Табиғатты пайдалану экономикасы туралы ақпарат
4.9.2 Оқу жұмыс бағдарламасы
4.9.3 Оқу бағдарламасы (силлабус)
4.9.4 Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі
4.9.5 Пәннің оқу.әдістемелік қамтамассыздандырылу картасы
4.9.6 Дәрістік кешен
4.9.7 Практикалық (семинарлық) сабақтар жоспары
4.9.8 Пәнді игеру бойынша әдістемелік нұсқаулар
4.9.9 Типтік есептеулер, есептеме.графикалық, зартханалық жұмыстарды, курстық жұмыстарды (жобаларды) орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстар
4.9.10 Студенттің өзіндік жұмыстарына арналған материалдар
4.9.12 Студенттердің оқу үлгерімін қадағалау және бағалау бойынша материалдар (жазбаша бақылау жұмыстары, тесттік тапсырмалар; өзін.өзі тексеруге арналған сұрақтар тізімі, емтихан билеттері және т.б.)
4.9.13 Оқу сабақтарын программалық және мультимедиялықсүйемелдеу (пәннің мазмұнына байланысты)
4.9.14 Арнайыланған аудиториялар, кабинеттер және зертханалар тізімі
4.9.3 Оқу бағдарламасы (силлабус)
4.9.4 Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі
4.9.5 Пәннің оқу.әдістемелік қамтамассыздандырылу картасы
4.9.6 Дәрістік кешен
4.9.7 Практикалық (семинарлық) сабақтар жоспары
4.9.8 Пәнді игеру бойынша әдістемелік нұсқаулар
4.9.9 Типтік есептеулер, есептеме.графикалық, зартханалық жұмыстарды, курстық жұмыстарды (жобаларды) орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстар
4.9.10 Студенттің өзіндік жұмыстарына арналған материалдар
4.9.12 Студенттердің оқу үлгерімін қадағалау және бағалау бойынша материалдар (жазбаша бақылау жұмыстары, тесттік тапсырмалар; өзін.өзі тексеруге арналған сұрақтар тізімі, емтихан билеттері және т.б.)
4.9.13 Оқу сабақтарын программалық және мультимедиялықсүйемелдеу (пәннің мазмұнына байланысты)
4.9.14 Арнайыланған аудиториялар, кабинеттер және зертханалар тізімі
Адамдар өздерінің материалдық, рухани, рекреациялық, т.б. қажеттіліктерін табиғатттан алады. Алғаш табиғат ресурстарын өңдеусіз немесе қарапайым өңдеп тұтынған болса, қазір күрделі өңдеулерден өткізіп тұтынады. Нарық қатынастары кезінде табиғат ресурстарға кәдімгі тауарға айналды. Қоғамның өндірістік дамуына байланысты табиғат пайдалану, яғни табиғатқа әсерлер орасан қарқынмен артып, табиғатты өзгертуші күшке айналды. Бүл әсер екі сипатта. Бір жағынан ҒТЖ арқасында табиғи орта жақсартылады, ресурстарын молайтып, ұтымды пайдалануға, қорғауға мүмкіндік туады. Екінші жағынан табиғи ортаны бүлдіру, ресурстарын сарқылту қарқыны артып келеді.
Халықтың санының өсуі, өнеркәсіптің дамуы табиғатты пайдалану қарқынын арттырып отыр. Бұл жағдайда қоғамның дамуын шектемеудің бірден-бір жолы табиғи жағдайларды нашарлатпай, табиғат ресурстарын срқылтпай, ұтымды пайдалану. Аталған мәселелермен табиғат пайдалану экономикасы айналысады.
Табиғат пайдалану эконономикасының пәні – қоғам және табиғат қатынастарында туындайтын әлеуметтік-экономикалық мәселелер. Табиғат пайдалану эконмикасы – табиғат пайдалану үрдістерінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық қатынастарды, заңдылықтарды, адамдардың табиғатқа әсерлерін, табиғатты қорғауды және ұтымды пайдалануды ұйымдастыруды зерттейді. Табиғат және қоғамның даму заңдылықтарын ескере отырып табиғат пайдалануды жетілдіру жолдарын қарастырады.
Адамдардың тіршілік және шаруашылық әрекеттері табиғи ортамен және табиғатты пайдаланумен тікелей байланысты.сондықтан табиғат пайдалану экономикасы барлық жаратылыстану, техниалық, эономикалық, әлеуметтік, гуманитарлық ғылымдармен байланысты дамиды. Олардың ішінде:
• жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін пайдаланып табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жне қорғау жолдарын қарастырады;
• өндірісті ұтымды орналастыру мәселелерін экономикалық география ғылымымен бірге шешеді;
• табиғат ресурстарын өндіру және өңдеу өндірістерін ұйымдастыру техникалық және тхнология ғылымдарының жетістіктеріне сүйенеді;
• Экономика ғылымының бір саласы болғандықтан барлық экономика ғылымдарымен тығыз байланысты дамиды;
• Табиғатты қорғау адамдардың экологиялық біліктілігіне, мәдениетіне, сана-сезіміне тікелей байланысты. Сондықтан табиғат пайдалану экономикасы экология және гуманитарлық ғылымдармен байланысты;
Халықтың санының өсуі, өнеркәсіптің дамуы табиғатты пайдалану қарқынын арттырып отыр. Бұл жағдайда қоғамның дамуын шектемеудің бірден-бір жолы табиғи жағдайларды нашарлатпай, табиғат ресурстарын срқылтпай, ұтымды пайдалану. Аталған мәселелермен табиғат пайдалану экономикасы айналысады.
Табиғат пайдалану эконономикасының пәні – қоғам және табиғат қатынастарында туындайтын әлеуметтік-экономикалық мәселелер. Табиғат пайдалану эконмикасы – табиғат пайдалану үрдістерінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық қатынастарды, заңдылықтарды, адамдардың табиғатқа әсерлерін, табиғатты қорғауды және ұтымды пайдалануды ұйымдастыруды зерттейді. Табиғат және қоғамның даму заңдылықтарын ескере отырып табиғат пайдалануды жетілдіру жолдарын қарастырады.
Адамдардың тіршілік және шаруашылық әрекеттері табиғи ортамен және табиғатты пайдаланумен тікелей байланысты.сондықтан табиғат пайдалану экономикасы барлық жаратылыстану, техниалық, эономикалық, әлеуметтік, гуманитарлық ғылымдармен байланысты дамиды. Олардың ішінде:
• жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін пайдаланып табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жне қорғау жолдарын қарастырады;
• өндірісті ұтымды орналастыру мәселелерін экономикалық география ғылымымен бірге шешеді;
• табиғат ресурстарын өндіру және өңдеу өндірістерін ұйымдастыру техникалық және тхнология ғылымдарының жетістіктеріне сүйенеді;
• Экономика ғылымының бір саласы болғандықтан барлық экономика ғылымдарымен тығыз байланысты дамиды;
• Табиғатты қорғау адамдардың экологиялық біліктілігіне, мәдениетіне, сана-сезіміне тікелей байланысты. Сондықтан табиғат пайдалану экономикасы экология және гуманитарлық ғылымдармен байланысты;
1 Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану экономикасы. Алматы, 1999*
2 Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006*
3 Тонкопий М.С. Экономика природопользования. –Алматы, 1998г
4 Нестеров П.М., Экономика природопользования и рынок. М, 1997г
5 Экология и экономика природопользования. Под ред. Э.В. Гирусова. –М.:ЮНИТИ, 1998г
Қосымша әдебиеттер
1 Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. –М, 1993г
2 Упушев Е.М., Экология, природопользование, охрана окружающей среды. –М, 1993г
3 Голуб А.А., Струкова Е.Б Экономика прородопользования ресурсов. –М., 2001г.
4 Шимова О.С., Соколовский Н.К. Основы экологии и экономики природопользования. –Минск, 2001г
2 Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006*
3 Тонкопий М.С. Экономика природопользования. –Алматы, 1998г
4 Нестеров П.М., Экономика природопользования и рынок. М, 1997г
5 Экология и экономика природопользования. Под ред. Э.В. Гирусова. –М.:ЮНИТИ, 1998г
Қосымша әдебиеттер
1 Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. –М, 1993г
2 Упушев Е.М., Экология, природопользование, охрана окружающей среды. –М, 1993г
3 Голуб А.А., Струкова Е.Б Экономика прородопользования ресурсов. –М., 2001г.
4 Шимова О.С., Соколовский Н.К. Основы экологии и экономики природопользования. –Минск, 2001г
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ технология және бизнес университеті
Экономика және қаржы кафедрасы
4.9 ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Табиғатты пайдалану экономикасы
Мамандық:
Экология
Оқу түрі - күндізгі
Курс 3 семестр 6
Астана, 2013
МАЗМҰНЫ
4.9.2
Оқу жұмыс бағдарламасы
4.9.3
Оқу бағдарламасы (силлабус)
4.9.4
Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі
4.9.5
Пәннің оқу-әдістемелік қамтамассыздандырылу картасы
4.9.6
Дәрістік кешен
4.9.7
Практикалық (семинарлық) сабақтар жоспары
4.9.8
Пәнді игеру бойынша әдістемелік нұсқаулар
4.9.9
Типтік есептеулер, есептеме-графикалық, зартханалық жұмыстарды, курстық жұмыстарды (жобаларды) орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстар
4.9.10
Студенттің өзіндік жұмыстарына арналған материалдар
4.9.12
Студенттердің оқу үлгерімін қадағалау және бағалау бойынша материалдар (жазбаша бақылау жұмыстары, тесттік тапсырмалар; өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар тізімі, емтихан билеттері және т.б.)
4.9.13
Оқу сабақтарын программалық және мультимедиялықсүйемелдеу (пәннің мазмұнына байланысты)
4.9.14
Арнайыланған аудиториялар, кабинеттер және зертханалар тізімі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ технология және бизнес университеті
Экономика және қаржы кафедрасы
4.9.2 Оқу жұмыс бағдарламасы
Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша
Таңдау бойынша компонент
МАМАНДЫҚ:
Экология
Астана, 2013
Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің оқу жұмыс бағдарламасы 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамамен ҚазТБУ Ғылыми кеңесінде бекітілген Экология мамандығының оқу жұмыс жоспарына сәйкес құрастырылған
Құрастырушы:
Оқу жұмыс бағдарламасы Қазақ технология және бизнес университетінің Ғылыми-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде бекітілген
____ ___________2013ж. Хаттама № _____
Төрағасы ______________
Оқу жұмыс бағдарламасы Қазақ технолдогия және бизнес университетінің Экономика және қаржы кафедрасының мәжілісінде талқыланып мақұлданған
____ __________2013ж. Хаттама №_____
Кафедра меңгерушісі: _____________
ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ
Табиғатты пайдалану экономикасы
Оқу пәнінің бағыты:
Қазіргі кезде табиғат ресурстарының сақталуына және ғаламдық экологиялық апаттар мүмкіндігіне байланысты қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасы өте өзекті мәселеге айналды. Қоғам мен табиғаттың арақатынасындағы қалыптасқан күрделі мәселелерді шешу үшін экологияны, өндірісті және сана-сезімді экологиялау қажет. Жалпы экологиялық мамандықтар бойынша дайындалатын студенттердің осындай көзқарастарының қалыптасуына Табиғатты пайдалану экономикасы пәні көмектеседі. Экономика және басқару саласындағы қазіргі мамандар экология негіздерін және табиғат пайдалануды ұйымдастыруды білуі тиіс.
Курстың мақсаты:
Экономикалық мамандықтарға дайындалатын студенттерге арналған Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің басты мақсаты - табиғатты пайдаланудың тиімді жолдарын таңдау үшін табиғатты қорғау шараларының экономикалық тиімділігін анықау, табиғат ресурстарын бағалау, табиғатты пайдаланудың тиімдерін, шығындарын, табиғатқа келтірілетін зияндарды есептеу тәсілдерін үйрету, сондай-ақ табиғатты қорғау мен пайдаланудың экономикалық әдістерімен таныстыру. Мұнда мынандай мәселелерге аса назар аударылады:
-аталған мәселелерді кешенді зерттеу және олардың танымдық, негіздерін айқындау;
-табиғат кешендерінің өзара байланысын, қоғамдық өндіріске қатынасын анықтау;
-қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін табиғатты пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік салдарын және нәтижелерін ескере отырып, табиғатты тиімді пайдалану мен қорғау мәселелерін шешуге студенттерді үйрету.
Пәнді оқыту міндеттері:
Пәнді оқытудың әдістемелік негізі - ғылыми, іс-тәжірибелік тұрғыдан экологиялық және экономикалық білімдердің біртұтастығы, бір-бірімен тығыз байланыстылығы. Табиғат пайдалану экономикасының мазмұны студенттерге табиғатресурстарын ұтымды пайдалану, табиғатты қорғау, табиғат пен қоғамның біртұтастығы, табиғат ресурстарының қоғамдағы, экономикадағы әлеуметтік-экономикалық ролі, табиғат пайдалануды басқарудың құқықтық-экономикалық механизмі, ұтымды табиғат пайдалану жолдары, осы саладағы ғылыми-техникалық жетістіктер, табиғат қорғаудың халықаралық, ғаламдық мәселелері туралы қажетті білім беру.
Оқу пәнінің мазмұны:
Пәнді оқу үрдісінде студент табиғат ресурстарын экономикалық бағалау және табиғатты қорғауды ескере отырып кешенді бағалау; табиғи ортаның ластануынан болуынан экологиялық, әлеуметтік зияндарды анықтау; табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігін есептеу; табиғат ресурстарын пайдаланған ы және табиғи ортаны ластағаны үшін төлемдерді анықтау және қолдау; табиғатты ұтымды пайдалануға экономикалық ынталандыру әдістерін үйренеді.
ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ
Дәрістік сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптар атауы
1
Табиғатты пайдаланудың жаратылыстық- ғылыми негізі.
2
Қазақстан Республикасының табиғи ресурстық потенциалы жәнеоны пайдаланудың мәселелері
3
Отын-энергетикалық және минералдық шикізат ресурстары
3
Табиғат пайдаланудың экономикалық механизмі
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
8
Әуе кеңсітігін қорғау
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
12
Табиғатты пайдалануды басқару
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
Практикалық сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
Студенттің оқытушымен бірге орындайтын өзіндік жұмыстар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер
№
Атауы
1
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану экономикасы. Алматы, 1999*
2
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006*
3
Тонкопий М.С. Экономика природопользования. - Алматы, 1998г
4
Нестеров П.М., Экономика природопользования и рынок. М, 1997г
5
Экология и экономика природопользования. Под ред. Э.В. Гирусова. - М.:ЮНИТИ, 1998г
Қосымша әдебиеттер
№
Атауы
1
Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
2
Упушев Е.М., Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
3
Голуб А.А., Струкова Е.Б Экономика прородопользования ресурсов. - М., 2001г.
4
Шимова О.С., Соколовский Н.К. Основы экологии и экономики природопользования. - Минск, 2001г
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ технология және бизнес университеті
Экономика және қаржы кафедрасы
4.9.3 ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
(SYLLABUS)
Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша
МАМАНДЫҚ 5В060800
Экология
Оқу түрі - күндізгі
Курс 3 семестр 6
Астана, 2013
Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің Оқу бағдарламасы (SYLLABUS) 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамасымен ҚазТБУ Ғылыми кеңесінде бекітілген 5В060800
Экология мамандығының оқу жұмыс жоспарына сәйкес; 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамасымен ҚазТБУ Ғылыми-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде бекітілген; 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамасымен ҚазТБУ Экономика және қаржы кафедрасы мәжілісінде талқыланып мақұлданған оқу жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылған
1 ОҚЫТУШЫ ЖАЙЫНДА МӘЛІМЕТТЕР
Амирова Г.К., аға оқытушы
Кафедра: Экономика және қаржы, ауд. 201
2 ПӘН ЖАЙЫНДА МӘЛІМЕТТЕР
Атауы
Кредит сағат саны
Дәріс тер сағаты
Зертханалық сабақтар
Практи калық
сабақтар
СОӨЖ МОӨЗ
СӨЖ МӨЖ
Табиғатты пайдалану экономикасы
2 45
15
-
15
15
ПРЕРЕКВИЗИТТЕРІ
"Табиғатты пайдалану экономикасы" пәнiнiң мазмұнын тиiмдi меңгеру үшiн студенттердiң келесi пәндер бойынша бiлiмдерi болуы тиiс: Экономикалық теория, "Макроэкономика", "Кәсіпорын экономикасы".
ПОСТРЕКВИЗИТТЕРІ
"Табиғатты пайдалану экономикасы" пәнiнiң мазмұнын тиiмдi меңгеру үшiн студенттердiң келесi пәндер бойынша бiлiмдерi болуы тиiс: Макроэкономика, экономикалық теория, кәсіпорын экономикасы.
ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ
Оқу пәнi нарықтық экономика жағдайында қаржы саласында студенттердiң теориялық әзiрлiгiн қалыптастыруға, экономиканы тереңдетiп оқуға және аталған салада бiлiмiн жетiлдiруге бағытталған.
Пәндi оқыту мақсаты
Студенттердiң табиғатты пайдалану экономикасы туралы қажеттi бiлiмiн қалыптастыру, олардың кәсіпорындағы экономикалық және оның ұйымның қаржылық - шаруашылық қызметiн басқарудағы алатын орны мен мәнi туралы теориялық бiлiм меңгеруi. Өйткенi әр саладағы сәйкес мәселелердi шешуде экономикалық мәлiметтерi негiзгi ақпарат базасы болып табылады, ал ұсынылған есеп берудiң нақтылығын және оның нормативтiк - құқықтық актiлердiң талаптарына сәйкестiгi маңызды болып табылады.
Пәндi оқыту мiндеттерi
Студенттердi сала экономика пәнi және әдiстерiмен, қағидаларымен таныстыру. Студенттердi микроэкономикалық есептi қалыптастыру мен жүргiзудi реттейтiн нормативтi - құқықтық құжаттармен таныстыру.
Курс аяқталғаннан кейiн студенттер ненi бiлуi керек:
Студент пән бойынша теориялық және практикалық дағды қалыптастыра бiлуi қажет;
Студент құрастырылатын алғашқы құжаттар мен есеп регистрлерiнiң практикалық мәнiн түсiнуi қажет;
Дәрістік сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптар атауы
1
Табиғатты пайдалану экономикасы. Табиғатты пайдалану
2
Экономикалық көрсеткіштері
3
Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
8
Әуе кеңсітігін қорғау
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
12
Табиғатты пайдалануды басқару
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
Практикалық сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
Студенттің оқытушымен бірге орындайтын өзіндік жұмыстар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер
№
Атауы
1
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану экономикасы. Алматы, 1999*
2
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006*
3
Тонкопий М.С. Экономика природопользования. - Алматы, 1998г
4
Нестеров П.М., Экономика природопользования и рынок. М, 1997г
5
Экология и экономика природопользования. Под ред. Э.В. Гирусова. - М.:ЮНИТИ, 1998г
Қосымша әдебиеттер
№
Атауы
1
Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
2
Упушев Е.М., Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
3
Голуб А.А., Струкова Е.Б Экономика прородопользования ресурсов. - М., 2001г.
4
Шимова О.С., Соколовский Н.К. Основы экологии и экономики природопользования. - Минск, 2001г
БАҒА ЖАЙЫНДА АҚПАРАТ
Бағалау критерийі
Тапсырмалар тақырып бойынша доклад, реферат, ауызша презентация түрінде болуы мүмкін. Курсты игеру кезінде тестілік және ауызша сауалнама жасау арқылы жүзеге асырылады. Оқитын студенттердің магистранттардың білімінің қадағалануын күшейту мақсатында арнайы техникалық құралдар қолданған жөн
Студенттің магистранттың білімін бағалау баллды-рейтингті жүйе бойынша жүзеге асырылады, 60%-ы рейтингтік бақылауға, 40%-ы нәтижелік бақылауға бөлінеді.
Баллдар щкаласы
90-94
А -
3,67
Үздік (өте жақсы)
85-89
В +
3,33
Жақсы
80-84
В
3,0
75-79
В -
2,67
70-74
С +
2,33
Қанағаттанарлық
65-69
С
2,0
60-64
С -
1,67
55-59
D +
1,33
50-54
D
1,0
0-49
F -
0
Қанағаттанарлықсыз
Студенттердің тәртіп саясаты және процедурасы
Сабаққа кешікпеу, оқытушының рұқсатынсыз қоңырау соққанша аудиториядан шықпау;
Сабақ кезінде сөйлеспеу, басқа әдебиетті оқымау;
Телефон арқылы сөлеспеу, ұялы телефонды өшіріп тастау;
Бақылау жұмысы жүріп жатқанда дәріс конспектілерін қолданбау, көшірмеу
Сабаққа сыртқы киіммен, бас киіммен кірмеу;
Ұқыпты болу, қоқыс тастамау, жиһазды бүлдірмеу;
Себепсіз сабаққа қатыспаған жағдайда құқықты анықтама көрсету;
Сабаққа қатыспай қалған жағдайда оқытушыны алдын ала ескерту
Жіберіп алған сабақтарды оқытушы анықтаған уақытта қайта тапсыру
Оқытушы мен студенттерге магистранттарға сыпайылық таныту
Оқу процесіне белсенді қатысу, әр сабаққа дайындалу
Сабақта кері байланысты ұстану
Уақытында келіп, міндетті болу
Аудиторияда темекі шекпеу, ішімдік ішпеу, балағат сөз айтпау
Аппаратурамен пайдалану кезінде техника қауіпсіздігін орындау, әдебиетті, көрнекі құралдарды орынды пайдалану
4.9.5 Пәннің оқу-әдістемелік қамтамассыздандырылу картасы
Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің оқу-әдістемелік қамтамассыздандыру картасы
Апта
Тақырыптың атауы
Оқуды ұйымдастыру нысандары және сағат саны
СӨЖ тапсырмалары
1
Табиғатты пайдалану экономикасы. Табиғатты пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3),
СӨЖ (3)
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экономикалық көрсеткіштері
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3),
СӨЖ (3)
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Әуе кеңсітігін қорғау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғатты пайдалануды басқару
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер
№
Атауы
1
Еленева, Ю.А. Экономика машиностроительного производства: учебник для вузов Ю.А. Еленева.- М.: Изд.центр "Академия", 2006.- 256с.- (Высшее профессиональное образование).
2
Миронов, М.Г. Экономика отрасли (машиностроение) М.Г. Миронов, С.В. Загородников.- М.: ФОРУМ:ИНФРА-М, 2007.- 320с.- (Профессиональное образование).
3
Ребрин Ю.Н.Основы экономики и управления производством. Таганрог: Изд-во ТРТУ,
2000 г.
4
Экономика, организация и планирование промышленного производства. Под ред. Лисицына Н.А., Минск: Высшая школа, 2001 г.
5
Петухов Р.М. Оценка эффективности промышленного производства: Методы и показатели. -М.: Экономика, 1990-95с.
6
Керашев М.А. Экономика промышленного производства. Учебник. Краснодар: Изд-во Печатный двор Кубани, 1998 г.
Қосымша әдебиеттер
№
Атауы
1
Стратегия индустриально-инновационного развития РК на 2003-2015 годы. Астана, 2003 г.
2
Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. Алматы, 1997.
3
Назарбаев Н.А. Казахстан: стратегия - 2030. - Алматы; Бiлiм, 1998. 31с.
4
Экономика предприятия: Учебник под ред. проф. О.И.Волкова - М: ИНФРА-М,1997.
5
Грузинов В.П. Экономика предприятия. - М.: Банки и биржи,
ЮНИТИ. - 1998
6
Волков В.И., Девяткин О. В. Экономика предприятия. М.:ИНФРА-М, 2002.
7
Горфинкель В.Я., Швандар В.А. Экономика предприятия,
М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002.
8
Грузинов В.П., Грибов В.Д. Экономика предприятия. Москва.Финансы и статистика. 1997.
9
Калдыбаев О., Темирбаев А. Экономика предприятия учебноепособие, Алматы Санат, 1997.
10
Алимбаев А.А. Методологические подходы к разработке промышленной политики КазахстанаСборник трудов Института рыночных отношений. Вып. 7. - Караганда, 2001
11
Баймуратов У.Б. Национальная экономическая система. - Алматы: Гылым, 2000. - 448с.
4.9.6. Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша дәрістік кешен
№
Тақырыптар атауы
1
Табиғатты пайдалану экономикасы. Табиғатты пайдалану
2
Экономикалық көрсеткіштері
3
Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
8
Әуе кеңсітігін қорғау
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
12
Табиғатты пайдалануды басқару
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
4.9.6. Дәрістік кешен
Лекция № 1. Табиғат пайдалану экономикасының пәні, мақсаты, міндеттері.
1. Табиғат пайдалану экономикасының пәні
2. Табиғат ресурстарын топқа бөлу
Адамдар өздерінің материалдық, рухани, рекреациялық, т.б. қажеттіліктерін табиғатттан алады. Алғаш табиғат ресурстарын өңдеусіз немесе қарапайым өңдеп тұтынған болса, қазір күрделі өңдеулерден өткізіп тұтынады. Нарық қатынастары кезінде табиғат ресурстарға кәдімгі тауарға айналды. Қоғамның өндірістік дамуына байланысты табиғат пайдалану, яғни табиғатқа әсерлер орасан қарқынмен артып, табиғатты өзгертуші күшке айналды. Бүл әсер екі сипатта. Бір жағынан ҒТЖ арқасында табиғи орта жақсартылады, ресурстарын молайтып, ұтымды пайдалануға, қорғауға мүмкіндік туады. Екінші жағынан табиғи ортаны бүлдіру, ресурстарын сарқылту қарқыны артып келеді.
Халықтың санының өсуі, өнеркәсіптің дамуы табиғатты пайдалану қарқынын арттырып отыр. Бұл жағдайда қоғамның дамуын шектемеудің бірден-бір жолы табиғи жағдайларды нашарлатпай, табиғат ресурстарын срқылтпай, ұтымды пайдалану. Аталған мәселелермен табиғат пайдалану экономикасы айналысады.
Табиғат пайдалану эконономикасының пәні - қоғам және табиғат қатынастарында туындайтын әлеуметтік-экономикалық мәселелер. Табиғат пайдалану эконмикасы - табиғат пайдалану үрдістерінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық қатынастарды, заңдылықтарды, адамдардың табиғатқа әсерлерін, табиғатты қорғауды және ұтымды пайдалануды ұйымдастыруды зерттейді. Табиғат және қоғамның даму заңдылықтарын ескере отырып табиғат пайдалануды жетілдіру жолдарын қарастырады.
Адамдардың тіршілік және шаруашылық әрекеттері табиғи ортамен және табиғатты пайдаланумен тікелей байланысты.сондықтан табиғат пайдалану экономикасы барлық жаратылыстану, техниалық, эономикалық, әлеуметтік, гуманитарлық ғылымдармен байланысты дамиды. Олардың ішінде:
* жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін пайдаланып табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жне қорғау жолдарын қарастырады;
* өндірісті ұтымды орналастыру мәселелерін экономикалық география ғылымымен бірге шешеді;
* табиғат ресурстарын өндіру және өңдеу өндірістерін ұйымдастыру техникалық және тхнология ғылымдарының жетістіктеріне сүйенеді;
* Экономика ғылымының бір саласы болғандықтан барлық экономика ғылымдарымен тығыз байланысты дамиды;
* Табиғатты қорғау адамдардың экологиялық біліктілігіне, мәдениетіне, сана-сезіміне тікелей байланысты. Сондықтан табиғат пайдалану экономикасы экология және гуманитарлық ғылымдармен байланысты;
* Табиғат пайдаланудың түпкі мақсаты қоғамның әлеуметттік қажеттілігін қанағаттандыру, сондықтан бұл саламен тығыз байланыста дамиды.
Табиғат пайдалану экономикасы өзінің зерттеулерінде жалпы және арнайы заңдылықтарды басшылыққа алады, жалпы және арнайы ғылыми әдістерді пайдаланады. Олардың қатарында:
- диалектика;
- тарихи таным;
- индукция және дидукция;
- талдау және жинақтау;
- жүйелілік;
- нормалау мен мөлшерлеу;
- жіктеу және сараптау;
- экономикалық талдаулар;
- экономика-математикалық әдістерҢ
- статистикалық әдістер т.б.
Табиғат пайдалану экономикасында табиғи орта мен оның ресурстарын қорғау және пайдалану біртұтас қарастырылады. Сөйтіп, оларды бір табиғатты пайдалану ұғымына сыйдырамыз. Өйткенмен, нақты шараларды ұйымдастыру кезінде бөліп қарастырған дұрыс. Табиғи орта деп өндіріске тікелей қатыстырылмйтын, бірақ оған және тіршілікке қолайлы жағдайлар болып табылатын табиғи заттар мен табиғи күштерді айтамыз. Мысалы, күннің сәулесі, қызуы, атмосфера ауасы, гидросфера, литосфера, т.б. жердегі тіршілікке қажетті жағдайлар.
Табиғат ресурстары - адамдар пайдаланатын немесе пайдалануы мүмкін табиғи заттар мен күштер. Оларды адамдардың өндірісітік-шаруашылық әрекеттерімен тікелей байланысты қарастырамыз.
Табиғат пайдалану экономикасында осы екі негізгі ұғысдар бір-бірінен физикалық және химиялық қасиеттерімен емес, пайдалану мүмкіншілігімен ерекшеленеді.
Табиғат ресурстарын қорғауды және ұтымды пайдалануды ұйымдастыру мақсатында оларды бірнеше белгілері бойынша жіктеулер қолданылады.
Экономикалық қоры, өздігінен қалпына келуі тұрғысынан табиғат ресурстары сарқылматын және сарқылатын тптарға бөлінеді.
Табиғат ресурстарын топқа бөлу
Материалдық ресурстар ретінде: минералды шикізат (қазба байлық), жер, су, ауа, өсімдіктер, жануарлар ажыратылады.
Пайдалану бағыттары, шаруашылық маңыздылығы бойынша табиғат ресурстары жеке санаттарға, категорияларға, топтарға бөлінеді. Мысалы, егістік, жайылым, шабындық т.б.жерлер, орман топтары, пайдалы қазбалардың, геологиялық, өндірістік, баланстық қорлары, т.с.с.
Құрамы бойынша: қарапайым және күрделі ресурстар ажыратылады.
Бірін-біріне алмастыру мүмкіндігіне байланысты: алмастырылатын және алмастыруға болмайтындарға бөлінеді.
Пайдалану уақыты бойынша қазіргі кезде пайдаланылатын нақты қор және болашақта пайдаланылуы мүмкін потенциалды қор ажыратылады.
Табиғат ресурстарын жүктеулер және сұрыптаулар оларды пайдалануды болжау, жоспарлау және ұйымдастыру мақсаттарында қоданылады.
Табиғат пайдаланудың негізгі ұстанымдары:
1. Басымдылық;
2. Әлеуметтік қажеттілікке бағыттау;
3. Өндірісті экологиялау;
4. Қоғамдық пайдалылығын арттыру;
5. Ғылыми негізде пайдалану;
6. Оңтайлылық (оптималдық);
7. Аймақтық;
8. Кешенділік;
9. Төлемділік.
Пайдаланатын әдебиеттер: 1 нег. [6-17], 2 нег. [5-21].
Лекция № 2. Табиғатты пайдаланудың экономикалық көрсеткіштері.
1. Табиғатты пайдалану көрсеткіштері
2. Жалпы және арнайы көрсеткіштер
Табиғат пайдалану экономикасында жалпы және арнайы экономикалық көрсеткіштер қолданылады. Олардың негізгілері табиғатты қорғауға және пайдалану жұмсалатын бір мезгілдік және ағымдағы шығындар, өндіріс шығындары мен тиімдері, абсолютті және дифференциалды рента, қоғамдық қажетті ең жоғарғы (шеткі) щығындар, табыс, пайда, дисконтталған таза табыс, өнімнің (қызметтің) өзіндік құны, бағасы және пайдасы ресурсты қалпына келтіру құны, балама құндылықтар, табиғи ортаға, адамдардың денсаулығына, шаруашылық салаларына келтірілген экономикалық, экологиялық және әлеуметтік зияндар, оларды болдырмауға, алдын ала алуға жұмсалатын шығындар, өндірісті экологиялау шығындары, экстерналийлер, табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігі, т.б.
1. Экономикалық көрсеткіштерді анықтау әдістері.
1. Экономикалық бағалау көрсеткіштері
2. Крделі қаржы түсінігі
3. Табиғи ресурстарды бағалаудың экономикалық көрсеткіштері
Инвестиция (күрделі қаржы) - негізгі капиталға және қорларды арттыруға жұмсалатын ақшалай шығындар. Табиғат ресурстарын игеруге, өндіруге, өңдеуге табиғат қорғауға қажетті негізгі қорды құруға жұмсалатын негізгі шығындар. Оған ғылыми зерттеу барлау, жобалау шығындары да қосылады.
Экономикалық бағалаудың алғашқы сатыларында ол үлестік шығындар, нормалар немесе осы тектес құрылыстар бойынша анықталады. Нақты кәсіп орын жағдайында, нақты бағалауды смета бойынша анықталады. Сонымен қатар, бағаның өзгерісі, жергілікті климаттық жағдайлар, т.б. арнайы анықталған коэффициенттермен есептеледі.
Күрделі қаржы құрылыстың барлық шамасына немесе өнімнің бір өлшеміне есептеледі.
Ағымдағы шығындар - тауар өндіруге, қызмет көрсетуге, табиғат қорғауға қажетті күнделікті шығындар.
Келтірілген шығындар - күрделі және ағымдағы шығындардың бір мезгілге (өлшемге) келтірілген шамасы.
Күрделі қаржы (шығындар) бір мезгілдік шығындар өндіріске қажетті негізгі қорды құруға жұмсалады, ал қор ұзақ мерзімде - тозғанша жұмыс істейді. Ағымдағы шығындар өнімнің, жұмыстың шамасына байланысты қайталанып отырады. Сондықтан оларды тікелей тура қосуға болмайды. Ол үшін ерекше тәсіл - келтіру коэффициенті Ен қолданылады.
Коэффициенттің шамасы негізгі қордың қызметі істейтін мерзіміне байланысты. өндірісте әртүрлі мерзімде қызмет істейтін негізгі қорлар құрылады. Сондықтан келтірілген шығындар есептелгенде орташа салалық немес шартты келтіру коэффициенттері қолданылады. Мысалы, негізгі қор орташа 6,25 жыл қызмет ететін болса, келтіру коэффициенті =, 8 жыл қызмет ететін болса, , 10 жылда - т.с.с. Жалпы шартты келтіру коэффициенті қоданылады, көпшілігінде немесе . Қолданылатын келтіру коэффициентінің шамасы негізгі қорды жаңарту саясатына да байланысты.
Келтірілген шығындарды анықтау формуласы: S = U + Eн K,
Мұнда: S - Келтірілген шығын;
U - Ағымдағы бір жылдық шығындар;
K - Күрделі қаржы (өндіріске қажетті);
Eн - Келтіру коэффициентінің нормалы шамасы.
Өнімнің (қызметтің) бір өлшеміне келтірілген шығындар: Sүл = C + Eн Kүл,
Мұнда: Sүл - өнімнің бір өлшеміне келтірілген шығын;
С - өнімнің өзіндік құны (амортизация, есептелген);
Kүл - өнімнің бір өлшеміне есептелген үлестік күрделі қаржы.
Келтірілген шығындарды уақыт бойынша бір мезгілге (салыстыруға) келтіру үшін уақыт факторы ескеріледі (арнайы әдіспен).
Шеткі шығындар - біраз уақытқа (жағдайға) белгіленген нақты өнімді өндіруге (қызмет көрсетуге) жол берілетін қоғамдық қажетті шығындар шегі. Шеткі шығын орташа салалық шығындармен емес, нақты мерзімде, нақты өніммен (қызметпен) халықшаруашылық қажеттілігін өтеуге керекті ең ең жоғарғы шығынмен анықталады.
Дербес шығын - жеке табиғат пайдаланушылық нақты өнім өндіруге (қызмет көрсетуге) жұмсалатын табиғат пайдалану (қорғау) шығындары.
Дифференциалдық рента - сапасы жақсы және орналасуы қолайлы табиғат ресурстарын (жағдайын) пайдаланғанда алынатын қосымша табыс, пайда. Рента нақты табиғат ресурсын пайдаланғанда алынатын олжа шамасын көрсетеді және осы ресурсты экономикалық бағалау негізі болады.
Дифференциалдық рента шамасын бірнеше тәсілмен анықтауға болады:
- белгіленген шеткі шығын мен дербес шығынды салыстырып: R = Z - Si;
Мұнда: R - дифференциалдық рента;
Z - шеткі шығын;
Si - келтірілген дербес шығын.
* табиғат ресурсынан өндірілетін өнімнің бағасынан өнімнің өзіндік құнын нормалы пайдасымен қоса шегеріп: R = Ц - С + Пн,
Мұнда: Ц - өнімнің кадастрлық, шеткі шығындар негізінде анықталған бағасы;
С - өнімнің һзіндік құны;
Пн - нормалы пайда.
* кадастырлық баға мен өндірістік дербес бағаны салыстырып: R = Ц - Цi,
Мұнда: Цi - нақты дербес шығындармен анықталған өндірістік баға.
Бұлардан басқа табиғат қорғау экономикасында көптеген жалпыэкономикалық көрсеткіштер қолданылады. Олардың ішінде: баға, өзіндік құн, пайда, табыс, тиім, тиімділік, пайда нормасы немесе нормлы пайда, дисконттау, экономикалық зиян, зиянның орнын толтыру (компенсация), ресурсты қалпына келтіру шығыны т.с.с.
Баға - тауардың (қызметтің) құнының ақшалай шамасы. Өндірістік, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық, қызмет көрсету, өндірушінің, тұтынушының, кадастрлық көтерме сауда, бөлшек сауда, нарықтық бағалар ажыратылады. Сондай-ақ, әлемдік, мемлекетаралық, мемлекеттік, аймақтық жергілікті болжамдық, жоспарлы, нақты, сметалық т.с.с. бағалар блады.
Өнімнің (қызметтің) өзіндік құны - өнімді өндіруге, қызмет көрсетуге, табиғат қорғауға жұмсалатын шығындардың ақшалай өлшемі.
Құн - тауардың құны оған жұмсалатын қоғамдық қажетті еңбек шамасымен анықталады.
Табыс - өнімді өндіру, қызмет көрсету, табиғат қорғау нәтижесінде түсетін ақша немесе материалдық игіліктер.
Пайда - табыстың жұмсалған шығыннан артық шамасы. Жеке өнімнен (қызметтен) түсетін пайданы оның бағасынан өзіндік құнын игеріп анықтайды.
Тиім - нәтиже мен шығынның айырмасы. Тиім тек қана ақшалай экономикалық емес, әлеуметтік, эономикалық, саяси т.с.с. болуы мүмкін.
Тиімділік - тиімнің, пайданың, соған қол жеткізуге жұмсаған шығынға қатынасы.кең мағынада тиімділік атқарған жұмыстың пайдалылығын сандық және сапалық көрсеткіштермен білдіретін ұғым. Жалпы шаруашылық әрекеттердің, оның ішінде табиғат қорғау шараларының пайдалылығын білдіреді. Нәтиже мен шығын салыстырылатын болғандықтан экономикалық тиімділік коэффициентпен немесе пайыз шамасы бойынша өлшенеді. Жұмсалған шығындардың, күрделі қоржынның, инвестицияның қайтарылу мерзіміне кері көрсеткіш болып табылады.
Пайдаланатын әдебиеттер: 1 нег. 2 нег. 3 нег.[14-18], 7 қос.
Лекция № 3. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау түрлері және әдістері.
1. Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау түрлері
2. Табиғи ресурстарды бағалау әдістері
Нарық жағдайында табиғат ресурстары тауарға айналады. Сондықтан құндылығы бағалануы тиіс. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалаудың қажеттілігі келесі жағдайлардан туындайды:
1. ұлттық байлықты ақшалай ескертеу;
2. табиғат ресурстарын игерудің оңтайлы мерзімін, түрін, кезегін, мөлшерін анықтау;
3. ренталық табыстарды, төлмдерді анықтау;
4. өндіруші салалардың өнімдерінің өзіндік құнын дұрыс есептеу;
5. табиғат ресурсын пайдаланушы кәсіпорындардың шаруашылық мұмкіндіктерін болжау;
6. жеке аймақтардың экономикалық мүмкіндіктерін есептеу және болжау;
7. табиғат пайдалануды болжау, жобалау және жоспарлау;
8. жеке шаруашылық әрекеттердің жобасын экономикалық тұрғыдан дәлелдеу;
9. арендалық және концессиялық, т.б. төлемдерді есептеу;
10. табиғи ортаға келтіретін зияндарды есептеу және табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігін анықтау.
Қорыта айтқанда қандай-да болмасын табиғат пайдаланумен байланысты әрекеттердің тиімділігін анықтау үшін бағалаулар қажет болады.
Табиғат ресурсатарын экономикалық бағалау теориясы көптен талқыланып келе жатқанмен әлі толық шешілмеген күрделі мәселе. Қоғамның әртүрлі даму сатыларында әртүрлі қағидалар, ұстанымдар мен әдістер пайдаланды. Табиғат ресурстарының құндылығын анықтау теориялары мен әдістемелерін шартты түрде: шығындық, нәтижелік, ренталық, балама құндылықтар деп бөлуге болады
Бұл жөнінде бірнеше көзқарастар, қағидалар бар. Олар: нарықтық бағаларға, рентаға, шығындарға, балама құндылығын, жалпы құндылығын анықтауға негізделген.
Нарықтық бағалау табиғат ресурстарын тиімді пайдалануғамүмкіндікбереді. Бірақ табиғат ресурсының нақты құндылығын көрсетпейді, оған жұмсалатын қоғамдық қажетті шығындардыңтиімділігінің дәл өлшемі бола алмайды. Табиғат ресурстарын өндірістік ресурс ретінде бағалағанымен, олардың экологиялық қызметтерін бағалай алмайды.
Шығындар негізінде табиғат ресурстарынбағалау біршама оңай болғнымен, кемшіліктері, қайшылықтары көп. Ең бастысы, сапасы жақсы ресурстар, сапасы нашар ресурстарға қарағанда төмен бғаланады. Өйткені оны игеруге шығын азырақ жұмсалады.
Балама құндылықтарды анықтау арқылы сұранысы төмен немесе жоқ ресурстарды бағалауға қолданылады. Мысалы, қорғалатын территориялардың бағасы алынбаған табыс (пайда) арқылы немесе оның орнын толтыру шығындармен анықталады. Бұл әдіс бір жағынан шығындық әдіске ұқсайды.
Жалпы экономикалық бағалау әдісі таза тиімдермен бірге қосалқы, жанама тиімдерді есептеуге негізделген.ол төрт қосындының жиынтығы = тікелей пайда + жанама пайдалану тиімі + мұмкін пайда + орнын толтыру пайдасы.
Аталған табиғат ресурстарын экономикалық бағалау әдістерінің барлығының да кемшіліктері бар. Қазіргі қолданылатын рента әдісінің негізгі кемшіліктері: 1) болашақ рента шамасын дәл есептеу мүмкін болиайды; 2) дисконттау коэффициенті тұрақты шама деп қарастырылады.
Пайдаланатын әдебиеттер: 1 нег. [164-181], 2 нег. [21-34]
Лекция № 4. Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану.
1. Жер қойнауы түсінігі
2. Жер қойнауын қорғау және оның тиімділігі
3. Минералды ресурстар және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ технология және бизнес университеті
Экономика және қаржы кафедрасы
4.9 ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Табиғатты пайдалану экономикасы
Мамандық:
Экология
Оқу түрі - күндізгі
Курс 3 семестр 6
Астана, 2013
МАЗМҰНЫ
4.9.2
Оқу жұмыс бағдарламасы
4.9.3
Оқу бағдарламасы (силлабус)
4.9.4
Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі
4.9.5
Пәннің оқу-әдістемелік қамтамассыздандырылу картасы
4.9.6
Дәрістік кешен
4.9.7
Практикалық (семинарлық) сабақтар жоспары
4.9.8
Пәнді игеру бойынша әдістемелік нұсқаулар
4.9.9
Типтік есептеулер, есептеме-графикалық, зартханалық жұмыстарды, курстық жұмыстарды (жобаларды) орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстар
4.9.10
Студенттің өзіндік жұмыстарына арналған материалдар
4.9.12
Студенттердің оқу үлгерімін қадағалау және бағалау бойынша материалдар (жазбаша бақылау жұмыстары, тесттік тапсырмалар; өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар тізімі, емтихан билеттері және т.б.)
4.9.13
Оқу сабақтарын программалық және мультимедиялықсүйемелдеу (пәннің мазмұнына байланысты)
4.9.14
Арнайыланған аудиториялар, кабинеттер және зертханалар тізімі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ технология және бизнес университеті
Экономика және қаржы кафедрасы
4.9.2 Оқу жұмыс бағдарламасы
Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша
Таңдау бойынша компонент
МАМАНДЫҚ:
Экология
Астана, 2013
Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің оқу жұмыс бағдарламасы 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамамен ҚазТБУ Ғылыми кеңесінде бекітілген Экология мамандығының оқу жұмыс жоспарына сәйкес құрастырылған
Құрастырушы:
Оқу жұмыс бағдарламасы Қазақ технология және бизнес университетінің Ғылыми-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде бекітілген
____ ___________2013ж. Хаттама № _____
Төрағасы ______________
Оқу жұмыс бағдарламасы Қазақ технолдогия және бизнес университетінің Экономика және қаржы кафедрасының мәжілісінде талқыланып мақұлданған
____ __________2013ж. Хаттама №_____
Кафедра меңгерушісі: _____________
ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ
Табиғатты пайдалану экономикасы
Оқу пәнінің бағыты:
Қазіргі кезде табиғат ресурстарының сақталуына және ғаламдық экологиялық апаттар мүмкіндігіне байланысты қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасы өте өзекті мәселеге айналды. Қоғам мен табиғаттың арақатынасындағы қалыптасқан күрделі мәселелерді шешу үшін экологияны, өндірісті және сана-сезімді экологиялау қажет. Жалпы экологиялық мамандықтар бойынша дайындалатын студенттердің осындай көзқарастарының қалыптасуына Табиғатты пайдалану экономикасы пәні көмектеседі. Экономика және басқару саласындағы қазіргі мамандар экология негіздерін және табиғат пайдалануды ұйымдастыруды білуі тиіс.
Курстың мақсаты:
Экономикалық мамандықтарға дайындалатын студенттерге арналған Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің басты мақсаты - табиғатты пайдаланудың тиімді жолдарын таңдау үшін табиғатты қорғау шараларының экономикалық тиімділігін анықау, табиғат ресурстарын бағалау, табиғатты пайдаланудың тиімдерін, шығындарын, табиғатқа келтірілетін зияндарды есептеу тәсілдерін үйрету, сондай-ақ табиғатты қорғау мен пайдаланудың экономикалық әдістерімен таныстыру. Мұнда мынандай мәселелерге аса назар аударылады:
-аталған мәселелерді кешенді зерттеу және олардың танымдық, негіздерін айқындау;
-табиғат кешендерінің өзара байланысын, қоғамдық өндіріске қатынасын анықтау;
-қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін табиғатты пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік салдарын және нәтижелерін ескере отырып, табиғатты тиімді пайдалану мен қорғау мәселелерін шешуге студенттерді үйрету.
Пәнді оқыту міндеттері:
Пәнді оқытудың әдістемелік негізі - ғылыми, іс-тәжірибелік тұрғыдан экологиялық және экономикалық білімдердің біртұтастығы, бір-бірімен тығыз байланыстылығы. Табиғат пайдалану экономикасының мазмұны студенттерге табиғатресурстарын ұтымды пайдалану, табиғатты қорғау, табиғат пен қоғамның біртұтастығы, табиғат ресурстарының қоғамдағы, экономикадағы әлеуметтік-экономикалық ролі, табиғат пайдалануды басқарудың құқықтық-экономикалық механизмі, ұтымды табиғат пайдалану жолдары, осы саладағы ғылыми-техникалық жетістіктер, табиғат қорғаудың халықаралық, ғаламдық мәселелері туралы қажетті білім беру.
Оқу пәнінің мазмұны:
Пәнді оқу үрдісінде студент табиғат ресурстарын экономикалық бағалау және табиғатты қорғауды ескере отырып кешенді бағалау; табиғи ортаның ластануынан болуынан экологиялық, әлеуметтік зияндарды анықтау; табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігін есептеу; табиғат ресурстарын пайдаланған ы және табиғи ортаны ластағаны үшін төлемдерді анықтау және қолдау; табиғатты ұтымды пайдалануға экономикалық ынталандыру әдістерін үйренеді.
ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ
Дәрістік сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптар атауы
1
Табиғатты пайдаланудың жаратылыстық- ғылыми негізі.
2
Қазақстан Республикасының табиғи ресурстық потенциалы жәнеоны пайдаланудың мәселелері
3
Отын-энергетикалық және минералдық шикізат ресурстары
3
Табиғат пайдаланудың экономикалық механизмі
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
8
Әуе кеңсітігін қорғау
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
12
Табиғатты пайдалануды басқару
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
Практикалық сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
Студенттің оқытушымен бірге орындайтын өзіндік жұмыстар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер
№
Атауы
1
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану экономикасы. Алматы, 1999*
2
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006*
3
Тонкопий М.С. Экономика природопользования. - Алматы, 1998г
4
Нестеров П.М., Экономика природопользования и рынок. М, 1997г
5
Экология и экономика природопользования. Под ред. Э.В. Гирусова. - М.:ЮНИТИ, 1998г
Қосымша әдебиеттер
№
Атауы
1
Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
2
Упушев Е.М., Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
3
Голуб А.А., Струкова Е.Б Экономика прородопользования ресурсов. - М., 2001г.
4
Шимова О.С., Соколовский Н.К. Основы экологии и экономики природопользования. - Минск, 2001г
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ технология және бизнес университеті
Экономика және қаржы кафедрасы
4.9.3 ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
(SYLLABUS)
Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша
МАМАНДЫҚ 5В060800
Экология
Оқу түрі - күндізгі
Курс 3 семестр 6
Астана, 2013
Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің Оқу бағдарламасы (SYLLABUS) 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамасымен ҚазТБУ Ғылыми кеңесінде бекітілген 5В060800
Экология мамандығының оқу жұмыс жоспарына сәйкес; 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамасымен ҚазТБУ Ғылыми-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде бекітілген; 2013 жылдың ___ _____________ №___ хаттамасымен ҚазТБУ Экономика және қаржы кафедрасы мәжілісінде талқыланып мақұлданған оқу жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылған
1 ОҚЫТУШЫ ЖАЙЫНДА МӘЛІМЕТТЕР
Амирова Г.К., аға оқытушы
Кафедра: Экономика және қаржы, ауд. 201
2 ПӘН ЖАЙЫНДА МӘЛІМЕТТЕР
Атауы
Кредит сағат саны
Дәріс тер сағаты
Зертханалық сабақтар
Практи калық
сабақтар
СОӨЖ МОӨЗ
СӨЖ МӨЖ
Табиғатты пайдалану экономикасы
2 45
15
-
15
15
ПРЕРЕКВИЗИТТЕРІ
"Табиғатты пайдалану экономикасы" пәнiнiң мазмұнын тиiмдi меңгеру үшiн студенттердiң келесi пәндер бойынша бiлiмдерi болуы тиiс: Экономикалық теория, "Макроэкономика", "Кәсіпорын экономикасы".
ПОСТРЕКВИЗИТТЕРІ
"Табиғатты пайдалану экономикасы" пәнiнiң мазмұнын тиiмдi меңгеру үшiн студенттердiң келесi пәндер бойынша бiлiмдерi болуы тиiс: Макроэкономика, экономикалық теория, кәсіпорын экономикасы.
ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ
Оқу пәнi нарықтық экономика жағдайында қаржы саласында студенттердiң теориялық әзiрлiгiн қалыптастыруға, экономиканы тереңдетiп оқуға және аталған салада бiлiмiн жетiлдiруге бағытталған.
Пәндi оқыту мақсаты
Студенттердiң табиғатты пайдалану экономикасы туралы қажеттi бiлiмiн қалыптастыру, олардың кәсіпорындағы экономикалық және оның ұйымның қаржылық - шаруашылық қызметiн басқарудағы алатын орны мен мәнi туралы теориялық бiлiм меңгеруi. Өйткенi әр саладағы сәйкес мәселелердi шешуде экономикалық мәлiметтерi негiзгi ақпарат базасы болып табылады, ал ұсынылған есеп берудiң нақтылығын және оның нормативтiк - құқықтық актiлердiң талаптарына сәйкестiгi маңызды болып табылады.
Пәндi оқыту мiндеттерi
Студенттердi сала экономика пәнi және әдiстерiмен, қағидаларымен таныстыру. Студенттердi микроэкономикалық есептi қалыптастыру мен жүргiзудi реттейтiн нормативтi - құқықтық құжаттармен таныстыру.
Курс аяқталғаннан кейiн студенттер ненi бiлуi керек:
Студент пән бойынша теориялық және практикалық дағды қалыптастыра бiлуi қажет;
Студент құрастырылатын алғашқы құжаттар мен есеп регистрлерiнiң практикалық мәнiн түсiнуi қажет;
Дәрістік сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптар атауы
1
Табиғатты пайдалану экономикасы. Табиғатты пайдалану
2
Экономикалық көрсеткіштері
3
Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
8
Әуе кеңсітігін қорғау
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
12
Табиғатты пайдалануды басқару
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
Практикалық сабақтар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
Студенттің оқытушымен бірге орындайтын өзіндік жұмыстар тақырыптары
№
Тақырыптардың негізгі мазмұны
1
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер
№
Атауы
1
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану экономикасы. Алматы, 1999*
2
Үпішев Е.М., Мұқаұлы С. Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Алматы, 2006*
3
Тонкопий М.С. Экономика природопользования. - Алматы, 1998г
4
Нестеров П.М., Экономика природопользования и рынок. М, 1997г
5
Экология и экономика природопользования. Под ред. Э.В. Гирусова. - М.:ЮНИТИ, 1998г
Қосымша әдебиеттер
№
Атауы
1
Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
2
Упушев Е.М., Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М, 1993г
3
Голуб А.А., Струкова Е.Б Экономика прородопользования ресурсов. - М., 2001г.
4
Шимова О.С., Соколовский Н.К. Основы экологии и экономики природопользования. - Минск, 2001г
БАҒА ЖАЙЫНДА АҚПАРАТ
Бағалау критерийі
Тапсырмалар тақырып бойынша доклад, реферат, ауызша презентация түрінде болуы мүмкін. Курсты игеру кезінде тестілік және ауызша сауалнама жасау арқылы жүзеге асырылады. Оқитын студенттердің магистранттардың білімінің қадағалануын күшейту мақсатында арнайы техникалық құралдар қолданған жөн
Студенттің магистранттың білімін бағалау баллды-рейтингті жүйе бойынша жүзеге асырылады, 60%-ы рейтингтік бақылауға, 40%-ы нәтижелік бақылауға бөлінеді.
Баллдар щкаласы
90-94
А -
3,67
Үздік (өте жақсы)
85-89
В +
3,33
Жақсы
80-84
В
3,0
75-79
В -
2,67
70-74
С +
2,33
Қанағаттанарлық
65-69
С
2,0
60-64
С -
1,67
55-59
D +
1,33
50-54
D
1,0
0-49
F -
0
Қанағаттанарлықсыз
Студенттердің тәртіп саясаты және процедурасы
Сабаққа кешікпеу, оқытушының рұқсатынсыз қоңырау соққанша аудиториядан шықпау;
Сабақ кезінде сөйлеспеу, басқа әдебиетті оқымау;
Телефон арқылы сөлеспеу, ұялы телефонды өшіріп тастау;
Бақылау жұмысы жүріп жатқанда дәріс конспектілерін қолданбау, көшірмеу
Сабаққа сыртқы киіммен, бас киіммен кірмеу;
Ұқыпты болу, қоқыс тастамау, жиһазды бүлдірмеу;
Себепсіз сабаққа қатыспаған жағдайда құқықты анықтама көрсету;
Сабаққа қатыспай қалған жағдайда оқытушыны алдын ала ескерту
Жіберіп алған сабақтарды оқытушы анықтаған уақытта қайта тапсыру
Оқытушы мен студенттерге магистранттарға сыпайылық таныту
Оқу процесіне белсенді қатысу, әр сабаққа дайындалу
Сабақта кері байланысты ұстану
Уақытында келіп, міндетті болу
Аудиторияда темекі шекпеу, ішімдік ішпеу, балағат сөз айтпау
Аппаратурамен пайдалану кезінде техника қауіпсіздігін орындау, әдебиетті, көрнекі құралдарды орынды пайдалану
4.9.5 Пәннің оқу-әдістемелік қамтамассыздандырылу картасы
Табиғатты пайдалану экономикасы пәнінің оқу-әдістемелік қамтамассыздандыру картасы
Апта
Тақырыптың атауы
Оқуды ұйымдастыру нысандары және сағат саны
СӨЖ тапсырмалары
1
Табиғатты пайдалану экономикасы. Табиғатты пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3),
СӨЖ (3)
Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары.
Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының ролі. Табиғат ресурстарын сұрыптау.
2
Экономикалық көрсеткіштері
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3),
СӨЖ (3)
Экологиялық шығындар және оларды қысқарту жолдары.
Табиғи ортаның ластануынан болатын зияндар. Табиғатты қорғау шығындары. Экономикалық оптимум.
Табиғи ортаның сыйымдылығы. Ішкі және сыртқы шығындар, нәтижелер, олардың мағынасы және экономикалық ролі.
3
Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі.
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау: танымдар және қағидалар.
Экономикалық бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Ресурстарды абсолютті және салыстырмалы сарқылуы. Ресурс тапшылығы.
Минералдық шикізат қоры, кен орындарын экономикалық бағалау әдістері мен принциптері.
Экономикалы бағалау тәртібі, қолданылатын әдістер.
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Жер қорын бағалау әдістері.
Жердің абсолютті және салыстырмалы құндылығы.
Негізгі бағалау белгілері, көрсеткіштері, оларды анықтау әдістері
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғат ресурстарын кешенді экономикалық бағалау және қолдану варианттарын талдау. Табиғат ресурстарын кешенді пайдаланудың табиғи ортаға әсері. Кешенді пайдаланудың экономикалық, экологиялық, әлеуметтік тиімділігі.Табиғатты пайдалану төлемдері-табиғатты қорғауға, оның ресурстарын тиімді пайдалануға жұмылдыратын экономикалық механизмі.
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Нарық қатынастары және табиғат ресурстарын ақылы пайдалану.Табиғатты пайдалану төлемдерінің түрлері, оларды топтастыру және сұрыптау.Төлемдердің танымдық және құқықтық негіздері.
8
Әуе кеңсітігін қорғау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғи ортаны ластаушы заттар шығару құқығы және оны реттеу.Атмосфера ауасын, мұхиттарды, су ресурстарын, ғарыш кеңістігін қорғау мәселелері. Жер атмосферасының жылынуы, озон қабатының ыдырауы.
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғатты қорғау шығындарын қайтару, оның экономикалық тиімділігі.Табиғат ресурстарын кешенді пайдалану және кешенді қорғаудың басты бағыттары. Ресурстардың аймақтық үйлесімділігі. Синергиялық тиімділік
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Әлемдік ластауларды болдырмау шараларын экономикалық басқару механизмі. Табиғатты қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер және ұйымдар. Табиғат ресурстарының сарқылуы туралы пікірлер. Әлемдік даму үлгілері.
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Пайдалы қазбаларды экономикалық бағалау принциптері және критерийлері-минералды ресурстарды тиімді пайдаланудағы маңызды экономикалық тиімділігі. Табиғат ресурстарын бағалау ұлттық байлықтың құрамдас элементі ретінде. Табиғатты қорғау, пайдалану саласында халықаралық қарым-қатынастардың қалыптасуы, негізгі принциптері мен бағыттары.
12
Табиғатты пайдалануды басқару
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері.
Зиянды ластаушыларды реттеудің теориялық негіздері. Экстерналды шығындар және ассимиляциялық потенциалға меншік. Халықты азықпен, ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері.
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік-құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану.
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Орман ресурстарын экономикалық бағалау.
Соңғы шығындарды анықтау ерекшеліктері.
Басқарудағы ғылымның ролі, экономикалық есептеулер.
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
Дәріс (2), практикалық сабақ (1), СОӨЖ (3), СӨЖ (3)
Табиғат ресурстарын және қоршаған ортанын сапасын қорғау экономикалық дамудың негізі ретінде. Әл-ауқат экономикасы және қоршаған орта. Қазақстан экономикасының құрылымы және табиғат ресурстарын пайдалануы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер
№
Атауы
1
Еленева, Ю.А. Экономика машиностроительного производства: учебник для вузов Ю.А. Еленева.- М.: Изд.центр "Академия", 2006.- 256с.- (Высшее профессиональное образование).
2
Миронов, М.Г. Экономика отрасли (машиностроение) М.Г. Миронов, С.В. Загородников.- М.: ФОРУМ:ИНФРА-М, 2007.- 320с.- (Профессиональное образование).
3
Ребрин Ю.Н.Основы экономики и управления производством. Таганрог: Изд-во ТРТУ,
2000 г.
4
Экономика, организация и планирование промышленного производства. Под ред. Лисицына Н.А., Минск: Высшая школа, 2001 г.
5
Петухов Р.М. Оценка эффективности промышленного производства: Методы и показатели. -М.: Экономика, 1990-95с.
6
Керашев М.А. Экономика промышленного производства. Учебник. Краснодар: Изд-во Печатный двор Кубани, 1998 г.
Қосымша әдебиеттер
№
Атауы
1
Стратегия индустриально-инновационного развития РК на 2003-2015 годы. Астана, 2003 г.
2
Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. Алматы, 1997.
3
Назарбаев Н.А. Казахстан: стратегия - 2030. - Алматы; Бiлiм, 1998. 31с.
4
Экономика предприятия: Учебник под ред. проф. О.И.Волкова - М: ИНФРА-М,1997.
5
Грузинов В.П. Экономика предприятия. - М.: Банки и биржи,
ЮНИТИ. - 1998
6
Волков В.И., Девяткин О. В. Экономика предприятия. М.:ИНФРА-М, 2002.
7
Горфинкель В.Я., Швандар В.А. Экономика предприятия,
М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002.
8
Грузинов В.П., Грибов В.Д. Экономика предприятия. Москва.Финансы и статистика. 1997.
9
Калдыбаев О., Темирбаев А. Экономика предприятия учебноепособие, Алматы Санат, 1997.
10
Алимбаев А.А. Методологические подходы к разработке промышленной политики КазахстанаСборник трудов Института рыночных отношений. Вып. 7. - Караганда, 2001
11
Баймуратов У.Б. Национальная экономическая система. - Алматы: Гылым, 2000. - 448с.
4.9.6. Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша дәрістік кешен
№
Тақырыптар атауы
1
Табиғатты пайдалану экономикасы. Табиғатты пайдалану
2
Экономикалық көрсеткіштері
3
Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау
4
Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану
5
Жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
6
Су ресурстарын қорғау және пайдалану
7
Биологиялық ресурстарды қорғау
8
Әуе кеңсітігін қорғау
9
Табиғат ресурстарын кешенді бағалау
10
Табиғатты пайдалануды экологиялау
11
Табиғатты қорғауды ынталандыру
12
Табиғатты пайдалануды басқару
13
Табиғатты пайдалану саласындағы ҒТЖ
14
Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері
15
Табиғатты пайдалану төлемдері
4.9.6. Дәрістік кешен
Лекция № 1. Табиғат пайдалану экономикасының пәні, мақсаты, міндеттері.
1. Табиғат пайдалану экономикасының пәні
2. Табиғат ресурстарын топқа бөлу
Адамдар өздерінің материалдық, рухани, рекреациялық, т.б. қажеттіліктерін табиғатттан алады. Алғаш табиғат ресурстарын өңдеусіз немесе қарапайым өңдеп тұтынған болса, қазір күрделі өңдеулерден өткізіп тұтынады. Нарық қатынастары кезінде табиғат ресурстарға кәдімгі тауарға айналды. Қоғамның өндірістік дамуына байланысты табиғат пайдалану, яғни табиғатқа әсерлер орасан қарқынмен артып, табиғатты өзгертуші күшке айналды. Бүл әсер екі сипатта. Бір жағынан ҒТЖ арқасында табиғи орта жақсартылады, ресурстарын молайтып, ұтымды пайдалануға, қорғауға мүмкіндік туады. Екінші жағынан табиғи ортаны бүлдіру, ресурстарын сарқылту қарқыны артып келеді.
Халықтың санының өсуі, өнеркәсіптің дамуы табиғатты пайдалану қарқынын арттырып отыр. Бұл жағдайда қоғамның дамуын шектемеудің бірден-бір жолы табиғи жағдайларды нашарлатпай, табиғат ресурстарын срқылтпай, ұтымды пайдалану. Аталған мәселелермен табиғат пайдалану экономикасы айналысады.
Табиғат пайдалану эконономикасының пәні - қоғам және табиғат қатынастарында туындайтын әлеуметтік-экономикалық мәселелер. Табиғат пайдалану эконмикасы - табиғат пайдалану үрдістерінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық қатынастарды, заңдылықтарды, адамдардың табиғатқа әсерлерін, табиғатты қорғауды және ұтымды пайдалануды ұйымдастыруды зерттейді. Табиғат және қоғамның даму заңдылықтарын ескере отырып табиғат пайдалануды жетілдіру жолдарын қарастырады.
Адамдардың тіршілік және шаруашылық әрекеттері табиғи ортамен және табиғатты пайдаланумен тікелей байланысты.сондықтан табиғат пайдалану экономикасы барлық жаратылыстану, техниалық, эономикалық, әлеуметтік, гуманитарлық ғылымдармен байланысты дамиды. Олардың ішінде:
* жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін пайдаланып табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жне қорғау жолдарын қарастырады;
* өндірісті ұтымды орналастыру мәселелерін экономикалық география ғылымымен бірге шешеді;
* табиғат ресурстарын өндіру және өңдеу өндірістерін ұйымдастыру техникалық және тхнология ғылымдарының жетістіктеріне сүйенеді;
* Экономика ғылымының бір саласы болғандықтан барлық экономика ғылымдарымен тығыз байланысты дамиды;
* Табиғатты қорғау адамдардың экологиялық біліктілігіне, мәдениетіне, сана-сезіміне тікелей байланысты. Сондықтан табиғат пайдалану экономикасы экология және гуманитарлық ғылымдармен байланысты;
* Табиғат пайдаланудың түпкі мақсаты қоғамның әлеуметттік қажеттілігін қанағаттандыру, сондықтан бұл саламен тығыз байланыста дамиды.
Табиғат пайдалану экономикасы өзінің зерттеулерінде жалпы және арнайы заңдылықтарды басшылыққа алады, жалпы және арнайы ғылыми әдістерді пайдаланады. Олардың қатарында:
- диалектика;
- тарихи таным;
- индукция және дидукция;
- талдау және жинақтау;
- жүйелілік;
- нормалау мен мөлшерлеу;
- жіктеу және сараптау;
- экономикалық талдаулар;
- экономика-математикалық әдістерҢ
- статистикалық әдістер т.б.
Табиғат пайдалану экономикасында табиғи орта мен оның ресурстарын қорғау және пайдалану біртұтас қарастырылады. Сөйтіп, оларды бір табиғатты пайдалану ұғымына сыйдырамыз. Өйткенмен, нақты шараларды ұйымдастыру кезінде бөліп қарастырған дұрыс. Табиғи орта деп өндіріске тікелей қатыстырылмйтын, бірақ оған және тіршілікке қолайлы жағдайлар болып табылатын табиғи заттар мен табиғи күштерді айтамыз. Мысалы, күннің сәулесі, қызуы, атмосфера ауасы, гидросфера, литосфера, т.б. жердегі тіршілікке қажетті жағдайлар.
Табиғат ресурстары - адамдар пайдаланатын немесе пайдалануы мүмкін табиғи заттар мен күштер. Оларды адамдардың өндірісітік-шаруашылық әрекеттерімен тікелей байланысты қарастырамыз.
Табиғат пайдалану экономикасында осы екі негізгі ұғысдар бір-бірінен физикалық және химиялық қасиеттерімен емес, пайдалану мүмкіншілігімен ерекшеленеді.
Табиғат ресурстарын қорғауды және ұтымды пайдалануды ұйымдастыру мақсатында оларды бірнеше белгілері бойынша жіктеулер қолданылады.
Экономикалық қоры, өздігінен қалпына келуі тұрғысынан табиғат ресурстары сарқылматын және сарқылатын тптарға бөлінеді.
Табиғат ресурстарын топқа бөлу
Материалдық ресурстар ретінде: минералды шикізат (қазба байлық), жер, су, ауа, өсімдіктер, жануарлар ажыратылады.
Пайдалану бағыттары, шаруашылық маңыздылығы бойынша табиғат ресурстары жеке санаттарға, категорияларға, топтарға бөлінеді. Мысалы, егістік, жайылым, шабындық т.б.жерлер, орман топтары, пайдалы қазбалардың, геологиялық, өндірістік, баланстық қорлары, т.с.с.
Құрамы бойынша: қарапайым және күрделі ресурстар ажыратылады.
Бірін-біріне алмастыру мүмкіндігіне байланысты: алмастырылатын және алмастыруға болмайтындарға бөлінеді.
Пайдалану уақыты бойынша қазіргі кезде пайдаланылатын нақты қор және болашақта пайдаланылуы мүмкін потенциалды қор ажыратылады.
Табиғат ресурстарын жүктеулер және сұрыптаулар оларды пайдалануды болжау, жоспарлау және ұйымдастыру мақсаттарында қоданылады.
Табиғат пайдаланудың негізгі ұстанымдары:
1. Басымдылық;
2. Әлеуметтік қажеттілікке бағыттау;
3. Өндірісті экологиялау;
4. Қоғамдық пайдалылығын арттыру;
5. Ғылыми негізде пайдалану;
6. Оңтайлылық (оптималдық);
7. Аймақтық;
8. Кешенділік;
9. Төлемділік.
Пайдаланатын әдебиеттер: 1 нег. [6-17], 2 нег. [5-21].
Лекция № 2. Табиғатты пайдаланудың экономикалық көрсеткіштері.
1. Табиғатты пайдалану көрсеткіштері
2. Жалпы және арнайы көрсеткіштер
Табиғат пайдалану экономикасында жалпы және арнайы экономикалық көрсеткіштер қолданылады. Олардың негізгілері табиғатты қорғауға және пайдалану жұмсалатын бір мезгілдік және ағымдағы шығындар, өндіріс шығындары мен тиімдері, абсолютті және дифференциалды рента, қоғамдық қажетті ең жоғарғы (шеткі) щығындар, табыс, пайда, дисконтталған таза табыс, өнімнің (қызметтің) өзіндік құны, бағасы және пайдасы ресурсты қалпына келтіру құны, балама құндылықтар, табиғи ортаға, адамдардың денсаулығына, шаруашылық салаларына келтірілген экономикалық, экологиялық және әлеуметтік зияндар, оларды болдырмауға, алдын ала алуға жұмсалатын шығындар, өндірісті экологиялау шығындары, экстерналийлер, табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігі, т.б.
1. Экономикалық көрсеткіштерді анықтау әдістері.
1. Экономикалық бағалау көрсеткіштері
2. Крделі қаржы түсінігі
3. Табиғи ресурстарды бағалаудың экономикалық көрсеткіштері
Инвестиция (күрделі қаржы) - негізгі капиталға және қорларды арттыруға жұмсалатын ақшалай шығындар. Табиғат ресурстарын игеруге, өндіруге, өңдеуге табиғат қорғауға қажетті негізгі қорды құруға жұмсалатын негізгі шығындар. Оған ғылыми зерттеу барлау, жобалау шығындары да қосылады.
Экономикалық бағалаудың алғашқы сатыларында ол үлестік шығындар, нормалар немесе осы тектес құрылыстар бойынша анықталады. Нақты кәсіп орын жағдайында, нақты бағалауды смета бойынша анықталады. Сонымен қатар, бағаның өзгерісі, жергілікті климаттық жағдайлар, т.б. арнайы анықталған коэффициенттермен есептеледі.
Күрделі қаржы құрылыстың барлық шамасына немесе өнімнің бір өлшеміне есептеледі.
Ағымдағы шығындар - тауар өндіруге, қызмет көрсетуге, табиғат қорғауға қажетті күнделікті шығындар.
Келтірілген шығындар - күрделі және ағымдағы шығындардың бір мезгілге (өлшемге) келтірілген шамасы.
Күрделі қаржы (шығындар) бір мезгілдік шығындар өндіріске қажетті негізгі қорды құруға жұмсалады, ал қор ұзақ мерзімде - тозғанша жұмыс істейді. Ағымдағы шығындар өнімнің, жұмыстың шамасына байланысты қайталанып отырады. Сондықтан оларды тікелей тура қосуға болмайды. Ол үшін ерекше тәсіл - келтіру коэффициенті Ен қолданылады.
Коэффициенттің шамасы негізгі қордың қызметі істейтін мерзіміне байланысты. өндірісте әртүрлі мерзімде қызмет істейтін негізгі қорлар құрылады. Сондықтан келтірілген шығындар есептелгенде орташа салалық немес шартты келтіру коэффициенттері қолданылады. Мысалы, негізгі қор орташа 6,25 жыл қызмет ететін болса, келтіру коэффициенті =, 8 жыл қызмет ететін болса, , 10 жылда - т.с.с. Жалпы шартты келтіру коэффициенті қоданылады, көпшілігінде немесе . Қолданылатын келтіру коэффициентінің шамасы негізгі қорды жаңарту саясатына да байланысты.
Келтірілген шығындарды анықтау формуласы: S = U + Eн K,
Мұнда: S - Келтірілген шығын;
U - Ағымдағы бір жылдық шығындар;
K - Күрделі қаржы (өндіріске қажетті);
Eн - Келтіру коэффициентінің нормалы шамасы.
Өнімнің (қызметтің) бір өлшеміне келтірілген шығындар: Sүл = C + Eн Kүл,
Мұнда: Sүл - өнімнің бір өлшеміне келтірілген шығын;
С - өнімнің өзіндік құны (амортизация, есептелген);
Kүл - өнімнің бір өлшеміне есептелген үлестік күрделі қаржы.
Келтірілген шығындарды уақыт бойынша бір мезгілге (салыстыруға) келтіру үшін уақыт факторы ескеріледі (арнайы әдіспен).
Шеткі шығындар - біраз уақытқа (жағдайға) белгіленген нақты өнімді өндіруге (қызмет көрсетуге) жол берілетін қоғамдық қажетті шығындар шегі. Шеткі шығын орташа салалық шығындармен емес, нақты мерзімде, нақты өніммен (қызметпен) халықшаруашылық қажеттілігін өтеуге керекті ең ең жоғарғы шығынмен анықталады.
Дербес шығын - жеке табиғат пайдаланушылық нақты өнім өндіруге (қызмет көрсетуге) жұмсалатын табиғат пайдалану (қорғау) шығындары.
Дифференциалдық рента - сапасы жақсы және орналасуы қолайлы табиғат ресурстарын (жағдайын) пайдаланғанда алынатын қосымша табыс, пайда. Рента нақты табиғат ресурсын пайдаланғанда алынатын олжа шамасын көрсетеді және осы ресурсты экономикалық бағалау негізі болады.
Дифференциалдық рента шамасын бірнеше тәсілмен анықтауға болады:
- белгіленген шеткі шығын мен дербес шығынды салыстырып: R = Z - Si;
Мұнда: R - дифференциалдық рента;
Z - шеткі шығын;
Si - келтірілген дербес шығын.
* табиғат ресурсынан өндірілетін өнімнің бағасынан өнімнің өзіндік құнын нормалы пайдасымен қоса шегеріп: R = Ц - С + Пн,
Мұнда: Ц - өнімнің кадастрлық, шеткі шығындар негізінде анықталған бағасы;
С - өнімнің һзіндік құны;
Пн - нормалы пайда.
* кадастырлық баға мен өндірістік дербес бағаны салыстырып: R = Ц - Цi,
Мұнда: Цi - нақты дербес шығындармен анықталған өндірістік баға.
Бұлардан басқа табиғат қорғау экономикасында көптеген жалпыэкономикалық көрсеткіштер қолданылады. Олардың ішінде: баға, өзіндік құн, пайда, табыс, тиім, тиімділік, пайда нормасы немесе нормлы пайда, дисконттау, экономикалық зиян, зиянның орнын толтыру (компенсация), ресурсты қалпына келтіру шығыны т.с.с.
Баға - тауардың (қызметтің) құнының ақшалай шамасы. Өндірістік, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық, қызмет көрсету, өндірушінің, тұтынушының, кадастрлық көтерме сауда, бөлшек сауда, нарықтық бағалар ажыратылады. Сондай-ақ, әлемдік, мемлекетаралық, мемлекеттік, аймақтық жергілікті болжамдық, жоспарлы, нақты, сметалық т.с.с. бағалар блады.
Өнімнің (қызметтің) өзіндік құны - өнімді өндіруге, қызмет көрсетуге, табиғат қорғауға жұмсалатын шығындардың ақшалай өлшемі.
Құн - тауардың құны оған жұмсалатын қоғамдық қажетті еңбек шамасымен анықталады.
Табыс - өнімді өндіру, қызмет көрсету, табиғат қорғау нәтижесінде түсетін ақша немесе материалдық игіліктер.
Пайда - табыстың жұмсалған шығыннан артық шамасы. Жеке өнімнен (қызметтен) түсетін пайданы оның бағасынан өзіндік құнын игеріп анықтайды.
Тиім - нәтиже мен шығынның айырмасы. Тиім тек қана ақшалай экономикалық емес, әлеуметтік, эономикалық, саяси т.с.с. болуы мүмкін.
Тиімділік - тиімнің, пайданың, соған қол жеткізуге жұмсаған шығынға қатынасы.кең мағынада тиімділік атқарған жұмыстың пайдалылығын сандық және сапалық көрсеткіштермен білдіретін ұғым. Жалпы шаруашылық әрекеттердің, оның ішінде табиғат қорғау шараларының пайдалылығын білдіреді. Нәтиже мен шығын салыстырылатын болғандықтан экономикалық тиімділік коэффициентпен немесе пайыз шамасы бойынша өлшенеді. Жұмсалған шығындардың, күрделі қоржынның, инвестицияның қайтарылу мерзіміне кері көрсеткіш болып табылады.
Пайдаланатын әдебиеттер: 1 нег. 2 нег. 3 нег.[14-18], 7 қос.
Лекция № 3. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау түрлері және әдістері.
1. Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау түрлері
2. Табиғи ресурстарды бағалау әдістері
Нарық жағдайында табиғат ресурстары тауарға айналады. Сондықтан құндылығы бағалануы тиіс. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалаудың қажеттілігі келесі жағдайлардан туындайды:
1. ұлттық байлықты ақшалай ескертеу;
2. табиғат ресурстарын игерудің оңтайлы мерзімін, түрін, кезегін, мөлшерін анықтау;
3. ренталық табыстарды, төлмдерді анықтау;
4. өндіруші салалардың өнімдерінің өзіндік құнын дұрыс есептеу;
5. табиғат ресурсын пайдаланушы кәсіпорындардың шаруашылық мұмкіндіктерін болжау;
6. жеке аймақтардың экономикалық мүмкіндіктерін есептеу және болжау;
7. табиғат пайдалануды болжау, жобалау және жоспарлау;
8. жеке шаруашылық әрекеттердің жобасын экономикалық тұрғыдан дәлелдеу;
9. арендалық және концессиялық, т.б. төлемдерді есептеу;
10. табиғи ортаға келтіретін зияндарды есептеу және табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігін анықтау.
Қорыта айтқанда қандай-да болмасын табиғат пайдаланумен байланысты әрекеттердің тиімділігін анықтау үшін бағалаулар қажет болады.
Табиғат ресурсатарын экономикалық бағалау теориясы көптен талқыланып келе жатқанмен әлі толық шешілмеген күрделі мәселе. Қоғамның әртүрлі даму сатыларында әртүрлі қағидалар, ұстанымдар мен әдістер пайдаланды. Табиғат ресурстарының құндылығын анықтау теориялары мен әдістемелерін шартты түрде: шығындық, нәтижелік, ренталық, балама құндылықтар деп бөлуге болады
Бұл жөнінде бірнеше көзқарастар, қағидалар бар. Олар: нарықтық бағаларға, рентаға, шығындарға, балама құндылығын, жалпы құндылығын анықтауға негізделген.
Нарықтық бағалау табиғат ресурстарын тиімді пайдалануғамүмкіндікбереді. Бірақ табиғат ресурсының нақты құндылығын көрсетпейді, оған жұмсалатын қоғамдық қажетті шығындардыңтиімділігінің дәл өлшемі бола алмайды. Табиғат ресурстарын өндірістік ресурс ретінде бағалағанымен, олардың экологиялық қызметтерін бағалай алмайды.
Шығындар негізінде табиғат ресурстарынбағалау біршама оңай болғнымен, кемшіліктері, қайшылықтары көп. Ең бастысы, сапасы жақсы ресурстар, сапасы нашар ресурстарға қарағанда төмен бғаланады. Өйткені оны игеруге шығын азырақ жұмсалады.
Балама құндылықтарды анықтау арқылы сұранысы төмен немесе жоқ ресурстарды бағалауға қолданылады. Мысалы, қорғалатын территориялардың бағасы алынбаған табыс (пайда) арқылы немесе оның орнын толтыру шығындармен анықталады. Бұл әдіс бір жағынан шығындық әдіске ұқсайды.
Жалпы экономикалық бағалау әдісі таза тиімдермен бірге қосалқы, жанама тиімдерді есептеуге негізделген.ол төрт қосындының жиынтығы = тікелей пайда + жанама пайдалану тиімі + мұмкін пайда + орнын толтыру пайдасы.
Аталған табиғат ресурстарын экономикалық бағалау әдістерінің барлығының да кемшіліктері бар. Қазіргі қолданылатын рента әдісінің негізгі кемшіліктері: 1) болашақ рента шамасын дәл есептеу мүмкін болиайды; 2) дисконттау коэффициенті тұрақты шама деп қарастырылады.
Пайдаланатын әдебиеттер: 1 нег. [164-181], 2 нег. [21-34]
Лекция № 4. Жер қойнауын қорғау және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану.
1. Жер қойнауы түсінігі
2. Жер қойнауын қорғау және оның тиімділігі
3. Минералды ресурстар және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz