Ұлпалар

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе
Негізгі бөлім

Ұлпалардың электр өткізгіштігі

Кристалды дене

Аморфты дене

Полимерлер

Сүйек ұлпасы

Тері ұлпасы

Бұлшық ет ұлпасы

Ұлпалардың механикалық қасиеті

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Ұлпалар. Адам ағзасы басқа тірі ағзалар сияқты жасушалардан құралатындығы сендерге белгілі болды. Жасушалар адам денесінде ретсіз орналаспай, бірімен-бірі жасушааралық зат арқылы байланысып топтанады. Ұлпа - шығу тегі, құрылысы, атқаратын қызметі бірдей жасушалар мен жасушааралық заттардың жиынтығы. Ұлпалар 4 топқа бөлінеді: эпителий, дәнекер, бұлшықет және жүйке ұлпалары.

Ұлпалардың электр өткізгіштігі

Электрлік қасиеті жағынан адам ағзасы бір мезгілде өткізгіштікте, диэлектриктік те қасиеті бар күрделі жүйе болып табылады. Осының әсерінен ағзада таралатын ток негізінен активті (Омдық) кедергісі аз жасуша аралық кеңестікпен, қан және лимфа тамырлары, нерв талшықтары мен бұлшық еттер арқылы таралады(АИ. Орлов, 1977) . Сондықтан ток электродтар орналасқан аймақтан басқа жерлерге де әсер етеді. Тұрақты токқа адам терісі үлкен кедергі жасайды, сондықтан ол негізінен тер шығару(пот) каналдары мен май бездері арқылы тарайды(И Г Гурин, 1963) . Ішкі мүшелер мен ұлпапардың электрлік кедергілері негізінен 1000 Ом айналысында болатындығын 1977 жылы АРЛивенсон анықтады.

Электр өткiзгiштiк - заттардың қабiлеттiлiгi электр тогi

•Электр өткiзгiштiк - заттардың қабiлеттiлiгi электр тогi, (электрондар, иондар тағы басқалар) жылжымалы оқтаулы бөлшектердiң оларында мерзiмдi бар болуымен өткiзу. (L ) электр өткiзгiштiк шамамен, (R ) керi электр кедергiсiне болып табылады.

•(U ) потенциалдардың айырымының объектiне берудiң жанында пропорционал (L ) электр өткiзгiштiктiң шама (I ) күшпен электр тогi ол арқылы ағады:

•I = L U немесе I = U / R.

•Электр өткiзгiштiктiң шамасы электр зарядталатын және олардың қунақылықтарының санынан тәуелдi болады. Сан көбiрек зарядталатын болған сайын және олардың қунақылық болған сайын электр өткiзгiштiк сол көбiрек.

•Тұрақты тоқ қарағанда заттар өткiзгiштер және диэлектриктерге бөледi. Өткiзгiштер электр - жылжымалы оқтаулы бөлшектердiң үлкен санының оларында электр тогi бар болудың арқасында жақсы өткiзушi заттар. Мысалы, да, электрондар да олар (металлдар ), (электролиттер ) және электрондар сияқты қозғалыс орын алатын аралас, сол сияқты плазманың иондары) иондық) электрондыққа жiктеледi.

Бірақ олардың кедергілері сыртқы факторлардың әсерлерінен үлкен өзгерістерге ұшырауы мүмкін, мысалы, биологиялық жүйенің су-электролиттік алмасуына әсер ету арқылы, ісінген немесе сұйықпен қанықтырылған ұлпаның электрлік кедергісі оның қалыпты физиологиялық күйіндегіден әлде қайда аз, сонымен қатар ұлпаның электрлік өткізгіштігіне оның нервтік және гормоналдық жүйесінің функционалды белсенділігіне де байланысты болады.

а) Тұрақты токтың бірінші реттік әсерінен ағзадағы иондардың концентрациясы мен олардың ара қатынасы өзгеріске ұшырайды, бұл ұлпаның физиологиялық белсенділігін арттырады, өз кезегінде мұндай факторлар жалпы ағзада емдік әсер тудырады. Осындай құбылыстардың бір көрінісі ретінде гальванизация кезінде катодта бір валенттік катондардың (К+, Nа+), ал анодта екі валенті ( Са2+, Мg2+) зарядталған бөлшектерінің шоғырлануы салдарынан, катод электродының «қоздырушы», ал анод электродының «тезеуші» әсерлерінің байқалатынын айтуға болады(16, 47б),

Тірі ұлпа арқылы тұрақты ток өткенде оның шамасы басында кемиді, соңынан тұрақтанады. Ток шамасының басында кемуін биологиялық ортадағы поляризация құбылысының орын алуымен түсіндіреміз, яғни жасушалар сыртқы электр өрісі әсерінен орналасуы нәтижесінде ортада сыртқы ток көзіне қарсы эқ. к. пайда болады, ол өз кезегінде сыртқы эқ. к, кемітеді. Мұндай құбылыстың әсерінен протоплазманың дисперсиялық күйі мен мембрананың өткізгіштігі өзгереді, диффузия мен осмос процесттеріне ықпал етеді және тб. құбылыстар байқалады.

Осындай құбылыстар ұлпаның физиологиялық күйіне, оның құрылымы мен құрамына байланысты, сондықтан тұрақты токтың әсері де әртүрлі болады.

б) Жиілігі төмен ток шамасы ағзадаға жасуша аралық кеңесістіктегі иондар концентрациясы мен оның түрлеріне байланысты болады, ал оның емдік әсері иондардың қозғалу жылдамдығы мен үдеуіне тікелей тәуелді және ол ағзаға тітіркендіргіш түрінде әсер етеді, бірақ ағзада жылу бөлінбейді(44, 150 б) . Осы мақсатта негізінен төменгі жиілікті, әр түрлі пішіндегі импульсті токтар қолданылады және оларды адамның тірек-қимыл аппаратын бұлшық еттерді, нерв жүйесін, миды, ток ішекті, жатырды, қуықты және тб. емдеуде пайдаланады.

в) Жиілігі жоғары токтардың (ЖЖТ) биологиялық ортаның құрамындағы зарядталған бөлшектерге электрондар, атом мен молекулалар) тигізетін бірінші реттік әсері нәтижесінде жылу бөлінеді және ерекше әсерлер деп аталынатын құбылыстар орын алады. ЖЖТ әсерінен денеде бөлінетін жылудың пайда болу механизмі ағзаға жылу берудің басқа әдістеріне салыстырғанда (инфрақызыл сәуле, грелка арқылы; денені қымтап орау және т. б. ) өзгеше сипатта болады, атап айтқанда ЖЖТ әсерінен жылу ағзаның жеке мүшелері мен ұлпаларында тікелей бөлінеді және оның шамасы ЖЖК жиілігі мен ағза мүшелернің электрлік параметрлеріне тікелей байланысты болады, сондықтан ЖЖК шамасын өзгерте отырып қалаған ағзаны қыздыруға болады[15Д48б] . Ал ЖЖТ «ерекше» әсерлері деп ағзадағы эритроциттердің, лейкоцитердің және басқа да жасушалар мен бөлшектердің электр өрісі бойымен орналасуын, сонымен қатар жасушының макромолекулаларының поляризацияланған бүйір шыбықтарының өріске сәйкес орналасуын және тб. атайды, бірақ, бұл құбылыстың механизмі әлі толық зерттелмеген.

Биологиялық ұлпа

Қатты дененің белгісі болып ол өзінің пішінің сақтауы болады. Қатты денені 2-ге бөліп қарастырамыз: кристалды және аморфты денелер. Кристалдық қалыптың ерекшелік белгісі анизотропия- физикалық қасиет (механикалық, жылулық, электрлік, оптикалық) қажеттілігі оның бағытына сәйкес. Анизотропия кристалдарының мәнісі атомдармен молекулалардың реттеліп орналасуында. Бірақ кристалды денелер поликристалды түрде кездеседі- құрамында көптеген өзін ара ретсіз бағытталған жеке ұсақ кристалдардан тұрады.

Кристалдар

Кристалдар(гр. krys-tallos - алғашқы мағынасы мұз) - атомдары мен молекулалары кристалдық тор түзетін қатты денелер. Кристалдар қатты денелердің тепе-теңдік күйі болып табылады. Белгілі бір термодинамикалық жағдайда (қысым, температура) кристалдық күйде болатын заттың нақты, тек өзіне тән кристалдық атомдық құрылымы болады. Бұл құрылым атомдардың орналасуына байланысты кристалдардың сыртқы симметриясын және олардың анизотропиялық қасиеттерін бейнелейді. Табиғатта және техникада кездесетін қатты материалдардың көпшілігі - поликристалдар. Олар ретсіз орналасқан ұсақ кристалдан (кристалиттер) құралады. Бұған көптеген минералдар, металдар мен қорытпалар жатады. Кристалдың жеке ірі түрі монокристалл деп аталады. Табиғатта салмағы жүздеген кг-ға жететін кварц, дала шпаты, флюорит кристалымен қатар мөлшері өте ұсақ алмас кристалы да кездеседі. Молекула-кинетикалық теориядағы термодинамикалық тепе-теңдік жағдайда өсірілген кристалдың пішіні белгілі бір симметриялы, дұрыс көпжақ түрінде болады. Олардың жақтары жазық болып келеді де, қырлары түзу сызық бойымен тұрақты бұрыш жасай қиылысады, яғни кристалдану кезінде кристалдың жақтары өзіне-өзі параллель жылжиды. Бұл заңдылық кристаллографияда бұрыштардың тұрақтылық заңы деп аталады

Аморфты денелер

Дененің ішкі құрылымының басты ерекшелігі ол аморфты қалыпта болуы, атомдармен атомдар тобының қатан түрде дененің барлық бағытта қайталанып орналасуы. Аморфты денелер жеке жағдайда кристалдарға қарағанда үлкен көлемді энтропия және ішкі энергиясы болады.

Полимерлер

Полимерлер деп - құрамындағы молекулалар ұзын жіп тәрізді болуы. Құрамы көптеген атомдар мен атомдар топтарынан құралған, бір-бірімен химиялық байланыс түзеді. Полимерлердің негізгі ерекшелігі ол физикалық қасиетінде. Полимерлерге тірі өсірілетін материалдардың барлығы, мүйіз, тері, жүн, жібек, мақта және синтетикалық заттар жатады.

Сүйек ұлпасы

Сүйек ұлпасы сүйек жасушалары - остеоциттерден және жасушааралық зат - сүйек тақташалрынан тұрады. Сүйек ұлпасын түзетін жас жасушаларды остеобласттар деп атайды. Сүйек ұлпасы қаңқа сүйектерін қүрайды. Сүйектер сыртынан сүйеккаппен (периост) қапталған. Сүйектер организмде тіректік, механикалық, қорғаныс қызметтерін атқарады және минералдық түздар мен май алмасуына қатысады

Бұлшық ет ұлпасы

Бұлшықет ұлпасы (textus mus- cularis; лат. textus - ұлпа, ткань; лат. musculus - бұлшық ет) - адам мен жануарлар организмдерінде жиырылу қызметін атқарып, қимыл-қозғалыстарды іс жүзіне асыратын ұлпа. Омыртқалы жануарлар денесінде бұлшықет ұлпасының үш түрі болады. Олар: жолақсыз бірыңғай салалы ет ұлпасы, жолақты қаңқа бұлшықет ұлпасы және жолақты жүрек бұлшықет ұлпасы. Бірыңғай салалы ет ұлпасы - пішіні үршық сабына ұқсас, екі ұшы үшкірленген, жуандау орта түсында бір ядросы болатын жолақсыз миоциттерден (ет жасушаларынан) тұрады. Ол ішкі мүшелердің, қан және лимфа тамырларының етті қабықтары мен қабаттарын түзіп, еріксіз жиырылады (оның жұмысын автономды вегетативтік жүйке жүйесі реттейді) . Жолақты қаңқа бұлшықет ұлпасын бұлшықет талшықтары (миосимпласт) құрайды, ерікті жиырылады. Оның жұмысын сомалық жүйке жүйесі реттейді. Жолақты жүрек бұлшықет ұлпасы кардиомиоциттерден (жүрекет жасушаларынан) құралған, еріксіз жиырылады (жұмысын автономды вегетативтік жүйке жүйесі реттейді) . Бұлшықет ұлпасы миоциттері мен миосимпласттарындағы жиырылу процесін 16 асыратын протеин жіпшелері - миофибриллалар актин және миозин миофиламенттерінен құралған.

Тері ұлпасы

Ақ май ұлпасы (лат. textus adiposus alba; лат. textus - ұлпа, ткань; лат. adiposa - май; лат. alba - ақ) - адам мен жануарлар денелерінін белгілі бір аймақтарындағы тері астында (шошқаның теріасты май қабаты, қойдың құйрығы, жылқының қазысы, түйенің өркеші және т. б. ), құрсақ қуысындағы шарбы, шажырқай іш майларында, бүйрек майында және бұлшықеттер ішіндегі борпылдақ дәнекер ұлпасы қабаттарындағы (эндомизий, перимизий) май қабаттарында организмнің қуат көзі ретінде қорланатын ұлпа. Ақ май ұлпасы бір-біріне тығыз орналасқан, орташа диаметрі 120 мкм-дей ірі май жасушаларынан (адипоциттерден, липоциттерден) құралған. Адипоцит цитоплазмасының басым бөлігі үлкен бір май тамшысынан тұрады. Жасушаның сопақ келген ядросы мен май тамшысынан бос аздаған цитоплазмасы адипоциттің шеткі жағында орналасады. Жасушаның осы аймағындағы ядро маңында орналасқан органеллалардан тек ұзынша келген митохондриялар көрінеді, ал қалған органеллалар айқын байқалмайды. Адипоциттер қан тамырлары маңындағы борпылдақ дәнекер ұлпасында жиналып, дәнекер ұлпасы талшықтары мен жіңішке қан тамырлары және жүй- келер арқылы бір-бірінен бөлінген, пішіні мен мөлшері әртүрлі май бөлікшелерін құрайды. Май жасушалары аралықтарында дәнекер ұлпасының жасушалары - фиброциттер, ұлпа базофилдері (лаброциттер), тым жіңішке аргирофилді талшықтар торы мен қан капиллярлары орналасады. Ақ май ұлпасы организмдегі қуат көзінің қоры болып саналады. Теріасты май қабаты жануарлар организмдерінде қорғаныс қызметін атқарумен қатар, денедегі жылуды сақтауға атсалысады. Сонымен қатар, ақ май ұлпасы аяқ пен қолдың үштарындағы былқылдақ май табандарды жасауға қатысады. Ақ май ұлпасы шел жене шөлейт жерлерде тіршілік ететін жануарлар үшін судың қоры қызметін де атқарады. Ғылыми мәліметтерге сүйенсек, 100 гр. ақ май ұлпасы өзінің ең қарапайым құрам бөліктеріне (көмірқышқыл газы мен суға) дейін ыдыраған кезде 107 мл су бөлінеді екен.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.