты;
2. Қажетті микроклиматты жасайтын қондырғылары мен құрылымдар құнының жоғарылығы;
3. Ашық танаптағы көкөністермен салыстырғанда аз ғана жер бөліктеріне орналастыруға болатындығы;
4. Культивациялық орындардағы аудандарды өте тиімді пайдалану: бір орыннан немесе бір жерден жылына 3-5 рет өнім алуға болатындығы, өсімдіктерді жол жиектері мен стеллаждарға бірнеше қатар етіп орналастыруға болатындығы;
5. Өнімділігінің жоғарылығында, егер ашық танапта қиярдың өнімдіділігі 90тнга болса жоғары көрсеткіш болып есептелінеді. Ал жылыжайда 250-300 тнга орташа деп бағаланады. Яғни ір шаршы метрден 40-50 кг, гектарына 400-500 тн өнім алуға болады;
6. Қол еңбегін жоғары деңгейдегі механизациямен ұштастырып қолдануға және өндірістік процестерді электрификациялау, жекелеген жағдайларда жұмыс түрлерін толық автоматтандыруға болатындығы;
7. Әрбір өсімдікке жеке күтім жасауға болатын жерді тиімді пайдалануға бағытталған дақылдардың өндірудің күрделі технологиясын (өсімдікті қалыптастыру, гүлдерді қосымша тозаңдандыру, үстеме қоректендіру, жиі суару және т.б.) пайдалану;
8. Қорғалған топырақ жағдайларына бейімделген арнайы сорттарды қолдану;
9. Өнім өндірудің өзіндік құнының жоғарылығы. Ол жасанды микроклимат жасау және күрделі агротехникалық шараларды орындауға кететін материалдық шығындармен анықталады;
10. Еңбекті ұйымдастырудың ерекшелігі және қызметкерлердің жоғары кәсіби біліктілігі, ол күрделі қондырғыларды пайдалану мен микроклимат жасау,ды білу, сондай-ақ өсімдіктердің агротехникалық талаптарын қатаң орындау болып табылады;
11. Өсімдіктердің тамыры мен қоректену ортасы бірнеше компоненттерден тұрады: оларды субстрат немесе грунт деп атайды. Гидропоникалық әдіспен өсімдіктерді өсіру кезінде топырақ қоспасы орнына инертті материалдар пайдаланылады, яғни олар субстраттарды қоректік ерітінділермен үнемі ылғалдандырып тұрады.
Булыжайлар конструкциясы бойынша бірқұламалы және екіқұламалы, тереңдетілген және жер беткі болып бөлінеді. Қолдану мерзіміне қарай бужайлар ерте, орташа және кеш мерзімді болып бөлінеді. Булыжайлар жылыту тәсілі бойынша күн сәулесімен қызатын, биологиялық және техникалық болып бөлінеді. Қазақстанда қолданылатын бужайдың негізгі типі болып әйнектелген немесе пленкаланған жақтау бар және қамыс төсеніштермен жабылатын, бір құламалы тереңдетілген бужай саналады. Екіқұламалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz