Шешім қабылдау есебі

Кіріспе ... ... ... ... ..4

1. Шешім қабылдау есебінің кезеңдері ... ... ... ... 6
1.1. Мәселенің қойылуы ... ... ... ..6
1.2. Моделдер құру ... ... 6
1.3. Шешім алу ... ... ... ...11
1.4.Моделді тексеру және шешімді бағалау ... ... ... ... ... ..12
1.5. Нәтижелерді енгізу ... ... ..13

2. Пайдалылықты өлшеу әдістері ...14
2.1. Фон.Нейман Моргенштерн әдісі ... .14
2.2. Черчмен . Акоф әдісі ... ... ..15
2.3. Сараптамалық бағалар әдісі ... .16
2.4. Нысана ағашы (В.М.Глушков) әдісі ...

3. Көп критерийлі есептер ... .22
3.1. Бас критерий әдісі ... ..23
3.2. Критерийлер үйірткісі ... ... .23
3.3. Нормативті көрсеткіштер ... ... 24
3.4. «Идеалдар» әдісі ... ... ..24
3.5. Біртіндеп өткізу әдісі ... ... ..24
3.6. Ымыра әдісі (Â.Парето) ... ... 25

4. Шешім қабылдау теориясы және оны практикада қолдану ... ... ..26
4.1. Анықталғандық шартында шешім қабылдау . иерархияға анализ жасау әдісі ... ... ...27
4.2. Тәуекел жағдайында шешім қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
4.2.1. Күтілетін мән критерийі ... 38
4.2.2. Күтілетін мәннің басқа критерийлері ... ... ... ... ...41
4.3. Анықталмағандық жағдайында шешім қабылдаудың оңтайлы
ұстаным критерийлері ... ... ... .48

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ..54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ..55

Қазіргі таңда адамзат қызметінің барлық аясында белгілі бір мақсатқа жету үшін түрлі шешім қабылдау кезінде операцияларды зерттеу теориясы негізгі құрал болып табылады. Бұл теорияның қайнар көзі – математикалық моделдеу.
Мәселен қайбір шаруамен сіз өзіңіз тұратын қаладан басқа қалаға бес апта бойы барып тұруыңыз керек болсын делік. Ол қалада Сіз алғаш рет бірінші аптаның дүйсенбісінде болып, өз қалаңызға бесінші аптаның сәрсенбісінде ақырғы рет оралуыңыз қажет. Билет құны 400 доллар. Дегенмен, аптаның аяғында ұшатын болсаңыз, сізге 20 пайыз жеңілдік жасалады. Мұның сыртында бір бағыттағы билеттің құны тапсырыс берілген билет құнының 75 пайызына тең. Әрине, сіз жол шығынын азайтқыңыз келеді. Бұл жағдайды тиімді таңдау жасау үшін негізгі үш компонентті анықтауды қажет ететін шешім қабылдау есебі ретінде қарастыруға болады:
1. Бұл жағдайдлағы альтернатив шешім деп нені қабылдаймыз?
2. Мүмкін болатын шешім қандай шектеулерді қанағаттандыруы қажет?
3. Алтернатив шешім қандай критерий бойынша қабылданады?
Егер Сіз тұратын қаланы А деп, ал баратын қалаңызды В деп белгілесек, бұл есепте келесі альтернативтер орын алар еді:
1. А-В-А бағытында тапсырыспен бес билет сактып алу (яғни А-дан В-ға және кері бағытта);
2. А-В бағытында бір билет, аптаның аяғына сай келетін А-В-А бағытында төрт билет және «бір бағыттағы» В-А билетін сатып алу;
3. Бірінші апта үшін ішінде дүйсенбісі бар күндерді қамтитын А-В-А билетін сатып алу; соңғы апта үшін сәрсенбіні қамтитын А-В-А билетін алу.
Мұндағы бірінші және соңғы билеттер аптаның соңғы күндеріне сай болуы керек. Сол сияқты А-В-А төрт билетінде де аптаның соңғы күні қамтылуы қажет.
Берілген есептегі шектеулер бірінші аптада дүйсенбі күні В қаласында болуды, А қаласында соңғы аптаның сәрсенбісінде болуды білдіреді.

1. Айсағалиев С.Ә., Иманқұл Т.Ш. Тиімділеу әдістерінің дәрістері. – Алматы, Қазақ университеті, 2004. – 236 б.
2. Акоф Р., Сасиени М. Основы исследования операций. – М.: Мир, 1971. – 534 с.
3. Вагнер Г. Основы исследования операций. – Т. 1. – М. Мир, 1972. – 336 с. – Т. 2. – М.: Мир, 1973. – 488 с. – Т. 3. М.: Мир, 1973. – 503 с.
4. Воробьев Н.Н. Теория игр для экономистов-кибернетиков. М.: Наука, 1985. – 272 с.
5. Гасс С. Линейное программирование (методы и приложения). – М.: ГИФМЛ, 1961. – 303 с.
6. Гермейер Ю.Б. Введение в теорию исследования операций. – М.: Наука, 1971. – 386 с.
7. Дюбин Г.Н., Суздаль В.Г. Введение в прикладную теорию игр. – М.: Наука, 1981. ¬– 336 с.
8. Зайченко Ю.П. Исследование операций. – Киев: Выща школа, 1988. – 412 с.
9. Жолдасбеков Ө.А., Сағитов М.Н., Иманқұл Т.Ш. Машинатану терминдерінің орысша-қазақша, қазақша –орысша сөздігі. – Алматы, Рауан, 2000. – 372 б.
10. Исследование операций / Под ред. Дж. Моудера, С.Элмаграби. – Т. 1. Математические основы и математические методы. – М.: Мир. 1981. – 712 с. – Т. 2.
11. Модели и применения. – М.: Мир, 1981. – 667 с.
12. Мак-Кинси Дж. Введение в теорию игр. – М.: Физматгиз, 1960. – 420 с.
13. Петросян П.А., Зенкевич Н.А., Семина Е.А. Теория игр. – М.: Книжный дом «Уни¬верситет», 1998. – 300 с.
14. Таха Х. Введение в исследование операций. – М.: Издательский дом «Вильямс», 2001. – 912 с.