Топырақтың түйіртпектілігі,оның агрономиялық маңызы

І. Кіріспе
Топырақтың түйіртпектілігі,оның агрономиялық маңызы
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Топырақ түйіртпектілігі
2.2. Түйіртпектердің агрономиялық маңызы
ІІІ. Қорытынды
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттері

Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті болады. Механикалық құрамы (топырақ түйіршіктерінің мөлшері) бойынша топырақ құмды, құмдақ сазды және саз топырақ болып бөлінеді. Жасы мен генезисі бойынша — қыртысты күлгін топырақ, батпақты топырақ, ормандық сұр топырақ, қара топырақ, қоңыр топырақ, күрең топырақ, тағы басқалар болып бөлінеді. Топырақтың жер бетінде таралуы зоналық (горизонтальды және вертикальды) заңдылыққа байланысты. Топырақ - литосфераның жоғарғы әуе қабатымен байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы тіршіліктің тірегі. Топырақ ғасырлар бойы топырақ түзуші факторлардың үздіксіз әрекетінен пайда болған табиғаттың ерекше табиғи, әрі тарихи денесі.
Топырақтану ғылымының негізін орыс ғалымы В.В.Докучаев қалады. Оның Петербургте басылып шыққаң «Орыстың қара топырағы» (1883 ж.) атты еңбегінде топырақтың дүрыс анықтамасы, оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген түсініктер берілген. В.В.Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық жыныстар, ауа райы, жер бедері, уақыт және өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (топырақ суы, жерасты суы) және адамның шаруашылық әрекеті қосылды. Топырақ жеке әртүрлі өлшемдегі қатты бөлшектерден тұрады. Қатты бөлшектер сумен және ауамен қоршалған. Сондықтан топырақты үш фазалы жүйе ретінде қарастырады. Топырақтың жоғарғы беті борпылдақ. Мүның қүрамында көптеген өлі органикалық заттар бар (өсімдіктер қалдығы,қарашірік). Бүл қарашірікті аккумулятивті А қабаты. Тереңірек, өте тығыз иллювиалды өтпелі В қабаты жатыр. Оның астында топырақ түзуші - С қабаты орналасқан. Барлық топырақтар бір-бірінен осы генетикалық қабаттарымен ажыратылады. Әр түрлі топырақтың генетикалық қабаттары қалыңдығымен, түстерімен, қүрылымымен, морфологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді. Топырақтың қалыңдығы санмен көрсетіледі. Мысалы, кейбір топырақтарда А қабаты небары 0-5 см, ал кейбіреулерінде 0-50 см болады. Топырақтың типтеріне байланысты А, В, С қабаттары бірнешеге бөлінуі мүмкін. Топырақ қабаты тереңдеген сайын аэрация нашарлайды.

1. Асқарова Ұ.Б. “Экология және қоршаған ортаны қорғау”. 2005 ж.
2.“География және табиғат” журнал. №2, 2006 ж.
3.Дүниетану оқулықтары 2-4 сынып «Алматыкітап»
4.Ж.О.Ошақбаева Мелиоративтік топырақтану, Алматы - 2010 жыл
5.Ж.Е.Елемесов, С.Қ.Қалдыбаев, Қ.М.Мұхаметкәрімов, Ж.О.Ошақбаева, Г.Р.Кекілбаева Топырақтану практикумы , Алматы – 2012 жыл
6.Ғаламтор

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

І. Кіріспе
Топырақтың түйіртпектілігі,оның агрономиялық маңызы
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Топырақ түйіртпектілігі
2.2. Түйіртпектердің агрономиялық маңызы
ІІІ. Қорытынды
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттері

Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті болады. Механикалық құрамы (топырақ түйіршіктерінің мөлшері) бойынша топырақ құмды, құмдақ сазды және саз топырақ болып бөлінеді. Жасы мен генезисі бойынша -- қыртысты күлгін топырақ, батпақты топырақ, ормандық сұр топырақ, қара топырақ, қоңыр топырақ, күрең топырақ, тағы басқалар болып бөлінеді. Топырақтың жер бетінде таралуы зоналық (горизонтальды және вертикальды) заңдылыққа байланысты. Топырақ - литосфераның жоғарғы әуе қабатымен байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы тіршіліктің тірегі. Топырақ ғасырлар бойы топырақ түзуші факторлардың үздіксіз әрекетінен пайда болған табиғаттың ерекше табиғи, әрі тарихи денесі.
Топырақтану ғылымының негізін орыс ғалымы В.В.Докучаев қалады. Оның Петербургте басылып шыққаң Орыстың қара топырағы (1883 ж.) атты еңбегінде топырақтың дүрыс анықтамасы, оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген түсініктер берілген. В.В.Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық жыныстар, ауа райы, жер бедері, уақыт және өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (топырақ суы, жерасты суы) және адамның шаруашылық әрекеті қосылды. Топырақ жеке әртүрлі өлшемдегі қатты бөлшектерден тұрады. Қатты бөлшектер сумен және ауамен қоршалған. Сондықтан топырақты үш фазалы жүйе ретінде қарастырады. Топырақтың жоғарғы беті борпылдақ. Мүның қүрамында көптеген өлі органикалық заттар бар (өсімдіктер қалдығы,қарашірік). Бүл қарашірікті аккумулятивті А қабаты. Тереңірек, өте тығыз иллювиалды өтпелі В қабаты жатыр. Оның астында топырақ түзуші - С қабаты орналасқан. Барлық топырақтар бір-бірінен осы генетикалық қабаттарымен ажыратылады. Әр түрлі топырақтың генетикалық қабаттары қалыңдығымен, түстерімен, қүрылымымен, морфологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді. Топырақтың қалыңдығы санмен көрсетіледі. Мысалы, кейбір топырақтарда А қабаты небары 0-5 см, ал кейбіреулерінде 0-50 см болады. Топырақтың типтеріне байланысты А, В, С қабаттары бірнешеге бөлінуі мүмкін. Топырақ қабаты тереңдеген сайын аэрация нашарлайды. Оттегінің мөлшері азайып, көмір қышқыл газы мен органикалық заттардын ыдырауы кезінде бөлінетін басқа да газдардың мөлшері артады. Топырақтың жоғарғы қабаттарында өсімдікке қажетті фосфор, калий, азот, кальций және басқа заттар жинақталған. Топырақтың әртүрлі қасиетіне (қышқылдығы, тұздылығы, ылғалдылығы) байланысты өсімдіктерді көптеген экологиялық топтарға

бөлуге болады. Мысалы, топырақтың қышқылдығына байланысты: 1) рН 6,7-ден төмен қышқыл топырақта өсетін ацидофилді түрлер (сфагналы батпақ өсімдіктері); 2) рН 6,7-7,0 топырақта өсетін нейтрофилдер (көпшілік мәдени өсімдіктер); 3) рН 7,0-ден жоғары топырақта өсетін базифилді өсімдіктер(аққурай).
Сазды топырақ
Құламаларда тұрақты және су бұзып кетуіне қарсы келе алатын топырақ; жолдың негізі үшін жақсы материал болып табылады.
Құмайт топырақ
Ылғалды және құрғақ күйінде байланысы жақсы топырақ: құрғақ және тым ылғалды жерлерде жолға себуге пайдаланады.
Шым тезекті топырақ
Ылғалдылықтың тұрақсыздану кезінде көлемдік өзгерістерге зор бейімі бар, қатты сығылатын орамды грунт, жол себуге қолданылмайды.
Топырақтың түйіртпектігі деп оның құрамындағы пішіндері және ірілігі әр түрлі болып келетін түйіршіктер жиынтығын айтамыз. Топырақтың түйіртпегі оның морфологиялық белгісі ретінде қаралады. Сонымен бірге ол экологиялық және агрономиялық қырынан да қаралынып сарапталынады. В.В.Докучаев, әсіресе П.А.Костычев топырақтың түйіртпектілігінің егіншіліктегі маңызын айқындаған болатын. Ал В.Р.Вильямс еңбектерінде түйіртпектіктің топырақ құнарлығын қалыптастырудағы маңызы терең ашылып көрсетілді. Кейінгі жылдары түйіртпек түзілуі және маңызы жөнінде аса бағалы зерттеулерді орыс және шетел ғалымдары Н.А.Качинский, Н.И.Саввинов, П.В.Вершинин, А.Ф.Тюлин, Д.В.Хан, Э.Рассел ж.т.б. жүргізді. Топырақ түйіртпегі оның түйіршіктерінің көлеміне қарай 4 топқа бөлінеді. · Тоң кесекті түйіртпек. Түйіршіктерінің көлемі 10мм - ден үлкен · Макротүйіртпек. Түйіршіктерінің көлемі 0,25-10мм. · Ірі микротүйіртпек. Түйіршіктері 0,01-0,25мм. · Майда микротүйіртпек. Түйіршіктері 0,01мм-ден ұсақ. Түйіртпек сапасы оның көлемімен, кеуектілігімен, механикалық беріктігімен және ылғалға төзімділігімен анықталады. Бөлшектерінің көлемі 0,25-10мм болып келетін, кеуектілігі 45%-тен жоғары, механикалық әсерге және ылғалға төзімді макротүйіртпектер экологиялық, агрономиялық жағынан бағалы болып саналады. Топырақ түйіртпегінің механикалық беріктігі, ылғалға төзімділігі оны халық шаруашылығында бірнеше қабат

өңдегенде және жауын-шашынның, судың әсерінен бұзылмай ағзалар үшін топырақтың қолайлы жайғасуын қамтамасыз етеді. Ал осы қасиеттері нашар болған жағдайда бұл топырақтың түйіршіктері тез бүлініп, үгіліп түйіртпектігін жоғалтады. Су және жел эрозиясына тез шалдығады, құрғағанда бетінде қабыршақ пайда болады, тығыздығы артады және басқа да қасиеттері нашарлайды. Түйіртпектің агрономиялық маңызы топырақтың келесідей басты қасиеттері мен құбылымдарына оң ықпал тигізуі арқылы сипатталады: · физикалық қасиеттеріне (тығыздылығына, қуыстылығына); · ылғалдылық, ауа, жылу, тотығу - тотықсыздану, микробиологиялық және қоректік заттар құбылымдарына; · физикалық-механикалық қасиеттеріне (қаттылығына, сыбағалы кедергісіне); · эрозияға төзімділігіне. Түйіртпектігі жақсы топырақта қылтүтікті және қылтүтікті емес кеуек қуыстар үйлесімді болып келеді. Сондықтан бұл топырақ түскен жауын-шашынды жақсы сіңіреді және оның ауаға булануы да шамадан тыс болмайды. Сонымен бірге топырақтағы ауа мөлшері де қолайлы болады. Ал егер топырақ түйіртпектігі нашар болса, оның тығыздығы артады, қылтүтікті қуыстар молаяды, ауа мөлшері кемиді. Сондықтан осындай топырақтарға жауын-шашын ылғалының сіңуі тежеліп, ол топырақ бетінде жиналып, оны ылдый бойында шайып, су эрозиясына ұшыратады, ал топырақтың астыңғы қабаттары құрғақ күйінде қалады. Тығыз топырақта қылтүтік арқылы ауаға оның бойындағы ылғал тоқтаусыз буланып ысырап болады. Көрсетілген қолайсыз жағдайлар әсерінен топырақта өсімдік тамырларының таралуына, микроағзалармен жәндіктердің дамуына қолайсыз жағдайлар туады. Топырақтағы түйіршіктер көлемінің қолайлы мөлшері аймақтың ерекшеліктеріне байланысты. Егер аймақта жауын - шашын, ылғал мол түсетін болса макротүйіртпек ішіндегі ірі бөлшектері (10-5мм) мол болғанда топырақтың ауа және ылғалдылық қасиеттері жақсарады. Ал, құрғақшылық аймақта (Қазақстанның басым бөлігінде) макротүйіртпектің майдалау бөлшектері (1 - 2,0мм) молырақ болғанда осы қасиеттер жақсарады. Сонымен қатар, түйіртпектердің көлемі топырақтың эрозияға төзімділігіне ықпалын тигізеді. Көлемі 1 мм-ден үлкен түйіршіктер жел эрозиясына төзімді болып келеді. Қазақстандық ғалымдар топырақтың жел эрозиясына төзімділігі жақсы болуы үшін оның үстіңгі қабатында көлемі 1мм - ден үлкен түйіршіктердің мөлшері 50%-дан мол болуы керек екенін анықтады.Топырақтың адамзат қоғамы үшін маңызы өте ерекше. Ең алғашқы қауымдық құрылыс кезінде адамдар жабайы
өсімдіктерді мәдени өсімдіктерге айналдыра бастады. Құнарлы топырақта өнімді өте көп алатынын адамдар сол кезде-ақ білген.
Адамзаттың бүкіл өмірі осы топырақпен байланысты. Адамдарға азық - түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті жағдай тек топырақ арқылы ғана жасалынады.
Топырақ - барлық материалдық игіліктердің көзі. Ол азық- түлік, малға жем, киім үшін талшық, құрылыс материалдарын береді.
Топырақ дегеніміз-жердің өсімдік өсетін құнарлы, үстіңгі қабаты.
Топырақтың құрамын құм, саз, майда иастар, өсімдіктер, ұсақ жануарлардың шіріген қалдықтары (қарашірік) құрайды.
Топырақтың түсі оның құрамындағы осы шіріндіге байланысты өзгереді.Топырақта неғұрлым шірінді көп болса, соғұрлым ол құнарлы болып, өсімдік жақсы өседі.
Топырақтың ең басты қасиеті-құнарлығы.Ол үшін топыраққа минералдық тыңайтқыштар қосу керек.
Өсімдік жақсы өсу үшін топырақта азот, фосфор, калий жеткілікті болуы қажет.
Топырақтан қоректенуде азоттың орны ерекше.
Өсімдікке азот жетпесе өте баяу өсіп, жапырақтары бозара бастайды.Ағаштардың жанама бұтақтары дамымайды.
Фосфор жасуша қабықшасын түзуге қажетті элемент.
Өсімдікке фосфор жетіспесе жемістің түзілуі баяулап, Салмағы кемиді.
Калий жеткіліксіз болса, өсімдік аласа, сабағы әлсіз болады.Түйнек, тамыр жақсы даму үшін де калий керек.
Егін егерде алдымен жерді жыртып, тырмалайды.Ал ауламызда топырақты күрекпен қопсытамыз.
Түйіртпектердің маңызы. Топырақта механикалық элементтер (түйірлер) бытыранды күйінде немесе əр мүсін мен мөлшердегі біріккен бөлшектер (агрегеттар, кесектер, дəн) түрінде кездеседі. Топырақ массасының агрегаттарға бөлшектену қабілетін тйіртпелік (структурность), ал агрегаттардың мөлшерін, мүсінін, сапалы құрамын
Топырақтың түйіртпектілік белгілері
Құм жəне құмайт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.