Алынуға тиісті вексельдер, бағалау және мойындау есебі
Мазмұны:
Кіріспе.
І бөлім.Ақша қаражаттар қозғалысы.
1.1 Есеп айырысу нысандары.
1.2 Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі.
ІІ бөлім.Ақшалай қаражатты жүргізу
2.1 Ақшалай қаражатты құжаттау
2.2 Ақшалай баламалар,оларды түгендеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
І бөлім.Ақша қаражаттар қозғалысы.
1.1 Есеп айырысу нысандары.
1.2 Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі.
ІІ бөлім.Ақшалай қаражатты жүргізу
2.1 Ақшалай қаражатты құжаттау
2.2 Ақшалай баламалар,оларды түгендеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелернің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте,осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады.Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады.Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса,онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек,тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады.Банк шоттары-бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шарттың қатынастарын көрсететін әдіс.Банк шоттары теңгемен де,шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық,жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субьектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу)шоттар ашылуы мүмкін.Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субьект үшін ашылады.Акредитивтер ,чек (аванс ) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субьектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сату үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субьект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен ишығарылады.Субьектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субьектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субьектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды ;төлем тапсырманы ұсынуды;чектерді беруді;вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді;төлем карточкасын пайдалануды;тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды;тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды,сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы «Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі департаментінің» №4«Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп» деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың,яғни субьектілердің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі,кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның,яғни субьектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді» делінген.Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар,субьектілер (банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады» делінген
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату барысында,сондай-ақ материалдық құндылықтарды,негізгі құралдарды,тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады.Әрбір кәсіпорын,ұйым,мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп,жабдықтаушы ретінде болатын болса,екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады.Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбінесе қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі.Қолма-қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс.Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде есептеу.
2. Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,тиімді пайдалануды бақылау.
3. Есеп айырысу,төлеу тәртібін бақылау,кәсіпорынның,ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелернің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте,осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады.Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады.Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса,онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек,тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады.Банк шоттары-бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шарттың қатынастарын көрсететін әдіс.Банк шоттары теңгемен де,шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық,жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субьектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу)шоттар ашылуы мүмкін.Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субьект үшін ашылады.Акредитивтер ,чек (аванс ) кітапшаларының шоттарын және басқаларын субьектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сату үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субьект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен ишығарылады.Субьектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субьектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субьектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды ;төлем тапсырманы ұсынуды;чектерді беруді;вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді;төлем карточкасын пайдалануды;тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды;тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды,сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы «Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі департаментінің» №4«Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп» деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың,яғни субьектілердің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі,кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның,яғни субьектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді» делінген.Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар,субьектілер (банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады» делінген
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату барысында,сондай-ақ материалдық құндылықтарды,негізгі құралдарды,тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады.Әрбір кәсіпорын,ұйым,мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп,жабдықтаушы ретінде болатын болса,екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады.Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбінесе қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі.Қолма-қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс.Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде есептеу.
2. Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,тиімді пайдалануды бақылау.
3. Есеп айырысу,төлеу тәртібін бақылау,кәсіпорынның,ұйымның немесе фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы,Егемен Қазақстан, 2007, 12 наурыз.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы № 2732 заң күші бар Жарлығы.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы » 1998 жылғы 20 қарашадағы №20 заң күші бар Жарлығы (2001 жылғы 15 қарашадағы өзгертулер және толықтырулармен).
4. Қазақстан Республикасы Президентінің «Акционерлік қоғамдар туралы» 1998 жылғы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар Жарлығы.
5. Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері».Алматы 2001
6. К.К.Кеулімжаев,З.Н.Әжібаева,Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп».Алматы,2001
7. Назарова В.Л. « Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі Бухгалтерлік есеп» 53-77 беттер (5-тарау Ағымдағы активтер:Ақшалай қаражат пен олардың баламалары)
8. Родостовец В.К «Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп» 199-245 беттер (7 тарау Ақшалай қаражаттарының есебі)
9. К.К. кеулімжаев «Қаржылық есеп» 132-152 беттер (6-тарау Ақшалай қаражаттарының есебі )
10. Бухгалтер бюллетені № 8 /ақпан 2006/ 11-15 беттерЖазылу жөніндегі ақпарат:e-mail bbi @ kataloq 2006. in.kz
11. Э.Т.Төлегенов «Бухгалтерлік ақпарат жүйелері».Алматы 2001
12. А.М.Андросов «Бухгалтерский учет».Москва,1996
13. Б.Нидлз, Х.Андерсон, Д.Колдуэлл «Принципы бухгалтерского учета».Пер.с англ.Под ред Я.В.Соколова.Москва ,1999.
14. А.К.Шишкин,В.А.микрюков, И.А.Дышкант «Учет,анализ,аудит на предприятии».Москва,1996.
15. Ч.Т.Хорнгрен, Дж.Фостер «Бухгалтерский учет:управленческий аспект».Москва,2000.
16. К.Ш.Дүйсенбаев,Э.Т.Төлегенов,М.Б.Байдаулетов, Н.А.Құдайбергенов «Субьектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы» Алматы,1998
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы,Егемен Қазақстан, 2007, 12 наурыз.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы № 2732 заң күші бар Жарлығы.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы » 1998 жылғы 20 қарашадағы №20 заң күші бар Жарлығы (2001 жылғы 15 қарашадағы өзгертулер және толықтырулармен).
4. Қазақстан Республикасы Президентінің «Акционерлік қоғамдар туралы» 1998 жылғы 10 шілдедегі №2811 заң күші бар Жарлығы.
5. Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері».Алматы 2001
6. К.К.Кеулімжаев,З.Н.Әжібаева,Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп».Алматы,2001
7. Назарова В.Л. « Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі Бухгалтерлік есеп» 53-77 беттер (5-тарау Ағымдағы активтер:Ақшалай қаражат пен олардың баламалары)
8. Родостовец В.К «Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп» 199-245 беттер (7 тарау Ақшалай қаражаттарының есебі)
9. К.К. кеулімжаев «Қаржылық есеп» 132-152 беттер (6-тарау Ақшалай қаражаттарының есебі )
10. Бухгалтер бюллетені № 8 /ақпан 2006/ 11-15 беттерЖазылу жөніндегі ақпарат:e-mail bbi @ kataloq 2006. in.kz
11. Э.Т.Төлегенов «Бухгалтерлік ақпарат жүйелері».Алматы 2001
12. А.М.Андросов «Бухгалтерский учет».Москва,1996
13. Б.Нидлз, Х.Андерсон, Д.Колдуэлл «Принципы бухгалтерского учета».Пер.с англ.Под ред Я.В.Соколова.Москва ,1999.
14. А.К.Шишкин,В.А.микрюков, И.А.Дышкант «Учет,анализ,аудит на предприятии».Москва,1996.
15. Ч.Т.Хорнгрен, Дж.Фостер «Бухгалтерский учет:управленческий аспект».Москва,2000.
16. К.Ш.Дүйсенбаев,Э.Т.Төлегенов,М.Б.Байдаулетов, Н.А.Құдайбергенов «Субьектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы» Алматы,1998
Аннотация
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Алынуға тиісті вексельдер , бағалау
және мойындау есебі.
Мазмұны:
Кіріспе.
І бөлім.Ақша қаражаттар қозғалысы.
1.1 Есеп айырысу нысандары.
1.2 Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі.
ІІ бөлім.Ақшалай қаражатты жүргізу
2.1 Ақшалай қаражатты құжаттау
2.2 Ақшалай баламалар,оларды түгендеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелернің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте,осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады.Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады.Егер де контракт
сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса,онда төлем ақшасыз тәртіпте
орындалуы керек,тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы
4000 АЕК-тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады.Банк шоттары-бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс.Банк шоттары теңгемен де,шетелдік валютамен де
жүргізіледі және ол ағымдық,жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субьектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу)шоттар ашылуы мүмкін.Ол сыртқы
экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субьект
үшін ашылады.Акредитивтер ,чек (аванс ) кітапшаларының шоттарын және
басқаларын субьектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сату үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субьект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
ишығарылады.Субьектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субьектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше
көзделмесе, субьектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды ;төлем тапсырманы
ұсынуды;чектерді беруді;вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы
беруді;төлем карточкасын пайдалануды;тікелей дебеттік банкі шоттарына
аударуды;тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды;
республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель;тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде анықтайды,сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы Бухгалтерлік
есеп және аудит әдістемесі департаментінің №4Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші
бабында: Кәсіпорындар мен ұйымдардың,яғни субьектілердің ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі
операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша
қаражаттарының келіп түсуі,кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы
ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның,яғни
субьектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді
делінген.Ал осы стандарттың екінші бабында: Заңды тұлғалар,субьектілер
(банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті
кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге)
тапсырады делінген
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату
барысында,сондай-ақ материалдық құндылықтарды,негізгі құралдарды,тауарларды
сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен
тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі
операциялар пайда болады.Әрбір кәсіпорын,ұйым,мекеме немесе фирма әдетте
бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп,жабдықтаушы
ретінде болатын болса,екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет
болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында
сатып алушы болып табылады.Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,фирмалардың
арасында алашақ және берешек операциялар көбінесе қолма-қол ақша және қолма-
қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі.Қолма-қол ақшамен есеп айырысу
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен
тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс.Ақшалай қаржылармен есеп айырысу
операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың
мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде
есептеу.
2. Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,тиімді
пайдалануды бақылау.
3. Есеп айырысу,төлеу тәртібін бақылау,кәсіпорынның,ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
І бөлім.Ақша қаражаттар қозғалысы.
1.1 Есеп айырысу нысандары
1.1. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу.Төлем тапсырмалары онда көрсетілген
соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-
алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.Қызмет пен
жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу
кезінде,сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде,аванстық
төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады.Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды).Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауғақабылданады.Төлем құжаттарын электрондық түрінде де,қағаз
ретінде де ұсынуы мүмкін.Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес
анықтайды.Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициярға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
• төлем тапсырмасының нөмірі;
• төлем тапсырмасының жазылған күні;
• жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды
(ЖТК немесе ИИК)
• жіберуші мен бенефициярдың банкі шоттарының нөмірі;
• бенефициярдың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК немесе
КОд) –бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі
–резиденттік белгісін,ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
• бенефицияр- аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
• банк-алушы - банк атауы,аударылған ақшада ,оның мекен-жайы
көрсетіледі;
• бенефицияр банкісі- бенефициярдың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың
негізінде;
• жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген (идентифика-
цияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК)-филиаларалық
айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
• төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық
белгілер, ал ол 3 символдан (белгілерден) тұрады;
• бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды- салықтарды кері
қайтаруда қойылатын код;
• валюттелген күні-ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік
шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен
анықталады.
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субьектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша
төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімнен бұрын және мерзімі кейінге
қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге
асырылады:аванстық төлем,яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін
,яғни тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен;ірі мәмілелер
кезіндегі ішінара төлемдері.
Мерзімнен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп
жасалуы керек.
Субьектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, жалақы,
алимент,іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы ) жекелеген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған,банк мекемелерінде аударым алушының
атын,оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса,онда
ол орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді.Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір
аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп
жазылатынын төлем құжаттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру
жолымен жасайды.Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды,бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да .Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде
ғана болады.Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді.Біріншісі-
депозиттермен қамтылған, ал екіншісі-қамтылған болып бөлінеді.Бұл кезде
чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,оның
ішінде жабылмайтын чектер бойынша да.Чекті қолданумен байланысты банк пен
чек берушінің міндеті мен құқығы,чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта,банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға ) чегін төлеуді,яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады,ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді беру
мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті.Чек ұстаушылардың құқығы чек
берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге,есеп айырысу
шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және
қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек.Чектер жарамсыз
болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды.Егер
чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе,онда чекте және чектің
түбіртегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады,мерзімі қойылады және
кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс.Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,жазылған
күнін есептемегенде,әдетте,10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына
болады,егер де мынадай жағдайлары анықталса:
• егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
• чектің мерзімі өтіп кетсе;
• төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса (немесе
түзетулер бар болса);
• чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
• чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі бестен
кем болмауы керек);
• чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
• чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
сәйкес келмесе;
• чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
• чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып
қайтарылады.Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы
Клирингтік палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада
тоқтатады.Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады,ол акт төрт данада
болады:
Біріншісі – банкте қалса;
Екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
Үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
Төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
Вексельдер арқылы есеп айырысу.
Вексель- біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын қатаң
нысанда белгіленген төлем құжаты.Ол жай және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло-вексель ) – талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен
тұрады.
Аударма вексель (тратта ) вексель берушінің (трассанттың) үшінші
тұлғаға (трассатқа ) бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта,не ұсынған кезде ,вексельде
көрсетілген ақшаны төлейтіні туралы басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы
туралы міндеттемесі.Аударма вексель өз табиғаты бойынша бұйрыққа ұқсас
болып келеді.
Вексель: құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
толтырылса,онда сол тілде вексель деп жазылған атауды,белгілі бір ақша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты;төлеуге тиіс тұлғаның
(төлеушінің) атауы-тек аударма вексельде ,төлеу мерзімін ,төлем жасалатын
орнын көрсетеді; кімге немесе кімнің бұйрығы бойынша төлем
жасалатындығын,сол тұлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын
көрсетеді және онда вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда көрсетілген талаптар құжатта тұтастай сақталмаса,тек
төмендегі белгіленген жағдайларды қоспағанда, вексельдің күші
болмайды.Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойынша
төленетін вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нұсқауы болмаған кезде төлем жасаушымен қатар белгіленген
орны,төлем жасау орны және сонымен бірге төлем жасаушының тұратын орны
болып есептелінеді.Вексельдің жасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен қатар белгіленген орында қол қойылған болып танылады.
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін.Ол вексель берушінің өзіне немесе үшінші
тұлғаның есебінен берілуі мүмкін .Аударма вексель үшінші тұлға тұрған жерде
немесе төлем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір басқа орында
төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставквсы) көрсетілуі
тиіс,мұндай нұсқау болмаған жағдайда шартқа қол қойылмаған (жазылмаған) деп
саналады.Пайыздың есептелген күні көрсетілмесе,аударма вексель жасалған
күннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де,ол өзінің
индоссаменті арқылы берілуі мүмкін.
Индоссамент- вексельдің сырт жағында жазылатын,осы вексель бойынша
құқықтарын басқа тұлғаға қайта беруді куәландыратын табыстау
жазбасы.Индоссант-вексельді беруші тұлға.Индоссат-табыстау жазбасы
бойынша,вексель осы тұлғаның пайдасына беріледі
Егер вексель беруші аударма вексельде Бұйрыққа емес немесе осыған
ұқсас мағынада сөз жазылса және ол құжат нысанын сақтаса,онда ол
қарапайым цессиямен берілуі мүмкін.Индоссамент вексель берушінің
пайдасына,не вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына
вексельді акцептегеніне,не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының
пайдасына,жасалуы мүмкін.Бұл тұлғалар,өз кезегінде,вексельді табыстай
алуына болады.
Цессия- борыштық міндеттемелер бойынша құқықтық жеңілдік жасаудың
құқықтық формасы (нысаны) .
Индоссамент қарапайым,алдын ала ешбір келісім-шарт қойылмаған болып
келеді.Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса ,онда оған қол
қойылмаған , яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма вексельде немесе оған қосылған параққа (аллонажға) қол
қойылуы тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық құқықтарды
иелік етеді.Егер индоссамент бланктік болса,онда вексель ұстаушы бланкті өз
атына немесе басқа бір адамның атына толтыра алады;өз кезегінде вексельді
банк арқылы немесе басқа бір адамның атына табыстай алады;бланк толтырмай
және индоссамент жасамай-ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса , индоссант акцепт пен төлемге жауап
береді.Ол кейінгі индоссаментке тыйым сала алады;бұл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де,ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аудама векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де ,соңғы индоссамент бланктік
болғанымен ,заңды аударма вексель ұстаушы тұлға ретінде қарастырылады.
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған деп
есептелінеді.Бланктік индоссаменттен кейін басқа индоссамент жасалса,
соңғысына қол қойған тұлға бланктік вексельді сатып алған индоссамент болып
есептелінеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстаушы
немесе қолында вексель тұрған қарапайым тұлға да төлем жасаушыға акцептеу
үшін тұрған жерінде ұсына алады.
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
қол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес өз міндеттерін орындаған болып
саналады.Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасының
бір бөлігін аваль арқылы қамтамасыз етуіне болады. Мұндай қамтамасыз етуді
үшінші адам немесе типті вексельге қол қойған адамдардың бірі бере алады.
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі.Аваль
берілген орын көретілсе,онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін .Ол аваль
деп есептелсін деген сөздермен немесе осындай мағынасы бар белгілі
мәтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол
қояды.Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған
болса,аударма вексельдің бет жағына авальшының қойған қолы
жеткілікті.Авальда ол кімнің есебінен берілгені көрсетіледі.Ол
көрсетілмеген жағдайда аваль вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Аваль-вексель бойынша кепілдік,оған байланысты аваль жасаған тұлға
вексель бойынша міндетті басқа адамдардың міндеттемелерін орындауы үшін
жауапкершілікті өз мойнына алады.Авальшы-аваль жасаған тұлға.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді.Аударма
вексельге ақы төлей отырып,авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы тұлғаның алдында міндетті адамдарға
қарсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Аударама вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда;ұсынғаннан кейін белгілі
бір уақытта;вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір күнде берілуі
мүмкін.Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізді мерзімдерін
қамтитын аударма вексельдер жарамсыз болып табылады.Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс.Ол жасалғанкүннен бастап бір жылдың ішінде төлем
жасауға ұсынылуы мүмкін.Вексель беруші аудармалы вексельде төлемге
ұсынылатын мерзім белгіленуі мүмкін,бірақ белгіленген мерзімнен бұрын
төленуін талап етуге болмайды.Мұндай жағдайда ұсыну мерзімі осы мерзімнен
бастап жүреді.Ұсынғаннан кейін белгілі бір уақытта жасалған аударма вексель
бойынша төлем мерзімі не акцептелген күнімен,не қарсылық білдіру күнімен
айқындалады.Қарсылық білдіру болмаған жағдайда күні қойылмаған акцеп
акцептантқа қатысты акцепте ұсыну үшін көзделген мерзімнің соңғы күнінде
жасалған болып есептелінеді.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін немесе ұсынғаннан
кейін белгілі бір уақытқа белгіленген аударма вексельді ұстаушы вексельді
төлеу күнінде, не келесі екі жұмыс күнінің бірінде ұсынуға тиіс.Аударма
вексельді есеп айырысу палатасында ұсыну төлемге ұсынғанмен бірдей болып
есептелінеді.Вексель ұстаушы бөліп төлеуден бас тарта алмайды.Бөліп
төленген жағдайда төлем жасаушы мұндай төлем туралы білген болса,онда ол
бұл туралы қолхат беруі тиіс.
Вексель ұстаушы аударма вексель бойынша төлемді мерзімінен бұрын
алуға мәжбүрленбеуге тиіс.Мерзімі келгенге дейін төлем жасауды төлем
жасаушы өз тәуекелдігіне алады.
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада
жасалса, онда оның сомасы жергілікті валютада төлем мерзімі келген
күніндегі бағам бойынша жергілікті валютамен төленеді.Егер борышкер
төлемнің мерзімін өткізіп алса, онда вексель ұстаушы өз қалауынша аударма
вексель сомасын жергілікті валютада төлеу мерзімі келген күнгі бағаммен
төлеуді талап ете алады.
Вексель ұстаушылар индоссанттарға қарсы тұрған регрестерге
(акцептелмеген немесе төленбеген вексель бойынша кері талап қою) өз
құқығын төлем мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады:
1. акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2. егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылған болса,онда төлем жасауды тоқтатады,тіптен
оның жағдайын сот анықтамаса да немесе оның мүлкінен өтем алу нәтижесіз
болмаған жағдайда;
3. вексель беруші акцептке жатпайтын,вексель бойынша банкрот деп танылған
жағдайда.
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға
регрестік талабы (искы) вексель бойынша төлем мерзімінен кешіктірілмей
ұсынылуы мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту (акцептемеуге немесе төлем жасамауға
қарсылық білдіру) факті куәландыратын актімен расталады.
Вексель беруші аударма вексельінің мәтінінде көрсеткен ресми қарсылық
білдіруден басқа қарсылық білдірген кезде төлеушінің қолы қойылған
өтінішпен алмастырылуы мүмкін.
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек.Акцепетеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдіруден босатады.Бірақ бұл қарсылық
алдын ала тіркеуден өту керек,онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойдағыдай еместігі
байқалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтелуі бола тұрса да;немесе төлем
жасаушы басқа жерде тұрып,өзінің тұрған жерінен төлем жасауға тиісті бола
тұрса да;немесе белгілі бір уақыт өткен соң, яғни ұсынылған кезде төленуге
жататын вексель болса да,оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылғанда,сондай-ақ весель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп таныған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімін ұсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу
немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен кейінгі төрт
жұмыс күнінің ішінде, шығынсыз айналымдеп хабарланған жағдайда,онда оның
қабыл алынуы мүмкін.Әрбір индоссант хабарлама алған күннен кейінгі екі
жұмыс күнінің ішінде алдыңғы хабарламаны жібергендердің аттары мен мекен-
жайларын көрсете отырып,өз индоссантына,одан әрі вексель берушіге дейін
хабарлауға тиіс.Жоғарыда аталған мерзімдер алдыңғы хабарлама алынған сәттен
бастап жүре бастайды.
Шығынсыз айналым, қарсылықсыз -вексель мәтініне вексель
ұстаушы,индоссант,авальшы енгізетін,вексель ұстаушының вексельге төлем
жасалмауына немесе акцептелмеуіне вексель берушінің қарсылық білдіруінен
босатады,егерде ол туралы алдын-ала түсінік берілсе.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірілген жағдайда
нотариус бұл туралы вексель бойынша міндетті барлық адамдарға вексельдегі
не қарсылық білдіруді талап еткен адамдардан алынған мекен-жайларға сәйкес
жазбаша хабарлама жібере отырып,оларға ескерту жасайды.Мұндай хабарлама
жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және қол
қойылған шығынсыз айналым, қарсылықсыз деген немесе басқадай мағыналас
сөздер арқылы вексель ұстаушыны оның регресс,акцептемеуге немесе төлем
жасамауға қарсылық білдіру құқығын жүзеге асырудан босатылады.Бірақ вексель
беруші енгізген сөзге (ескертуге) қарамастан,вексель ұстаушы қарсылық
білдірсе,онда қарсылық білдіруге байланысты шығындар оның өзіне
жатқызылады.Егер ескертпе индоссант немесе авалист тарапынан жасалынса,онда
қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық адамдардан талап
етіледі.Аудару векселін беруші,акцептеуші,индоссанттаушылар дың барлығы
немесе онда аваль қоюшылар вексель ұстаушының алдында барлығы бірдей
міндетті болып табылады.Вексель ұстаушы осы адамдардың әрқайсысына жеке-
жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Ол төлем жасағаннан кейін аударма вексельге қол қойған адамдардың
барлығының дәл осындай құқығы болуы керек.Міндеттемелердің біріне қойылған
талап олардың бастапқы алған міндеттемелері бола тұрса да,басқаларына талап
қоюға бөгет болмауы керек.
Вексель ұстаушы өзі талап (иск) қойған адамнан мыналарды:аударма
вексельдің акцептельмеген немесе төленбеген сомасын,процентімен қоса, егер
олар белгіленген болса; вексель сомасынан Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгілеген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала
алады; қарсылық білдіру бойынша шығындарын хабарлама жіберген кезінен
бастап талап ете алады.
Бұған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына вексель
сомасының 0,01 проценті мөлшерінде комиссиондық шығындарын да енгізе
алады.Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса,онда вексель
сомасынан есептік пайызы бойынша ұсталады.Бұл есептік пайызы вексель
ұстаушы тұратын жердегі талап қойылған күнгі ресми есептік мөлшерлемесі
бойынша (банкі бағамына сәйкес) есептеледі.
Аударма вексельге ақы төлеген тұлға оның алдында жауап беретін
тұлғалардан мыналарды:
• өзі төлеген барлық сомасын;
• аталған сомаға Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін;проценттерді;
• өзі төлеген шығыстарды талап ете алады.
Вексель бойынша ақы төлеген тұлға талап етілетін сомаға қоса 0,05
пайызда үстеме (комиссиондық) төлем жасауын талап ете алады.
Егер де вексель жалғыз данада берілсе,онда вексель ұстаушы оған өз
есебінен бірнеше дана беруді талап ете алады.Бұл үшін ол өзінің тікелей
индоссантына және сол сияқты вексель берушісіне дейін өтініш жасай
алады.Индоссанттар жаңа даналарын индоссаменттерге қайта шығарып беруге
міндетті.
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай
және аударма вексельді өзара есеп айырысуда пайдалануға құқылы,бұл ретте ол
тиісті шартта көзделген және Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы Заңға қайшы келмесе болғаны.
Байланыс мекемелері инкассаға қабылдаған вексельдерді жөнелту тәртібі
Қазақстан Республикасының уәкілетті органдарының және Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкімен келісе отырып,шығарылған нормативтік
құқықтық актілермен және байланыс мекемесінен және кеңесшілер арасындағы
шартпен бнелгіленеді.
Сатушы сатып алушыға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы заңында белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.
Аударма вексель мен аударма вексельдің индоссамент үлгісі төменде
келтірілген.
Вексельдердің бланкісін (вексельдік кітапшасын) сатып алған кезде олар
өзінің нақты өзіндік құны бойынша 7210 шоттың дебетінде және 4110 шоттың
немесе 4430 шоттың кредитінде көрсетіледі.Ал жедел есеп кезінде шартты
бағасы бойынша-006-шы Қатаң есеп беру бланкілері деген баланстан тыс
шоттарда көрсетіледі.
Вексельдер қозғалысы бойынша шоттардың корреспонденциясы тиесілі
бөлімдерінде көрсетілген.
Төлем карточкаларының есебі.
Инкассациялау шығындарын қысқарту; бухгалтерияның жұмысын
жеңілдету,Қазақстаннан әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша
аударымын жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.
Төлем карточкалары-ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа да
қондырғылар арқылы қол жеткізу,ондағы ақпараттар валютаны
айырбастауға,қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
Төлем карточкалары:дебеттік,кредиттік және корпоративтік болып
бөлінеді.
Дебеттік карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасының шегнде оның
ұстаушысына (иесіне) төлем жасауына мүмкіндік береді және оны
ұстаушылар,өздерінің қарызын банк берген қаржы көлемінде төлей алады.
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде оның
ұстаушылары төлем жасай алады.
Одан басқа кәсіпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге,офистік,үстеме
шығыстары үшін корпоративтік төлем карточкаларын ашуына болады
Корпоративтік карточкалар-бұл да төлем карточкалары,ол оны ұстаушыға
банк пен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың негізінде
беріледі.
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық тетігі
(инструменті ) ретінде 2 млр.карточкалар қолданыста жүр.30 жылдан астам
кезең ішінде Visa және Master Card халықаралық карточка жүйесі үлкен
жетістіктерге жетті.Сондықтан оны 14 млн.кәсіпорын төлем карточкалары
ретінде өздерінің күнделікті өмірінде пайдаланады.Олардың қатарына:
супермаркеттер,авиакомпаниялар,рест орандар,түнгі клубтар,аяқ киім сататын
дүкендер т.б. жатады.
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен
шығарылған төлем карточкалары пайдаланады.
Төлем карточкалары келесі көрсеткіштерден тұрады:
• төлем карточкаларын берудің жағдайы;
• төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
• төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
• төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың (блокирования)
жағдайы;
• төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
• тараптардың құқы мен міндеттері;
• тараптардың жаупкершілігі.
Қазақстан Республикасының аумағында төлем карточкалары тек теңгемен
төленеді.
Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын оларға
авторизация жасау керек .Авторизация процесі автоматталған тәртіпте немесе
телефон байланыстары арқылы жүреді
Авторизация- төлем карточкаларымен төлем жасау үшін банктен (эмитент-
банктен) рұқсат алу керек.Авторизация алудың процедурасы келісім-шартпен
немесе ішкі төлем карточкаларының ережесімен белгіленеді.
Төлем құжаттары эквайерге көрсетілген қызметке немесе сатып алынған
тауарға ақша төлеу туралы нұсқау береді.Қолма-қол ақша алған кезде төлем
құжаттары карточка ұстаушыларға төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері
қолма-қол ақшаның орнын толтыру туралы нұсқау береді.
Эквайер- төлем карточкалары бойынша қолма-қол ақшаны беруді және алуды
жүзеге асыратын банк,келісім-шартта қаралған тәртіп бойынша қолма-қол
ақшаны беруді және алуды жүзеге асыратын банк.
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде
не қағаз,не электрондық нысанда құжаттарын жасайды.Егер ол қағаз нысанында
жасалса,онда ол:слиптен (қағаз түрінде жасалатын төлем
құжаттары),электрондық терминал квитанциясынан алынады,ал егер электрондық
нысанда жасалса,онда ол:электрондық журнал құжаттарынан немесе банкоматынан
алынады
Қазақстан Республикасында тауар мен қызметін төлеу үшін төлем
карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе сатып алынған сомасына екі данада
берілген сауда чегімен расталуы мүмкін. Слип үш данада
рәсімделеді:біріншісі банкке,екіншісі кәсіпорынға,үшіншісі карточка иесіне
беріледі.
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден (көрсеткіштерден) тұрады:
• төлем құжатының нөмірі және жазылған күні,айы,жылы;
• операцияны жасаған ұйымның толық атауы (коды) және эквайер;
• карточка төлемінің реквизиті;
• төлем сомасы;
• төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем карточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ
жасалуы мүмкін,ол кезде олар электрондық құжаттарын негізге алады.Төлем
құжаттарын жөндеуге,өшіруге рұқсат етілмейді.
Сауда чегі-төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады,яғни төлем
жасалып біткен соң карточканы ұстаушыға беріледі (слиппен де,слипсыз да)
және келесі міндетті реквизиттерден тұрады:
• құжат нөмірі және оның жазылған күні,айы және жылы;
• операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды,идентификаторы);
• төлем сомасы;
• төлем валютасы;
• төлем карточкаларының реквизиттері.
Енді біз төлем карточкасын әртүрлі жағдайда пайдаланған кезде болатын
шоттар корреспонденциясын мысал ретінде келтірейік.
Мысал.Кәсіпорын Visa халықаралық корпоративтік карточкасын шығару мен
қолдану үшін банкімен келісім-шартқа отырған.Кәсіпорын сол келісімшарттың
негізінде бірыңғай шот-картасын ашып,сонымен қоса ондаған еңбеккерлеріне іс
сапарымен ,офисымен,үстеме шығыстарымен есеп айырысу үшін таратып
берген.Шот-картасы шетелдік валютада ашылған және ол АҚШ долларымен
есептелінеді.Шот картасына орналастырылған ақша қаражаты, 1070 шотының
дебетінде көрініс табады.Демек,олардың келіп түскен кезінде: 1070 шоты
дебеттеліп және 1040,1050 шоттары кредиттеледі.
Төлем карточкалары арқылы жұмсалған ақша қаржаттары 1070 шоттың
кредитінен мына шоттардың дебетіне жазылады:
• 1252-қолма-қол ақшаны іс-сапар мен шаруашылық шығыстарына,авиа,темір
жол билеттерін сатып алуға арналған кезде;
• 7210,7110,8048-корпоративтік картаның көмегімен орындалған
жұмысқа,көрсеткен қызметке, қонақ үйде тұрғанына төлеген кезде;
• 7210-банкінің комиссиондық төлемдерін төлеген кезде;
• 1310,1311,1330 т.б. –карточка арқылы алынған тауарлы-материялдық
құндылықтарды төлеген кезде.
Ай соңында барлық карточка ұстаушылары бойынша банк төлемдерінің
көшірмесі беріледі.
Шот-картасының көшірмесінде екі дата көрсетіледі:
• Шот бойынша күні-шоттағы операцияның жасалған күнін көрсетеді;
• Күні -операцияның өзінің жасалған нақты күнін көрсетеді.
Төлем карточкасының көмегімен төленген іс-сапарының шығыстары алғашқы
құжат мәліметтері бойынша (шоттары,тауар чектері,накладнойы бойынша),оның
валюталық транзакциясы (валютамен жасалған операциялар) Ұлттық банкісінің
белгіленген бағамы бойынша анықталады.Осыдан бір күнгі екі түрлі валютаның
айырмасын табамыз.
Келтірілген мысалдан байқағанымыз,жеке тұлғалардың көрсеткен
қызметі,орындалған жұмысы,сатылған ТМЗ-тары төлем карточкаларының көмегімен
жүзеге асқан,оның сомасы есеп беретін тұлғаға берілгендей етіп
рәсімделмейді,тек есеп айырысу операциясы ғана жүргізіледі,өйткені олар
нақты ақшаны алған жоқ.Бірақ ТМЗ кірістеу немесе есептен шығару үшін
бухгалтерияға келесі құжаттарды міндетті түрде тапсырады:
• Қаражаттың пайдаланған фактісін қуаттайтын
құжаттар(смета,накладной,чек-тауары );
• төлем карточкасының пайдаланған фактісін қуаттайтын құжаттар
(чектер,слиптер).
Төлем карточкадан қолма-қол ақшаны алған кезде есеп беретін адамға
ақша қаражатын берген сияқты рәсімделеді,операциялар одан әрі қалай жалпы
қабылданған тәртіп бойынша көрініс табады
Мысал.Қолма-қол ақшаны және оны есептеумен байланысты уақытын және
басқа да шығындарын қысқарту мақсатында кәсіпорын еңбеккерлердің еңбек
ақысын төлем карточкасында төлеуді ұйғарған.
Төлем карточкасы әзірленіп,еңбеккерлерге берілген.Енді біз осы бойынша
шоттар корреспонденциясын көрсетіп көрейік.
Қатар Шаруашылық операциялардың Сомасы,теңгедебет кредит
№ мазмұны
1 2 3 4 5
1 Еңбеккерлерге төлем 200000 1040
карточкасын әзірлеу бойынша
жасалған шығыстар сомасы
төленді
2 Еңбеккерлерге ағымдағы ай 1500000 7210,7110,8013430
үшін жалақысы есептелінді 2,
8032,8042
т.б.
3 Жалақыдан ұсталатындары
жасалды:
10 % міндетті зейнетақы
жарнасы ұсталды 137000 4230
Жеке табыс салығы ұсталды 3140,
Төлем карточкаларын әзірлеуге Жеке
кеткен шығындары ұсталды 73140 4230 табыс
салығы
200000 4230 субшоты
4 Есептелген жалақы 1089860 4230 1040
еңбеккерлердің төлем
карточкасына аударылды
Сауда ұйымдары үшін төлем карточканың негізінде сатып алушылармен
есептесуді жүзеге асырған кезде 1030 Жолдағы ақша аударымдары деген шот
пайдаланылады.
1030 шотының дебеті бойынша сауда ұйымдарының түсімдері көрсетіледі,ал
кредиті бойынша сауда ұйымдарынан аударылған ақша қаражаттары көрсетіледі.
Түскен қаржыны 1030 шот бойынша есепке алу үшін банкке байланыс
бөлімшелерінің квитанциялары,банк инкассаторына түскен қаржыны өткізуге
арналған жолдама тізімдемесінің көшірмесі және т.б. негіз болып табылады.
Мысал : шілденің 29-да инкассатор кәсіпорынның кассасынан 142900 теңге
сомасын қабылдап алған, бұл түсім есеп айырысу шотына тек тамыздың 1-ші
күні қосылды.
Өткізілген түсім шілдеде 1010 шоттың кредиті бойынша және 1030 шоттың
дебеті бойынша,тамыз айында 1040 шоттың дебеті бойынша және 1030 шоттың
кредиті бойынша өткізіледі.Сондай-ақ,1030 шотта бас кәсіпорынның еншілес
кәсіпорындарына аударған сомалары және керісінше,кері қайтарылған сомасы
немесе орталықтандырылған қорлардың қаржылары,бірақ есеп беру айында есеп
айырысу немесе басқа шоттарына қосылмаған сомалары есепке алынады.Сонымен
қатар,аталған шотта (1030) бас кәсіпорындардан алынған хабарламалар бойынша
банк төлеуге қабылдаған,бірақ есеп айырысу шотына қосылмаған сомалар да
есепке алынады.
1030 шотын пайдаланудың нәтижесінде кәсіпорынның есеп-айырысу
шоттарының жазбаларында тепе-теңдікке қол жеткізіледі.1030 шоты бойынша
жасалған операцияларды есепке алу әрбір есеп-айырысудың төлем құжаттары
бойынша жасалады.Бухгалтерия жол үстіндегі аударылған ақша бланкілерін дер
кезінде есепке алып және оларды қатаң бақылауға алуы керек.
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп айырысу.Төлем талап тапсырмасы
тауарларды алғанда,жұмысты орындағанда,қызметті көрсеткенде
бенефициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.
Бенефициар төлем талап тапсырманы банкке ұсынады және төлем талап
тапсырмалары белгіленген бланктердің нысанында тиісті реестілеріне
тіркеледі.
Төлем талап тапсырмасы реестрмен бірге бенефициар-банкісіне
ұсынылады,ал бенефициар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын
тексеріп,төлем талап-тапсырманы ақша жіберуші банкке бағыттайды.
Егер де бенефициарға қызмет көрсететін де,ақшаны жіберуші де бір банк
болса,онда бенефициар банкісін жанай өтіп,төлем-талап тапсырмасы реестрсіз
бірден жіберушінің банкісіне ұсынылады.
Егер де төлем талап тапсырманы орындау үшін қажетті ақша қаражаты
болмаса,онда төлем талап- тапсырманы сақтау мерзімі және реестірінің
мерзімі бөлініп төленуі мүмкін.Сондықтан алушы-банк тек акцептелген немесе
акцептті қажет етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.
Осы туралы төлем талап- тапсырманының бет жағына белгі соғады.
Төлем талап тапсырмаларына толық немесе ішінара ақы төлеуден бас тарту
кезінде ол туралы оған қызмет көрсететін банкке үш күннің ішінде
хабарлайды.Талап-тапсырма құжаттарымен қоса оған берілген тиеу құжаттарын
және төленбейтін бөлігі туралы хабарласымен бірге тікелей жабдықтаушыға
(өнім берушіге) қайтарылады.
Банктік төлем карточкаларын пайдалана отырып есеп айырусылар есептесудің
қолма-қол емес нысанына жатады және қайсыбір төлем жүйелерінің мүшелері
болып табылатын банктер арқылы жүзеге асырылады.Сатып алушыларды-төлем
карточкаларын ұстаушыларды тартуды қалайтын сауда мен қызмет көрсету
саласының кәсіпорыны банкпен –тиісті төлем жүйесінің мүшесімен қызмет
көрсету жасасуға тиіс.Барлығы да оңай және түсінікті секілді,алайда іс
жүзінде кәсіпорындар белгілі бір проблемаға кезігеді,ал олардың алдын алуға
болады.
Өз компаниясында есепте дұрыс ұйымдастыру үшін
бухгалтердің,әдетте,қаржы қызметкері ғана емес ,сондай-ақ кейде заңгер
болуына да тура келеді.
Мәселен,шарт жасасқан кезде банк құжаттарды өңдейтін және банктік төлем
карточкаларымен операциялар бойынша ақша қаражаттарын кәсіпорынға аударатын
мерзімге,сондай-ақ бұл ретте өндіріп алынатын комиссиялық сыйақының
мөлшеріне ерекше назар аударуы керек.
Шарт жасасудан басқа кәсіпорын бастапқы құжаттарды жазып беру үшін
жабдық сатып алуы тиіс.Жақсы жағдай болғанда банк төлем карточкалары арқылы
сауда операцияларын есепке алуды қамтамасыз ететін жабдықты кәсіпорынға өзі
береді,бірақ,әдетте,мұндай кәсіпорын ірі болуға және өз ассортиментінде
мыңдаған тауар атаулары болуға тиіс.Мұндайда банкке бұл операция тиімді
болады,өйткені үлкен ассортимент төлем карточкалары бар клиенттерді тарта
алады.
Банктік төлем карточкаларымен операцияларды рәсімдеген кезде қағаз
тасығыштағы есеп айырысу құжаттары (слип немесе сауда терминалының
түбіртегі) рәсімделуге тиіс,олар есеп айырысу операцияларының барлық
қатысушылары үшін даналарының қажетті санында операцияларды жүргізу орны
бойынша рәсімделеді.
Cлип механикалық қондырғының-импринтердің,карточканы ң рельефтік
деректемелерін қағаз құжатқа көшіретін құралдың көмегімен басып шығарылады.
Сауда терминалының сауда (қызмет) кәсіпорнында жасалатын
түбіртегімынадай мынадай міндетті деректемелерді қамтиды:
1. сауда (қызмет) кәсіпорнының идентификаторы идентификаторы немесе оны
бірегейлендіруге мүмкіндік беретін басқа деректемелер;
2. операцияларды жүзеге асыру күні;
3. операция түрі (сатып алу,қайтару);
4. операцияның теңгедегі сомасы;
5. төлем карточкасының деректемелері;
6. слип рәсімделген жағдайда кассирдің қолы;
7. төлем карточкасын ұстаушының қолы (слип рәсімделген жағдайда-
міндетті,ал сауда терминалының түбіртегі рәсімделген жағдайда-егер бұл
төлем жүйелерінің ережелерінде көзделсе).
Төлем карточкаларымен есеп айырысқан кезде осы операцияларға салық
салудың маңызы зор болады .
Тауарлар мен қызметтерді банктік төлем карточкаларын қолдана отырып
өткізген жағдайда,табыстың пайда болу күні слипті немесе сауда терминалының
түбіртегін жазып беру күні болып табылады.Банктің комиссиялық сыйақысын
төлеу шығыстары бухгалтерлік есепте шығыстар құрамына және салықтық есеп
айырысуларда шегерімдер құрамына кіреді.
Банктік төлем карточкаларын қолдана отырып ҚҚС есепке алу тәртібіне
қатысты келетін болсақ,онда,егер тауарларды (жұмыстарды,қызмет
көрсетулерді) сату карточкаларды пайдалана отырып жүзеге асырылса,салық
міндеттемелерінің ұлғайған күні болып не салық төлеушінің тауарларды
(жұмыстарды,қызмет көрсетулерді) беру фактісін куәландыратын шот-фактураны
рәсімдеу күні немесе бұрын қандай оқиғаның болғанына байланысты тиісті
шотты (тауар чегін) жазып беру күні саналады.
Соңғы кездері төлем карточкалары бойынша есеп айырысу сомалары үшін
көзделген бағанның жоқтығы туралы мәселе көтеріліп жүргенін байқауымызға
болады.Осы орайда бұл мәселе бүгінгі күні шешілді ме деген сұрақ туындайды
?ҚР ҚМ Салық комитетінің 03,02,2006 ж № НК-УНА-5-17945 хаты
жарияланды,оған сәйкес салық төлеушінің табысын асыра көрсетуді болдырмау
мақсатында,егер фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарының
пайдаланылатын моделінде қолма-қол және қолма-қол емес айналымдарды бөліп
көрсету функциясы болмаса,ауысымды жапқан кезде қалыптастырылған Z есепке
(жабылатын ауысымдық есеп) POS-рминалдар арқылы өткізілген транзакциялар
бойынша ауысымдық есеп банктік төлем карточкалары арқылы есеп айырысу
сомаларын көрсете отырып қоса беріледі.
Бұл ретте ҚР Үкіметінің 18,04,2002 ж.№ 449 қаулысымен бекітілген БКМ
арқылы өткізілген қолма-қол ақшаны есепке алу кітабында Күн ішіндегі түсім
атты 5-бағанды екі сомамен :түбірмен бөлінген қолма-қол және қолма-қол
емес есеп айырысуларды толтыру тәртіп бұзу болып табылмайды делінген.
Мәселе шешілген секілді.5-бағанды хатта ұсынылған тәртіппен толтырып
көрейікші.Бұл ретте сауда кәсіпорындарының күндік айналымы әдетте үлкен
болатынын,оның өзі көп сандармен көрсетілуі ,мысалы,қолма-қол ақшамен –алты
мәндік санмен,карточка бойынша есеп айырысу төрт және одан мәнді сандармен
көрсетілуі мүмкін екенін ұмытпау керек.Цифрлардың мұндай санын шағын
ұяшыққа жазу мүлдем мүмкін емес .Кассир-операционистік кітабы оған Төлем
карточкалары бойынша операциялардан түскен ақша қаражаттары деген бағанды
енгізу арқылы өзгертілуге тиіс деп санайды.Қосымша соманы 5-бағанға
енгізудің қисыны жоқ,мұндай сома БКМ фискалдық жадысында көрсетіледі және
есептегіштің сомалық көрсеткіштеріне енгізілуі тиіс.
Кейбір бухгалтерлердің ұсынуынша кассир-операционистің бүктелген
нұсқадағы кітабы жөніндегі нұсқа,толық түрінде 10-17 бағандар көрсетілуі
тиіс,олар,өзгермейді.
Күні Күн Қызметтік Күн басында
басындағыкіріс
касса
қалдығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Алынуға тиісті вексельдер , бағалау
және мойындау есебі.
Мазмұны:
Кіріспе.
І бөлім.Ақша қаражаттар қозғалысы.
1.1 Есеп айырысу нысандары.
1.2 Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі.
ІІ бөлім.Ақшалай қаражатты жүргізу
2.1 Ақшалай қаражатты құжаттау
2.2 Ақшалай баламалар,оларды түгендеу.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелернің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте,осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады.Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады.Егер де контракт
сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса,онда төлем ақшасыз тәртіпте
орындалуы керек,тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы
4000 АЕК-тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады.Банк шоттары-бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс.Банк шоттары теңгемен де,шетелдік валютамен де
жүргізіледі және ол ағымдық,жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субьектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу)шоттар ашылуы мүмкін.Ол сыртқы
экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субьект
үшін ашылады.Акредитивтер ,чек (аванс ) кітапшаларының шоттарын және
басқаларын субьектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сату үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субьект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
ишығарылады.Субьектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субьектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше
көзделмесе, субьектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды ;төлем тапсырманы
ұсынуды;чектерді беруді;вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы
беруді;төлем карточкасын пайдалануды;тікелей дебеттік банкі шоттарына
аударуды;тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды;
республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель;тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде анықтайды,сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы Бухгалтерлік
есеп және аудит әдістемесі департаментінің №4Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші
бабында: Кәсіпорындар мен ұйымдардың,яғни субьектілердің ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі
операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша
қаражаттарының келіп түсуі,кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы
ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның,яғни
субьектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді
делінген.Ал осы стандарттың екінші бабында: Заңды тұлғалар,субьектілер
(банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті
кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге)
тапсырады делінген
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату
барысында,сондай-ақ материалдық құндылықтарды,негізгі құралдарды,тауарларды
сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен
тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі
операциялар пайда болады.Әрбір кәсіпорын,ұйым,мекеме немесе фирма әдетте
бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп,жабдықтаушы
ретінде болатын болса,екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет
болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында
сатып алушы болып табылады.Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,фирмалардың
арасында алашақ және берешек операциялар көбінесе қолма-қол ақша және қолма-
қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі.Қолма-қол ақшамен есеп айырысу
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен
тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс.Ақшалай қаржылармен есеп айырысу
операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен оны ұйымдастырудың
мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде
есептеу.
2. Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,тиімді
пайдалануды бақылау.
3. Есеп айырысу,төлеу тәртібін бақылау,кәсіпорынның,ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
І бөлім.Ақша қаражаттар қозғалысы.
1.1 Есеп айырысу нысандары
1.1. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу.Төлем тапсырмалары онда көрсетілген
соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-
алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.Қызмет пен
жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу
кезінде,сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде,аванстық
төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады.Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды).Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауғақабылданады.Төлем құжаттарын электрондық түрінде де,қағаз
ретінде де ұсынуы мүмкін.Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес
анықтайды.Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициярға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
• төлем тапсырмасының нөмірі;
• төлем тапсырмасының жазылған күні;
• жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды
(ЖТК немесе ИИК)
• жіберуші мен бенефициярдың банкі шоттарының нөмірі;
• бенефициярдың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК немесе
КОд) –бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі
–резиденттік белгісін,ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
• бенефицияр- аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
• банк-алушы - банк атауы,аударылған ақшада ,оның мекен-жайы
көрсетіледі;
• бенефицияр банкісі- бенефициярдың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың
негізінде;
• жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген (идентифика-
цияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК)-филиаларалық
айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
• төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық
белгілер, ал ол 3 символдан (белгілерден) тұрады;
• бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды- салықтарды кері
қайтаруда қойылатын код;
• валюттелген күні-ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік
шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен
анықталады.
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субьектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша
төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімнен бұрын және мерзімі кейінге
қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге
асырылады:аванстық төлем,яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін
,яғни тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен;ірі мәмілелер
кезіндегі ішінара төлемдері.
Мерзімнен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп
жасалуы керек.
Субьектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, жалақы,
алимент,іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы ) жекелеген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған,банк мекемелерінде аударым алушының
атын,оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса,онда
ол орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді.Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір
аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп
жазылатынын төлем құжаттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру
жолымен жасайды.Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды,бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да .Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде
ғана болады.Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді.Біріншісі-
депозиттермен қамтылған, ал екіншісі-қамтылған болып бөлінеді.Бұл кезде
чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,оның
ішінде жабылмайтын чектер бойынша да.Чекті қолданумен байланысты банк пен
чек берушінің міндеті мен құқығы,чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта,банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға ) чегін төлеуді,яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады,ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді беру
мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті.Чек ұстаушылардың құқығы чек
берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге,есеп айырысу
шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және
қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек.Чектер жарамсыз
болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды.Егер
чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе,онда чекте және чектің
түбіртегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады,мерзімі қойылады және
кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс.Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,жазылған
күнін есептемегенде,әдетте,10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына
болады,егер де мынадай жағдайлары анықталса:
• егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
• чектің мерзімі өтіп кетсе;
• төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса (немесе
түзетулер бар болса);
• чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
• чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі бестен
кем болмауы керек);
• чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
• чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
сәйкес келмесе;
• чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
• чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып
қайтарылады.Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы
Клирингтік палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада
тоқтатады.Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады,ол акт төрт данада
болады:
Біріншісі – банкте қалса;
Екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
Үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
Төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
Вексельдер арқылы есеп айырысу.
Вексель- біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын қатаң
нысанда белгіленген төлем құжаты.Ол жай және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло-вексель ) – талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен
тұрады.
Аударма вексель (тратта ) вексель берушінің (трассанттың) үшінші
тұлғаға (трассатқа ) бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта,не ұсынған кезде ,вексельде
көрсетілген ақшаны төлейтіні туралы басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы
туралы міндеттемесі.Аударма вексель өз табиғаты бойынша бұйрыққа ұқсас
болып келеді.
Вексель: құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
толтырылса,онда сол тілде вексель деп жазылған атауды,белгілі бір ақша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты;төлеуге тиіс тұлғаның
(төлеушінің) атауы-тек аударма вексельде ,төлеу мерзімін ,төлем жасалатын
орнын көрсетеді; кімге немесе кімнің бұйрығы бойынша төлем
жасалатындығын,сол тұлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын
көрсетеді және онда вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда көрсетілген талаптар құжатта тұтастай сақталмаса,тек
төмендегі белгіленген жағдайларды қоспағанда, вексельдің күші
болмайды.Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойынша
төленетін вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нұсқауы болмаған кезде төлем жасаушымен қатар белгіленген
орны,төлем жасау орны және сонымен бірге төлем жасаушының тұратын орны
болып есептелінеді.Вексельдің жасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен қатар белгіленген орында қол қойылған болып танылады.
Аударма вексель вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін.Ол вексель берушінің өзіне немесе үшінші
тұлғаның есебінен берілуі мүмкін .Аударма вексель үшінші тұлға тұрған жерде
немесе төлем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір басқа орында
төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставквсы) көрсетілуі
тиіс,мұндай нұсқау болмаған жағдайда шартқа қол қойылмаған (жазылмаған) деп
саналады.Пайыздың есептелген күні көрсетілмесе,аударма вексель жасалған
күннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де,ол өзінің
индоссаменті арқылы берілуі мүмкін.
Индоссамент- вексельдің сырт жағында жазылатын,осы вексель бойынша
құқықтарын басқа тұлғаға қайта беруді куәландыратын табыстау
жазбасы.Индоссант-вексельді беруші тұлға.Индоссат-табыстау жазбасы
бойынша,вексель осы тұлғаның пайдасына беріледі
Егер вексель беруші аударма вексельде Бұйрыққа емес немесе осыған
ұқсас мағынада сөз жазылса және ол құжат нысанын сақтаса,онда ол
қарапайым цессиямен берілуі мүмкін.Индоссамент вексель берушінің
пайдасына,не вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына
вексельді акцептегеніне,не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының
пайдасына,жасалуы мүмкін.Бұл тұлғалар,өз кезегінде,вексельді табыстай
алуына болады.
Цессия- борыштық міндеттемелер бойынша құқықтық жеңілдік жасаудың
құқықтық формасы (нысаны) .
Индоссамент қарапайым,алдын ала ешбір келісім-шарт қойылмаған болып
келеді.Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса ,онда оған қол
қойылмаған , яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма вексельде немесе оған қосылған параққа (аллонажға) қол
қойылуы тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық құқықтарды
иелік етеді.Егер индоссамент бланктік болса,онда вексель ұстаушы бланкті өз
атына немесе басқа бір адамның атына толтыра алады;өз кезегінде вексельді
банк арқылы немесе басқа бір адамның атына табыстай алады;бланк толтырмай
және индоссамент жасамай-ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса , индоссант акцепт пен төлемге жауап
береді.Ол кейінгі индоссаментке тыйым сала алады;бұл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де,ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аудама векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де ,соңғы индоссамент бланктік
болғанымен ,заңды аударма вексель ұстаушы тұлға ретінде қарастырылады.
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған деп
есептелінеді.Бланктік индоссаменттен кейін басқа индоссамент жасалса,
соңғысына қол қойған тұлға бланктік вексельді сатып алған индоссамент болып
есептелінеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстаушы
немесе қолында вексель тұрған қарапайым тұлға да төлем жасаушыға акцептеу
үшін тұрған жерінде ұсына алады.
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға немесе
қол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес өз міндеттерін орындаған болып
саналады.Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасының
бір бөлігін аваль арқылы қамтамасыз етуіне болады. Мұндай қамтамасыз етуді
үшінші адам немесе типті вексельге қол қойған адамдардың бірі бере алады.
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі.Аваль
берілген орын көретілсе,онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін .Ол аваль
деп есептелсін деген сөздермен немесе осындай мағынасы бар белгілі
мәтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол
қояды.Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған
болса,аударма вексельдің бет жағына авальшының қойған қолы
жеткілікті.Авальда ол кімнің есебінен берілгені көрсетіледі.Ол
көрсетілмеген жағдайда аваль вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Аваль-вексель бойынша кепілдік,оған байланысты аваль жасаған тұлға
вексель бойынша міндетті басқа адамдардың міндеттемелерін орындауы үшін
жауапкершілікті өз мойнына алады.Авальшы-аваль жасаған тұлға.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді.Аударма
вексельге ақы төлей отырып,авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы тұлғаның алдында міндетті адамдарға
қарсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Аударама вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда;ұсынғаннан кейін белгілі
бір уақытта;вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір күнде берілуі
мүмкін.Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізді мерзімдерін
қамтитын аударма вексельдер жарамсыз болып табылады.Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс.Ол жасалғанкүннен бастап бір жылдың ішінде төлем
жасауға ұсынылуы мүмкін.Вексель беруші аудармалы вексельде төлемге
ұсынылатын мерзім белгіленуі мүмкін,бірақ белгіленген мерзімнен бұрын
төленуін талап етуге болмайды.Мұндай жағдайда ұсыну мерзімі осы мерзімнен
бастап жүреді.Ұсынғаннан кейін белгілі бір уақытта жасалған аударма вексель
бойынша төлем мерзімі не акцептелген күнімен,не қарсылық білдіру күнімен
айқындалады.Қарсылық білдіру болмаған жағдайда күні қойылмаған акцеп
акцептантқа қатысты акцепте ұсыну үшін көзделген мерзімнің соңғы күнінде
жасалған болып есептелінеді.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін немесе ұсынғаннан
кейін белгілі бір уақытқа белгіленген аударма вексельді ұстаушы вексельді
төлеу күнінде, не келесі екі жұмыс күнінің бірінде ұсынуға тиіс.Аударма
вексельді есеп айырысу палатасында ұсыну төлемге ұсынғанмен бірдей болып
есептелінеді.Вексель ұстаушы бөліп төлеуден бас тарта алмайды.Бөліп
төленген жағдайда төлем жасаушы мұндай төлем туралы білген болса,онда ол
бұл туралы қолхат беруі тиіс.
Вексель ұстаушы аударма вексель бойынша төлемді мерзімінен бұрын
алуға мәжбүрленбеуге тиіс.Мерзімі келгенге дейін төлем жасауды төлем
жасаушы өз тәуекелдігіне алады.
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада
жасалса, онда оның сомасы жергілікті валютада төлем мерзімі келген
күніндегі бағам бойынша жергілікті валютамен төленеді.Егер борышкер
төлемнің мерзімін өткізіп алса, онда вексель ұстаушы өз қалауынша аударма
вексель сомасын жергілікті валютада төлеу мерзімі келген күнгі бағаммен
төлеуді талап ете алады.
Вексель ұстаушылар индоссанттарға қарсы тұрған регрестерге
(акцептелмеген немесе төленбеген вексель бойынша кері талап қою) өз
құқығын төлем мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады:
1. акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2. егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылған болса,онда төлем жасауды тоқтатады,тіптен
оның жағдайын сот анықтамаса да немесе оның мүлкінен өтем алу нәтижесіз
болмаған жағдайда;
3. вексель беруші акцептке жатпайтын,вексель бойынша банкрот деп танылған
жағдайда.
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға
регрестік талабы (искы) вексель бойынша төлем мерзімінен кешіктірілмей
ұсынылуы мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту (акцептемеуге немесе төлем жасамауға
қарсылық білдіру) факті куәландыратын актімен расталады.
Вексель беруші аударма вексельінің мәтінінде көрсеткен ресми қарсылық
білдіруден басқа қарсылық білдірген кезде төлеушінің қолы қойылған
өтінішпен алмастырылуы мүмкін.
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек.Акцепетеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдіруден босатады.Бірақ бұл қарсылық
алдын ала тіркеуден өту керек,онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойдағыдай еместігі
байқалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтелуі бола тұрса да;немесе төлем
жасаушы басқа жерде тұрып,өзінің тұрған жерінен төлем жасауға тиісті бола
тұрса да;немесе белгілі бір уақыт өткен соң, яғни ұсынылған кезде төленуге
жататын вексель болса да,оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылғанда,сондай-ақ весель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп таныған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімін ұсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу
немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен кейінгі төрт
жұмыс күнінің ішінде, шығынсыз айналымдеп хабарланған жағдайда,онда оның
қабыл алынуы мүмкін.Әрбір индоссант хабарлама алған күннен кейінгі екі
жұмыс күнінің ішінде алдыңғы хабарламаны жібергендердің аттары мен мекен-
жайларын көрсете отырып,өз индоссантына,одан әрі вексель берушіге дейін
хабарлауға тиіс.Жоғарыда аталған мерзімдер алдыңғы хабарлама алынған сәттен
бастап жүре бастайды.
Шығынсыз айналым, қарсылықсыз -вексель мәтініне вексель
ұстаушы,индоссант,авальшы енгізетін,вексель ұстаушының вексельге төлем
жасалмауына немесе акцептелмеуіне вексель берушінің қарсылық білдіруінен
босатады,егерде ол туралы алдын-ала түсінік берілсе.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірілген жағдайда
нотариус бұл туралы вексель бойынша міндетті барлық адамдарға вексельдегі
не қарсылық білдіруді талап еткен адамдардан алынған мекен-жайларға сәйкес
жазбаша хабарлама жібере отырып,оларға ескерту жасайды.Мұндай хабарлама
жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және қол
қойылған шығынсыз айналым, қарсылықсыз деген немесе басқадай мағыналас
сөздер арқылы вексель ұстаушыны оның регресс,акцептемеуге немесе төлем
жасамауға қарсылық білдіру құқығын жүзеге асырудан босатылады.Бірақ вексель
беруші енгізген сөзге (ескертуге) қарамастан,вексель ұстаушы қарсылық
білдірсе,онда қарсылық білдіруге байланысты шығындар оның өзіне
жатқызылады.Егер ескертпе индоссант немесе авалист тарапынан жасалынса,онда
қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық адамдардан талап
етіледі.Аудару векселін беруші,акцептеуші,индоссанттаушылар дың барлығы
немесе онда аваль қоюшылар вексель ұстаушының алдында барлығы бірдей
міндетті болып табылады.Вексель ұстаушы осы адамдардың әрқайсысына жеке-
жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Ол төлем жасағаннан кейін аударма вексельге қол қойған адамдардың
барлығының дәл осындай құқығы болуы керек.Міндеттемелердің біріне қойылған
талап олардың бастапқы алған міндеттемелері бола тұрса да,басқаларына талап
қоюға бөгет болмауы керек.
Вексель ұстаушы өзі талап (иск) қойған адамнан мыналарды:аударма
вексельдің акцептельмеген немесе төленбеген сомасын,процентімен қоса, егер
олар белгіленген болса; вексель сомасынан Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгілеген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала
алады; қарсылық білдіру бойынша шығындарын хабарлама жіберген кезінен
бастап талап ете алады.
Бұған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына вексель
сомасының 0,01 проценті мөлшерінде комиссиондық шығындарын да енгізе
алады.Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса,онда вексель
сомасынан есептік пайызы бойынша ұсталады.Бұл есептік пайызы вексель
ұстаушы тұратын жердегі талап қойылған күнгі ресми есептік мөлшерлемесі
бойынша (банкі бағамына сәйкес) есептеледі.
Аударма вексельге ақы төлеген тұлға оның алдында жауап беретін
тұлғалардан мыналарды:
• өзі төлеген барлық сомасын;
• аталған сомаға Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін;проценттерді;
• өзі төлеген шығыстарды талап ете алады.
Вексель бойынша ақы төлеген тұлға талап етілетін сомаға қоса 0,05
пайызда үстеме (комиссиондық) төлем жасауын талап ете алады.
Егер де вексель жалғыз данада берілсе,онда вексель ұстаушы оған өз
есебінен бірнеше дана беруді талап ете алады.Бұл үшін ол өзінің тікелей
индоссантына және сол сияқты вексель берушісіне дейін өтініш жасай
алады.Индоссанттар жаңа даналарын индоссаменттерге қайта шығарып беруге
міндетті.
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай
және аударма вексельді өзара есеп айырысуда пайдалануға құқылы,бұл ретте ол
тиісті шартта көзделген және Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы Заңға қайшы келмесе болғаны.
Байланыс мекемелері инкассаға қабылдаған вексельдерді жөнелту тәртібі
Қазақстан Республикасының уәкілетті органдарының және Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкімен келісе отырып,шығарылған нормативтік
құқықтық актілермен және байланыс мекемесінен және кеңесшілер арасындағы
шартпен бнелгіленеді.
Сатушы сатып алушыға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы заңында белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.
Аударма вексель мен аударма вексельдің индоссамент үлгісі төменде
келтірілген.
Вексельдердің бланкісін (вексельдік кітапшасын) сатып алған кезде олар
өзінің нақты өзіндік құны бойынша 7210 шоттың дебетінде және 4110 шоттың
немесе 4430 шоттың кредитінде көрсетіледі.Ал жедел есеп кезінде шартты
бағасы бойынша-006-шы Қатаң есеп беру бланкілері деген баланстан тыс
шоттарда көрсетіледі.
Вексельдер қозғалысы бойынша шоттардың корреспонденциясы тиесілі
бөлімдерінде көрсетілген.
Төлем карточкаларының есебі.
Инкассациялау шығындарын қысқарту; бухгалтерияның жұмысын
жеңілдету,Қазақстаннан әлемнің кез келген нүктесінен тез автоматталған ақша
аударымын жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.
Төлем карточкалары-ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа да
қондырғылар арқылы қол жеткізу,ондағы ақпараттар валютаны
айырбастауға,қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
Төлем карточкалары:дебеттік,кредиттік және корпоративтік болып
бөлінеді.
Дебеттік карточкалар қаржы-шотындағы ақша сомасының шегнде оның
ұстаушысына (иесіне) төлем жасауына мүмкіндік береді және оны
ұстаушылар,өздерінің қарызын банк берген қаржы көлемінде төлей алады.
Кредиттік карточкалар бойынша банк берген қарыз сомасының шегінде оның
ұстаушылары төлем жасай алады.
Одан басқа кәсіпорын іс-сапарының шығыстарын төлеуге,офистік,үстеме
шығыстары үшін корпоративтік төлем карточкаларын ашуына болады
Корпоративтік карточкалар-бұл да төлем карточкалары,ол оны ұстаушыға
банк пен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың негізінде
беріледі.
Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі шақтың қаржылық тетігі
(инструменті ) ретінде 2 млр.карточкалар қолданыста жүр.30 жылдан астам
кезең ішінде Visa және Master Card халықаралық карточка жүйесі үлкен
жетістіктерге жетті.Сондықтан оны 14 млн.кәсіпорын төлем карточкалары
ретінде өздерінің күнделікті өмірінде пайдаланады.Олардың қатарына:
супермаркеттер,авиакомпаниялар,рест орандар,түнгі клубтар,аяқ киім сататын
дүкендер т.б. жатады.
Қазақстан Республикасының аймағында Ұлттық банкінің лицензиялауымен
шығарылған төлем карточкалары пайдаланады.
Төлем карточкалары келесі көрсеткіштерден тұрады:
• төлем карточкаларын берудің жағдайы;
• төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
• төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;
• төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың (блокирования)
жағдайы;
• төлем карточкаларының әрекет ету мерзімі;
• тараптардың құқы мен міндеттері;
• тараптардың жаупкершілігі.
Қазақстан Республикасының аумағында төлем карточкалары тек теңгемен
төленеді.
Төлем карточкаларымен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын оларға
авторизация жасау керек .Авторизация процесі автоматталған тәртіпте немесе
телефон байланыстары арқылы жүреді
Авторизация- төлем карточкаларымен төлем жасау үшін банктен (эмитент-
банктен) рұқсат алу керек.Авторизация алудың процедурасы келісім-шартпен
немесе ішкі төлем карточкаларының ережесімен белгіленеді.
Төлем құжаттары эквайерге көрсетілген қызметке немесе сатып алынған
тауарға ақша төлеу туралы нұсқау береді.Қолма-қол ақша алған кезде төлем
құжаттары карточка ұстаушыларға төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері
қолма-қол ақшаның орнын толтыру туралы нұсқау береді.
Эквайер- төлем карточкалары бойынша қолма-қол ақшаны беруді және алуды
жүзеге асыратын банк,келісім-шартта қаралған тәртіп бойынша қолма-қол
ақшаны беруді және алуды жүзеге асыратын банк.
Төлем карточкаларымен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде
не қағаз,не электрондық нысанда құжаттарын жасайды.Егер ол қағаз нысанында
жасалса,онда ол:слиптен (қағаз түрінде жасалатын төлем
құжаттары),электрондық терминал квитанциясынан алынады,ал егер электрондық
нысанда жасалса,онда ол:электрондық журнал құжаттарынан немесе банкоматынан
алынады
Қазақстан Республикасында тауар мен қызметін төлеу үшін төлем
карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе сатып алынған сомасына екі данада
берілген сауда чегімен расталуы мүмкін. Слип үш данада
рәсімделеді:біріншісі банкке,екіншісі кәсіпорынға,үшіншісі карточка иесіне
беріледі.
Төлем құжаттары келесі реквизиттерден (көрсеткіштерден) тұрады:
• төлем құжатының нөмірі және жазылған күні,айы,жылы;
• операцияны жасаған ұйымның толық атауы (коды) және эквайер;
• карточка төлемінің реквизиті;
• төлем сомасы;
• төлем валютасы.
Төлем құжаттары (слип) төлем карточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ
жасалуы мүмкін,ол кезде олар электрондық құжаттарын негізге алады.Төлем
құжаттарын жөндеуге,өшіруге рұқсат етілмейді.
Сауда чегі-төлем карточкасын жүзеге асыру кезінде жасалады,яғни төлем
жасалып біткен соң карточканы ұстаушыға беріледі (слиппен де,слипсыз да)
және келесі міндетті реквизиттерден тұрады:
• құжат нөмірі және оның жазылған күні,айы және жылы;
• операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы (коды,идентификаторы);
• төлем сомасы;
• төлем валютасы;
• төлем карточкаларының реквизиттері.
Енді біз төлем карточкасын әртүрлі жағдайда пайдаланған кезде болатын
шоттар корреспонденциясын мысал ретінде келтірейік.
Мысал.Кәсіпорын Visa халықаралық корпоративтік карточкасын шығару мен
қолдану үшін банкімен келісім-шартқа отырған.Кәсіпорын сол келісімшарттың
негізінде бірыңғай шот-картасын ашып,сонымен қоса ондаған еңбеккерлеріне іс
сапарымен ,офисымен,үстеме шығыстарымен есеп айырысу үшін таратып
берген.Шот-картасы шетелдік валютада ашылған және ол АҚШ долларымен
есептелінеді.Шот картасына орналастырылған ақша қаражаты, 1070 шотының
дебетінде көрініс табады.Демек,олардың келіп түскен кезінде: 1070 шоты
дебеттеліп және 1040,1050 шоттары кредиттеледі.
Төлем карточкалары арқылы жұмсалған ақша қаржаттары 1070 шоттың
кредитінен мына шоттардың дебетіне жазылады:
• 1252-қолма-қол ақшаны іс-сапар мен шаруашылық шығыстарына,авиа,темір
жол билеттерін сатып алуға арналған кезде;
• 7210,7110,8048-корпоративтік картаның көмегімен орындалған
жұмысқа,көрсеткен қызметке, қонақ үйде тұрғанына төлеген кезде;
• 7210-банкінің комиссиондық төлемдерін төлеген кезде;
• 1310,1311,1330 т.б. –карточка арқылы алынған тауарлы-материялдық
құндылықтарды төлеген кезде.
Ай соңында барлық карточка ұстаушылары бойынша банк төлемдерінің
көшірмесі беріледі.
Шот-картасының көшірмесінде екі дата көрсетіледі:
• Шот бойынша күні-шоттағы операцияның жасалған күнін көрсетеді;
• Күні -операцияның өзінің жасалған нақты күнін көрсетеді.
Төлем карточкасының көмегімен төленген іс-сапарының шығыстары алғашқы
құжат мәліметтері бойынша (шоттары,тауар чектері,накладнойы бойынша),оның
валюталық транзакциясы (валютамен жасалған операциялар) Ұлттық банкісінің
белгіленген бағамы бойынша анықталады.Осыдан бір күнгі екі түрлі валютаның
айырмасын табамыз.
Келтірілген мысалдан байқағанымыз,жеке тұлғалардың көрсеткен
қызметі,орындалған жұмысы,сатылған ТМЗ-тары төлем карточкаларының көмегімен
жүзеге асқан,оның сомасы есеп беретін тұлғаға берілгендей етіп
рәсімделмейді,тек есеп айырысу операциясы ғана жүргізіледі,өйткені олар
нақты ақшаны алған жоқ.Бірақ ТМЗ кірістеу немесе есептен шығару үшін
бухгалтерияға келесі құжаттарды міндетті түрде тапсырады:
• Қаражаттың пайдаланған фактісін қуаттайтын
құжаттар(смета,накладной,чек-тауары );
• төлем карточкасының пайдаланған фактісін қуаттайтын құжаттар
(чектер,слиптер).
Төлем карточкадан қолма-қол ақшаны алған кезде есеп беретін адамға
ақша қаражатын берген сияқты рәсімделеді,операциялар одан әрі қалай жалпы
қабылданған тәртіп бойынша көрініс табады
Мысал.Қолма-қол ақшаны және оны есептеумен байланысты уақытын және
басқа да шығындарын қысқарту мақсатында кәсіпорын еңбеккерлердің еңбек
ақысын төлем карточкасында төлеуді ұйғарған.
Төлем карточкасы әзірленіп,еңбеккерлерге берілген.Енді біз осы бойынша
шоттар корреспонденциясын көрсетіп көрейік.
Қатар Шаруашылық операциялардың Сомасы,теңгедебет кредит
№ мазмұны
1 2 3 4 5
1 Еңбеккерлерге төлем 200000 1040
карточкасын әзірлеу бойынша
жасалған шығыстар сомасы
төленді
2 Еңбеккерлерге ағымдағы ай 1500000 7210,7110,8013430
үшін жалақысы есептелінді 2,
8032,8042
т.б.
3 Жалақыдан ұсталатындары
жасалды:
10 % міндетті зейнетақы
жарнасы ұсталды 137000 4230
Жеке табыс салығы ұсталды 3140,
Төлем карточкаларын әзірлеуге Жеке
кеткен шығындары ұсталды 73140 4230 табыс
салығы
200000 4230 субшоты
4 Есептелген жалақы 1089860 4230 1040
еңбеккерлердің төлем
карточкасына аударылды
Сауда ұйымдары үшін төлем карточканың негізінде сатып алушылармен
есептесуді жүзеге асырған кезде 1030 Жолдағы ақша аударымдары деген шот
пайдаланылады.
1030 шотының дебеті бойынша сауда ұйымдарының түсімдері көрсетіледі,ал
кредиті бойынша сауда ұйымдарынан аударылған ақша қаражаттары көрсетіледі.
Түскен қаржыны 1030 шот бойынша есепке алу үшін банкке байланыс
бөлімшелерінің квитанциялары,банк инкассаторына түскен қаржыны өткізуге
арналған жолдама тізімдемесінің көшірмесі және т.б. негіз болып табылады.
Мысал : шілденің 29-да инкассатор кәсіпорынның кассасынан 142900 теңге
сомасын қабылдап алған, бұл түсім есеп айырысу шотына тек тамыздың 1-ші
күні қосылды.
Өткізілген түсім шілдеде 1010 шоттың кредиті бойынша және 1030 шоттың
дебеті бойынша,тамыз айында 1040 шоттың дебеті бойынша және 1030 шоттың
кредиті бойынша өткізіледі.Сондай-ақ,1030 шотта бас кәсіпорынның еншілес
кәсіпорындарына аударған сомалары және керісінше,кері қайтарылған сомасы
немесе орталықтандырылған қорлардың қаржылары,бірақ есеп беру айында есеп
айырысу немесе басқа шоттарына қосылмаған сомалары есепке алынады.Сонымен
қатар,аталған шотта (1030) бас кәсіпорындардан алынған хабарламалар бойынша
банк төлеуге қабылдаған,бірақ есеп айырысу шотына қосылмаған сомалар да
есепке алынады.
1030 шотын пайдаланудың нәтижесінде кәсіпорынның есеп-айырысу
шоттарының жазбаларында тепе-теңдікке қол жеткізіледі.1030 шоты бойынша
жасалған операцияларды есепке алу әрбір есеп-айырысудың төлем құжаттары
бойынша жасалады.Бухгалтерия жол үстіндегі аударылған ақша бланкілерін дер
кезінде есепке алып және оларды қатаң бақылауға алуы керек.
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп айырысу.Төлем талап тапсырмасы
тауарларды алғанда,жұмысты орындағанда,қызметті көрсеткенде
бенефициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.
Бенефициар төлем талап тапсырманы банкке ұсынады және төлем талап
тапсырмалары белгіленген бланктердің нысанында тиісті реестілеріне
тіркеледі.
Төлем талап тапсырмасы реестрмен бірге бенефициар-банкісіне
ұсынылады,ал бенефициар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын
тексеріп,төлем талап-тапсырманы ақша жіберуші банкке бағыттайды.
Егер де бенефициарға қызмет көрсететін де,ақшаны жіберуші де бір банк
болса,онда бенефициар банкісін жанай өтіп,төлем-талап тапсырмасы реестрсіз
бірден жіберушінің банкісіне ұсынылады.
Егер де төлем талап тапсырманы орындау үшін қажетті ақша қаражаты
болмаса,онда төлем талап- тапсырманы сақтау мерзімі және реестірінің
мерзімі бөлініп төленуі мүмкін.Сондықтан алушы-банк тек акцептелген немесе
акцептті қажет етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.
Осы туралы төлем талап- тапсырманының бет жағына белгі соғады.
Төлем талап тапсырмаларына толық немесе ішінара ақы төлеуден бас тарту
кезінде ол туралы оған қызмет көрсететін банкке үш күннің ішінде
хабарлайды.Талап-тапсырма құжаттарымен қоса оған берілген тиеу құжаттарын
және төленбейтін бөлігі туралы хабарласымен бірге тікелей жабдықтаушыға
(өнім берушіге) қайтарылады.
Банктік төлем карточкаларын пайдалана отырып есеп айырусылар есептесудің
қолма-қол емес нысанына жатады және қайсыбір төлем жүйелерінің мүшелері
болып табылатын банктер арқылы жүзеге асырылады.Сатып алушыларды-төлем
карточкаларын ұстаушыларды тартуды қалайтын сауда мен қызмет көрсету
саласының кәсіпорыны банкпен –тиісті төлем жүйесінің мүшесімен қызмет
көрсету жасасуға тиіс.Барлығы да оңай және түсінікті секілді,алайда іс
жүзінде кәсіпорындар белгілі бір проблемаға кезігеді,ал олардың алдын алуға
болады.
Өз компаниясында есепте дұрыс ұйымдастыру үшін
бухгалтердің,әдетте,қаржы қызметкері ғана емес ,сондай-ақ кейде заңгер
болуына да тура келеді.
Мәселен,шарт жасасқан кезде банк құжаттарды өңдейтін және банктік төлем
карточкаларымен операциялар бойынша ақша қаражаттарын кәсіпорынға аударатын
мерзімге,сондай-ақ бұл ретте өндіріп алынатын комиссиялық сыйақының
мөлшеріне ерекше назар аударуы керек.
Шарт жасасудан басқа кәсіпорын бастапқы құжаттарды жазып беру үшін
жабдық сатып алуы тиіс.Жақсы жағдай болғанда банк төлем карточкалары арқылы
сауда операцияларын есепке алуды қамтамасыз ететін жабдықты кәсіпорынға өзі
береді,бірақ,әдетте,мұндай кәсіпорын ірі болуға және өз ассортиментінде
мыңдаған тауар атаулары болуға тиіс.Мұндайда банкке бұл операция тиімді
болады,өйткені үлкен ассортимент төлем карточкалары бар клиенттерді тарта
алады.
Банктік төлем карточкаларымен операцияларды рәсімдеген кезде қағаз
тасығыштағы есеп айырысу құжаттары (слип немесе сауда терминалының
түбіртегі) рәсімделуге тиіс,олар есеп айырысу операцияларының барлық
қатысушылары үшін даналарының қажетті санында операцияларды жүргізу орны
бойынша рәсімделеді.
Cлип механикалық қондырғының-импринтердің,карточканы ң рельефтік
деректемелерін қағаз құжатқа көшіретін құралдың көмегімен басып шығарылады.
Сауда терминалының сауда (қызмет) кәсіпорнында жасалатын
түбіртегімынадай мынадай міндетті деректемелерді қамтиды:
1. сауда (қызмет) кәсіпорнының идентификаторы идентификаторы немесе оны
бірегейлендіруге мүмкіндік беретін басқа деректемелер;
2. операцияларды жүзеге асыру күні;
3. операция түрі (сатып алу,қайтару);
4. операцияның теңгедегі сомасы;
5. төлем карточкасының деректемелері;
6. слип рәсімделген жағдайда кассирдің қолы;
7. төлем карточкасын ұстаушының қолы (слип рәсімделген жағдайда-
міндетті,ал сауда терминалының түбіртегі рәсімделген жағдайда-егер бұл
төлем жүйелерінің ережелерінде көзделсе).
Төлем карточкаларымен есеп айырысқан кезде осы операцияларға салық
салудың маңызы зор болады .
Тауарлар мен қызметтерді банктік төлем карточкаларын қолдана отырып
өткізген жағдайда,табыстың пайда болу күні слипті немесе сауда терминалының
түбіртегін жазып беру күні болып табылады.Банктің комиссиялық сыйақысын
төлеу шығыстары бухгалтерлік есепте шығыстар құрамына және салықтық есеп
айырысуларда шегерімдер құрамына кіреді.
Банктік төлем карточкаларын қолдана отырып ҚҚС есепке алу тәртібіне
қатысты келетін болсақ,онда,егер тауарларды (жұмыстарды,қызмет
көрсетулерді) сату карточкаларды пайдалана отырып жүзеге асырылса,салық
міндеттемелерінің ұлғайған күні болып не салық төлеушінің тауарларды
(жұмыстарды,қызмет көрсетулерді) беру фактісін куәландыратын шот-фактураны
рәсімдеу күні немесе бұрын қандай оқиғаның болғанына байланысты тиісті
шотты (тауар чегін) жазып беру күні саналады.
Соңғы кездері төлем карточкалары бойынша есеп айырысу сомалары үшін
көзделген бағанның жоқтығы туралы мәселе көтеріліп жүргенін байқауымызға
болады.Осы орайда бұл мәселе бүгінгі күні шешілді ме деген сұрақ туындайды
?ҚР ҚМ Салық комитетінің 03,02,2006 ж № НК-УНА-5-17945 хаты
жарияланды,оған сәйкес салық төлеушінің табысын асыра көрсетуді болдырмау
мақсатында,егер фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарының
пайдаланылатын моделінде қолма-қол және қолма-қол емес айналымдарды бөліп
көрсету функциясы болмаса,ауысымды жапқан кезде қалыптастырылған Z есепке
(жабылатын ауысымдық есеп) POS-рминалдар арқылы өткізілген транзакциялар
бойынша ауысымдық есеп банктік төлем карточкалары арқылы есеп айырысу
сомаларын көрсете отырып қоса беріледі.
Бұл ретте ҚР Үкіметінің 18,04,2002 ж.№ 449 қаулысымен бекітілген БКМ
арқылы өткізілген қолма-қол ақшаны есепке алу кітабында Күн ішіндегі түсім
атты 5-бағанды екі сомамен :түбірмен бөлінген қолма-қол және қолма-қол
емес есеп айырысуларды толтыру тәртіп бұзу болып табылмайды делінген.
Мәселе шешілген секілді.5-бағанды хатта ұсынылған тәртіппен толтырып
көрейікші.Бұл ретте сауда кәсіпорындарының күндік айналымы әдетте үлкен
болатынын,оның өзі көп сандармен көрсетілуі ,мысалы,қолма-қол ақшамен –алты
мәндік санмен,карточка бойынша есеп айырысу төрт және одан мәнді сандармен
көрсетілуі мүмкін екенін ұмытпау керек.Цифрлардың мұндай санын шағын
ұяшыққа жазу мүлдем мүмкін емес .Кассир-операционистік кітабы оған Төлем
карточкалары бойынша операциялардан түскен ақша қаражаттары деген бағанды
енгізу арқылы өзгертілуге тиіс деп санайды.Қосымша соманы 5-бағанға
енгізудің қисыны жоқ,мұндай сома БКМ фискалдық жадысында көрсетіледі және
есептегіштің сомалық көрсеткіштеріне енгізілуі тиіс.
Кейбір бухгалтерлердің ұсынуынша кассир-операционистің бүктелген
нұсқадағы кітабы жөніндегі нұсқа,толық түрінде 10-17 бағандар көрсетілуі
тиіс,олар,өзгермейді.
Күні Күн Қызметтік Күн басында
басындағыкіріс
касса
қалдығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz